Book Title: Prayaschitt Vidhan Author(s): Aadisagar Aankalikar, Vishnukumar Chaudhari Publisher: Aadisagar Aakanlinkar Vidyalaya Catalog link: https://jainqq.org/explore/090385/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Moc paramAtmane namaH00) AcArya AdisAgara aMkalIkara viracita .. . prAyazcita vidhAna wwwwww saMskRtAnuvAda AcArya mahAvIrakIrti jI hindI TIkAkartI prathama vANinI AryikA vijayamati jI - saMpAdaka - . viSNu kumAra caudharI (ema. e. ela. ela. bI.) - prakAzaka - AcArya AdisAgara aMkalIkara vidyAlaya 25, devanAna ror3a, iTAvA (u. pra.) na Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIS prastAvanA prajApati Adi tIrthaMkara dharma tIrtha sAmrAjya nAyaka bhagavAna RSabhadeva se lekara antima tIrthaMkara vardhamAna bhagavAna paryanta divya dhvani rUpa dvAdazAMga jinavANI avirala rUpa se calatI rahI, jisakA mUla AdhAra syAdavAda aura anekAntavAda hai| jise bhAvoM meM umaskAra kiyA hai| aura kahA hai ki zrImat parama- gambhIra - syAdrAdAmogha lAJchanama / jIyAt trailokyanAthasya zAsanaM jina zAsanam // - 19 MA arthAt maiM usa jinazAsana kI jayakAra karatA hU~ jo parama gambhIra hai, syAdavAda jisakA lakSaNa hai aura jo trilokInAtha (vItarAga paramAtmA) kA kahA huA hai| kyoMki yahI syAdvAda anekAnta jinazAsana kA mUla AdhAra hai aura isake binA mokSa mArga bhI nahIM banatA sahI vastu svarUpa kA nirUpaNa bhI nahIM hotA isalie isakA Alambana AcArya bhagavantoM ne liyA hai| 4 sAdhanA ke lie jisa prakAra puNya-jIvana aura pavitra pravRttiyoM kI AvazyakatA hai, usI prakAra hRdaya se satya kA bhI nikaTatama paricaya honA Avazyaka hai manuSya kI maryAdita zaktiyA~ hai / padArthoM ke parijJAna ke sAdhana bhI sadA sarvathA sarvatra sabako eka hI rUpa meM padArthoM kA paricaya nahIM kraate| eka vRkSa samIpavartI vyakti ko puSpa patrAdi prapUrita pratIta hotA hai to dUravartI ko usakA eka vilakSaNa AkAra dikhatA hai / parvata ke samIpa Ane para vaha hameM durgama aura bhISaNa mAlUma par3atA hai kintu dUrastha vyakti ko vaha ramya pratIta hotA hai - "dUrasthA bhUparA ramyAH " / isI prakAra vizva ke padArthoM ke viSaya meM hama loga apane-apane anubhava aura adhyayana vizleSaNa kareM to eka hI vastu ke bhinna-bhinna prakAra ke anubhava milegeM, jinako akATya hone ke kAraNa sadoSa yA bhramapUrNa nahIM kahA jA sktaa| eka saMkhiyA nAmaka padArtha ke viSaya meM vicAra kiijie| sAdhAraNa janatA use viSa rUpa se jAnatI hai kintu vaidya usakA bhayaMkara roga nivAraNa meM sadA prayoga prAyazcita vidhAna - 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsaEREx- BER karate haiN| isalie janatA kI dRSTi meM use mAraka kahA jAtA hai aura vaidyoM kI dRSTi se lAbhaprada hone ke kAraNa usakA sAvadhAnI pUrvaka prayoga kiyA jAtA hai tathA prANoM kI rakSA kI jAtI hai| isI prakAra vastuoM ke viSaya meM bhinna-bhinna prakAra kAriyAM suna jAto hai aura anubhava meM bhI AtI hai / isa dRSTiyoM para gambhIra vicAra na kara kUpa maNDukavata saMkIrNa bhAva se apane ko hI yathArtha samajha virodhI dRSTi ko ekAnta asatya mAna baiThate haiN| dUsarA bhI inakA anukaraNa karatA hai| aise saMkIrNa vicAra vAloM ke saMyoga se jo saMgharSa hotA hai use dekha sAdhAraNa to kyA bar3e-bar3e sAdhu cetaska vyakti bhI satya samIkSaNa se dUra ho paropakArI jIvana meM pravRtti karane kI preraNA kara cupa ho jAte haiN| aura yaha kahane lagate haiM - satya ulajhana kI vastu hai| use ananta kAla taka sulajhAte jAoge to bhI ulajhana jaisI kI taisI gorakha dhandhe ke rUpa meM banI rhegii| isalie thor3e se amUlya mAnava jIvana ko prema ke sAtha vyatIta karanA caahie| isa dRSTi vAle buddhi ke dhanI hote haiM, to yaha zikSA dete haiM - koI kahaiM kachu haiM nahIM, koI kahai kucha haiN| hai au nahIM ke bIca meM, jo kucha hai so haiN|" sAdhAraNa janatA kI isa viSaya meM upekSA dRSTi ko vyakta karate hue kavi akabara ne kahA hai"majahabI bahasa maine kI hI nahIM / phAlatU akla mujhameM zrI hI nhiiN|" aisI dhAraNA vAle jisa mArga meM lage hue cale jA rahe haiM usameM tanika bhI parivartana ko ve taiyAra nahIM hote| kAraNa apane pakSa ko ekAnta satya samajhate rahane se satya sindhu ke sarvAMgINa paricaya ke saubhAgya se vaMcita rahate haiN| lekina satya kA svarUpa samajhane meM Dara kI koI bAta hI nahIM hai| bhrama asAmarthya athavA mAnasika durbalatA ke kAraNa koI bar3A santa bana aura koI dArzanika ke rUpa meM A hameM rassI ko sauMpa batA DarAtA hai / syAdvAda vidyA ke prakAza meM sAdhaka tatkAla jAna letA hai prAyazcita vidhAna -2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki yaha sarpa nahIM rassI hai - isase Darane kA koI kAraNa nahIM hai| purAtana kAla meM jaba sAmpradAyikatA kA nazA gaharA thA, taba isa syAdvAda siddhAnta kI vikRta rUpa rekhA pradarzita kara kinhIM-kinhIM nAmAMkita dharmAcAryoM ne isake virUddha apanA roSa prakaTa kiyA aura usa sAmagrI ke prati 'bAbA vAkyaM pramANam' kI AsthA rakhane vAlA Aja bhI satya ke prakAza meM apane ko vaMcita karatA hai| Ananda kI bAta hai ki isa yuga meM sAmpradAyikatA kA bhUta vaijJAnika dRSTi ke prakAza meM utarA isalie syAdvAda kI guNa-gAthA bar3e-bar3e vizeSajJa gAne lage / jarmana vidvAn pro. harmana jekobI ne likhA hai - jaina dharma ke siddhAnta prAcIna bhAratIya tatvajJAna aura dhArmika paddhati ke abhyAsiyoM ke lie bahuta mahattvapUrNa haiN| isa syAdvAda se sarva satya vicAroM kA dvAra khula jAtA hai|" gA~dhIjI ne likhA hai ... jisa kAra ko jAtA hai usI prakAra maiM use mAnatA huuN| mujhe yaha anekAnta bar3A priya hai|" aba hameM dekhanA hai ki yaha syAdvAda kyA hai jo zAmta gambhIra aura asampradAyikoM kI AtmA ke lie paryApta bhojana pradAna karatA hai| syAt' zabda kathaJcit kisI dRSTi se (From some point of view) artha kA bodhaka hai| 'vAda' zabda kathana ko batAtA hai / isakA bhAva yaha hai ki vastu kisI dRSTi se isa prakAra hai, kisI dRSTi se dUsarI prakAra hai| isa taraha vastu ke zeSa aneka dharmoMguNoM ko gauNa banAte hue guNa vizeSa ko pramukha banAkara pratipAdana karanA syAdvAda hai| svAmI samantabhadra kahate haiM - "syAdvAdaH sarvathaikAntatyAgAt kiNvRtcididhiH|" __ - AptamImAMsA 104 laSIyastraya meM akalaMkadeva likhate haiM - "anekAntAtmakArthakathanaM syAdvAdaH"- anekAntAtmaka aneka dharma viziSTa vastu kA kathana karamA syAdvAda upayogI zrutasya dvau syAdvAdanayasaMjitau / sthAdvAdaH sakalAdeza: nayo viklsNkthaa| -laghIyastraya prAyazcita vidhAna -3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcArapAnA kathana ke sAtha syAt zabda kA prayoga karane se sarvathA ekAnta dRSTi kA parihAra ho jAtA hai| syAdvAda meM vastu ke aneka dharmoM kA kathana hone ke kAraNa use aneka dharmavAda athavA anekAntavAda kahate haiN| isI syAdvAda ko akalaMka deva AcArya ne laghIyastraya grantha ke pramANa praveza prakaraNa ke prArambha meM tIrthaMkaroM ko punaH punaH svAtmopalabdhi ke lie praNAma karate samaya syAdvAdI zabda se samalaGkRta kiyA hai / kitanA bhAvapUrNa maMgala zloka hai - 'dharmatIrthakarebhyo'stu syAdvAdibhyo namo nmH| RSabhAdimahAvIrAntebhyaH svaatmoplbdhye| isa syahADa nApI ke AdhAra para prahAmAma kArAvihAna jinendra bhagavAna meM sarvajJatA kA sabhASa sUcita karate hai / jinendra vRSabhanAtha kA stava karate hue kahate haiM - "sArvajJaM tava vaktIza vacaH shuddhirshessgaa| nahi vAgvibhavo mandadhiyAmastIha puSkalaH / / 133 // vaktRprAmANyato deva vacaH prAmANyamiSyate / na hyazuddhatarAdvaktuH prabhavantyujjavalA girH|| 134 // saptabhaMgyAtmike yaM te bhAratI vizvagocarA / AptapratItimamalA tvayyudbhAvayituM kSamA / / 135 / / " - mahApurANa, parva 33 // . "he Iza, ApakI sArvatrikI vANI kI pavitratA Apake sarvajJapane ko batAtI hai| isa jagat meM isa prakAra kA mahAn vacana vaibhava alpajJoM meM nahIM dikhAI par3atA hai|" "prabho ! vaktA kI prAmANikatA se vacana kI prAmANikatA mAnI jAtI hai| apavitra vaktA ke dvArA ujjvala vANI nahIM utpanna hotI hai| __"ApakI vizva viSayiNI saptabhaMga rUpa bhAratI Apa meM vizuddha Apta pratIti ko utpanna karane meM samartha hai|" AnurrxxxpApA prAyazcita vidhAna -4 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ d 1 na k i ba T 7 ! na | ** 4y =Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **** sRSTi hogI, Adhunika yuga meM yadi sthAdvAda zailI ke prakAza meM bhinna-bhinna saMpradAya vAle pragati kareM to bahuta kucha virodha kA parihAra ho sakatA hai| ina sArI bAtoM kA hamArA kahane kA eka hI abhiprAya hai ki jaina dharma meM ekAntavAda ko koI bhI sthAna nahIM hai| isalie adhyayana kAra ko yaha socanA nAzika AcArya ne kisa grantha meM kisa apekSA se kisa ke lie kyA kaba kyU~ kisalie khaa| agara yaha vyavasthA samajha meM A jAe to viSamavAda ko koI sthAna nahIM rahatA hai| kyoMki dvAdazAMga meM koI bhI viSaya achUtA nahIM hai| jisakA nirUpaNa na kiyA gayA ho caudaha vidyA bahattara kalA asi masi Adi chaH karma yantra-mantra-tantra Ayurveda nyAya siddhAnta ke sAtha-sAtha daNDa (prAyazcitta) granthoM kI bhI racanA mokSamArga ko anuzAsita calAne ke lie AcArya bhagavantoM ne kI hai hamAre yahA~ zrutajJAna kA vibhAjana cAra anuyoga rUpa meM huA jisameM prathamAnuyoga aura caraNAnuyoga ina do anuyogoM meM puNya-pApa aura AcaraNa ( cAritra) kA vivecana kiyA hai aura jahA~ AcAryoM ne puNya aura pApa kA phala dikhAne ke lie mahApuruSoM kA jIvana caritra likhA vahIM para unhoMne Age puNya-pApa pariNAmoM kA vivecana kiyA aura unhoMne hI zrAvaka aura zramaNa (sAdhu) kI dina caryA Avazyaka karma Adi kA bhI ullekha kiyaa| unhone batAyA ki zrAvaka aura zramaNa kA AcaraNa mokSa mArga ke lie kaisA honA cAhie aura unheM usa mArga para calane ke lie kina-kina vyavasthAoM (kriyAoM) ko apanAnA cAhie ? aura agara usa vyakti ne Agama aura AcArya kI AjJAnusAra una kriyAoM ko pAlana karane kA saMkalpa kiyA hai apanA pAlana kara rahA hai aura usameM kahIM doSa Adi laga jAte haiM to unakA parihAra vaha vratoM kI zuddhi ke lie prAyazcitta granthoM kA bhI nirmANa kiyA hai| vaise zramaNa ke bAraha tapoM meM chaH aMtaraMga tapa meM pahalA prAyazcitta tapa hI hai jise use pAlana karanA caahie| jaisA ki AcArya ne likhA hai unhoMne chaH nAma isa taraha se ginAe haiM - prAyazcitta vinaya vaiyAvRtya svAdhyAya vyutsargadhyAnAnyuttaram || 20 || ILXXX T umA svAmI AcArya - tatvArtha sUtra a. 6 sUtra 20 SAKTET TOL prAyazcitta vidhAna-6 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - pagArAsAmpamApAgA The other i.e. Internal, ausrerities are also 6 - 1. prAyazcitta (Expiation). 2. vinaya (Reverence). 3. vaiyAvRta Service (of the saints or worthy peoplc). 4. svAdhyAya (Study). 5. vyutsarga (Giring up attachment to the body etc), 6. dhyAna (Concentration). prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRttya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna yaha chaH prakAra kA Abhyantara tapa hai| ina cha: prakAra kI tapasyA karane se karmoM kI nirjarA hotI hai| aisA Agama meM kahA hai aura sUtra bhI isa prakAra hai "tapasA nirjarA " - AcArya umAsvAmI, tatvArtha sUtra jinheM mokSamArga iSTa hai ve hI isa tapasyA ko svIkAra karate haiM kyoMki apanI galatiyoM ko svIkAra karake usakA prAyazcitta aura pazcAtApa karanA isase koI bar3A tapa nahIM hai| isa tapa ke nau bheda haiM ve isa prakAra haiM - AlocanA, pratikramaNa, sadubhava, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra aura upasthApanA yaha nava prakAra kA prAyazcitta hai| (1) AlocanA - guru ke nikaTa (samakSa) daza doSoM ko TAlakara apane pramAda kA nivedana karanA hai| (2) pratikramaNa - 'merA doSa mithyA ho' guru se aisA nivedana karake apanI pratikriyA vyakta karanA pratikramaNa hai| (3) tadubhaya prAyazcitta - AlocanA aura pratikramaNa ina donoM kA saMsarga hone para doSoM kA zodhana karanA tadubhaya prAyazcitta hai| prAyazcitta vidhAna - 7 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / xxxxxxxxxxxx (4) viveka prAyazcitta - saMsakta hue anna pAna aura upakaraNa Adi kA vibhAga karanA viveka prAyazcitta hai| (5) vyutsarga prAyazcitta - kAyotsarga Adi karanA vyutsarga prAyazcitta hai| (6) tapAdita - sanzA, baudarya api karanA tapa prAyazcitta hai| (7) cheda prAyazcitta - divasa pakSa aura mahInA Adi kI praSajyA (dIkSA) cheda karanA cheda prAyazcitta hai| (8) parihAra prAyazcita - pakSa mahInA Adi ke vibhAga se saMgha se dUra rakhakara tyAga karanA parihAra prAyazcitta hai| (9) upasthApanA prAyazcitta - punaH dIkSA kA prApta karanA upasthApanA prAyazcitta hai| ina prAyazcitta granthoM kA mUlataH adhikAra AcArya parameSThI ko hI hai aura AcArya ke bheda evaM lakSaNa zAstroM meM isa prakAra hai ki AcArya - sAdhuoM ko dIkSA zikSA dAyaka, unake doSa nivAraka tathA anya aneka guNa viziSTa saMgha nAyaka sAdhu ko AcArya kahate haiN| bItarAga hone ke kAraNa paMca parameSThI meM unakA sthAna hai| inake atirikta gRhasthiyoM ko dharma karma kA vidhi vidhAna karAne vAlA gRhasthAcArya hai| pUjA-pratiSThA Adi karAne vAlA pratiSThAcArya hai / saMlekhanAgata kSapaka sAdhu kI caryA karAne vAlA nirdhApakAcArya hai| inameM se sAdhu rUpa dhArI AcArya hI pUjya hai anya nhiiN| ina AcArya parameSThI kA ora bhI ullekha pAyA jAtA hai jise Agama se jAnanA cAhie - AcAryo'nAdito rUDheryogAdIpa nirucyte| paJcAcAra parebhyaH sa AcArayati saMyamI / / 645 / / - paMcAdhyAyI/uttarArdha apichinne vrate sAdhoH punaH sandhAnamicchataH / tatsamAdezedAnena prAyazcittaM prayacchati // 646 // - paMcAdhyAyI/uttarArdha sajArma. xxx. prAyazcita vidhAna - 8 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaEAKHABARTAMARALLELI ____ anAdirUDhi se aura yoga se bhI niruktayartha sabhA AcArya zabda kI vyutpatti kI jAtI hai ki jo saMyamI anya saMyamiyoM se pA~ca prakAra ke AcAroM kA AcaraNya karAtA hai vaha AcArya kahalAtA hai / / 645|| athavA jo vrata ke khaNDita hone para phira se prAyazcitta lekara usa vrata meM sthira hone kI icchA karane vAle sAdhu ko akhaNDita vrata ke samAna vratoM ke Adeza dAna ke dvArA prAyazcitta ko detA hai vaha AcArya kahalAtA hai| aura bhI kahA hai AcAravAn zrutAdhAraH prAyazcittAsanA didaH AyApAyakathI doSAbhASako'zrAvako'pi ca // 1 // santoSakArI sAdhUnAM niryApaka ime'STa ca / digambaro'pyanuddiSTabhaMjI zavyAzanIti ca // 2 // Arogabhuk kriyAyukto vratavAn, jyeSThasadguNaH / pratikramI ca SaNmAsayogI ca tadviniSadyakaH // 3 // - A. kundakunda bodha pAhur3a TIkA AcAravAn zrutAdhAra, prAyazcita, AsanAdidaH AyApAyakathI, doSabhASaka azrAvaka, santoSakArI niryApaka ye ATha guNa tathA anuddiSTa bhojI, zayyAsAra aura Arogabhuka kriyA yukta vratavAna jyeSTha sadaguNa, pratikramI, SaNmAsayogI, do niSadhaka, 12 tapa tathA 6 Avazyaka yaha 36 guNa AcAryoM ke haiN| aise uparokta guNoM se sampanna AcArya bhagavanta hI prAyazcitta ke dAtA kahalAte hai unake dvArA diyA gayA prAyazcitta hI mokSa mArga ko prazasta karatA hai aura tabhI pApoM se mukti hotI hai kyoMki prAyazcita karanA mana ko nirmala karanA hai| prAyazcitta kA lakSaNa aura nirukti artha granthoM meM isa prakAra pAyA jAtA hai prAyaH sAdhulokA, prAyastha yasminkarmaNi cittaM tatprAyazcittam / ... aparAdho vA prAyaH, citaM zuddhiH, prAyasya cittaM prAyazcittam aparAdhavizuddhi rityrthH| ___- rAjabArtika 9/22/1/620/28 kA pramANAvata vidhAnasabhA prAyazcitta vidhAma - 2 ThanA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyaH sAdhu loka, jisa kriyA meM sAdhuoM kA citta ho vaha prAyazcitta athavA prAya aparAdha usakA zodhana jisase ho vaha praayshcitt| prAya ityucyate lokazcitaM tasya mano bhavet / taccittagrAhakaM karma prAyazcittamiti smRtam / 9 - dhavalA 13/5, 4, 26/gA. 9/59 prAyaH yaha pada loka vAcI haiM aura pitA se abhiprAya usake hai| isalie usa citta ko grahaNa karane vAlA karma prAyazcitta hai, aisA samajhanA caahie| aura Age bhI kahA hai ki prAyaH prAcuryeNa nirvikAraM cittaM prAyazcittam-bodho jJAnaM cittmitynrthaantrm| -niyamasAra / tAtparya vRtti/113, 116 prAyazcitta arthAt prAyaH citta pracura rUpa se nirvikAra citta / bodha jJAna aura citta bhinna padArtha nahIM hai| AcArya aura bhI Age kahate haiM - prAyolokastasya citaM mnstcchuddhikRtkriyaa| prAye tapasi vA cittaM nizcayastannirucyate / - anagAra dharmAmRta a. 7/zloka 37 prAyaH zabda kA artha loka aura citta zabda kA artha mana hotA hai| jisake dvArA sAdharmI aura saMgha meM rahane vAle logoM kA mana apanI tarapha se zuddha ho jAye usa kriyA yA anuSThAna ko prAyazcitta kahate haiN| prAyas + citta + kt| - pAcandra koSa /pR. 258 prAyas tapasyA, citta-nizcaya / arthAt nizcaya saMyukta tapasyA ko prAyazcitta kahate haiN| aura ise sarvazreSTha tapa bhI kahA hai aura isa prAyazcitta tapa ke nAma alaga rUpa se aura bhI ginAye haiN| isake bAre meM kahA gayA hai ki pAyacchita ti tavo jeNa visujjhadi hu pubbkypaavN| pAyacchitvaM pattoti teNa vuttaM ............. / / 361 / / porANakammakhamaNaM khivaNaM NijjaraNa sodhaNaM dhumaNaM / . prAyazcita vidhAna' - 10 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 F 2 } a C SHOK puccha muchiditi gAyava gAmAI // 363 // - mUlAcAra gAthA / 361, 363 vrata meM lage hue doSoM ko prApta hue yati jisase pUrva meM kie pApoM se nirdoSa ho jAe vaha prAyazcita tapa hai| purAne karmoM kA nAma, kSepaNa, nirjarA, zodhana, dhAvana, pucchana ( nirAkaraNa) utkSepaNa, chedana (dvaidhIkaraNa) ye saba prAyazcitta ke nAma haiN| inakI pAlanA karane kA adhikAra AcArya ko hI haiN| ve AcArya apane ziSyoM ko prAyazcitta dekara unake vratoM kA zuddhikaraNa karate haiM aura Agama meM yaha bhI kahA hai ki prAyazcitta zAstra ko jAne binA prAyazcitta nahIM denA caahie| jaisA ki kahA hai mottUNa rAgado se vavahAraM paTTavei so tassa / vavahAra karaNa kusalo jiNavayaNa visArado dhIro // 451 // vavahAra mayaNaM to vavaharaNijjaM ca vavaharaMto khu / ussIyadi bhava paMke ayarsa kammaM ca Adiyadi / / 452 / / jahaNa karedi tigicchaM vAdhissa tiricchao aNimmAdo / vavahAra mayaNato Na sodhikAmo visujjhei / / 453 // TIK bhagavatI ArAdhanA mUla / mU. / gA. 451-453/678 jina praNIta Agama meM nipuNa, dhairyavAn prAyazcitta zAstra ke jJAtA aise AcArya rAga-dveSa bhAvanA chor3akara madhyastha bhAva dhAraNa kara muni ko prAyazcitta dete haiN| grantha se, artha se aura karma se prAyazcitta kA svarUpa jisa ko mAlUma nahIM hai vaha muni yadi nava prakAra kA prAyazcitta dene lagegA to vaha saMsAra ke kIcar3a meM phaMsegA aura jagat meM usakI akIrti phailegii| jaise- ajJa vaidya roga kA svarUpa na jAnane ke kAraNa roga kI cikitsA nahIM kara sktaa| vaise hI jo AcArya prAyazcitta grantha ke jAnakAra nahIM hai ve ratnatraya ko nirmala karane kI icchA rakhate hue bhI nirmala nahIM kara sakate / TICK - prAyazcita vidhAna 11 M Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TEX isalie Agama meM prAyazcitta ke lie yogya AcArya kA nirdeza diyA hai| jo ki Avazyaka hai| prAcIna prAyazcitta grantha meM guru dAsa viracita prAyazcitta samuccaya evaM prAyazcitta cUlikA nAmaka grantha dekhane meM AtA hai usameM unhone prAyazcitta kA vizada vivecana kiyA hai| jo ki zramaNa saMhitA ke lie Avazyaka evaM jarurI hai parantu jisa prakAra se zramaNa saMhitA ke lie prAyazcitta Avazyaka hai usI prakAra se zrAvaka (gRhastha ) ke lie bhI daNDa (prAyazcitta) kA vidhAna hai jise ki mokSa mArga kI pratikUlatA hone para yA vratAdi ko yA vighaTana hone para thA niyama va tyAga bhaMga hone para prAyazcitta kI vyavasthA hai jaise ki yadi koI jainI gRhastha zrAvaka vA zrAvikA ke kisI kAraNa se anAcAra va hInAcaraNa karane meM A jAya to usa doSa ko dUra karane ke lie kyA prAyazcitta karanA cAhie ? isake lie AcAryoM ne prAyazcitta kI vyavasthA isa prakAra dI hai yadi kisI zrAvaka va zrAvikA ne apane ajAnapana meM binA samajhe madya-mA~sa madhu (zahada), bar3a phala, pIpala phala, gUlara, aMjIra aura pAkara ina ATha vastuoM meM se kisI eka vastu kA bhakSaNa kara liyA ho to usako nIce likhe anusAra prAyazcitta denA cAhie / alaga-alaga tIna upavAsa karanA, bAraha ekAsana karanA jisake sAtha apanA paMkti bhojana hai aise eka sau ATha puruSoM ko paMkti bhojana karAnA, bhagavAna arihanta deva kI pratimA kA eka sau ATha kalazoM se abhiSeka karanA, apanI zakti ke anusAra kezara, caMdana, puSpa, akSata Adi dravyoM se bhagavAna kI pUjA karanA, eka sau ATha bAra puSpoM ke dvArA NamokAra maMtra kA japa karanA aura do tIrtha yAtrA karanA, isa prakAra prAyazcitta lene para vaha zuddha hotA hai paMkti meM baiThane yogya hotA hai| so hI likhA hai - madyaM mAsaM madhu bhukte ajJAnAtphalapaJcakam / upavAsatrayaM caika bhaktadvAdazakaM tathA // 75 // annadAnAbhiSekazca pratyekASTottaraM zatam / tIrtha yAtrAdvayaM gandhapuSpAkSatasvazaktitaH // 76 // TEXT III. "*c2X..Cre prAyazcita vidhAna 12 * - jina saMhitA twit Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi koI zrAvaka-zrAvikA mleccha jAti ke ghara va kisI nIca ke ghara bhojana pAna kara le to usako tIsa upavAsa, tirepana ekAsana, apanI jAti ke do sau. puruSoM kA AhAra dAna, gau-dAna, pA~ca-pA~ca ghar3oM se do sau bAra bhagavAna kA abhiSeka. gaMdha, puSpa, akSatAdika se bhagavAna kI pUjana aura vizeSatA ke sAtha do tIrtha kSetroM kI yAtrA karanI caahie| yaha usakA prAyazcitta hai| itanA kara lene para vaha zuddha hotA hai, paMkti meM baiThane yogya hotA hai| so hI likhA hai - mlecchAdinIcabA gehe bhuktaM trizaduSoSaNam ekabhukte tripaMcAzat pAtradAnaM zatadvayam // ekA gau paMcakuMbhezcAbhiSekAnAM zatadvayam / puSpAkSataM tIrthayAtrAdvayaM kuryA dvizeSataH / / - jina saMhitA yadi koI zrAvaka-zrAvikA vijAti ke ghara (jo apanI jAti kA nahIM hai dUsarI jAti kA hai usake ghara) bhojana kara le to usako nau upavAsa, nau ekAsana, mau abhiSeka, apanI jAti ke nau puruSoM ko AhAradAna aura tIna sau puSpoM se japa karanA caahie| yaha usako daNDa va prAyazcitta hai| itanA kara lene para vaha zuddha aura paMkti yogya hotA hai| so hI likhA hai| yathA vijAtIyAnAM gehe tu bhuktaM copoSaNaM nv| eka bhuktyannadAnAbhiSeka puSpazatatrayam // . jisake ghara koI manuSya parvata se gira kara mara gayA ho athavA sAMpa ke kATa lene se mara gayA ho athavA hAthI, ghor3A Adi kisI savArI se gira kara mara gayA ho to usake bAda rahane vAle ko nIce likhe anusAra prAyazcitta lenA caahie| usako pacAsa to upavAsa karane cAhie aura pacAsa hI bhagavAna ke abhiSeka karane cAhie tathA pUjA karanI caahie| itanA prAvizcata karane para vaha zuddha aura paMkti yogya hotA hai| so hI likhA hai - gireH pAto hi daSTazca gajAdi ptnaanmRtH| upavAsAzca paMcAzadabhiSekAca taiH samAH // sAsArAmANam prAyazcitta vidhAna - 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 yadi koI agni meM par3akara mara gayA ho to usake pIche vAle ko pacapana upavAsa, apano jAti ke pAMca-pAMca puruSoM ko annadAna, eka tIrtha yAtrA, bIsa bhagavAna ke abhiSeka, gaU-dAna, kezara, caMdana, puSpa, akSata Adi se bhagavAna kI pUjA, apanI zakti ke anusAra guru pUjA aura bhagavAna ke bhaNDAra meM apanI zakti ke anusAra dravyadAna denA caahie| itanA prAyazcitta kara lene para vaha zuddha aura paMkti yogya hotA hai| so hI likhA hai| mRte'gnau pAtake jAte proSadhAH paMcapaMcAzac / paMcapaMcAnnadAnaM ca jinAbhiSekaviMzatiH // tIrthayAtrA ca godAnaM gaMdha puSpAtAdayaH / yathAzakti gurupUjA dravyadAnaM jinAlaye || saba prAyazcittoM meM prAyazcitta lene vAle puruSa ko apane mastaka kA muNDana karAnA cAhie, kezara, aguru caMdana aura puSpAdika pUjA ke dravya apanI zakti ke anusAra jinAlaya meM denA cAhie, yathAyogya yaha graha pUjA karanI cAhie, samyagdRSTi jainI brAhmaNoM ko dAna denA cAhie, yathAyogya rIti se cAra prakAra ke saMgha kI pUjA karanI cAhie aura gRhastha zrAvakoM ko bhojana denA caahie| ye saba bAteM yathAyogya rIti se saba jagaha samajha lenA caahie| yaha saba prAyazcitoM meM samuccaya prAyazcitta hai| so hI likhA hai - / prAyazcitteSu sarveSu ziromuNDaM vidhIyate / kAzmIrAgurupuSpAdi dravyadAnaM svazaktitaH // graha pUjA yathAyogyaM viprebhyo dAna muttamam / saMghapUjA gRhasthebhyo hAnnadAnaM prakIrtitam // yadi kisI strI Adi kA cANDAla Adi se saMsarga ho jAe to use pacAsa upavAsa, pA~ca sau ekAzana, supAtroM ko dAna, tIrthayAtrA, pacAsa bAra puSpa, caMdana, akSata Adi se bhagavAna kI pUjA, saMgha pUjA, maMtra ke japa, vrata aura jinAlaya meM dravyadAna denA caahie| itanA prAyazcitta kara lene para vaha zuddha aura paMkti yogya prAyazcita vidhAna 14 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HTTIEEELITERARIETIEEEEE hotA hai| so hI likhA hai - cAMDAlAdikasaMsarga kurvanti vnitaadikaaH| paMcAzatproSadhAzcaika bhaktAH paMca zatAni c|| supAtradAnaM paMcAzatpuSpacandanapUjanam / saMgha pUjA ca jApyaM ca vrataM dAnaM jinAlaye // yadi strI Adi kA mAlI Adi se saMsarga ho jAya to use pA~ca upavAsa daza ekAzana, apanI jAti ke bIsa puruSoM ko bhojana denA caahie| itanA prAyazcitta kara lene para vaha zuddha aura paMkti yogya hotA hai| so hI likhA hai - mAlikAdikasaMsarga kurvanti yossitaadyH| projavAda kA klaanividaati:|| isI prakAra vRddhi sUtaka meM (kisI bAlaka ke janma hone se jo sUtaka lagatA hai usameM) athavA mRtyu sUtaka meM (kisI ke marane para jo sUtaka lagatA hai usameM) pA~ca upavAsa, gyAraha ekAsana, pAtradAna aura kezara, candana Adi dravyoM se bhagavAna kI pUjana karanI caahie| itamA prAyazcitta kara lene para usakA vaha sUtaka dUra hotA hai tathA vaha zuddha hokara paMkti yogya hotA hai| so hI likhA hai - sUtake janma mRtyozca proSadhAH pNcshktitH| eka bhuktA dazaikAdyAH pAtradAnaM ca caMdanam / / jisa puruSa ne kisI vastu kA tyAga kara rakhA hai vaha yadi binA jAne khAne meM A jAya to eka upavAsa, do ekAzana aura apanI zakti ke anusAra puSpAkSatAdika se bhagavAna kI pUjA karanI caahie| taba vaha tyAga bhaMga kA prAyazcitta hotA hai| isI prakAra binA jAne yadi mukha meM haDDI kA Tukar3A A jAya to tIna upavAsa, cAra ekAzana aura apanI zakti ke anusAra kezara, caMdana, akSata Adi kI pUjA kI sAmagrI mandira meM denI cAhie taba usakI zuddhi hotI hai| prAyazcita vidhAna - 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TzArrestar Tra r" the CrCra. Cua so hI likhA hai AyAte mukhesthikhaNDe copavAsAstrayo mtaaH| eka bhuktAzca catvAro gaMdhAkSatAH svazaktitaH / / yadi apane hAtha se haDDI kA sparza ho jAya athavA apane zarIra se haDDI kA sparza ho jAya to snAna kara do sau bAra NamokAra maMtra kA japa karanA caahie| yaha usakA prAyazcitta hai / yathA sparzitesthikare svAMge snAtvA jApyazatadvayam / asthi yathA tathA carma keza zleSmamalAdikam / / jisa prakAra haDDI ke sparza kA prAyazcitta batalAyA hai vahI prAyazcitta gIle camar3e ke sparza karane kA, keza-zleSma (kapha-khakAra) nAka kA mala Adi kA hAtha se va zarIra se sparza ho jAne para senA caahie| apanI strI ke garbhapAta se utpanna hone vAle pApa ke hone para bAraha upavAsa, pacAsa ekAzana aura apanI zAyarI ke anusAra puSpa, akSatAdika jinAlaya meM denA cAhie taba zuddhi hotI hai / so hI likhA hai garbhasya pAtane pApe proSadhA dvAdazAH smRtAH / eka bhaktAzca paMcA shtpusspaaksstaadishktitH|| yadi ajJAna se va pramAdase do indriya, teindriya, cauindriya Adi vikalatraya jIvoM kI hiMsA ho jAya to do indriya jIva kI hiMsA hone para cAra upavAsa aura NamokAra maMtra kI cAra mAlAoM kA japa karanA cAhie / taba usakI zuddhi hotI hai| so hI likhA hai ajJAnAdvA pramAdAdvA vikltryghaatke| proSadhA dvitricatvAro japamAlA tathaiva c|| yadi ghAsa, bhUsA khAne vAle paMcendriya pazu kA dhAta ho jAya to aTThAIsa upavAsa, pAtradAna, gaudAna aura apanI zakti ke anusAra puSpa, akSata Adi pUjA ke dravya jinAlaya meM dAna denA cAhie taba usakI zuddhi hotI hai tathA tabhI prAyazcitta vidhAna - 16 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Typtongimpron Toonempyewwer" vaha paMkti ke yogya hotA hai| so hI likhA hai - ghAtite tRNabhukjIve proSadhA aSTaviMzatiH / pAtradAnaM ca godAnaM puSpAkSatAdi svshktitH|| yadi jalacara, thalacara va kisI pakSI kA kisI se ghAta ho jAya athavA cUhA, billI, kuttA Adi dauta se hatyA karane vAle jIva kA kisI se ghAta ho jAya to usa puruSa ko bAraha upavAsa, solaha ekAzana, solaha abhiSeka, godAna, pAtradAna karanA cAhie tathA apanI zakti ke anusAra gujobAsA so kA cAhie taba vaha zuddha aura paMkti yogya hotA hai / so hI likhA hai - jalasthalacarANAM tu pakSiNAM ghAtakaH pumAn / gRhe mUSakamAjarizvAdInAM dantadoSiNAm / / proSadhA dvAdazakAlAbhiSekAcAnuSoDaza | . godAnaM pAtradAnaM tu yathAzakti gurormukhAt // yadi kisoM se gAya, ghor3A, bhaiMsa, bakarI Adi jIvoM kI hisA ho jAya to usa pAtakI ko teisa upavAsa, eka sau eka ekAzana tathA apanI zakti ke anusAra pAtra dAna, tIrthayAtrA Adi karanA caahie| taba vaha zuddha aura paMkti ke yogya hotA hai so hI likhA hai -- go'zvamahiSIchAgInAM vardhaka triviMzatiH / proSadhA ekabhaktAnAM zataM dAnaM tu zaktitaH / / yadi kisI se kisI manuSya kI hiMsA ho jAya to usako tIna sau upavAsa, godAna, pAtradAna Adi pahale kahI huI saba vidhi aura tIrthayAtrA Adi karanI cAhie / taba vaha zuddha aura paMkti ke yogya hotA hai / so hI likhA hai - manuSyaghAtinaH proktA upavAsAH zatatrayam / godAnaM pAtradAnaM tu tIrthayAtrA svshktitH|| yadi koI puruSa kisI puruSa ke kAraNa se viSa khAkara va aura kisI taraha mara prAyazcitta vidhAna - 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : akSata 17 jAya athavA anna, jala kA tyAga kara mara jAya athavA pati ke marane para koI vidhavA strI agni meM praveza kara mara jAya athavA kharIda bikrI Adi vyApAra ke sambandha se kisI manuSya kA ghAta ho jAya athavA ghara meM agni lagane para koI manuSya va pazu mara jAya, apanA kuA khodane meM koI mara jAya, apane tAlAba meM par3a kara koI mara jAya jo apanA sevaka dravya kamAne gayA ho aura mArga meM cora Adi ke dvArA vaha mArA jAya athavA apane makAna kI dIvAla gira jAne se koI mara jAya to jisa manuSya ko kAraNa mAnakara vaha marA hai athavA jisake kuA, tAlAba, dIvAla Adi se vaha marA hai usako pAMca upavAsa karane cAhie, bAvana ekAzana karanA cAhie, gaudAna, saMgha pUjA, dayAdAna, abhiSeka, puSpa, Adi pUjA dravya ko jina bhaMDAra meM denA aura NamokAra maMtra kA japa yathAyogya rIti se karanA caahie| taba vaha zuddha aura paMkti yogya hotA hai| so hI likhA hai. yasyopari mRto jIvo viSAdibhakSaNAdinA / kSudhAdi nAtha vA bhRtye gRhadAne naraH pazuH // kUpAdikhanane vApi svakIyetra taDAmake / svadravyopArjite bhRtye mArge caureNa mArite // kuDayAditane caiva raMDA vahnau praveza ne / jIvaghAto manuSyeNa saMsarge kraya-vikraye // proSadhAH paMca godAnameka bhaktAdvipaMcAzat / saMgha pUjAdayAdAnaM puSpaM caiva japAdikam // yadi apane pAnI Adi ke miTTI ke bartana apanI jAti ke binA anya jAti ke manuSya se sparza ho jAya to utAra denA caahie| yadi tAMbe, pItala, lohe ke bartana dUsarI jAti vAle se chU jAya to rAkha se (bhasma se ) mA~ja kara zuddha kara lenA caahie| yadi kAMse ke bartana anya jAti vAle se chU jAya to agni se garma kara zuddha karanA caahie| kATha ke bartana kaThavA, kaThautI, kuMDI Adi ho aura caukA meM kAma A jAne para dUsaroM ke dvArA chUye jAya to ve zuddha nahIM ho skte| yadi prAyazcita vidhAna 18 ICHI-ION Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mummnanAsAvAlAlaNE kAMse, tAMbe, lohe ke bartana meM apanI jAti ke sivAya anya jAti vAlA bhojana kara le to agni se zuddha kara lenA caahie| jisa bartana meM madya, mAMsa, viSThA, mUtra, niSThIvana (vamana) khakAra, kapha, madhu Adi apavitra padArthoM kA saMsarga ho jAya to usa pAtra ko uttama zrAvaka tyAga kara dete haiM / phira kAma meM nahIM lete| calanI, vastra se mar3hA sUpa, mUsala, cakkI Adi rasoI ke upakaraNa apanI jAti ke binA anya jAti ke logoM se sparza ho jAne para binA dhoye hue zuddha nahIM hote| unako dhokara zuddha kara lenA caahie| yadi svapna meM kisI annAdika vastu kA bhakSaNa kiyA jAya to usa vastu kA tIna dina taka ke lie tyAga kara denA caahie| yadi kisI ne svapna meM madya, mAMsa kA bhakSaNa kiyA ho to do upavAsa karanA caahie| yadi nIMda meM paravaza hokara brahmacarya kA bhaMga ho jAya to eka hajAra NamokAra maMtra kA japa karanA cAhie aura tIna ekAzana karanA caahie| yadi svapna meM apanI mAtA, bhaginI, putrI Adi kA saMsarga ho jAya to do upavAsa aura eka hajAra maMtra kA japa karanA caahie| yadi koI mithyAdRSTi ke ghara eka rAtri rahakara bhojana kara le athavA eka bAra zUdra ke ghara bhojana kara le to usako pAMca upavAsa aura do hajAra NamokAra maMtra kA japa karanA caahie| yadi zUdra ke ghara apanI rasoI bhI banAkara khAve to bhI doSa hI hai / isa prakAra yaha thor3I sI prAyazcitta kI vidhi batalAI hai / vizeSa jAnane kI icchA ho to anya aneka jaina-zAstroM se jAna lenA caahie| so hI likhA hai - svataunyaiH sparzitaM bhAMDaM mRnmayaM cetprityjet| tAmrAralohabhAMDaM cecchucyate zuddha bhasmanA / bahinA kAzyabhADaM cetkASTha bhAMDaM na zuddhIta / kAzyaM tAnaM ca lohaM cedanyabhukteninA varam / / yaddhAjane surAmAMsaM vibhUtrazleSma maakssikH| kSiptaM grAhyaM na taddhAMDaM tattyAjyaM shraavkottmaiH|| trrrrrr rrrrrLLAry prAyazcita vidhAna - 11 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAr .Irrrrrrr .RXX. cAlinI vastra sUpaM ca muzalaM ghaTTiyaMtrakam / svatonyaiH sparzitaH zuddhaM jAyate kSAlanAtparam / / svapne tu yena yad bhuktaM tatyAjyaM divasatrayam / madyaM mAMsaM yadA bhuktaM tadopavAsakadvayam / / brahmacaryasya bhaMge tu nidrAyAM paravazyataH / sahasekaM jagejjApameka bhaktaM trayaM bhavet / / mAtra zAminyA kA vAremA Agale ! upavAsadvaye svapne sahasrakaM japottamam / mithyAdRSTi gRhe rAtrau bhuktaM vA zUdrasadAni / tadopavAsAH paMcasyuHjApyaM tu dvisahasrakam / / ityevamalpazaH proktaH prAyazcittavidhiH sphuTam / anyo vistArato jJeyaH zAstreSvanyeSu bhUriSu / / isa prakAra prAyazcitta kA vidhAna trivarNAcAra ke nauve adhyAya meM likhA hai kadAcit yahA~ para koI yaha prazna kare ki isa prAyazcitta kI vidhi meM gaudAna tathA brAhmaNa ko dAna denA likhA hai so yaha kahanA vA karanA to jinadharma se bAhya hai aisA to anyamatI kahate haiM isalie aisA zraddhAna karanA khoTA hai| to isakA samAdhAna yaha hai ki jaina zAstroM meM cAra varNa batalAye haiN| tIna varNa to anAdi se cale A rahe haiM tathA cauthA brAhmaNa varNa mahArAja bharata ne sthApana kiyA hai| jo kSatriyavaMza meM utpanna hue samyagdRSTi, upAsakAcAra ke sAdhana, dAna ke pAtra, brahmajJAna ke prakAzaka, bAraha tapa aura pA~coM aNuvratAdi ko pAlana karane vAle the unane brAhmaNa varNa sthApana kiyA thaa| so hI likhA hai - brahma jJAna vikAzakAH tapovratayutAste brAhmaNAH / aise brAhmaNa samyagdarzana Adi aneka guNoM ko pAlana karate haiM aura ratnatraya ke cihna svarUpa yajJopavIta ko dhAraNa karate haiN| aise dharmAtmA brAhmaNoM ko dAna denA sasasa sa sasasa prAyazcitta bidhAna . 20 Saturitienimamminener Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApAramAxxxrE likhA hai| yadi brAhmaNa mithyAdRSTi, pAkhaNDI, viSaya bhoga ke lampaTI, durAcArI, hiMsAdika mahApApa ke dhArI, mahArambhI, jaina dharma ke nindaka, drohI, abhimAnI aura dUsaroM ko Thagane vAle aise apAtra ho to unako dAnAdika kabhI nahIM denA caahie| aise brAhmaNoM ko kabhI dAna nahIM denA caahie| prazna - yadi vartamAna samaya meM samyagdRSTi brAhmaNa na mile to kyA karanA cAhiye? to isakA uttara yaha hai ki jaina zAstroM meM aura prakAra se bhI gaudAna karanA likhA hai| bhagavAna arahanta deva ke abhiSeka karane ke lie zrI jina mandira meM gaudAna denA cAhiye / isalie yadi samyagdRSTi brAhmaNa na mile to jina mandira meM godAna karanA caahie| prazna - jina mandira meM godAna karanA kahA~ likhA hai tathA isakI pravRtti bhI Ajakala kahA~ hai to isakA uttara yaha hai ki yaha prakaraNa trivarNAcAra meM daza dAna kA varNana karate samaya likhA hai vaha isa prakAra hai - pahale to uttara purANa meM likhA hai| zAstrajJAna, abhayadAna aura dAna detIyoM dAna buddhimAnoM ko dene caahie| ye tInoM dAna aneka prakAra ke phala ko dene vAle haiN| so hI uttara purANa meM likhA hai - zAstrAbhayAnnadAnAni proktAni jinazAsane / pUrva pUrva bahupAtra phalAnImAni dhImatA / / aura dekho dazaveM tIrthaMkara zrI zItalanAtha ke antarAla meM eka bhUti zarmA nAma ke brAhmaNa ke eka muNDazAlAyana nAma kA putra huA thaa| usane bahuta vidyA par3hI thI parantu mithyAtva karma ke tIvra udaya se vaha jinadharma kA tIvra drohI thaa| usane jinadharma ke virUddha bahuta se zAstra banAye aura lobha ke vazIbhUta hokara apanI AjIvikA ke lie "brAhmaNoM ko kanyA Adi daza prakAra ke dAna denA cAhie" aisA varNana kiyA aura usameM bahuta ghuNya batalAyA / kanyA, hAthI, suvarNa, ghor3A, kapilA, (go) dAsI, tila, stha, bhUmi, ghara ye daza prakAra ke dAna brAhmaNoM ko dene ke lie batalAye / isa prakAra usane mahA hiMsA kI pravRtti karane vAle kutsita dAnoM kA sthApana kiyaa| prAyazcita vidhAna - 21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ htt isalie prAyazcitta granthoM meM vikRtiyA~ AI haiM parantu digambara jaina AcAryoM ne una vikRtiyoM ko svIkAra nahIM kiyA aura mokSa mArga kI AcArya saMhitA ke lie vItarAga paramAtmA kI AjJA ko svIkAra kiyA aura karavAyA evaM karane bAloM kI anumodanA kii| unhIM prAcIna AcAryoM kI vyavasthAnusAra usI prakAra ora bhI aneka prakAra se prAyazcitta kI vidhAna kI vyavasthA hai jo ki digambara jaina AcArya saMhitA ke tahata Avazyaka hai F isI AcArya saMhitA kA pAlana karane aura karAne hetu aura isa bIsavIM zatAbdI meM deza meM jaba dharma kA lopa ho rahA thA dharma guru ke rUpa meM digambara saMtoM kA abhAva ho gayA thaa| deza meM atyAcAra anAcAra bar3hane lagA thaa| jaina dharma kA lopa hotA jA rahA thA aise samaya meM pUjya ziva gaur3A ne prathama digambara dIkSA lekara isa deza meM punaH dharma kA jhaMDA phhraayaa| ziva gaur3A kA janma IsvI san 1866 bhAdrapada zuklA caturthI ke dina pitA siddha gaur3A mAtA akkAbAI ke yahA~ huaa| zrI ziva gaur3A ko 37 varSa kI avasthA meM vairAgya huA thaa| usa samaya inakA bAlaka tavana gauMDA anumAnataH 5 yA 6 varSa kA hogaa| usa samaya ye zrI sammeda zikhara kI yAtrA ko jAne lge| taba bAlaka ne paira pakar3a liyA aura rokara kahA pitAjI tuma kahA~ jAte ho ? taba bAlaka ko kucha AzvAsana dekara, kucha dekara moha chor3akara sammeda zikhara kI yAtrA kI tathA rAjagRhI, pAvApurI, seTha sudarzana pavitra sthAna gulajAra bAga paTanA Adi kI yAtrA kara ArA meM eka mAsa taka Thahare vahA~ jinavANI bhakta ziromaNi dAnavIra raIsa devakumArajI ne vairAgya meM vizeSatA utpanna karane ke lie 32 zrI jina maMdiroM ke bhakti pUrvaka darzana karAye nAMdinI meM tIna upavAsa karane ke pazcAt zrI bhaTTAraka svAmI zrI jinappA se svAti nakSatra meM 40 varSa meM kSullaka dIkSA dhAraNa kii| kSullaka dIkSA meM 3 mAsa taka rhe| anantara Arya dIkSA ailaka dIkSA dahI gA~va meM zrI bhagavajjinendra kI sAkSI pUrvaka dhAraNa kI anumAnataH 8 varSa taka Arya dIkSA meM rahakara 3 varSoM meM 3 upavAsa anantara bhikSA Adi kA uttama abhyAsa kara vairAgya har3akara mArga zIrSa zuklA mUla nakSatra maMgalavAra 10 baje 1835 zake prA. *1-1919CIETE. XXXXX. prAyazcita vidhAna-22 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. . . ..... ....... ...... . zrI siddha kSetra sthAna zrI 1008 zrI kuthalAMgeri tIrthAdhirAja para zrI jinendra deva - kI sAkSI pUrvaka nirgrantha dIkSA dhAraNa kii| kAraNa usa samaya kalikAla ke mahApabhAva se satat nirgrantha mudrA dhAraNa karake rahane vAlA koI zrI guru prApta nahIM huA thaa| nirgrantha dIkSA meM zrI AdisAgara muni kuJjara meM jaba kuMbhoja bAhubali pahAr3a para kezaloMca kiyA thA, usa samaya AkAza meM jayaghoSa huA thA usa samaya kucha loga mahArAja ke darzana ke lie Aye the jo nIce pahAr3a ke the ve jaya zabda sunakara Upara Aye the aura vicArate the ki yahA~ bahuta logoM ne jayaghoSa kiyA thaa| yaha sunakara hama Aye haiM uttara diyA gayA ki yahA~ kevala mahArAja aura 1 upAdhyAya paNDita hai aura koI nahIM inake (mahArAja) devakRta jayazabda haiM usa ghoSa ko sunane vAle dezAI deva UdagA~va meM abhI vidyamAna haiN| lakSmaNarAva bharamappA AravAr3e mAMgalo prabandha karate the| mahArAja zrI upadeza dete the dIkSAeM dI saMgha bana gayA / Apa paMcAcAra kA pAlana karate the| ataH zrutapaMcamI ke roja san 1925 meM Apako AcArya parameSThI kA pada ghoSita kara diyA gayA / Apa saptAha meM eka bAra AhAra lete the / AhAra meM eka hI vastu grahaNa karate the unameM bar3I zakti thii| Ama kI Rtu meM Ama ke rasa kA AhAra milA to ve usa para hI nirbhara rahate the / dUsarI vastu nahIM lete the| jaba ganne kA rasa lete the taba rasa ke sivAya anya koI bhI padArtha grahaNa nahIM karate the| ve kannar3I bhASA meM AdhyAtmika padoM ko gAte the vAstava meM una kI jJAna saMpatti apUrva thii| para jaba zrAvaka loga unheM apane kaMdhe para uThA kara le jAte the taba uThAne vAle ko aisA lagatA thA ki kisI bAlaka ko uThAyA ho / ve prAyaH konUra kI guphAoM meM rahate the aura dhyAna karate the| vahA~ zera AyA karatA thaa| zera ke Ane para bhaya kA saMcAra nahIM hotaa| thor3I dera darzana kara zera calA jAtA / Apake saMgha meM 60-70 sAdhu the / aMkalI gAMva meM paMca kalyANaka pratiSThA huI thii| usa samaya cAritra cakravartI pada diyA gayA thaa| Apane dIkSAe~ dI unameM kSullaka zAntisAgarajI dakSiNa ko ailaka dIkSA dI jo vartamAna meM AcArya zAntisAgara (dakSiNa) ke nAma se prasiddha haiN| AcArya mahAvIrakIrti jI mahArAja jinakA janma phirojAbAda meM prAyazcita vidhAna - 2 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXX huA unako muni dIkSA dI evaM apanA AcArya pada pradAna kiyA } parantu pUjya aMkalIkara AcArya ne apane AcAryatva kAla meM caturvidha saMgha ke kuzala anuzAstA banakara jinazAsana kI abhUtapUrva prabhAvanA kI prabhAvanA ke sAtha-sAtha nirantara paThana-pAThana lekhana Adi kArya avirala rUpa se calate rahe jisase unake dvArA racita ziva patha nAmaka grantha zramaNa evaM zrAvaka ke lie amUlya dharohara nidhi ke rUpa meM sabhI ke samakSa haiN| usake bAda AcArya aMkalIkara jI ne apanI vidvattA kA paricaya dete hue prAyazcitta grantha kI bhI racanA kI hai| jo ki zramaNa samAja ke lie eka amara dena siddha huI hai| isameM unhoMne jaina siddhAntoM ke adhyayana ke AdhAra para dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA sahita vratoM kI zuddhi hetu daNDa kA prAvadhAna likhA hai jo ki isa prakAra udAharaNArtha haiN| ve likhate haiM ki kRtvA sAkSiNI doSa zuddhaye / AtmAdeva manovAkkAya saMzuddhayA kriyena vyaMpratikramaM // * aMkalIkara AcArya kRta prAyazcitta grantha zloka - 41 AM ZZI aMkalIkara AcArya likhate haiM ki guru kI sAkSI meM Atma samarpaNa karane se hI doSoM kI zuddhi hotI hai usa zuddhi ke lie mana vacana kAya zuddha karake pratikramaNa karanA caahie| AcArya zrI ne apane prAyazvitta vidhAna grantha meM gRhasthiyoM ke lie prAyazcita vidhi likhI hai usameM unhoMne likhA hai ki MJ svapne pramAdano vAdhamUla vrata paricyuto / sarva zuddhi mahAsnAnaM tapovallI tapazcaret // 54 // - aMkalIkara AcArya kRta prAyazvitta vidhAna zloka 54 arthAt ve likhate haiM ki svapna meM pramAda se samUla vratoM se gira jAtA hai usake lie sarvazuddhi prAyazcitta aura tapa rUpI jala se snAna karanA cAhie / prAyazcitta bhI pUrvAcAryoM ke kathanAnusAra zakti Adi kI apekSA dekhakara hI denA caahie| jaisA ki likhA hai - tadetannavavidhaM prAyazcittaM dezakAlazaktisaMyamAdyavirodhenAlpAna prAyazcittavidhAna 24 R Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hindi lpAparAdhAnurUpa doSa prazamanaM cikitsitavati dheyaM / jIvasyAsaMkhyeyaloka mAtra pariNAmAH pariNAmavikalpA: aparAdhAzca tAvanta evaM na teSAM tAvadvikalpaM prAyazcittamasti vyavahAra nayApekSayA piNDIkRtya prAyazcitta vidhAna muktN| - rAjavArtika detA, kAla, zAki aura kAra meM kisI rAiDa kA virodha na Ane pAve aura choTA bar3A jaisA aparAdha ho usake anusAra vaidya ke samAna doSoM kA zamana karanA caahie| pratyeka jIva ke pariNAmoM ke bhedoM kI saMkhyA asaMkhyAta loka mAtra hai, aura aparAdhoM kI saMkhyA bhI utanI hai parantu prAyazcitta ke utane bheda nahIM kahe haiN| isI bAta ko dRSTigata rakhate hue parama pUjya muni kuJjara samAdhi samrATa zrI 108 AcArya AdisAgarajI mahArAja 'aMkalIkara' ne apane jJAna buddhi viveka sahita isa prAyazcitta vidhAna grantha kI racanA karake zrAvakocita prAyazcitta kI vyavasthA kI hai ve apane isa grantha meM aura Age likhate haiN| aspRzyAM vilokepita taddhavaH shrutigocre| bhojanaM parihartavyaM durdazA zravaNe pit|| 74 / / - aMkalIkara AcAryakRta prAyazcitta vidhAna isa prakAra anekAneka isa prAyazcitta vidhAna nAmaka grantha meM AcArya zrI ne vyavasthAe~ dete hue AcAra saMhitA ko majabUta banAyA hai aura apane AcAryatva meM caturvidha saMgha kA paripAlana karake nirdoSa muni caryA caraNAnuyoga anusAra karake zramayA dharma kA purnautthAna kiyA aura.zramaNa caryA nirdoSa rIti se pAlana karane kI vidhi batAI jisakA pratiphala Aja vartamAna meM upasthita hai aise svaparopakArI AcArya bhagavanta caraNoM meM tIna bhakti sahita tIna bAra namostu karatA hU~ aura sarvajJa paramAtmA se prArthanA karatA hU~ ki unhIM ke samAna mana bala, vacana bala aura kAya bala prApta ho jisase ki maiM jinendra paramAtmA ke guNa kI saMpatti prApta karane ke lie samAdhi pUrvaka maraNa karake zAzvata sattA ko prApta kara skuuN|| bAlAcArya yogIndra sAgara "sAgara" prAyazcitta vidhAna - 25 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana.. munikujjara samAdhi samrAT AcArya bhagavanta zrI 108 AdisAgara jI mahArAva (aMkalIka) vartama: zadI ke sarvamandI, nirbhIka mahAsanta the / Apane sabhI anuyogoM kA adhyayana kara ubhayadharma kI mahimA va garimA ko AtmAsAt kiyA / yatidharma kA svayaM AcaraNa kara zuddha municaryA kA pratyakSa digdarzana karAyA hI hai| sAtha hI munidharma kA sAdhaka - hetU zrAvaka dharma kA bhI parizodhana karane kA upadeza diyaa| zrAvakoM kA karttavya kyA hai ? unakA zuddhAcaraNa kisa prakAra kA ho, doSoM kI zuddhi kA upAya kyA hai ? ityAdi praznoM kA sarala, subodha samAdhAna kiyA hai| siddhAnta hai ki "kAraNAnuvidhAyikAryam" jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai| zrAvaka dharma kAraNa hai to yati dharma kArya / ataH Apane sAdhana ke parizodhanArtha yaha "prAyazcitta" grantha svA hai| isameM zrAvaka kI cayA~, kartavya aura kahi meM prabhAva-kaSAyavaza hone vAle doSoM ke parizodhana kA Agamokta sarala, suspaSTa upAya nirUpita kiyA hai| zrAvaka kI pratidina kI caryA kisa prakAra kI ho, unake nitya niyamakarttavyoM kA varNana bhI bar3e hI sarala DhaMga se samajhAyA hai| jinendra bhakti kA mAhAtmya, paMcAmRtAbhiSeka kI viziSTa mahimA kA digdarzana karAyA hai| jinAbhiSeka aura mahAmaMtra namaskAra kA sugaMdhita puSpoM se jApa anekoM doSoM kA parihAra kara detA hai / adhikAMza aparAdhoM ke zodhana kA prAyazcitta jinapUjAbhiSeka aura gurubhakti se hI hotA hai| zrAvaka ko dhyAna- dharmadhyAna va svAdhyAya kA bhI vidhAna nirUpita kiyA hai| Atmonmukha hone kA bIja zrAvaka dharma hI hai| yahIM se dhyAna, adhyayana, doSoM kI parizuddhi kA prayAsa, kaSTa sahiSNutA, tyAga, tapa, saMyama kA prArambha prayatna zuru hotA hai| isa grantha ke adhyayana se spaSTa hotA hai ki mUla bIja dharma kA, muktipatha kA zrAvakAcAra hI hai / prAyazcita vidhAna - 26 X Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisa prakAra prAsAda kI nIMva Foundesion majabUta hai to mahala bhI nirApada TikAU hogA, kitanI hI maMjileM banA lo tathA'pi sthAI raha sakegA, isI prakAra zrAvaka dharma niSTha zrAvaka-zrAvakAeM hI digambara dIkSA dhAraNa karane meM sakSama ho sakate haiM / yati dharma kA zrIgaNeza zrAvakAcAra niSNAta hI kara sakatA hai| kahA bhI hai "je kammezUrAH te dhamme shuuraaH|" prAyazcitta jIvana sudhAra kI praNAlI hai| jIvana pravAha hai, isakI dhArA anekoM rUpoM meM pravAhita hotI hai| samayAnukala isameM pramAda kaSAyavaza doSotpAdana honA svAbhAvika hai / jisa prakAra nadI nAloM meM pravAhita nIra meM anekoM kUr3AkacarA, miTTI Adi kA mizraNa ho jAtA hai to philTara Adi yaMtroM se use nikAlakara jala ko svaccha-nirmala kara liyA jAtA hai, usI prakAra tattvajJAnI, AtmArthI vyakti bhI ajJAna, moha, mithyAtva, pramAda, kaSAyAdi vaza dharmAcaraNa, sadAcAra, zIlAcArAdi meM utpanna doSoM kA nirAkaraNa karane ko prAyazcitta rUpI philTara kA prayoga karate haiN| isake mana bhAyAdi parana guru hote haiM / ataH nindA, gardA, AlocanAdigurudeva kI sAkSI meM kara mumukSu AtmA ko jIvana ko susaMskRta kara nirdoSa banA letA hai| nirmala AtmA hI mokSa pathArUr3ha ho paramAtma pada pAne meM samartha hotA hai| jisa prakAra rogI auSadhi ke sAtha pathya bhI sevana karatA hai, tabhI Arogya pAtA hai| usI prakAra sAdhaka bhI sva kartavyaniSTha ho, tapa, tyAga, saMyama, zIla vratAdi kA anuSThAna rUpI auSadhi sevana ke sAtha prAyazcitta rUpI pathya kA bhI vidhivat yathokta-AgamAnusAra AcaraNa karatA hai tabhI saMsAra roga-janma-jarA. maraNa-vyAdhi se chuTakArA pA svAsthya lAbha pAtA hai| ataH yaha grantha pratyeka bhavyAtmA ko paThanIya, cintanIya, AcaraNIya hai| avazya pAThaka lAbhAnvita hoMge, isI AzA se hindI anuvAda kiyA hai gurudeva AzA va AzIrvAda se| 105 pra.ma.A. vijayAmati, majapathA prAyazcitta vidhAna - 27 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2090 lakaXIrt maMtavya prAyazcitta nAmakA aMtaraMga tapa hai usakA lakSaNa kuMdakuMdAcArya isa prakAra likhate haiN| "YE...CK prAyazcitaM ti tavojeNa visajyAdi hu pavvakmaNAvaM ! prAyAnchittaM patto tri teNa vRttaM dasavihaM tu // 184 // jisa tapa se pUrva kAla meM kiyA gayA pAtaka naSTa hokara AtmA nirmala hotA hai usako prAyazcitta tapa kahate haiN| arthAt punarapi vizuddha hone para pUrva vratoM se sAdhu paripUrNa hote haiN| isa tapa ke AcAryoM ne dasa bheda kahe haiN| AloyaNa par3ikamaNaM ubhaya vivegotahA viusaggo / tava keho mUlaM viya parihAro ceva sadahaNA / / 185 // AcArya athavA deva ke pAsa jAkara cAritrAsAra pUrvaka utpanna hue aparAdhoM ko nivedana karanA AlocanA prAyazcitta kahalAtA hai| rAtri bhojana tyAga sahita paMca mahAvratoM kA unake bhAvanA ke sAtha uccAraNa karanA pratikramaNa nAmakA prAyazcitta hotA hai| isameM divasa pratikramaNa athavA pAkSika pratikramaNa karanA caahie| AlocanA aura pratikramaNa karanA ubhaya prAyazcitta kahalAtA hai| gaNa viveka aura sthAna viveka aise viveka ke do bheda haiN| kAryatsarga karanA vyutsarga prAyazcitta hotA hai| anazanAdika ko tapa prAyazcitta kahate haiN| pakSa, mAsa, varSa ityAdika kAla ke pramANa se dIkSA kama karanA cheda prAyazvita kahalAtA hai| punaH prArambha se dIkSA denA mUla prAyazcitta kahalAtA hai / parihAra ke do prakAra haiN| gaNapratibaddha parihAra, agaNapratibaddha parihAra jahA~ muni laghuzaMkA karate haiM, zauca karate haiM aise sthAna para jo baiThatA hai aura pIchI Age karake jo vaMdanA karatA hai| tathA ina muni jisako vaMdanA nahIM karate haiM isa prakAra gaNa meM jo kriyA karanA vaha gaNa prativAda, parihAra prAyazcitta kahalAtA hai / jisa deza meM dharma kA svarUpa logoM ko mAlUma nahIM hai aise deza meM jAkara mauna tapazcaraNa karanA agaNapratibaddha parihAra prAyazcitta kahalAtA hai / tattva meM ruci karanA yA krodhAdikoM kA parityAga ILITY: ttaxx XXX prAyazcitta vidhAna 32 ka Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MohinismileoniemonomindeaminatanAMANARTMOMMOMNAMANTRA / AKARMANAS w imwwwait-ADANDE n trintinent-in-.................. ... ... .. karanA zraddhA nAmaka prAdhikA hotA hai| koI doSa bhAlonamA se dUra hotA hai| koI doSa pratikramaNa se dUra hotA hai| koI doSa AlocanA aura pratikramaNa donoM upAyoM se dUra hotA hai| koI doSa viveka se dUra hotA hai| koI doSa kAyotsarga se maSTa hotA hai| koI doSa cheda se naSTa hotA hai| koI doSa mUla se naSTa hotA hai| koI doSa parihAra se naSTa hotA hai aura koI doSa zraddhAna se naSTa hotA hai / isa prakAra doSoM ko naSTa karane ke dasa prakAra kA upAya batalAyA gayA hai| isako hI kSepaNa, nirjaraNa, zodhana, dhAvana, puMchana (nirAkaraNa), utchedana aura chedana aise ATha nAma haiN| jo AcArya prAyazcitta aura siddhAMta zAstroM ke jAnakAra hai aura paMcAcAra meM lIna haiM unake samIpa ekAMta meM baiThakara apane vrata, tapa Adi kI zuddhi ke lie binA kisI chala kapaTa ke mana, vacana, kAya kRta kArita anumodanA se kiye hue samasta aticAroM kA nivedana karanA AlocanA kahalAtA hai| isa AlocanA ke AkaMpita, anumAnita, dRSTa, bAdara, sUkSma, channa,zabdAkUlita, bahujana, avyakta, tatsevita ye daza doSa haiN| muniyoM ko ina daza doghoM se rahita AlocanA karanA caahie| yadi AcArya ko koI suMdara jJAnopakaraNa de diyA jAye to AcArya saMtuSTa ho jAyeMge aura mujhe thor3A prAyizcatta deNge| yahI samajha kara jo AcArya ko pahale jJAnopakaraNa detA hai aura phira unake samIpa jAkara AlocanA karanA hai usako AkaMpita nAmakA doSa lagatA hai| mere zarIra meM pitta prakRti kA adhika prakopa hai athavA maiM svabhAva se hI durbala hU~, athavA meM rogI haiM isalie maiM adhika yA tIvra upavAsAdi nahIM kara sktaa| yadi mujhe bahuta thor3A prAyazcitta diyA jAyegA to maiM apane samasta doSoM kA nivedana prakara rIti se kara dUMgA anyathA nahIM isa prakAra kahakara jo ziSya AcArya ke samIpa apane doSa nivedana karatA hai usako anumAnita doSa lagatA hai| jo ziSya dUsaroM ke dvArA binA dekhe hue doSoM ko chipA letA hai| aura dikhe hue doSoM ko nivedana karatA hai usake AlocanA haSTa nAmakA doSa lagatA hai| jo bAlaka muni vA ajJAnI bhuni apane Alasa pramAda vA ajJAna se choTe-choTe aparAdhoM ko to nivedana nahIM karatA kintu apane AcArya ko sthUla MEROLAamraxnxxrAme prAyazcita vidhAna - 33 . ....... Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A doSoM ko nivedana karatA hai usako cauthA bAdara nAmakA doSa lagatA hai| jo ajJAnI muni apane apayaza ke bhaya se athavA kaThina tapazcaraNa ke bhaya se athavA dekho isake kaise zuddha bhAva haiM jo sUkSma doSoM ko bhI acchI taraha pragaTa kara detA hai| isa prakAra ke apane guNoM ke pragaTa hone kI icchA se saiMkar3oM bar3e-bar3e sthUla doSoM ko to chipA letA hai tathA mAyAcArI se AcArya ke sAmane mahAvratAdikoM ke sUkSma doSoM ko nivedana kara detA hai usako pA~cavA sUkSma nAmakA doSa lagatA hai| jo ziSya lobha phailAne vAlI apanI apakIrti ke bhaya se apane doSoM ko dUra karane ke lie suzrUSA karake guru se pUchatA hai ki he svAmin! isa prakAra aticAra lagane para kaisA prAyazcita honA cAhie isa prakAra kisI bhI upAya se pUcha kara vaha jo prAyazcitta letA hai vaha aneka doSoM ko utpanna karane vAlA chan nAmakA doSa lagatA hai| jisa samaya pAkSika AlocanA ho rahI ho athavA vArSika AlocanA ho rahI hai athavA kisI zubha kAma ke lie mahAtmAoM kA samudAya ikaTTA huA ho, tathA saba ikaDe mila kara apanI-apanI AlocanA kara rahe ho aura una sabake zabda UMce svara se nikala rahe ho usa samaya apane doSa kahanA jisase kisI ko mAlUma na ho sake usako zabdAkUlita nAmakA doSa lagatA hai| AcArya ne kisI ziSya ko prAyazcitta diyA ho aura phira vaha yaha zaMkA kare ki AcArya jo yaha prAyazcitta diyA hai vaha prAyazcitta graMthoM ke anusAra ThIka hai yA nahIM tathA aisI zaMkA kara jo dUsare kisI AcArya se pUchatA hai usa samaya usa prAyazcitta lene vAle ke bahujana nAmakA doSa lagatA hai| jo muni jinAgama ko na mAnane vAle apane hI samAna kisI muni ke samIpa jAkara apane bar3e-bar3e doSoM kI AlocanA karatA hai AcArya se AlocanA nahIM karatA usake avyakta nAmakA doSa lagatA hai| jo muni yaha samajhakara ki mere vratoM meM jo aticAra lagA hai vaha ThIka vaisA hI hai jaisA ki amuka muni ke vratoM meM aticAra lagA hai| isalie AcArya ne o prAyazcitta isako diyA hai vahIM prAyazcitta mujhe le lenA caahie| vahI samajhakara jo binA AlocanA ke tapazcaraNa ke dvArA apane vratoM ko zuddha karatA hai usake antima vatsevita nAmakA doSa lagatA hai| prAyazcita vidhAna - 34 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KXXXvAsa jo mAyAcArI zalya se sahita muni ina daza doSoM meM se kisI bhI doSa ke sAtha AlocanA karate haiM unakI usa AlocanA se vratoM kI zuddhi thor3I sI bhI nahIM hotI hai| jo muni ina daza doSoM ko chor3akara bAlaka ke samAna sarala svabhAva se apane doSoM ko kaha dete haiM unhIM kI AlocanA se usake saba vrata zuddha ho jAte hai / jisa prakAra malina darpaNa apanA kuka kAma nahIM kara sakatA usameM mukha nahIM dikha sakatA usI prakAra mahAtapazcaraNa aura mahAvrata bhI binA AlocanA ke apanA kucha bhI kAma nahIM kara sakate arthAt unase karmoM kA saMvara vA nirjarA nahIM ho sktii| yahI samajhakara apane hRdaya meM apane doSoM ko acchI taraha samajha lenA cAhie aura phira apane hRdaya se guru ke samIpa una doSoM ko pragaTa kara denA caahie| jisa samaya AcArya ekAMta meM akele virAjamAna ho usa samaya akele ziSya ko unake samIpa jAkara apane doSa kahane caahie| kisI ke sAmane apane doSa nahIM kahane caahie| AryikAe~ dina meM hI prakAza meM kisI ko sAtha lekara AcArya ke samIpa jAkara apane doSoM kI AlocanA karatI hai aisA sajjana loga samajhate haiN| jo muni doSoM kI AlocanA kara letA hai parantu usa doSa ko dUra karane vAle tapazcaraNa ko nahIM karatA usa pramAdI ke doSoM kI zuddhi kabhI nahIM ho sakatI / yaha samajha kara ziSyoM ko bahuta hI zIghra doSoM ko dUra karane vAlA prAyazcitta lenA caahie| prAyazcitta ke lene meM thor3I sI bhI dera nahIM karanI caahie| dina vA rAta ke vratoM meM jo aticAra lage hoM unako mana, vacana, kAya kI zuddhatA pUrvaka niMdA, garhA ke dvArA zuddha karanA pratikramaNa kahalAtA hai| vratAdikoM ke kitane hI doSa AlocanA se naSTa hote haiM aura dusvapna Adi se utpanna hone vAle kitane hI doSa pratikramaNa se naSTa hote haiM / yahI samajhakara pAkSika, cAturmAsika, vArSika doSoM ko dUra karane ke lie vacana pUrvaka jo AlocanA sahita pratikramaNa kiyA jAtA hai usako tadabhava kahate haiM / dravya se anna pAna upakaraNa Adi ke doSoM se zuddha hRdaya se alaga rahanA viveka hai yaha viveka aneka prakAra kA hai| athavA mUla se tyAga kI huI vastu kA grahaNa ho jAye aura smaraNa ho Ane para phira usakA tyAga kara diyA lAda baM TEMASKINLIK prAyazcita vidhAna 35 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inwww jAye usako viveka kahate haiN| alubhI ciMtana ArtadhyAnaH daH svapna durdhyAna Adi se utpanna hue doSoM ko zuddha karane ke lie athavA mArga meM calanA nahIM pAra honA tathA aura bhI aise hI aise kAryoM se utpanna hue aticAroM ko zuddha karane ke lie uttama dhyAna ko dhAraNa karo suTipUrvaka zarITa ke sammAna kAra hai usako zreSTha kAyotsarga kahate haiN| vratoM ke aticAra dUra karane ke lie upavAsa karanA AcaraNa karanA nirvikRti (rasatyAga) karanA athavA ekAzana karanA Adi yadi kisI bhaya se unmAda se pramAda se ajJAnatA se yA asamarthatA se athavA vismaraNa ho jAne se vA aura bhI aise hI aise kAraNoM se vratoM meM aticAra lage haiM to unako dUra karane ke lie samartha athavA asamartha muni ko apanI-apanI yogyatA ke anusAra Upara likhe chahoM prakAra ke prAyazcitta dene caahie| yadi koI muni cirakAla kA dIkSita ho yA zUravIra ho yA abhimAnI ho aura vaha apane vratoM meM doSa lagAve to usako eka mahInA, do mahInA, eka varSa, do varSa Adi kI dIkSA kA cheda kara denA caahie| vaha cheda nAmakA prAyazcitta kahalAtA hai / jo mahA doSa utpanna karane vAle pArzvastha Adi pAMca prakAra ke muni hai athavA jinhoMne apane brahmacarya kA ghAta kara diyA hai| aise muniyoM kI saba dIkSA kA cheda kara unako phira se dIkSA denA mUla nAma kA prAyazcitta hai| parihAra prAyazcitta ke do bheda haiM eka anupasthAna aura dUsarA pAMrabhika / yahI parihAra nAma kA prAyazcitta pahale ke tIna saMhananoM ko dhAraNa karane vAloM ko hI diyA jAtA hai| bhagavAna gaNadhara deva ne apane jinAmama meM anuprasthAna ke bhI do bheda kahe haiM eka to apane hI saMdha meM apane hI AcArya se parihAra nAmakA prAyazcita lenA aura dUsarA dUsare gaNa meM jAkara prAyazcitta lenA / jo muni corI karake anya muni ke sAtha rahane vAle kisI muni ko, acchI AryikAoM ko, vidyArthI ko, bAlaka ko, gRhastha ko va parastrI ko athavA dravya pAkhaMDiyoM ko anya acetana padArthoM ko apaharaNa karake athavA kisI muni ko mAra DAle athavA aisA hI koI anya viruddhAcaraNa kare tathA vaha muni nau vA daza pUrva kA dhArI ho, utkRSTa ho, cirakAla kA dIkSita ho, zUra ho, samasta parisahoM ko jItane vAlA ho aura dRr3ha prAyazcitta vidhAna - 36 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmI ho aise muni ko bhagavAna jinendra deva ne apane hI gaNa kA anuprasthAna prAyazcitta vrata banA hai usake lie saMbaMdha anuprasthAna, anuprasthAna prAyazcitta nahIM batalAyA hai / isa svagaNa anuprasthAna prAyazcitta ko dhAraNa karane vAlA muni ziSyoM ke Azrama se battIsa daNDa dUra rahatA hai, jo anya muni dIkSA se choTe haiM unako bhI vaMdanA karatA hai parantu ve choTe muni bhI usako prati vaMdanA nahIM krte| vaha muni mauna dhAraNa karatA hai anya muniyoM ke sAtha guru ke sAmane mauna dhAraNa karatA huA hI samasta doSoM kI AlocanA karatA hai aura apanI pIchI ko ulTI rakhatA hai / kama se kama pA~ca-pA~ca upavAsa karake pAraNA karatA hai tathA adhika se adhika chaH mahIne kA upavAsa kara pAraNA karatA hai aura madhyama vRtti se chaha dina, pandraha dina eka mahInA Adi kA upavAsa kara pAraNA karatA hai| isa prakAra vaha zaktizAlI muni apanI zakti ke anusAra aneka prakAra ke upavAsa karatA huA pAraNA karatA hai aura isa prakAra ke adabhuta prAyazciMta ko bAraha varSa taka karatA hai| yadi vahI cira dIkSita zUra vIra muni apane abhimAna ke kAraNa Upara likhe doSoM ko lagAve to usake lie AcAryoM ne samasta doSoM ko dUra karane vAlA para gaNapasthAna nAma kA parihAra prAyazcitta batalAyA hai| usakI vidhi yaha hai ki AcArya usa aparAdhI ko anya saMgha ke AcArya ke pAsa bhejate haiN| ve dUsare AcArya bhI usakI kahI saba AlocanA ko sunate haiM tathA binA prAyazcitta diye usako tIsare AcArya ke pAsa bheja dete haiM / ve bhI AlocanA sunakara cauthe AcArya ke pAsa bheja dete haiM / isa prakAra vaha sAta AcArya ke pAsa bheja dete haiN| tadanaMtara ve AcArya Upara likhA parihAra nAmakA prAyazcitta dete haiM aura vaha zaktizAlI muni una saba prAyazcitta ko dhAraNa karatA hai / isa prakAra jaina zAstroM ke anusAra parihAra do prAyazcitta ke bheda kahe gaye haiM / aba atyanta kaThina aise pAraMbhika nAma ke prAyazcita batalAye haiM / jo muni, tIrthaMkara, gaNadhara, saMgha, jinasUtra kI nindA karatA hai dharmAtmAoM kI nindA karatA hai athavA binA rAjA kI sammati ke usake maMtrI Adi ko jina dIkSA de prAyazvitta vidhAna 37 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XhO detA hai athavA rAjagharAne kI striyoM ko sevana karatA hai athavA aura bhI aise hI aise durAcAra kara jo jinadharma ko dUSita karatA hai usake lie AcAryoM ne pAraMbhika nAma kA prAyazcitta nizcita kiyA hai| usa prAyazcitta ko dete samaya apane saMgha ke cAroM prakAra ke muni ikaTThe hote haiM aura milakara ghoSaNA karate hai ki yaha muni mahApApI hai isalie avaMdanIya hai aura zrI jinazAsana se bAhara hai| taba ve AcArya usako kaThina anuprasthAna nAma kA prAyazcitta dete haiN| tathAkasa aparAdhI muni ko ve AcArya apane deza se nikAla dete haiN| majabUta saMhanana ko dhAraNa karane vAlA dhora vIra mahA balavAna vaha muni bhI jisa deza meM jina dharma na ho usa kSetra meM jAkara guru ke diye hue samasta doSoM ko zuddha karane vAle pUrNa prAyazcitta ko anukrama se pAlana karatA hai isako pAraMbhika anuprasthAna prAyazcitta kahate haiN| mithyAdRSyupadezAthai mithyAtvaM ca gatasya yA / dRgvizuddhacairucistatvAdau zraddhAnaM tadadbhutaM // 82 // mithyAdRSTiyoM ke upadezAdika se jisane midhyAtva ko dhAraNa kara liyA hai vaha yadi apanA samyagdarzana zuddha karane ke lie tatvoM meM yA deva zAstra guru meM zraddhAna kara letA hai usako uttama zraddhAna nAma kA prAyazcitta kahate haiN| ACT zreSTha vratoM ko zuddha karane ke lie yaha daza prakAra kA prAyazcitta batalAyA hai muniyoM ko apane-apane samaya ke anusAra yukti pUrvaka inakA pAlana karanA caahie| jo mUrkha abhimAnI muni apane tapazcaraNa ko mahA tapazcaraNa samajha kara vrata Adika ke doSoM ko zuddha karane ke lie prAyazcitta nahIM karatA usake samasta vratoM ko tathA samasta tapazcaraNa ko ve doSa zIghra hI naSTa kara dete haiM tathA una vrata aura tapa ke nAza ke sAtha-sAtha usake samasta guNa naSTa ho jAte haiN| jaise ki sar3A huA eka pAna anya saba pAnoM ko sar3A detA hai| usI prakAra eka hI doSa se saba vrata tapa guNa naSTa ho jAte haiN| isa prAyazcitta ko dhAraNa karane se mana zalya rahita ho jAtA hai| samyagdarzana, samyagjJAnAdika guNoM ke samUha saba nirmala ho jAte haiM, cAritra caMdramA ke samAna nirmala ho jAtA hai, ve muni saMgha meM mAnanIya mAne jAte haiM unheM kisI prakAra kA bhaya nahIM rahatA aura unakA maraNa zalya rahita sarvottama hotA ekx prAyazcita vidhAna 38 - * 2. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| isa prakAra prAyazcitta dhAraNa karane se sajjanoM ko bahuta se guNa pragaTa ho jAte haiN| yahI samajhakara muniyoM ko apane vatoM meM jana kazI doSa laga jAye usI samaya meM apane vratoM ko zuddha karane ke lie prAyazcita dhAraNa karanA caahie| iMdiya kasAya uvadhINa mattapANasya caavidehss| esavivego maNido pAMcavidho davca bhaavgdo||168|| ahavA sarIrasejA saMthArUvahINa bhttpaannss| baccAvaca karANa ya hoI vivego tahA ceva ||169 // indriya viveka, kaSAya viveka, bhakta pAna viveka, upadhi viveka, dehaviveka, aise viveka ke pAMca prakAra pUrvAgama meM kahe gaye haiN| athavA zarIra viveka vasati saMstara viveka, upakaraNa viveka, bhaktapAna viveka aura vaiyAvRtya karaNa viveka aise pAMca bheda kahe gaye haiN| ve isa prakAra haiN| rUpAdi viSayoM meM netrAdika iMdriyoM kI Adara se athavA kopa se pravRtti na honA / arthAt yaha rUpa meM dekhatA hU~ zabda maiM suna rahA hU~ aise vacanoM kA uccAraNa na karanA dravyataH indriya viveka hai| rUpAdi viSayoM kA jJAna hokara bhI rAga dveSa se bhinna rahanA arthAt rAgadveSa mukta aisI rUpAdika viSayoM meM mAnasika jJAna kI pariNati na honA bhAvataH iMdriya viveka hai| dravyata: kaSAya viveka ke zarIra se aura vacana se aise do bheda haiN| bhauheM saMkucita karanA ityAdi zarIra kI pravRtti na honA kAya krodha viveka hai| maiM marU~gA ityAdi vacana kA prayoga na karanA vacana krodha viveka hai| dUsaroM kA parAbhava karanA vagairaha ke dveSa pUrvaka vicAra mana meM na lAnA yaha bhAva krodha viveka hai| isI prakAra dravya mAna, mAyA, lobha kaSAya viveka bhI zarIra aura vacana ke va bhAva ke bheda se tIna tIna prakAra ke haiN| usameM zarIra ke avayavoM ko na akar3AnA, mere se adhika zAstra praviSTa kauna hai aise vacanoM kA prayoga na karanA ye kAya va vacanagata mAna viveka hai / mana ke dvArA abhimAna ko cher3anA bhAvamana kaSAya viveka hai| mAnoM anya ke viSaya meM bola rahA hai aisA dikhAnA, aise vacanoM kA tyAga karanA athavA kapaTa upadeza na karanA vAcA mAyA viveka hai| zarIra se eka prAyazcitta vidhAna - 39 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRARAMptemabonydneumyanmRMAN IrrrrrmarArArApArurrxxx kArya karatA huA bhI maiM anya hI kara rahA hai aisA dikhAne kA tyAga karanA kAya mAyA viveka hai / jisa padArtha meM lobha hai usakI tarapha hAtha pasAranA ityAdika zarIra kriyA na karanA kAya lobha vidhaka hai| isa vAstu grAma Adi kA maiM syAmA hU~ aise vacana uccAraNa na karanA vAcA lobha viveka hai| mamadaM bhAvarUpa mohana pariNati kauna hone dene bhAva lobha viveka hai| zarIra ko tuma pIr3A mata karo athavA merA rakSaNa karo isa prakAra ke vacanoM kA na karanA vAcA zarIra viveka hai| jisa vasatikA meM pUrva kAla meM nivAsa kiyA thA usameM nivAsa na karanA aura isI prakAra pahale vAle saMstara meM na sonA baiThanA kAya vasati saMstara viveka hai| maiM isa vasati saMstara kA tyAga karatA huuN| aise vacanoM kA bolanA vAcA vasati saMstara viveka hai| zarIra ke dvArA upakaraNoM ko grahaNa na karanA kAya upakaraNa viveka hai| maiMne ina jJAnopakarANadi kA tyAga kiyA hai aisA vacana kA bolanA vAcA upakaraNa niveka hai / aAhA pAna ke padArtha bhakSaNa na karama kAya bhakta pAna viveka hai| isa taraha kA bhojana pAna maiM grahaNa nahIM karU~gA aisA vacana bolanA vAcA bhakta pAna viveka hai| baiyAvRtya karane vAle apane ziSyAdikoM kA sahavAsa na karanA kAya vaiyAvRtya viveka hai / tuma merI vaiyAvRtya mata karo aise vacana bolanA vaiyAvRtya viveka hai| sarvatra zarIrAdika padArthoM para se prIti kA tyAga karanA athavA ye mere haiM aisA bhAva chor3a denA bhAva viveka hai| doSesati prAyazcittaM gRhItvA vizuddhi kAraNaM shuddhiH| arthAt doSa hone para prAyazcitta lekara vizuddhi karanA zuddhi kahalAtI hai| isa apahRta saMyama ke pratipAdana ke lie hI ina ATha zuddhiyoM kA upadeza diyA gayA hai| bhAva, kAya, vinaya, IryApatha, bhikSA, pratiSThApana, zayanAsana aura vAkya | AlocanA, zayyA, saMstara, upakaraNa, bhaktapAna isa prakAra vaiyAvRtya karaNa zuddhi pAMca prakAra kI hai| athavA darzana, jJAna, cAritra, vinaya aura Avazyaka ye pAMca prakAra kI zuddhi hai / yahA~ vyAkhyAna karane vAle aura sunane vAloM ko bhI prAyazcitta vidhAna - 4 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI zuddhi pUrvaka vyAkhyAna karane meM yA par3hane meM pravRtti karanI cAhie / kAla, agni, bhasma, mRtikA, gobara, jala, jJAna aura nirvicikitsA ke bheda se ATha prakAra kI laukika zuddhi hotI hai| aura liMga, vrata, vasati, vihAra, bhikSA, jJAna, ujjhana vAkya, tapa aura dhyAna isa prakAra dama anagAra bhAvanA sUtra hai aura inake pratyeka meM anta bheda bhI aneka hai| liMgavadaM casuddhI vasadi vihAraM ca bhikUvalANaM c| ujajhana suddhI ya puNo vakkaM ca tavaM tathA jjhaannN|| nirgrantharUpatA zarIra ke saba saMskAroM kA abhAva arthAt snAna nahIM karanA, ubaTana nahIM lagAnA, pUrNa nagnatA dhAraNa karanA, kezaloMca karanA, hAtha meM picchikA grahaNa karanA, darzana, jJAna, cAritra aura tapa dhAraNa karanA yaha liMga zuddhi hai| liMga ke anurUpa AcaraNa karanA yaha liMga zuddhi zabda kA artha hai / vratoM ko niraticAra pAlanA vrata zuddhi hai| strI, pazu, napuMsaka rahita aura parama vairAgya ko kAraNa aise bhUpradeza ko vasati kahate haiM / aniyata vAsa niyata sthAna meM nahIM rahanA ratnatraya nirmala karane ke lie sarva dezoM meM viharanA vihAra zuddhi hai| catuvidhAhAra-anna, pAna, khAdha aura lehya aise cAra prakAra ke AhAroM kI zuddhi arthAt utpAdanAdika doSa rahita AhAra grahaNa karanA bhikSA zuddhi hai| vastu kA jaisA svarUpa hai vaisA saMzayAdika doSoM se rahita jAnanA arthAt matyAdika jJAna ko jJAna zuddhi kahate haiN| zarIrAdi para mamatva nahIM karanA ujjhana zuddhi hai| strI kathA, bhojana kathA, rAjakathA, rASTrakathA ityAdi vikathA rahita bhASaNa karanA vAkya zuddhi hai / pUrva siMcita karma mala kA nAza karane meM samartha aisA upavAsAdika kA AcaraNa karanA tapa zuddhi hai| tathA Arta saidra dhyAnoM ko chor3akara dharma zukla dhyAna se mana ko ekAgra karanA dhyAna zuddhi hai| yaha dhana, jIvana, yauvana, kuTumbI loga tathA aura bhI yaha samasta saMsAra bijalI kI camaka ke samAna kSaNa bhaMgura hai yahI samajha kara aura isa jagata rUpI zatru ko mAra kara jo AtmAoM ko jAnane vAle dhIra vIra puruSa prasanna hokara usa prAyazcitta vidhAna - 41 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhana, yovana Adi se moha kA tyAga kara dete haiM aura vizuddha jinaliMga dhAraNa kara lete haiM vaha muniyoM kI liMga zuddhi kahalAtI hai jina muniyoM ke samasta zarIra para pasIne kA va pasIne meM milI huI dhUlI kA mala lagA huA hai, parantu jo karma mala se sarvathA dUra rahate haiM, jo atyanta catura hai, atyanta tIvra zIta va uSNatA ke saMtApa se jale hue vRkSa ke samAna ho rahe haiM, jo kAma aura bhoga se sadA virakta rahate haiM, apane zarIra kA kabhI saMskAra nahIM karate jinhoMne digambara mudrA dhAraNa kara rakhI hai jo dhIra-vIra hai samasta parigraha se rahita hai, janma maraNa aura bur3hApe se jo atyanta dukhI hai, jo saMsAra rUpI samudra meM par3ane se bahuta Darate haiM jinake netra mana aura mukha meM kabhI vikAra utpanna nahIM hotA jo zreSTha pIchI dhAraNa karate haiM, jo mahARSi hai, jo liMga zuddhi ko dhAraNa kara hI sadA apanI pravRtti karate haiM, jo moha rahita hai, aMhakArarahita hai, jo dharma dhyAna yA zukla dhyAna meM sadA lIna rahate haiM, jo saMsAra rUpI agni ke dAha ko zAMta karane ke lie mana, vacana, kAya kI zuddhatA pUrvaka cAraha aMga aura baudahapUrva rUpI amRta se bhare hue apane aMtaHkaraNa ke karma mala ko dUra karane vAle, tInoM lokoM ko zuddha karane vAle aura sarvotkRSTa aise tIrthaMkaroM ke dharma tIrtha ko hI jo sadA citavana karate rahate haiM, isa tapazcaraNa se bar3hakara tInoM lokoM meM aura koI zreSTha hita karane vAlA nahIM hai yahI samajha kara jo bAraha prakAra ke mahAghora tapazcaraNa ke karane meM sadA utsAha karate rahate haiM, jo paMcendriyoM ke sukha meM utpanna huI icchA kA nirodha karane meM sadA udyata rahate haiM aura jo pramAda rahita hokara zuddha cAritrAcaraNa ko pAlana kara tathA uttama kSamA Adi daza prakAra ke uttama dharmoM ko dhAraNa kara sarvottama dharma kA pAlana karate haiN| aise bhagavAna arahaMta deva ke liMga ko nirgrantha avasthA ko dhAraNa karane vAle mahAmuni Upara likhe anusAra nirmala upAyoM se apane zuddha AcaraNoM ko pAla karate haiM unake hI liMga zuddhi mAnI gaI hai| rAga-dveSa rahita pramAda rahita jo buddhimAna muni mokSa prApta karane ke lie mana, vacana, kAya kI zuddhatA pUrvaka muniyoM kI mAtA ke samAna aSTa pravacana mAtrakAoM ke sAtha-sAtha pAMca samiti aura tIna guptiyoM ke sAtha-sAtha paMca . ... ..............................................hma prAyazcitta vidhAna- 42 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvratoM ko dhAraNa karate haiM aura phira prayatna pUrvaka unakA pAlana karate haiM unake hI vrata zuddhi AcAryoM ne sAlAI hai| jo muni samApta garizAhoM ho rahA hai, kintu ratnatraya rUpI parigraha se suzobhita hai jo apane zarIra kA pratikAra kabhI nahIM karate hai jo samasta AraMbhoM se rahita hai, sadA mauna vrata dhAraNa karate haiM jo satya dharma kA upadeza dene meM sadA tatpara rahate haiM, jo binA diyA huA anya kA mAla bhI grahaNa nahIM karate haiM aura jozIla se sadA suzobhita rahate haiM jo muniyoM ke ayogya bAla ke agrabhAga ke karor3a veM bhAga ke samAna parigraha ko dhAraNa karane kI svapna meM bhI kabhI icchA nahIM karate. jo atyanta saMtoSI hai. digambA avAthA ko dhAraNa karate haiM jo apanA nispRhatvagaNa dhAraNa karane ke lie zarIra meM yA zarIra kI sthiratA ke kAraNoM meM kabhI moha yA mamatA nahIM karate aura jo utpanna hue bAlaka ke samAna nirvikAra digambara zarIra ko dhAraNa karate haiN| jo muni apane vratoM ko zuddha rakhane ke lie jina vana meM yA jisa zmazAna bhUmi meM sUrya asta ho jAtA hai, vahIM para binA kisI ke roke nivAsa kara lete haiN| isa prakAra jo sarvathA nirmala AcaraNoM ko pAlana kara apane vratoM ko nirmala rIti se pAlana karate haiM unake hI jaina zAstroM meM vrata zuddhi batalAI hai| ___ jo samasta parigrahoM se rahita zuddha hRdaya ko dhAraNa karane vAle dhIra-vIra muni apane dhyAna kI siddhi ke lie kisI vana meM nirjana sthAna meM, sUne ghara meM, kisI guphA meM yA anya kisI ekAMta sthAna meM yA atyanta bhayaMkara zmazAna meM nivAsa karate haiM usako vasati zuddhi kahate haiN| prAsuka sthAna meM rahane vAle aura vivikta ekAMta sthAna meM nivAsa karane vAle muni kisI gAMva meM eka dina rahate haiM aura nagara meM pAMca dina rahate haiN| sarvathA ekAMta sthAna ko DhUMDhane vAle aura zukla dhyAna meM apanA mana lagAne vAle munirAja isa loka meM bhI gaja madonmatta hAthI ke samAna dhyAna ke Ananda kA mahAsukha prApta karate haiN| jina muniyoM kA hRdya vizAla hai' jo dhIra vIra hai, ekala vihArI hai, atyanta nirbhaya hai, jo vana meM hI nivAsa karate haiM jo apane zarIra Adi se kabhI mamatva nahIM karate aura jo sarvathA vihAra karate haiM kahIM kisI se roke nahIM jA sakate aise muni pratidina bhagavAna mahAvIra svAmI .... ......... prAyazcita vidhAna - 43 . . . . .. ALL AR Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXX ke vacanoM meM krIr3A karate hue bhayAnaka guphAoM meM yA kaMdarAoM meM hI nivAsa karate haiN| ve mahApuruSa rUpI siMha munirAja apane dhyAna kI siddhi ke lie siMha, bAgha, sarpa aura cora Adi ke dvArA kApuruSa yA bhayabhIta manuSyoM ko atyanta bhaya utpanna karane vAle zmasAna kaMdarA Adi pradezoM meM dhIra-vIra mahApuruSoM ke dvArA sevana kI huI vasatikA meM rahate haiN| atyanta nirbhaya aura narasiMha vRtti ko dhAraNa karane vAle mahAmunirAja rAtri meM pahAr3oM kI guphAoM Adi atyanta ekAMta sthAna meM rahate hue tathA siMha sarpa bAgha Adi atyanta duSTa jIvoM ke bhayAnaka aura bhISaNa zabdoM ko atyanta samIpa meM hI sunate hue bhI apane dhyAna se raMcamAtra bhI calAyamAna nahIM hote haiN| parvata ke samAna vo nizcala hI bane rahate haiN| karor3oM mahA upadrava hone para bhI apane mana meM kabhI caMcalatA dhAraNa nahIM karate haiN| aise catura munirAja bhagavAna jinendra deva kI AjJA para aTala zraddhAna rakhate hue parvatoM kI guphAoM meM hI nivAsa karate haiN| saMdhyAna aura adhyana meM rahane vAle tathA rAta-dina jAgane vAle aura pramAda rahita jiteMdriya ve munirAja nidrA ke vaza meM nahIM hote| ve munirAja pahAr3oM para hI paryakAsana, ardhaparyaMkAsana yA utkaTa bIrAsana dhAraNa kara yA hAthI kI sUMDa ke samAna Asana lagAkara athavA magara ke mukha kA sA Asana lagAkara athavA kAyotsarga dhAraNa kara yA anya kisI Asana se baiThakara athavA eka se leTakara athavA anya kaThina AsanoM ko dhAraNa karane vAle vajravRSabha nArAca saMhanana ko dhAraNa karane vAle aura mokSamArga meM nivAsa karane vAle ve munirAja apane zreSTha dhyAna kI siddhi ke lie saikar3oM upasarga A jAne para, agni laga jAne para tathA mahA pariSahoM ke samUha A jAne para bhI bhayAnaka jIvoM se bhare hue bhayaMkara aura atyanta ghora duSkara vana meM nivAsa karate haiM / isa prakAra jo vItarAga muni atyanta zuddha aura Upara kahe anusAra viSama vasati kA Azraya lete haiM unhIM ke vasatikA zuddhi hotI hai| svataMtra vihAra karane vAle ekala vihArI munirAja sUrya udaya ke hone ke bAda tathA sUrya asta hone ke pahale prAsuka mArga meM kevala dharma kI pravRtti ke lie gamana karate haiM tathA Age kI cAra hAtha bhUmi apane donoM netroM se dekhate hue hI gamana karate haiN| una muniyoM ke aise zuddhAgamana karane ko IIII 211111LLA... JAINI ... prAyazcita vidhAna- 44 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama vihAra zuddhi kahate haiM, jo muni jIvoM kI yoni, jIvasamAsa, sUkSmakAya, bAdarakAya Adi jIvoM ko apane jJAna se jAnakara samasta jIvoM para kRpA karane meM tatpara rahate haiM, jo jJAnarUpI netroM ko dhAraNa karate haiM aura vAyu ke samAna parigraha rahita haiM aise muni mana, vacana, kAya se prayatna pUrvaka pApoM kA tyAga karate rahate haiN| ve muni samasta pRthvI para vihAra karate hue bhI kisI bhI kAraNa se ekendriya Adika jIvoM kI bAdhA yA virAdhanA na to svayaM karate haiM aura na kabhI kisI se karAte haiN| ve munirAja tRNa patra pravAla komala patte hare aMkura, kaMda bIja phala Adi samasta vanaspati kAyika jIvoM ko paira Adi se na to kabhI mardana karate haiM, na mardana karAte haiM, na unako chedana karate haiM, na dikhAte haiM, na sparza karate haiM, na sparza karAte hai aura na unako pIr3ApahuMcAte haiM na pahuMcavAta hai, ve catura muni na to ThokapITa kara pRthvIkAyika jIvoM ko bAdhA pahu~cAte haiM na pahu~cavAte haiN| prakSAlanAdi ke dvArA jalakAyika jIvoM ko bAdhA pahu~cAte haiM na paMkhA Adi se havA kara vAyukAyika jIvoM ko bAdhA pahu~cAte haiM aura na gamana karane baiThane yA sone meM trasa jIvoM ko bAdhA pahuMcAte haiN| ve catura muni mana, vacana, kAya aura kRta kArita anumodanA se ina samasta jIvoM ko kabhI bhI pIr3A yA virAdhanA nahIM phuNcaate| una munirAja ke zreSTha hAthoM meM DaNDA Adi hiMsA kA koI upakaraNa nahIM hotA ve sarvathA moha rahita hote haiM aura saMsAra rUpI bhayAnaka samudra meM par3ane se sadA zakita aura bhayabhIta rahate haiN| yadi unake paira meM kAMTA laga jAya yA tIkSNa patthara ke Tukar3oM kI dhAra se chida jAya aura unase unako pIr3A hotI ho to bhI ve buddhimAna muni apane mana meM kabhI kleza nahIM karate haiN| kleza se ve sadA dUra hI rahate haiN| ve munirAja caryA parivaha rUpI zatruoM ko jItane ke lie sadA udyoga karate rahate haiM, tathA merA yaha AtmA bhayAnaka rUpa cAroM gatiyoM meM cirakAla se paribhramaNa karatA rahatA hai athavA bhayAnaka narakAdika yoniyoM meM cirakAla se paribhramaNa karatA rahA hai| yaha mere AtmA kA paribhramaNa atyanta nindha hai, samasta duHkhoM kI khAni hai aura karma ke adhIna hai / isa prakAra ve munirAja apane AtmA ke paribhramaNa ko niraMtara ciMtavana karate rahate haiN| atyanta nirAkula hue ve munirAja apane hRdaya meM MELETELLIT.LT....Arur.u.tatt prAyazcita vidhAna-45 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra zarIra aura bhogoM se saMvega dhAraNa karate rahate haiM samAja Agama kA citavana karate rahate haiN| ve munirAja apanI icchAnusAra nagara, pattana, kheTa, parvata, gA~va, jaMgala, vana Adi sundara asuMdara samasta sthAnoM meM vihAra karate rahate haiN| usa samaya yadyapi ve mArga ko dekhate haiM tathApi striyoM ke rUpa Adi ko dekhane meM aMdhe hI bane rahate haiN| yadyapi va catura muni zreSTha tAthoM ko baMdanA ke lie vihAra karate haiM, calate haiM tathApi kutIrthoM ke lie ve laMgar3e ke samAna hI bane rahate haiM, yadyapi ve zreSTha kathAoM ko karate haiM tathApi vikadhAoM ko kahane ke lie gUMge bana jAte haiN| yadyapi upasargoM ko jItane ke lie ve zUravIra haiM tathApi karmabaMdhana karane ke lie ve kAyara bana jAte haiM / yadyapi apane zarIra Adi se ve atyanta nispRha hai tathApi mukti ko siddha karane ke lie ve tIvra lAlasArakhate haiN| yadyapi ve sarvajJa apratibaddha hai kisI ke baMdhe hue yA kisI ke adhIna nahIM hai tathApi ve jina zAsana ke sadA adhIna rahate haiN| aise ve pramAda rahita munirAja moha kA mamatva kA sarvathA tyAga karane ke lie tathA azubha kArya aura parISahoM ko jItane ke lie bahuta sI pRthvI para vihAra karate haiN| isa prakAra siMha ke samAna apanI nirbhaya vRtti rakhane vAle aura pApa rahita mArga meM calane vAle ina muniyoM ke vihAra zuddhi kahI jAtI hai| jo muni mUlAcAra pUrvaka nahIM calate unake lie vihAra zuddhi kabhI nahIM ho sktii| jo jitendriya munirAja tapazcaraNa yoga aura zarIra kI sthiti ke lie belA, telA ke bAda pAraNA ke dina, eka pakSa ke upavAsa ke bAda pAraNA ke dina athavA mahInA, do mahInA ke upavAsa ke bAda pAraNA ke dina yogya ghara meM jAkara kRta kArita anumodanA Adi ke samasta doSoM se rahita yA apanA samasta doSoM se rahita atyanta, zuddha AhAra, bhikSAvRtti se lete haiM usako bhikSA zuddhi kahate haiN| ve munirAja kevala mokSa prApta karane ke lie sad gRhasthoM ke dvArA yogya kAla meM vidhi pUrvaka pANi pAtra meM diyA huA mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanA kI zuddhatA pUrvaka khyAlIsa doSoM se rahita zuddha AhAra khar3e hokara karate haiN| ve munirAja viSa mile hue anna ke samAna sadoSa AhAra ko chor3a dete haiM dUra se Aye hue AhAra ko chor3a dete haiN| jisameM kucha zaMkA utpanna huI hai usako bhI chor3a dete LALAMALAMALAKAR prAyazvita vidhAna - 46 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ * * *--* * *** haiM / uddiSTa aura jAne hue AhAra ko bhI chor3a dete haiM aura svayaM banAye hue anna bhI chor3a dete haiN| ve nispRha muni anumodanA kiye hue AhAra ko bhI chor3a dete haiM tathA mauna dhAraNa kara choTe bar3e saba gharoM kI paMktiyoM meM ghUmate hue AhAra grahaNa karate haiN| jivhA Adi samasta iMdriyoM ko kIlita karane meM ( vaza karane meM ) sadA udyata rahane vAle ve munirAja pAraNA ke dina binA yAcanA kiyA huA ThaNDA garma sUkhA - rUkhA sarasa lavaNa sahita, lavaNa rahita, svAdiSTa svAda se rahita aisA jo zabda AlA mila pAtA hai usako hI binA svAda ke grahaNa kara lete haiN| jisa prakAra gAr3I ko calAne ke lie pahiye meM tela lagAte haiM usI prakAra prANoM ko sthira rakhane ke lie ve munirAja thor3A sA AhAra lete haiN| ve munirAja dharma ke lie prANoM kI rakSA karate haiM aura mokSa ke lie dharma kA sAdhana karate haiN| ve munirAja sapA se cale Ae isa prakAra ke lAbha kI siddhi ke lie tathA Atma zuddha karane ke lie AhAra lete haiM svAda ke lie AhAra nahIM lete / yadi acchA sundara AhAra mila jAya to ve saMtuSTa nahIM hote aura yadi AhAra na mile yA mile bhI to azubha anna mile to ve munirAja apane mana meM kabhI kheda khinna nahIM hote haiN| mujhe do isa prakAra ke dIna vacana ve prANa nAza hone para bhI kabhI nahIM karate tathA zreSTha maunavrata ko dhAraNa karane vAle ve munirAja dAna ke lie kabhI kisI kI stuti bhI nahIM krte| jo AhAra grahaNa karane ke yogya nahIM hai aise agni meM binA pakAyA huA aura isIlie atyanta doSa utpanna karane vAle kaMda bIja phala Adi ko grahaNa karane kI kabhI icchA bhI nahIM karate haiN| ve dhIra vIra munirAja rAtri meM rakhe hue anna ko kabhI nahIM grahaNa karate, tathA usI dina ke banAye hue parantu svAda se calita hue anna ko bhI kabhI grahaNa nahIM karate haiN| AtmA ke svarUpa ko jAnane vAle ve munirAja apane vratoM kI zuddhi ke lie AhAra ke doSoM se sadA Darate rahate haiM aura nirdoSa AhAra ko grahaNa karake bhI pratikramaNa karate haiN| isa prakAra jo munirAja eSaNA zuddhi pUrvaka yatnAcAra pUrvaka AhAra grahaNa karate haiM unhIM ke yaha bhikSA zuddhi hotI hai anya kisI ke nhiiN| jJAna rUpI netroM ko dhAraNa karane vAle aura dAna ke abhimAna se sarvathA rahita SEK 5 * * * 5 19 15353573 ZZXX IEILLIL prAyazcita vidhAna - 47 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aise munirAja mokSa prApta karane ke lie kAla zuddhi, kSetra zuddhi Adi samasta zuddhiyoM ke sAtha-sAtha vinaya pUrvaka ekAgracitta se aMgapUrva yA sUtroM kA jo paThana-pAThana karate haiM yA pATha karate haiM usako sajjana puruSa zAna zuddhi kahate haiN| jo munirAja mahAtapazcaraNa ke bojha se dabe hue haiN| hada cAritra ko dhAraNa karane vAle haiM, jinakA camar3A haDDI Adi samasta zarIra sUkha gayA hai jo apane mana meM vizvAsa aura prasiddhi Adi ko bhI kabhI nahIM cAhate, jo mahA aSTAMga nimitta zAstroM ke jAnakAra para AgamA samuhale gAyI hai dvArA ke artha ko jAnane vAle haiM jo apanI buddhi kI prabalatA se aMgoM ke artha ko grahaNa karane aura dhAraNa karane meM samartha hai jo atyanta catura hai padAnusArI bIja buddhi koSTha buddhi somintra buddhi Adi sAtoM prakAra kI buddhiyoM se suzobhita hai jo mahAjJAnI hai, zAstra rUpI amRta pAna se jinhone apane kAnoM ko atyanta zreSTha banA liyA hai jo sadA buddhimAna aura mahA catura hai matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manAparyayajJAna ina cAroM jJAnoM se suzobhita haiM jo samasta padArthoM ke sAra ko jAnane vAle aura jo apane mana ko sadA zreSTha dhyAna meM hI lIna rakhate haiM aise mahAjJAnI puruSa mana vacana kAya kI zuddhatA pUrvaka samasta aMgoM ko svayaM par3hate haiM, sajanoM ko par3hAte haiM aura aneka arthoM kA citavana karate rahate haiN| isa prakAra isa saMsAra meM jJAnI puruSoM kI pratidina pravRtti rahatI hai| ve munirAja padhApi samasta aMgoM ko jAnate haiM tathApi ve kiMcita bhI usakA abhimAna nahIM karate tathA usase apanI prasiddhi yA bar3Apana pUjA Adi kI bhI kabhI icchA nahIM krte| yaha jinavANI rUpI amRta kA pAna karanA janma mRtyu rUpI viSa ko nAza karane vAlA hai samasta klezoM ko dUra karane vAlA hai aura paMcendriyoM kI tRSNA rUpI agni ko bujhAne ke lie megha ke samAna hai| yahI samajhakara ve munirAja janma maraNa rUpI dAha ko zAMta karane ke lie aura mokSa sukha prApta karane ke lie svayaM jinavANI rUpI amRta kA pAna karate rahate haiM dUsaroM ko usakA pAna karAte rahate haiM aura usa loka meM usa jinavANI rUpI amRta kA vistAra karate rahate haiM jo munirAja niraMtara hI mahAjJAna bhaya apane upayoga ke vazIbhUta hai arthAt jo niraMtara jhAna meM hI apanA upayoga nirutakkart-HIKARI prAyazcita vidhAna * 48 Misces mayA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28900mm m mmmmmmmmm ESSASinment swa m ini lagAye rahate haiM unhIM sajjana muniyoM ke jJAna zuddhi kahI jAtI hai anya pramAdI puruSoM ke jJAna zuddhi kabhI nahIM ho sktii| ___ apane zarIra meM prakSAlana Adi kA saMskAra karanA bhI striyoM meM sneha utpanna karane vAlA hai moha rUpI zatru ko utpanna karane vAlA hai aura atyanta azubha hai| isalie catura munirAja zarIra kA saMskAra kabhI nahIM karate haiM tathA kisI bhI parigraha meM kisI samaya bhI mamatva bhAva dhAraNa nahIM karate jJAna ko AcArya loga ujjhana zuddhi kahate haiN| moha se rahita vemunirAja mukha aura dAMtoM ko na kabhI dhote haina kullA karate haiM, na dhisate haiM, na paira dhote haiM, na netroM meM aMjana lagAte haiM zAhara ko dhUpa meM sukhAte haiM, na snAna karate haiM, na zarIra kI zobhA bar3hAte haiM na vamana virecana karate haiM tathA aura bhI aise zarIra ke saMskAra ve munirAja kabhI nahIM karate haiN| apane karmoM ke vipAka ko jAnane vAle ve munirAja pahale ke asAtA karma ke udaya se atyanta asahya aura asAdhya aise kor3ha jvara vAyu kA vikAra yA pitta kA vikAra Adi saikar3oM roga utpanna ho jAye to ve muni apane pApoM kA nAza karane ke lie usa dukha ko sahate rahate haiM una rogoM ko dUra karane ke lie auSadhi Adi ke dvArA kabhI pratikAra nahIM karate tathA na kabhI pratikAra karane kI icchA hI karate haiN| nispRha vRtti ko dhAraNa karane vAle una munirAjoM kA samasta zarIra aneka asAdhya rogoM kI vedanA se vyApta ho rahA hai to bhI ve apane mana meM kheda khinna nahIM hote haiM ve pahale ke hI samAna svastha bane rahate haiM una rogoM se unake mana meM kabhI vikAra utpanna nahIM hotA hai / ve munirAja samasta klezoM ko dUra karane vAle aura janma maraNa rUpI samasta rogoM ko nAza karane vAle ratnatraya ko tathA tapazcaraNa ko sevana karate rahate haiM ratnatraya aura tapa ke sivAya ke anya kisI kA sevana nahIM krte| yaha zarIra roga rUpI so kA bila hai atyanta niMdya hai yamarAja ke mukha meM hI usakA sadA nivAsa hai yaha zukra rudhirarUpI bIja se utpanna huA hai sapta dhAtuoM se bharA huA hai karor3oM araboM kIr3oM se bharA huA hai atyanta bhayAnaka hai atyanta praNita hai malamUtra Adi padArthoM se bharA huA hai viSThA Adi apavitra padArthoM kA pAtra hai pAMco indriya rUpI cora isameM nivAsa karate haiM samasta duHkhoM kA -- sa a mara.. MLILAxr.xxxALLL prAyazviA vidhAna - 41 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u yaha kAraNa hai samasta apavitra padArthoM kI khAni hai pavitra padArthoM ko bhI apavitra karane vAlA hai bhUkha-pyAsa, kAma-krodha rUpI agni meM sadA jalatA rahatA hai, janma maraNa rUpa saMsAra ko bar3hAne vAlA hai| rAga-dveSa se bharA huA hai durgaMdha aura azubha karmoM kA kAraNa hai tathA aura bhI aneka mahAdoSoM kA mUla kAraNa hai aise zarIra ko dekhate hue ve munirAja niraMtara usI rUpa se ciMtavana karate haiM tathA anaMta guNoM kA samudra aise apane ko usa zarIrako bhinna mAnate haiN| zarIra ke sukha se virakta hue ve munirAja usa zarIra meM rAga kaise kara sakate haiM ? apane zarIra se yA anya padArthoM se utpanna hue ce bhoga cAroM gati ke kAraNa hai, saMsAra ke samasta duHkhoM kI khAni hai mahA pApa utpanna karane vAle haiM vidvAna loga sadA isakI niMdA karate haiM, dAha dukha aura aneka rogoM ke ye kAraNa haiM, pazu aura gleccha loga hI inakA sevana karate haiM niMdya karmoM se ye utpanna hote haiN| isa prakAra zatru ke samAna ina bhogoM kI icchA se ve munirAja kabhI nahIM karate haiN| ye baMdhu varga bhI moha rUpI zatru kI saMtAna hai pApa ke kAraNa hai, dharma ko nAza karane vAle haiM aura atyanta kaThinatA se chor3e jA sakate haiN| aise bandhuvarga meM ve munirAja kabhI sneha nahIM krte| jo munirAja isa prakAra svayaM nirmala AcaraNoM kA pAlana karate haiM aura anya padArthoM meM kabhI rAga nahIM karate aise munirAjoM ke ujjhana nAma kI zuddhi hotI hai| * catura muni kumArga ko nAza karane ke lie aura dharma kI siddhi ke lie sadA aise vacana bolate haiM jo jina zAstroM ke viruddha na ho anekAMta bhava ke Azraya se hI ekAMta mata se sarvathA dUra ho yathArtha ho samasta jIvoM kA hita karane vAle ho parimita ho aura sArabhUta ho / aise vacanoM kA kahanA uttama yA vAkya zuddhi kahalAtI hai / jo vacana vinaya se rahita hai dharma se rahita haiM viruddha hai aura jinake kahane kA koI kAraNa nahIM hai aise vacana dUsaroM ke dvArA pUchane para yA binA pUche ve munirAja kabhI nahIM bolate haiN| yadyapi ve munirAja apane netroM se aneka prakAra ke anartha dekhate haiM kAnoM se bar3e-bar3e anartha sunate haiM, apane hRdaya meM sAra asAra samasta padArthoM ko jAnate haiM tathApi ve sAdhu isa loga meM gUMge ke samAna sadA bane rahate haiM ve kabhI kisI kI jindA nahIM karate aura na kisI kI stuti karane vAlI bAta kahate - II.3.4.25JK *_23_3RAK II hd XXtt prAyazcita vidhAna 50 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NATube-doASTHA haiM mauna dhAraNa karane bAle ve munirAja strI kathA, artha kathA, bhojana tathA, rAjakathA, cora kathA yA mithyA kathAyeM kabhI nahIM kahate haiM isI prakAra kheda karvaTa, deza parvata, nagara vAdi Adi kI kathAe~ bhI kabhI nahIM kahate haiN| tathA ve munirAja naTa subhaTa malla indrajAliyA juA khelane vAle kuzIla sevana karane vAle duSTa mlelA ; zatru rugalalora mizahAdaSTi kaliMgI rANI dveSI mohI aura dukhI jIvoM kI vyartha kI vikathAe~ kabhI nahIM karate haiN| ve catura muni pApa kI khAni aisI aura bhI aneka prakAra kI vikathAe~ kabhI nahIM karate haiM tathA na kabhI aisI azubha vikathAoM ko sunate haiN| jo vikathA kahane vAle loga apanA aura dUsaroM ko janma vyartha hI khote haiM aise mUrkha logoM kI saMgati se buddhimAna munirAja eka kSaNa bhara bhI nahIM cAhate haiN| ve munirAja zarIra meM vikAra utpanna karane vAle vacana kabhI nahIM kahate sAdhuoM ke dvArA niMdanIya aisI bakavAsa kabhI nahIM karate aura haMsI ko utpanna karane vAle durvacana kabhI nahIM kahate haiN| vikAra rahita vicArazIla aura mokSa lakSmI ko siddha karane meM sadA tatpara aise ve munirAja mokSa prApta karane ke lie juddhimAnoM ko sadA dharmopadeza hI dete haiM jo dharma saMbaMdhI zreSTha kathA bhagavAna jinendra deva se pragaTa huI hai jisameM tIrthakara aise mahApuruSoM kA kathana hai jo saMvega ko utpanna karane vAlI hai sArabhUta hai tatvoM ko svarUpa ko kahane vAlI hai mokSa dene vAlI hai rAgadveSa rupI zatru ko nAza karane vAlI hai aisI zreSTha kathAhI ve catura munirAja sajjanoM ke lie kahate haiN| jo sunirAja samarthazAlI haiM apane mana ko sadA muniyoM kI bhAvanA meM lagAyerahate hai jo apane AtmadhyAna meM sadA tatpara rahate haiM aura tatvoM ke citavana karane kA hI jinake sadA avalaMbana rahatA hai isa prakAra ke aura aneka guNoM ko jo dhAraNa karate haiM tathA gUMge ke samAna maunavrata dhAraNa kara hI apanI pravRtti rakhate haiM aise muniyoM ke uttama vAkya zuddhi kahI jAtI hai| ___ mahAyoga vrata aura gupti samiti Adi se zobhita rahane vAle aura prabhAda rahita jo muni apanI zakti ke anusAra azubha karma rUpa zatruoM kI saMtAna ko bhI jar3amUla se ukhAr3a dene vAle tathA mokSa ke kAraNa bhagavAna jinendra ke kahe hue aura sArabhUta aise bAraha prakAra ke tapazcaraNa ko jJAnapUrvaka dhAraNa karate haiM, usako ariL..... ..... prAyazcitta vidhAna +51 u. s . . ux Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwMOHAMMAR uttama tapazuddhi kahate haiM, tapa rUpI agni se jinake karma saba sUkha gae haiM, jinake zarIra meM haDDI mAtra raha gaI hai jo kaSAya rahita hai tathApi jo zaktizAlI hai aise zarIra se Asakara muni bhI kevala mokSa prApta karane ke lie apane dhairya ke bala se belA, telA, paMdraha dina kA upavAsa, eka mahIne kA wal, hone kA upavAsa isa prakAra aneka upavAsoM ko dhAraNa karate haiN| ve nispRha munirAja mokSa sukha prApta karane ke lie paMdraha dina kA va eka mahIne kA athavA aura bhI adhika upavAsa kara ke pAraNA ke dina eka grAsa yA do grAsa AhAra lekara hI cale jAte haiN| ve dhIra vIra muni mAsopavAsa Adi karake bhI pAraNA ke bhikSA lene ke lie Aja caurAhe para AhAra milegA to lU~gA nahIM to nahIM athavA pahale ghara meM AhAra milegA to lU~gA nahIM to nahIM isa prakAra par3agAhana kI pratijJA kara vRtti parisaMkhyAna tapa dhAraNa karate haiN| athavA ve munirAja pAMcoM indriyoM ke sukha naSTa karane ke lie pAraNA ke dina chaha rasoM kA tyAga kara athavA pAMcoM rasoM kA tyAga kara AhAra lete haiM athavA garma jala se dhoye gaye anna ko hI ve grahaNa karate haiN| ve nirbhaya munirAja striyoM ke saMsarga se atyanta dUra tathA haDDI mAMsa yA krUra jIvoM se bhare hue zmazAna meM yA bhayAnaka vana meM arthAt ekAMta sthAna meM hI zayana yA Asana grahaNa karate haiN| ve munirAja jisakI ThaNDa se vRkSa bhI jala jAte haiM aisI ThaNDI ke dinoM meM rAta ke samaya AThoM dizA rUpI vastroM ko dhAraNa kara tathA dhyAna rUpI garmI se tapate hue caurAhe para khar3e hokara zIta bAdhA ko jItate haiN| garmI ke kleza ko sahana karane meM atyanta dhIra-bIra ve munirAja garmI ke dinoM meM sUrya kI kiraNoM se taptAyamAna aise UMce parvatoM kI zilA para sUrya ke sAmane khar3e hote haiN| ve munirAja varSA ke dinoM meM jahA~ para bahuta dera taka pAnI kI bUMde jharatI rahatI hai aura jisakI jar3a meM aneka sAdika jIva lipaTe rahate haiM aise vRkSoM ke nIce khar3e rahate haiM tathA vahAM para apanI zakti ke anusAra upadravoM ko sahana karate rahate haiN| isa prakAra tInoM RtuoM meM yoga dhAraNa karane vAle munirAja RtuoM se utpanna hue aneka ' upadravoM ko sahana karate haiM kSudhA tRSNA zIta uSNa kI bAdhA sahana karate haiM sAMpa bicchuoM ke kATane kA pariSaha sahana karate haiM deva manuSya tithaMca aura acetanoM se LA prAyazcitta vidhAna - 52 ORISAR ainindisimanditainmentwwwdesivingindianisaniliunisunSARDaindioindianRR THEIR.AL. I Lxzs.in andiind Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o mmawy mes chacandwadwonlowdictionaristmissatistianistanidiosshoomladiadioactitualANIMAHILAIMES utpanna hue ghora durgama upasagoM ko sahana karate haiN| ve munirAja apanI pUrNa zakti se upasarga aura parISahoM ko sahana karate haiM / vyavahAra nizcaya donoM prakAra ke ratnatraya ko dhAraNa karane meM lIna rahane vAle bAhya abhyaMtara donoM prakAra ke parigrahoM se sarvathA dUra tathA lijeMdriya aura pramAda rahita ve nimAja kapara liskhe anusAra bAhya ghora tapazcaraNoM ko dhAraNa karate hue bhI prAyazcitta Adi chahoM prakAra ke samasta aMtaraMga tapazcaraNoM ko anukrama se sarvotkRSTa rUpa se dhAraNa karate haiN| ve munirAja yamarAja ke samAna mithyAdRSTi aura duSTa manuSyoM ke durvacanoM se unakI tAr3anA se tarjanA se yA unakI bhAra se kabhI bhI kSubdha nahIM hote haiN| jisa prakAra kisI jAla se hiraNa ko bAMdha lete haiM usI prakAra ve munirAja samasta anarthoM kI khAni aise manuSyoM kI pAMco iMdriyoM se utpanna hone vAlI viSayoM kI AkAMkSA ko apane vairAgya rUpI jAla se bahuta zIghra bAMdha lete haiN| jo munirAja inake sivAya aura bhI mahAyora aura ugra tapazcaraNoM ko dhAraNa karate haiM tathA samasta iMdriyoM ko jItate haiM unhIM muni kI pApa rahita nirdoSa tapaH zuddhi hotI hai| ___jo catura muni apane mana ke samasta saMkalpa vikalpoM ko dUra kara tathA ArtadhyAna aura raudradhyAna kA tyAga kara parvatoM kI guphA Adi meM baiThakara ekAgracitta se dharma dhyAna yA zukla dhyAna ko dhAraNa karate haiM tathA ina donoM dhyAnoM ko mokSa ke hI lie dhAraNa karate haiM unake karma rUpI vana ko jalAne ke lie hI jvAlA ke samAna dhyAna zuddhi kahI jAtI hai / yaha apanA mana durdhara hAthI viSaya rUpI vana meM ghUmatA rahatA hai| isako dhyAna rUpI aMkuza se pakar3akara buddhimAna loga hI apane vaza meM kara lete haiN| paMcendriya rUpI jala se utpanna huI aura ratirUpa samudra meM kIr3A karatI huI caMcala machaliyoM ko dhyAnI puruSa jAla meM zIghra bA~dha lete haiN| manarUpI utkaTa rAjA ke dvArA pAlI huI aura samasta jIvoM ko dukha dene vAlI aisI kapAya rUpI coroM kI senA ko yogI puruSa hI dhyAna rUpI talavAra se mArate haiN| catura puruSa isa dhyAna ke hI dvArA samasta yogoM ko utkRSTa mUlaguNa tathA uttara guNoM ko upazama yariNAmoM ko aura iMdriyoM ke damana ko karma rUpa se dhAraNa kara lete haiN| ve munirAja zreSTha dhyAna rUpI bajra kI cora se mohAdika vRkSoM ke sAtha-sAtha azubha rur.umr.maxxxxraxxx prAyazcitta vidhAna - 53 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma rUpI parvatoM ke saiMkar3oM Tukar3e kara DAlate haiN| ve munirAja cAhe cala rahe ho, cAhe ArAma se baiThe ho yA sukha-dukha kI bahuta sI avasthA ko prApta ho rahe ho tathApi ve dhyAna ko kabhI nahIM chor3ate haiN| zukla lezyA ko dhAraNa karane vAle aura apane mana meM dharma dhyAna tathA zukla dhyAna kA citavana karane vAle ve munirAja svapna meM bhI kabhI ArtadhyAna aura raudradhyAna ke vaza meM nahIM hote haiN| meru parvata ke samAna nizcala rahane vAle ve munirAja pariSahoM kI mahAsenA tathA upasargoM ke samUha A jAne para bhI apane dhyAna se raMcamAtra bhI kabhI calAyamAna nahIM hote haiN| ve rAga-dveSa rupI choTe-bar3e hI duSTa haiM ye manuSyoM ko jabaradastI kumArga meM le jAte haiM aise ina ghor3oM ko yogI puruSa hI apane Atma dhyAna rupI lagAma se zreSTha dhyAna : rupI ratha meM jota dete haiN| ve munirAja paramAtmA se utpanna hue dhyAna rupI AnaMdAbhUta 'ko sadA pIte rahate haiN| isalie ve kSudhA tRSA Adi pariSahoM ko mukhya vRtti se kabhI nahIM jAnate / dekho yaha zreSTha dhyAna eka utkRSTa nagara hai yaha nagara jina zAsana kI bhUmi para basA huA hai| cAritra rUpI parakoTe se ghirA huA hai viveka rupI bar3e daravAjoM se suzobhita hai bhagavAna jinendra deva kI AjJArUpI khAI se veSTita hai isake gupti rupI vajramaya kivAr3a hai zreSTha tapa kA AcaraNa rupI yoddhAoM se yaha bhara rahA hai uttama kSamA Adi maMtriyoM ke samUha se yaha suzobhita hai| samyagjJAna rupI kotavAla isakI rakSA karate haiM isakI sImA ke anta meM saMyama rUpI bagIce laga rahe haiM kaSAya aura kAma rupI zatruoM ke samUha tathA paMcendriya rUpI cora isameM praveza nahIM kara sakate na isa nagara kA bhaMga kabhI ho sakatA hai yaha dhyAna rupI nagara sAdhu logoM se bharA huA hai aura parama manohara hai / : isa nagara ke svAmI ke muni hI hote haiM jo mahAzakti rupI uttama kavacoM ko sadA pahane rahate haiM jo samatA rUpI UMce hAthI para car3he rahate haiM jinake hAtha meM dhairya rupI dhanuSa sadA suzobhita rahatA hai tathA jo ratnatraya rUpI bANoM ko dhAraNa karate -rahate haiN| aise uttama subhaTa rupI munirAja isa zreSTha dhyAna rUpI nagara ke rAjA hote haiM / ve dhyAna rUpI nagara ke svAmI munirAja niHzaMkita rupI DorI ko khIMcakara ratnatraya rUpI bANoM kI varSA karate haiM aura mokSa rupI rAjya ko prApta karane ke lie prAyazvitta vidhAna 64 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......... samasta senA ke sAtha moha rupI zatru ko mAra DAlate haiN| tadanantara moharUpI mahA zatru ke mara jAne para una muniyoM ke karma rupI saba zatru naSTa ho jAte haiM aura devoM ke dvArA pUjya ve munirAja sadA kAla rahate mokSa rupI sAmrAjya ko prApta kara lete haiN| ve munirAja tapazcaraNa karake apane AtmA ko zrama yA parizrama pahuMcAte haiN| isalie ve zramaNa kahalAte haiN| ve munirAja apane karmoM ko arpaNa karate haiM bhagA dete haiM yA naSTa kara dete haiM isalie maharSi kahe jAte haiN| ve munirAja apanI AtmA kA athavA anya padArthoM kA manana karate haiM isalie muni kahalAte haiM athavA matijJAna, zrutajJAna Adi pAMco jJAnoM se ve suzobhita rahate haiM isalie bhI ve muni kahalAte haiN| ve munirAja samyagdarzana Adi ratnatraya ko siddha karate haiM isalie sAdhu kahe jAte haiN| unake rahane kA koI niyama sthAna nahIM rahatA isalie ve anagAra kahalAte haiN| unake rAgadveSa Adi samasta doSa naSTa ho jAte haiM isalie ve vItarAga kahalAte haiM aura tInoM lokoM ke indra unakI pUjA karate haiN| isa prakAra aneka sArthaka nAmoM ko dhAraNa karane vAle vItarAga dhyAnI tapasviyoM ke parama dhyAna kI zuddhi hotI hai| rAgI muniyoM ke dhyAna kI siddhi kabhI nahIM ho sktii| iti janamukha jAtA ye'ja zuddhirdazaiva, azubha phalahetrIsvarga mokSAdi ktrii| parama caraNa yatnaipAlantyAtya zudhyaiH / rahita vidhi malAMgaste'ti cirAtyuma hotaH // 71 // isa prakAra bhagavAna jinendra deva ke mukha se pragaTa huI ye daza zuddhiyoM samasta azubhoM kA nAza karane vAlI hai aura svarga mokSa kI dene vAlI hai jo mahApuruSa apane AtmA ko zuddha karane ke lie prayatna pUrvaka dhAraNa kie hue parama cAritra ke dvArA ina dezoM zuddhiyoM ko pAlana karate haiM ve bahuta zIghra karmamala kalaMka se sarvathA rahita ho jAte haiN| ornayajisaster prastuta kRti munikuMjara AcArya AdisAgarajI aMkalIkara kI prAyazcitta vidhi nAmaka graMtha hai| isameM prAyazcitta kI jisa paddhati ko apanAyA gayA hai vaha pUrvAcAryanukrama se hai Pre Shee prAyazcita vidhAna-55 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prAmANikatA se grantha sarva mAnya aura jina vacana meM stutya hai| unhoMne dharma kI sthiratA vrata kI sthiratA karane kA bahuta bar3A kArya kiyA hai / isakI AvazyakatA kI pUrti kara samyagdarzana, jJAna, cAritra ke mArga ko prazasta kiyA hai| hAlAMki isameM zrAvakocita prAyazcitta kA hI kathana pAyA jAtA hai| phira jJAnI jana ekadeza gRhasthoM ko jo prAyazcitta hotA hai usase dUnA mahAvratiyoM ko hai tathA zAlAle zAniyoM ko aura bhI vizeSa kA hotA hai| yaha prAyazcitta na to svayaM lenA cAhie aura na hara eka se lenA cAhie aura na zAstra meM likhA lenA cAhie yA segI lenA naahie| minA mAtA kA jJAna hai abhyAsa hai anubhava hai vahI prAyazcitta kAryakArI arthAt doSo kA nAzaka hotA hai| anya jo dete haiM aura anya se jo prAyazcitta liyA jAtA hai vaha prAyazcitta doSoM ko to naSTa karatA hI nahIM hai balki doSoM kI vRddhi karatA hai itanA hI nahIM samyagdarzana, jJAna, cAritra, tapakI ArAdhanA kA bhI nAzaka hotA hai| isalie yogya guru se hI prAyazcitta lekara Atma vizuddhi karanI caahie| saMbhIkSdaya vrata madiyamAttaM pAlyaM prytltH| chinnaM daryAtpramAdAdvA pratyavasthApya bhejasa / / 78 / / dravya kSetrAdi ko dekhakara vrata lenA cAhie prayatna pUrvaka usako pAlanA caahie| phira bhI kisI mada ke Aveza se yA pramAda se vrata chinna ho jAye to usI samaya prAyazcitta lekara puna: dhAraNa karanA caahie| - sA. 2/78 mUlottara guNAH saMti dezato vebha vartinAM / tathA nagAriNAM na syuH sarvataH syuH pare'cate // paMcAdhyAyI kArane uttarArddha zloka 722 meM sAdhu kopUrNa aura zrAvaka koekadeza . hote haiN| jaise gRhasthoM ke mUlaguNa aura uttaraguNa hote haiM ve vaise muniyoM ke ekadeza rUpase nahIM hote haiM kintu ve mUlaguNa tathA uttaraguNa sarvadeza rupase hI hote haiN| mUlottaraguNelISAdvizeSa vyvhaartH| sAdhUpAsaka sezuddhiM vakSye saMkSipya tadyathA // 2 // Enwww. prAyazcita vidhAna - 56 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ mUlaguNa aura uttara guNa ke viSaya meM vizeSa prAyazcitta zAstra ke anusAra yati aura zrAvakoM kI zuddhi saMkSepa se kahIM jAtI hai| vaha isa prakAra hai| mUlaguNa aura uttaraguNa do prakAra ke haiM yatiyoM ke aura zrAvakoM ke / yatiyoM ke mUlaguNa ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha ityAdi aTThAIsa haiN| zrAvakoM ke mUlaguNa madyatyAga, mAMsa tyAga, madhutyAga pAMca udambara phaloM kA tyAga aise aneka pratyeka prakAra ke ATha hai| tathA yatiyoM ke uttaraguNa AtAphnA toraNa sthAna mauna Adi aneka haiM aura zrAvakoM ke uttaraguNa sAmAyika proSadhopavAsa Adi haiN| nago lage hue do kI munddhi zeSo kahI jAtI hai| prAyazcittesAsa sthAna pAritAdinA punaH / na tIrthana vinA tIrthAnta vRtti stadavRthAvRtaM / / prAyazcitta ke abhAva meM cAritra nahIM hai| cAritra ke abhAva meM dharma nahIM hai aura dharma ke abhAva meM mokSa kI prApti nahIM hai isalie vrata dhAraNa karanA vyartha hai| prAyazcitta grahaNa karane se hI vratoM kI saphalatA hai anyathA nhiiN| yAvetaH syuH parINamAstAvaMticcheda nAnyapi / prAyazcittaM samarthaH ko dAtuM kartubha homate // jitane pariNAma hai uttane hI prAyizcata hai isa prakAra utanA prAyazcitta na to koI dene meM samartha hai aura na koI karane ko samartha hai // 163 // saha samaNaNaM bhaNivaM samaNINaM tahaya hoI mlhrnnN| vajjiya tiyAla jogAM hiNapaDiyaM cheDa mAlaM c|| jo pahale munizvaroM ke prAyazcita kA varNana kiyA hai, usI prakAra AryikAoM kA prAyazcitta samajhanA caahie| usameM vizeSa kevala itanA hai ki AryikAoM ko trikAla yoga kA dhAraNa nahIM karanA caahie| bAkI saba prAyazcitta muniyoM ke samAna hai| (prA. ca.) isa saMsAra meM manuSyoM ke dravya aura bhAva donoM hI sUtaka se malina ho jAte haiM prAyazcitta vidhAna - 57 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlAsapArar tathA dravya va bhAva ke malina hone se dharma aura cAritra svayaM malina ho jAtA hai| ataeva sUtaka pAtaka ke mAnane se dravya zuddhi hotI hai| dravya zuddhi hone se bhAva zuddhi hotI hai aura bhAva zuddhi hone se cAritra nirmala hotA hai / isa saMsAra meM manuSyoM kA sUtaka rAgadveSa kA mUla kAraNa hai tathA rAgadveSa se AtmA kI hiMsA karane vAle harSa aura zoka pragaTa hote haiN| yaha nizcita siddhAMta hai ki manuSya janma meM bhI dharma kI sthiti zarIra meM Azrita hai / isalie manuSyoM ke zarIra kI zuddhi hone se samyagdarzana aura vratoM kI zuddhi karane vAlI dharma kI zuddhi hotI hai| isalie dharma kI zuddhi ke lie masta suddhiyoM ko pAra karane vAlA zubha isa sUhAlA pAtaka kA pAlana avazya karanA caahie| prAyazcittaM cikitsAM ca jyotiSaM dharma nirNayaM / binA zAstreNa yo vayAt tamAhurbrahma ghAtakaM / / prAyazcitta karma, cikitsA zAstra, (roga dUra karane ke lie davAI denA) lagna muhUrta gaNita zAstra Adi jyotiSa zAstra aura dharma zAstra kA nirNaya saba bAtoM ko inake alaga-alaga zAstra dekhe binA jo apane mana se hI buddhimAna banakara apane mana ke anusAra kahatA hai athavA tU aisA kara le isa prakAra dUsaroM se kahatA hai usako laukika zAstra meM hatyArA yA yAtakI yA brahmayati batalAyA hai| tathAca AcArya devajJa nRpAzca vaidyAH ye zAstra hInA racakAMtikarma devaiH vRttiyAM mama ittarupAH sRSTAH prajA saMharaNya nUnaM // . laMghana pathya nirNaya zAstra meM likhate haiM ki jo AcArya (prAyazcitta Adi dharma zAstra kA nirNaya dene vAlA) jyotiSI, rAjA aura vaidya ye cAroM hI puruSa apane-apane kAryoM ke binA zAstra dekhe kevala apane mana se yA kevala buddhi ke bala se karate haiM unako mAno brahmA ne mama ke dUtoM ke samAna kevala prajA ko mArane ke lie hI isa pRthvI para banAyA hai| itthaM prAyazcitmanarthepratiSiddhe, jAte doghe zIghrataraMsa pravidheyaM / no cedeva rASTra mazeSa parihInaH, nagaraM rASTrapati pravihInaM / / 33 / / TACT prAyazcitta vidhAna - 58 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina saMhitA meM likhA hai ki jo koI puruSa aneka prakAra ke anartha utpanna karane vAle jina pUjA saMbaMdhI doSoM ko zAMta karane ke lie yogya prAyazcitta nahIM karatA to vaha puruSa apane nagara se deza se rASTra se sabase bhraSTa ho jAtA hai| isalie pApoM kI zAMti ke lie prAyazcit avazya karanA caahie| ....... .: ... yadi kisI muni ke ajJAna yA pramAda se pAMca mahAvratAdika aTThAIsa mUlaguNoM meM yA anya kisI kriyA caraNa meM kisI prakAra kA aticAra yA anAcAra lagA jAye to ve munirAja apane guru AcArya ke nikaTa jAkara apane kiye hue doSoM ko pragaTa karate haiN| usake bAda AcArya jo prAyazcita de use ve apane doSa dUra karane ke lie bar3e harSa ke sAtha svIkAra karate haiN| guru ke driye hue prAyazcitta meM kisI prakAra kA vivAda nahIM karate kiMtu usako yathocit rIti se pAlakara zuddha hote haiN| isI prakAra uttaraguNoM ke saMbaMdha meM jAnanA caahie| tathA yadi koI jainI gRhastha zrAvaka yA zrAvikA ke malaguNa athavA uttaraguNoM meM kisI kAraNa se anAcAra yA hInAcaraNa karane meM A jAya to usa doSa ko dUra karane ke lie prAyazcitta karanA caahie| risi sAkya mUluttara guNAdicAre pramAda dvvehi| jo de prAyacchitaM Ni suNaha kamaso jhaajoggN||1|| RSi zrAvaka mUlottara guNaticAre prmaaddvvehiN| jAte prAyacchittaM nizrRNuta kramazo yathAyogya / / 2|(che. pi.) pramAda aura harSa se RSi aura zrAvaka ke mUlaguNa aura uttara guNa meM aticAra hone para krama se yathAyogya prAyazcitta jo hai vaha suno / baMsamaNANaM vRttaM pAyacchittaM taha jjayAcaraNaM / ... te siMcava paDataM taM samaNINaMpiNAmavvaM // 289 // ........ Navari paryAyachedo mUlaTThANaM taheva prihaaro| - diNapar3iyA vi ya tInaM tiyAlajogo yaNevatthi // 290 // prAyazcitta vidhAna - 59 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rr AurrrsAsammammara yat zramaNAnAmuktaM prAyazcittaM tathA yat AcAraNaM / teSAM caiva proktaM tat zramaNIyAmavi jJAtavyaM / / 288 / / navari paryAyacchedo mUlasthAnaM tathaiva prihaarH| dina pratiyApi ca tAsAM trikaalyogshcnaivaasti||290 // che. pi. / ___ jo zramaNoM ko prAyazcitta kahA gayA hai usI prakAra vahI AcaraNa zramaNiyoM ko bhI jAnanA caahie| usameM sirpha vizeSa yaha hai ki paryAya cheda mUlasthAna usI prakAra parihAra pratimAyoga trikAlayoga unako nahIM hai| dohaM tiNhaM chaha muvari mukkassamajhi midirANaM / desa jadINaM chedo viradANaM addhaddha parimANaM / / 303 / / viradANamuttamalaharaNassa dubhAgo tahajao bhAgo / bhAgo cautthao vi yatessiM chedo ttivetipare // 304 // saMbada pAyacchittassaddhAdika meNa desa viradANaM / prAyacchittaM hoditti jadi visAmaNNado vRttaM // 305 // dvayoH trayANaM sapaNaM upari utkRSTayoH madhyamAnamitareSAM / dezayatInA chedaH viratAnAM ardhAparimANaH // 303 / / viratAnA muktamalaharaNasya ddi bhAgaH tRtIyo bhAgaH / bhAgazca turyo'pi ca teSAM chedaH iti vRtati pare / / 304 / / saMyata prAyazcittasya arthAdikrameNadeza viratAnAM / prAyazcitta bhavatisi yadyapi sAmAnyataH uvattaM // 305 / / - che. pi.| do bhAga utkRSTa, tIna bhAga madhyama aura chaTavAM bhAga jaghanya dezayatiyoM ko cheda hotA hai| vratiyoM ko AdhA-AdhA ke pramANa prAyazcitta kahA gayA hai| parantu koI vratiyoM ko prAyazcitta do bhAga tIsarA bhAga aura caturtha bhAga unako cheda prAyazcitta hotA hai| saMyata ke prAyazcitta kA AdhA-AdhA ke krama se deza vratiyoM prAyazcitta vidhAna -60 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko prAyazcita hotA hai| hAlAMki yaha prAyazcita sAmAnya se kahA gayA hai| chattiya baMjaNa vaisA suddhA viya sUlagammi jAyammi / paNaM dasa vArasa paNNarasehidevasehiM sujhaMti // 352 // kSatriya brAhmaNa vaizyAH zudrA api ca sUtake jAte / paMcadazaH dvAdazaM paMcadazabhiH divasaH zuddhamati // 352 // che. pi.1 patridha, brAhmaNa,zya aura zurako sUraka hone pAprAza 5 dina, 10 dina 12 dina, aura 15 dina meM zuddha hote haiN| jasavaNANaM maNiyaMyacchitaMpi sAvayANa pi / doNhaM tiNha chaha addhaddha karmaNa dAyatvaM // 78 // yat zramaNAnAM maNitaM prAyazcitta apizrAvakAnApi / dveyoHtrayANAMsaNNAM ardhA krameNaM dAtavyaM // 78 // asyA artha - RSiNAM yatprAyizcattaM tacchAvakANAmapi bhaNati / paraMkiMtu uttama zrAvakANAM RSeH prAyazcittasya ardha / tasyArddha brahmacAriNaM tadartha madhyama zrAvakasya prAyazcittaM ! tada dhajighanya zrAvakasya prAyazcittaM / / keIpuNa AiriyA visesazuddhi kahati tiNhapi / viyatiya cautthabhAyaM gahiUNa va hoya dAyavvaM // 79 // kecita puna AcAryAH vizeSazuddhi kathayaMtitrayANAmapi / dvikatrika caturtha bhAgaM gRhItvAcayavati dAtavyaM // 79 // asyA artha:RSINAM prAyazcittasya uttama zrAvakasya dvibhAgaM prAyazcittaM! brahmacAriNAM RpANAM prAyazcittasya vibhAge dAtavyaH RSiNAM prAyazcittasya caturthabhAgaH zrAvakasya dAtavyaH // . zA.1 RSiyoM kA jo prAyazcitata hai vaha zrAvakoM ko bhI hotA hai parantu uttama zrAvakoM kA RSi ke prAyazcitta kA AdhA hotA hai| aura usase AdhA madhyama prAyazcita vidhAna - 61 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAA PuppeappywookatibanmoovovawwwwwwwwwwwwwwINICANNOINDAISAnnanawwwromine-----... .:.:............... :: zrAvakoM ko prAyazcitta hotA hai aura usakA AdhA jaghanya zrAvakoM ko prAyazcitta hotA hai| vizeSa prAyazcitta isa prakAra hai RSiyoM ke prAyazcitta kA uttama zrAvaka ke do bhAga prAyazcitta hotA hai| brahmacAriyoM ko RSi ke prAyazcitta kA tIna bhAga denA caahie| RSI ke prAyazcitta kA caturtha bhAga zrAvaka ko denA caahie| mahApuruSoM kA mahAna kathana hotA hai| jJAnI puruSoM kI bAta ko jJAnI hI jAna sakatA hai| muni kuMjara AcArya AdisAgarajI aMkalIkara kI yaha kRti kitanI upayoga hai isa bAta ko jJAnI hI jAna sakatA hai| pUrvAnupUrvI, pAzcyAtyAnu pUrvI rupa se jJAna hotA hai| RSi ke prAyazcitta se Age bar3hAyeMge to arghArdha aura zrAvaka ke prAyazcitta se Age bar3hAyeMge to dUnA-dUnA Adi ke krama se prAyazcitta kA nirupaNa kiyA gayA hai| prastuta kI e ET hone haiM ye paropakArI hote haiN| ata: isa grantha ko satra rUpa kahA to bhI koI atizayokti nahIM hai| ___ jaina samAja meM prAyazcitta lekara zuddha hone kI prathA prAya: dina para dina maMda hotI jAtI hai| loga apanI haTha dharmI ke Aveza meM nyAya-anyAya sabako nyAya kA rUpa dekara karaNIya samajhane meM hI cAturI samajhate haiM / isa aise grantha kI jisameM zuddha hone kI paddhati kA varNana hai| prakAzita hone kI bahuta bar3I AvazyakatA thii| zAstra bhaMDAroM meM bhI isa viSaya kA koI hiMdI bhASAmaya grantha avalokana karane meM prAyaH nahIM AtA thaa| isalie dharmavRddhi aura vyakti doSamukta hokara nirvikalpatA ko prApta ho isI uddezya se isa graMtha kI mahattA samajha meM A jAtI hai| __prati samaya lagane vAle aMtaraMga va bAhya doSoM kI nivRtti karake aMtarzodhana karane ke lie kiyA gayA pazcAtApa vA daMDa ke rUpa meM upavAsa Adi kA grahaNa prAyazcitta kahalAtA hai, jo aneka prakAra kA hotA hai| bAhya doSoM kA prAyazcitta mAtra pazcAtApa se ho jAtA hai| para aMtaraMga doSoM kA prAyazcitta guru ke samakSa sarala mana se, AlocanA pUrvaka daNDa ko svIkAra kiye binA nahIM ho sakatA hai| parantu isa prakAra ke prAyazcitta arthAt daNDa zAstra meM atyanta nipuNa va kuzala AcArya hI ziSya kI zakti va yogyatA ko dekha kara dete haiM anya nhiiN| : : ESHASAMRA NE prAyazcita vidhAna - 62 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Manikamsinalinimillamma anagAra dharmAmRta meM isakI nirUkti pUrvaka aisA nirdeza kiyA hai ki prAyolokastasya cittaM mnstcchuddhikRtkriyaa| prAye tapasi vA cittaM nizcayaH tannirucyate // 37 // prAyaH zabda kA artha loka aura citta zabda kA artha mana hotA hai| jisake dvArA sAdharmI aura saMgha meM rahane vAle logoM kA mana apanI tarapha se zuddha ho jAya usa kriyA yA anuSThAna ko prAyazcitta kahate haiN| athavA krodhAdi svakIya bhAvoM ke apane vibhAvabhAvoM ke kSayAdi kI bhAvanA meM rahanA aura nijaguNoM kA ciMtana karanA vaha nizcaya se prAyazcita kahA hai| usI amana arthale mA kA jo utkRSTa jJAna athavA citta use jo AtmA nitya dhAraNa karatA hai, use prAyazcitta kahate haiN| bahuta kahane se kyA ? aneka karmoM ke kSaya kA hetu aisA jo maharSiyoM kA uttama tapazcaraNa vaha saba prAyazcitta jAnanA caahie| Atma svarUpa jisakA avalaMbana hai, aise bhAvoM se jIva sarva prakAra ke bhAvoM kA parihAra kara sakatA hai, isalie dhyAna sarvasva hai| athavA vrata meM lage hue doSoM ko prApta hue yati jisase pUrva meM kiye pApoM se nirdoSa ho jAya vaha prAyazcita tapa hai| purAne karmoM kA nAma kSepaNa, nirjarA, zodhana, dhAvana, pracchana (nirAkaraNa), utkSepaNA, chedana (dvaidhIkaraNa) ye saba prAyazcitta ke nAma hai| saMsarge sati vizodhanAtadubhayam / arthAt AlocanA aura pratikramaNa ina donoM kA saMsarga hone para doSa kA zodhana hone ke lie tadubhava prAyazcitta hai athavA sagAvadAha guruNamAlociya guru sakkhiyA avahArAdo paDiNiyatti ubhayaM NAma pAyacchittaM / arthAt apane aparAdha kI guru ke sAmane AlocanA karake guru kI sAkSI pUrvaka aparAdha se nivRtta honA ubhaya nAma kA prAyazcitta hai / punardIkSA prApaNamupasthApanA / arthAt punaH dIkSA denA upasthApanA prAyazcitta hai / micchattaM gaMtUNa hiyassa mahanvayANi ghettUNa atAgama payatya saddahaNa ceva (sadahaNa) pAyacchittaM / arthAt mithyAtva ko prApta hokara sthita hue jIva mahAvratoM ko svIkAra kara Apta Agama aura padArthoM kA zraddhAna karane para zraddhAna nAmakA prAyazcitta hotA hai| .. prAyazcitta tapa ke aticAra AkaMpita anumAnita vagairaha doSa isa tapa ke aticAra haiN| ye aticAra hone para isake viSaya meM mana meM glAna krnaa| ajJAna se, . L I KzK.xx..z.ruitit prAyazcitta vidhAna - 63 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAda se, tIvra karma ke udaya se aura Alasya se maine yaha azubha karma kA baMdha karane vAlA karma kiyA hai. maine yaha duSTa karma kiyA hai aisA uccAraNa karanA pratikramaNa ke aticAra hai / AlocanA aura pratikramaNa ke aticAroM ko ubhayAticAra kahate haiN| jisa-jisa padArtha ke avalaMbana se azubha pariNAma hote haiM unako tyAganA athavA unase alaga honA yaha viveka tapa hai| aticAra ko kAraNIbhUta aise dravya kSetra aura kAlAdika se pRthaka karanA arthAt doSotpAdaka dravyAdikoM kA mana se anAdara karanA yaha viveka hai| zarIra va AhAra meM mana evaM vacana kI pravRttiyoM ko haTAkara dhyeya vastuoM kI ora ekAgratA se citta kA nirodha karane ko vyutsarga kahate haiN| kAya kA utsarga karake dhyAna pUrvaka eka muhUrta, eka dina, eka pakSa aura eka mahInA Adi kAla taka sthita rahanA vyutsarga nAmakA prAyazcitta hai| zarIra se mamatA haTAnA vyutsarga tapa hai parantu mamatva dUra nahIM karanA yaha vyutsarga tapa kA aticAra hai| pakSamAsAdi vibhAgena dUraH parivarjanaM parihAraH / arthAt pakSa, mahInA Adi ke vibhAga se saMghase dUra rakhakara tyAga karanA parihAra prAyazcitta hai / aparisrava arthAt Amrava se rahita, zruta ke rahasyoM ko jAnane vAle, vItarAga aura ratnatraya meM merU ke samAna sthira aise guruoM ke sAmane apane doSoM kA nivedana karanA vyavahAra AlocanA nAmaka prAyazcitta hai| jo vartamAna kAla meM zubhAzubha karma rUpa aneka prakAra jJAnAvaraNAdi vistAra rUpa vizeSoM ke lie hue udaya AyA hai usa doSa ko jo jJAnI anubhava karatA hai, vaha AtmA nizcaya se AlocanA svarUpa hai| uttarottara dharmApekSayA vitrAmAbhAvAnAvasthA / arthAt uttara-uttara dharmoM anekAMta kI kalpanA bar3hatI calI jAne se usako anavasthA doSa kahate haiN| asaMyata ke prati kI jugupsA hI cheda hai| saMyama kA cheda do prakAra kA hai bahiraMga aura aMtaraMga / usameM mAtra kAya ceSTA saMbaMdhI bahiraMga hai aura upayoga saMbaMdhI aMtaraMga hai| azuddhopayoga aMtaraMga cheda hai aura pariNAmoM kA vyaparopaNa bahiraMga cheda hai / anigahita vIryasya mArgA virodhi kAya klezastapaH / arthAt zakti ko na chipAkara mokSamArga ke anukUla zarIra ko kleza denA yathA zakti tapa hai| pakSamAsAdi vibhAgena dUrataH sApAgAlAALAM prAyazcitta vidhAna - 64 imirmindi Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAMOL xxmmmmmmma parivarjana parihAraH arthAt pakSa mahInA Adi ke vibhAga se saMgha se dUra rakhakara tyAga karanA parihAra prAyazcitta hai| jo RjubhAva se AlocanA karate haiM aise puruSa prAyazcitta dene yogya haiM aura jina ke viSaya meM zaMkA utpanna huI hai| unako AcArya prAyazcitta nahIM dete haiN| isase siddha huA ki sarvAticAra nivedana karane vAloM meM hI RjutA hotI hai, usako hI prAyazcitta denA yogya hai| yadi dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke Azraya se hue saMpUrNa doSa kSapaka anukrama se kahegA to prAyazcitta dAna kuzala AcArya usako prAyazcitta dete haiN| sArAMza yaha hai ki prAyazcitta AlocanA karane para hI hotA hai| jaisA ki bhagavatI ArAdhanA meM likhA hai - ettha duujjuga bhAvA vavahAri duvacA bhavaMti te purisA / saMkA parihari davvA so se paTTAhi jahi visuddhA // 620 // paDisevaNAdi cora badi Ajapadi tahA kammaM sabce / kuvvaMti taho sodhi AgamavavahAriNo tassa // 621 / / pariNAma cAra prakAra se jAne jAte haiN| 1. sahavAsa se, 2. usake kArya dekhane para usake tIvra yA maMda krodhAdika kA svarUpa mAlUma hotA hai / 3. jaba tumane aticAra kiye the taba tumhAre pariNAma kaise the? aisA usako pUchane para bhI pariNAmoM kA nirNaya kiyA jA sakatA hai| jaisA ki vijayodaya TIkA meM likhA hai - kathaM pariNAmoM jJAyate iti cet sahavAsena tIvra krodhastIdramAna ityAdikaM sujJAtamevA tatkAryopasyAt, tayeva vA paripRcchaya, kIga bhaktaH pariNAmovicAra samakAlaM vRttH| pRthvI pAnI Adi sacitta dravya, tRNa kA saMstara, phalaka vagairaha acitta dravya, jIva utpanna hae haiM aise upakaraNa mizra dravya, aise tIna prakAra ke dravyoM kA sevana karane se doSa lagate haiN| yaha dravya pratisevanA hai / varSAkAla meM muni AdhA yojana se adhika gamana karanA niSiddha sthAna meM jAnA, viruddha rAjya meM jAnA, jahA~ rAstA TUTa gayA aise pradeza meM jAnA, unmArga se jAnA, aMta:pura meM praveza karanA, prAyazcitta vidhAna - 65 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / jahAM praveza karane kI paravAnagI nahA hai aise gRha ke janma meM praveza karanA yaha kSetra pratisevanA hai| AvazyakoM ke niyata kAla ko ullaMghana kara anya samaya meM sAmAyikAdi karanA, varSAkAla yoga kA ullaMghana karanA yaha kAla pratisevanA hai| darpa, unmattatA, asAvadhAnatA, sAhasa, bhaya ityAdi rUpa pariNAmoM meM pravRtta honA bhAva pratisevanA hai| AcAryamapRSTvA AtApanAdikaraNe pustaka picchAdi paropakaraNa grahaNe paraparokSe pramAdataH AcAryAdivacanA karaNe saMghanAma pRSTvAsvasaMgha gamane deza kAla niyamenAvazya kartavya vratavizeSasya dharmakathAdi vyAsaMgena vismaraNe sati punaH karaNe anyatrApi caivaM vidhe Alocanabheva prAyazcitaM / arthAt AcArya ke binA pUche AtApanAdi karanA, dUsare sAdhu kI anupasthiti meM usakI pIchI Adi upakaraNoM kA grahaNa karanA, pramAda se AcAryAdri kI AjJA kA ulledhana karanA, AcArya se binA pUche saMgha meM praveza karanA, dharmakathAdi ke prasaMga se deza kAla niyata Avazyaka kartavya na vrata vizeSoM kA vismaraNa hone para unheM puna: karanA, tathA anya bhI isI prakAra ke doSoM kA prAyazcitta AlocanA mAtra hai| pAMDandriyavAgAdi duSpariNAme, AcAryAdiSuhastapAdAdi saMghaTane, vrata sagini guptiSu, svalpAticAre, paizUnya kalahAdi karaNe, vaiyAvRtya svAdhyAyAdi prabhAde, gocaragatasya liMgotthAne, anya saMklezakaraNA dau ca pratikramaNa prAyazcittaM bhvti| divasAMte rAjyate bhojanamamanAdau ca pratikramaNa prAyazcittaM / arthAt chahoM indriya tathA vacanAdika kA duSprayoga, AcAryAdika ke apanA hAtha pAMva Adika TakarA jAnA, vrata samiti gupti meM choTe-choTe doSa laga jAnA, paizUnya tathA kalaha Adi karanA, vaiyAvRttya tathA svAdhyAyAdi meM pramAda karanA, gocarI ko jAte hue liMgotthAna ho jAnA, anya ke sAtha saMkleza karane vAlI kriyAoM ke hone para pratikramaNa karanA caahie| yaha prAyazcitta sAMyakAla aura prAtaHkAla tathA bhojanAdi ke jAne ke samaya hotA hai| zaktyaniMgRhanena prayatnena pariharataH kutazcitkAramAdaprAsukagrahaNa wicosindoostKANDDODAILY / prAyazcitta vidhAna - 66 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samitin i n diaidiodaboot0000000randedascadelsladewaseemappio-bAlApana grAhaNayoH prAsukasyApi pratyAkhyAtasya vismaraNAt pratigrahe ca smRtvA punastadutsarjanaM prAyazcittaM / arthAt zakti ko na chipAkara prayatna se parihAra karate hue bhI kisI kAraNa vaza aprAsuka ke svayaM grahaNa karane yA grahaNa karAne meM, chor3e hue prAsuka kA vismaraNa ho jAya aura grahaNa karane para usakA smaraNa A jAya to usakA punaH utsarga karanA hI viveka prAyazcitta hai| monAdinA locakaraNe, udarakRminirgame, himayazakAdi mahAvAtAdi saMdhI ticAra, madha hAratatRNadha koparigamane, jAnumAtrajalapraveza karaNe, anya nimitta vastu svopayoge karaNe, nAvAdi nadI taraNe, pustaka pratimApAtena, paMcasthAvara vidhAte, aSTadezatanumala visarmAdau, pakSAdapratikramaNa kriyAyAM, aMtayAkhyAna pravRttyaMtAdiSu, kAyotsarga eva prAyazvitvaM / uccAra prasavaNodo ca kAyotsargaH prasiddha eva / arthAt mauna Adi dhAraNa kiye binA hI loMca karane para, udara meM se kRmi nikAlane para, hima, daMzamazaka yadvA mahAvAtAdi ke saMgharSa se aticAra lagane para, snigdha bhUmi, harita tRNa, yadvA kardama Adi ke Upara calane para, ghoTuoM taka jala meM praveza kara Ane para, anya nimittaka vastu ko upayoga meM le Ane para, nAva ke dvArA nadI pAra hone para, pustaka yA pratimA Adi ke girA dene para, paMca sthAvaroM kA vighAta karane para, binA dekhe sthAna para zArIrika mala chor3ane para, pakSa se lekara pratikramaNa paryaMta vyAkhyAna pravRttyantAdikoM meM kevala kAyotsarga prAyazcitta hotA hai| aura thUkane aura pezAba Adi ke karane para kAyotsarga karanA prasiddha hI hai| evaM tavo pAyacchittaM kassa hodi / tibiMdiyassa jovvaNabharathassa balavaMtassa satta sahAyassa kathAvarAhassa hodi / arthAt jisakI iMdriyA tIvra haiM, jo javAna haiM, balavAna haiM aura sazakta haiM, aise aparAdhI sAdhu ko tapa prAyazcitta diyA jAtA hai / chedoNAma pAyacchittaM / evaM kassa hodi| upavAsAdi khamassa oSa klassa oSa sUrassa gaNiyassa kayAvarA hassa sAhussa hodi / arthAta jisane bAra-bAra aparAdha kiyA hai| jo upavAsa Adi karane meM samartha hai, saba prakAra se balavAna haiM, saba prakAra se zUra aura abhimAnI hai MATIOneminineDRIAAILE prAyazcitta vidhAna - 67 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HOKIOS jarU aise sAdhu ko cheda prAyazcitta diyA jAtA hai| mUlaM yAcitaM evaM karasanI ka hodi / avarimiya avarAhassa pAsatyo saNa- kusIla sacchedAdi uvvadRddhiyassa hodi / arthAt aparimita aparAdha karane vAlA jo sAdhu pArzvastha, avasanna, kuzIla aura svacchanda Adi hokara kumArga meM sthita haiM, use diyA jAtA hai| pramAdAdanyamuni saMbandhinamRSiM zatraM gRhasthaM vA para pAkhaNDi pratibaddha cetanA cetana dravyaM vA parastriyaM vA stenayatAM munIn praharato vA'nyadappevamAdi viruddhAcarita mAcarato navarAca saMhanana nivaparivahasya hRdadharmiNo dhIrasya bhava bhItasya nijaguNanupasthAnaM prAyazcittaM bhavati / dayadinattaroktAndoSAnAcarataH paragaNopasthAnaM prAyazcittaM bhavati / arthAt pramAda se anya muni saMbaMdhi RSi, vidyArthI, gRhastha vA dUsare pAkhaNDI ke dvArA roke jAne para bhI cetanAtmaka vA acetanAtmaka dravya, athavA parastrI Adi ko curAne vAle, muniyoM ko mArane vAle, athavA aura bhI aise hI viruddha AcaraNa karane vAle, parantu nau vA dasa pUrvI ke jAnakAra, pahale tIna saMhanana ko dhAraNa karane vAle parISahoM ko jItane vAle, dharma meM dRr3ha rahane vAle, dhIra-vIra aura saMsAra se Darane vAle, muniyoM ke nijagaNAnupasthAna nAmakA prAyazcitta hotA hai| jo abhimAna se uparokta doSoM ko karate haiM, unake paragaNAnupasthApanA prAyazcitta hotA hai| tIrthaMkara gaNadhara gaNI pravacana saMghAsAdana kArakasya narendraviruddhAcaritasya rAjAnamabhimatAmAtyAdInAM datta dIkSasya nRpakula vanitA sevitasyaiva mAghanya doSazca dharmadUSakasya pAraMcikaM prAyazcittaM bhavati / arthAt jo muni tIrthakara, gaNadhara AcArya aura zAstra va saMgha Adi kI jhUThI niMdA karane vAle haiM, viruddha AcaraNa karate haiM, jinhoMne kisI rAjA ko abhimata aise maMtrI Adi ko dIkSA dI hai jinhoMne rAja kula kI striyoM kA sevana kiyA hai, athavA aise anya doSoM ke dvArA dharma meM doSa lagAyA hai, aise muniyoM ke pAraMcika prAyazcitta hotA hai| gatvA sthitasya mithyAtvaM yadIkSA grahaNaM punaH / tacchUdrAnamitikhyAtamupasthApana mityapi // 57 // jo sAdhu samyagdarzana ko chor3akara mithyAtva meM praveza kara gayA hai| usako punaH dIkSA rUpa yaha prAyazcitta diyA jAtA hai| isakA ** + Y + prAyazcitta vidhAna 68 - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rnxxrILLIKET dUsarA nAma upasthApana hai| koI-koI mahAnatoM kA mUloccheda hone para dIkSA dene ko upasthApana kahate haiN| sAdhu aura gRhastha donoM se hI dravya, kSetra, kAla, bhAva, bala, vIrya ke kAraNa se aparAdha honA saMbhava hai| parantu usakA zodhana karanA unnati kA kAraNa hai| jisakA sAdhu ko aparAdha zodhana ke lie zAstra hai vaise hI gRhastha ke aparAdhoM ke zodhana ke lie bhI pUrvAcAryoM ke dvArA likhita zAstra hai| eka samaya thA jaba zAstroM ko virodhiyoM ne jalAyA aura ve chaha mahIne taka jalate rhe| phira hamAre guruoM ne dukhahArI sukhakAri kahai sIkha guru karuNA dhAri / isake anusAra punaH mokSamArga ko prazasta karane ke lie lipibaddha kiye / yathArthatA to yahI hai ki prAyazcita karane para bhavya prANI sAdhu yA gRhastha nirvikalpa ho jAtA hai aura apane pUrvavat AtmA ke lakSya taka pahuMca jAtA hai| aise hI parama pUjya munikuMjara AcArya AdisAgarajI mahArAja aMkalIkara bIsavIM sadI ke sarvaprathama hue haiM jinhoMne Ada hiMdaka davvaM parahidaM ca kAdacvaM ko caritArtha kiyA hai| unhoMne jinadharma rahasya, udbodhana, divyadezanA, aMtima divya dezanA, zivapatha, vacanAmRta ityAdi sAhitya AtmahitArtha samAja ko diye haiN| tathA isI sAhitya meM eka viziSTa graMtha prAyazcitta vidhi nAmaka graMtha hai jo apane meM eka anUThA hai| gRhasthoM ke aparAdhoM kI zuddhi ke lie eka apUrva graMtha hai| vartamAna meM aise grantha kI bahuta AvazyakatA thii| jo abhI upalabdha huA hai / yaha likhA to san 1915 meM thA jaisA jIva kA puNya pApa hotA hai vaisA ajIva kA bhI puNya-pApa hotA hai| puNyAtmA prANI kA upayoga sabhI jagaha hotA hai| vaise hI ajIva kA bhI upayoga hone ke samaya meM hI lAbha hotA hai| prastuta grantha bhI Aja 88 varSa bAda upalabdha hokara kAryAnvita ho rahA hai| koI samaya kI anukUlatA yA yogyatA hotI hai taba prApta ho pAtI hai| isI kA nAma kAla labdhi bhI hai| unhIM ke paTTAdhIza AcArya parameSThI mahAvIrakIrti jI mahArAja kahate haiM ki Aja ke balavIrya yA saMhanana ke hIna hone se aparAdhoM kA honA svAbhAvika hai| prAyazcita vidhAna - 61 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaIREILLERY unakA zodhana prAyazcitta se karate rahanA caahie| Age-2 isI prakAra karate rahane se aparAdha honA ruka jAtA hai aura AtmA nirdoSa yA doSamukta ho jAtI hai| isIlie isa grantha kI mahattatA bahuta bar3ha jAtI hai| kyoki yaha gRhasthiyoM ke lie atyanta upayogI grantha hai| parantu yaha dhyAna dene kI bAta hai ki prAyazcitta dene kA adhikAra hara eka ko nahIM hai / jisako anubhava hai, graMthoM ko par3hA hai| dIrghakAlIna dIkSita haiM aise AcArya ko hI dene kA adhikAra hai / digambarAcArya sAdhuoM ko aura gRhasthAcArya gRhasthoM ko unake aparAdhoM kI zuddhi dravya, kSetra, kAla, bhAva, bala, vIrya ke anusAra karane ke lie AjJA hai| isI vyavasthA ke calane para bhavya prANiyoM kI AtmA kI zuddhi hogI aura dharma kI vRddhi hogii| kahA bhI hai davvekhette kAle bhAve ca kadAvarAhasohaNayaM / jiMdaNa garahaNa jutto maNa vaca kAyeNa pAMDakamaNaM !! arthAt dravya, kSetra, kAla aura bhAva se hue aparAdha kA zodhana niMdA garahA sahita mana-vacana-kAya se pratikramaNa dvArA hotA hai| Atma sAkSI meM aparAdha kA nivedana niMdA kahA jAtA hai aura guru kI sAkSI meM aparAdha kA nivedana garahA kahA jAtA hai| guru kI bhakti kA mAhAtmya dikhAte hue kahate haiM kiIpithe pracalatA'dya mayA pramAdA-dvekendriya pramukha jIva nikAya baadhaa| nivartitA yadi bhavedayugAMtarekSA, mithyA tadastu duritaM guru bhaktito me / / arthAt- IryApatha meM gamana karane se tIvra gati se calane meM Aja mere dvArA pramAda ' se ekendriya Adi jIvoM kI cAra hAtha jamIna dekhane meM calane meM pairoM meM Akara unako yadi bAdhA huI hai to vaha mere pApa guru bhakti ke prasAda se mithyA hoveN| AryikA zItalamati prAyazcitta vidhAna - 70 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya...... AcArya AdisAgara aMkalIkara vidyAlaya, 25 kvavAna ror3a iTAvA (u. pra.) jJAnavRddhi kA kendra rahA hai / aMkalIkara vANI patrikA yahIM se prakAzita hotI hai| isake pUrva meM nilokasAba maMDana prakAzita huA tathA yaha prAyazcitta vidhAna tha pAThakoM ke hAthoM meM hai| yaha AcArya AdisAgara jI aMkalIkara praNIta aparAdha zodhana kA zreSTha brantha hai| isakA saMskRta kAvyAnuvAda paTTAdhIta AcArya mahAvIrakIrti jI ne kiyA hai aura isakA hindI bhASAnuvAda gaNitI AryikA 'vijayamatijI ne kiyA hai| isa grandharAja ke prakAzana kA kArya bhAra AcArya AzilAbhara aMkalIkara vidyAlaya ko prApta huA hai| pradhula pAvakANa mUla AcArya ke hadayaMgata maMtavyoM ko evaM bhAvoM ko jAnakara udyATita karane meM sahAyatA milegii| isake prakAzana kA uddezya hai ki jina zAsana jayavaMta hotA huA vRddhiMgata ho / zubhakAmanAoM sahita-- viSNu kumAra caudharI 51, zAhabAna, iTAvA (u.pra.) prAyazcitta vidhAna-71 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSNukAnta zAstrI rAjyapAla, uttarapradeza rAjabhavana lakhanaU. 227132 saMdeza mujhe yaha jAnakara atIva prasannatA huI ki munikujjara cAvikA cakravartI parama pUjya 108 bhAcArya AdisAgavajI aMkalIkrava bAbA likhita "mAyazcitta vidhAla" nAmaka grantha kA prakAzana kiyA jA vahA hai| mahArASTra prAMta ke sAMgalI jilA ke kAma aMkalI meM janme pavama pUjya AcArya AdisAgavajI ne bhagavAna mahAvIva ke satya, ahiMsA, prema, ekatA aura zAMti sadbhAva ke grAvana zandeza ko Age bar3hAne kA savAhanIya prayAsa kiyA hai| vastutaH bhAratIya saMskRti meM jaina dharma kA apanA eka viziSTa evaM mahatvapUrNa sthAna hai| jisameM kSamA, tyAga, tapa, cintana, savyAvahAba, kyA auva karANA ke sAtha hI "ahiMsA pavamodharma:" tathA "jiyo auvajIne ko'kA marma samajhAyA gayA hai| "prAyazcitta vidhAna"tha ke saphala prakAzana hetu maiM apanI hArdika maMgalakAmanAe~ preSita karatA huuN| Ang am (viSNukAnta zAstrI) prAyazcitta vidhAna -72 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LIL ... zrI vItarAgAya namaH *** zrImadAcAryAdisAgarAMkalIkara viracita prAyazcita vidhAna hindI TIkAkAra kA maMgalAcaraNa vimm..ACT siddha buddha aviruddha niraMjana cidAnaMdamaya rAjata hai, zivapuravAsI bhAvala anuSaMga sudhddhati anubhavate haiN| jinake sumaraNa vandana se bhava-bhava ke mAnaka nazate haiM, samyakjJAna jage sama ura meM bhaktibhAva yuta vaMdana haiM // 1 // doSa aThAraha nAza kiye jina samavazaraNa meM rAja raheM, ghAta ghAtiyA cAroM jinane guNa anaMta ca prApta kie| aSTa sahasa nAmoM se jinakI stuti A amareza kareM, una arihaMta jinezvara kI maiM, bhakti namana kara nijakArya karUM // 2 // prathamAcArya zrI AdisAgara jI aMkalIkara kahalAte haiN| lupta huI yati paraMparA ko kRpA se unakI pAye haiM / / dhanya guru sadupadezAmRta pAna karAkara sanmAraNa darzAye haiN| namaskAra karatI caraNoM meM vidhi TIkA kI batalA denA || 3 || - mahAvIra kIrti guru namana kara vimala siMdhu ko dhyAya / tRtIya paTTAdhIza haiM zrI sanmati siMdhu mahAna || inake caraNa prasAda se pAU~ nirmala zubha jJAna / prAyazcitta zubha graMtha kI TIkA ho sukhakAra // 4 // prAyazcita vidhAna 73 - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... zrI vItarAmAya namaH ... NamotthuNaM guru paMca paramaTThANa saMTTiyaM / pAyacchita viLi vocche saMkhevA gahacAriNA // 1 // namaskRtyaM gurUna paMca, parama sthAna saMsthitAn / prAyazcita vidhiM vakSye, saMkSepAt gRhacAriNAM // 1 // paMca parama sthAna meM, vidyamAna guru ko namana kreN| saMkSepa meM gRhastha ko, prAyazcitta vidhi ko kahUM // 1 // parama-utkRSTa sthAna meM sthit paMca parama guruoM ko arthAt paMca parameSThioM kolakAra karake hAthoM kI pazcima vidhAlanAnaka graMtha ko saMkSepa se nirUpaNa kruuNgaa| ApalI zAdisakhAe kAlIkA hA bhApariziyAna nAmaka prastuta graMtha kI racanA kI pratijJA kI hai|| 1 // NiccamittakAyAre gihi mukte jinnetthuus| tatvaNiMcca aNuThThANaM taM vihiM gahacAriNA // 2 // nitya-naimittikAcAre,-gRhIbhukte jinokteSu / tabanityamanuSThAnaM, prAga-vidhiM gRhacAriNAM // 2 // jina bhakti sahita, gRhastha nitya vizeSa meM pravRtti kre| gRhastha anuSThAna vidhi, to nitya pahale kare // 2 // zrAvakAcAra kI nityaprati karane yogya naimittika ke viSaya meM jinendra bhagavAna kI vANI meM prathama vidhi kyA hai ? nitya karane yogya anuSThAna kI vidhi ko nimna prakAra se karanA Avazyaka hai| prathama bhakSAbhakSa kA vicAra kara bhojanazuddhi kA vicAra kreN||2|| araha yati sUrIya cAritta sajjha sNjmo| vaya pAlaNa dANaMca aNuDheya gihAsame / / 3 / / prAyazcita vidhAna -74 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 arhatpUjAnamAcAryAH, cAsti svAdhyAya saMyamo / vratAnAM pAlanaM dAna, manuSTheyaM gRhAzrame || 3 || saMyama, svAdhyAya, arahaMta pUjA, AcArya ko namana kara / gRhastha zreSTha dAna ko deya, vrata kA pAlana kara // 3 // gRhasthAzramavAsI zrAvakoM ko pratidina arhata bhagavAna kI pUjA, AcAryaupAdhyAya evaM sAdhu parameSThiyoM kI arcanA, bhakti, svAdhyAya - ArSa paraMparAgata granthoM kA adhyayana, zakti anusAra iMdriya saMyama aura prANI saMyama dhAraNa, aNurUpa vratoM kA pAlana, evaM caturvidha saMgha ko cAra prakAra kA dAna karanA caahie| AhAra, auSadhi, jJAna (zAstra) aura abhayadAna ke bheda se dAna cAra prakAra kA kahA hai| arthAt uparyukta SaT karmoM kA pAlana karanA, anuSThAna karanA pratyeka zrAvaka kA nitya naimiti kA hai / avAna va zukra kI kATana abhakSya bhakSaNAdi se indriyoM ko nirvRtta karanA, arthAt pAMcoM hI indriyoM ko apane-apane ayogya, anupayogI viSayoM se virata dUra rakhanA indriya saMyama hai / yathA zakti sthAvara jIvoM kA aura sarvathA trasa jIvoM kI rakSA karanA prANI saMyama hai // 3 // tisaMjjhabhAcare pUyA cauviMsaI saMthavaM / uttimAyAraNaM uttaM javajhANatthu icchejjaM // 4 // trisaMdhyamAcaret pUjAM caturviMzati saMstavaM / uttamAcaraNaMproktaM, japadhyAnastu vAMcchitaM // 4 // tIna saMdhyAoM meM 24 tIrthaMkara kI pUjA stuti kareM / uttama AcaraNa se yukta, japa dhyAna se iSTa phala prApta kareM // 4 // A.XX zrAvakoM ko prAtaHkAla, madhyAhna samaya aura saMdhyAkAla arthAt tInoM saMdhyAoM meM jina bhagavAna kI pUjA aura caubIsa tIrthakaroM kI stuti karanA caahie| tathA icchAnusAra yathA zakti, yathAyogya japa mahAmaMtra kA japa aura dhyAna bhI karanA caahie| yaha uttama AcaraNa kahA hai || 4 // htt - t prAyazcita vidhAna 4 - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..SSS xxxmarAparApArAprasasa __ ava-paMca-NamukkAra, pakhutti gaNassaI / paMcANaM gugukaNaM ca, magakina zavo // 5 // apa paMca namaskAra, privRttirgnnsmRtiH| paMcAnAM su-gurUNAM ca, sadguNotkIrtanaM stvH||5|| paMca namaskAra kA jApa, samasta sAdhuoM kA dhyaan| kareM paMca guruoM ke, sadguNoM kA kIrtana va stavana // 5 // mahAmaMtra paMca namaskAra kA puna: punaH smRti karanA jaya hai tathA paMca parameSThI guruoM ke uttama sadguNoM kA kIrtana, vyAkhyAna yA varNana karane ko stavana kahate haiN| yahA~ para arahaMta, siddha AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye paMca parameSThI batAye haiN| inhIM kA vAcaka aparAjita maMtra NamokAra maMtra hai| isa maMtra kA bAraMbAra smaraNa karanA japa kahalAtA hai| tathA inhIM kA sadguNa bakhAna karanA stuti hai 1 sAmAnya se sAdhu lInoM ko kahate haiN| vizeSa vicAra karane para sAdhu pada sAdhu kohI jAnanA caahie| isalie AcArya, upAdhyAya, sAdhu kahate haiM, sAdhukoAcArya, upAdhyAya pada nahIM kahate haiN| isakA spaSTIkaraNa yaha hai ki aTThAIsa mUlaguNa kI apekSA tInoM sAdhu pada samAna haiN| sAdhu ke aTThAIsamUlaguNa alaga haiN| dekhiye - daha daMsaNassabheyA, bheyA paMceva huMti nnaannss| terAviha saccaraNaM, aDacIsA huMti sAhUNaM / ca. sa. // AjJAdi samyaktva daza, matyAdi jJAna pAMca, ahiMsAdi mahAvrata 5, samiti 5, gupti 3 aise ye teraha prakAra yA bheda vAlA samyak cAritra ye sAdhu ke aTThAIsa guNa alaga prakAra ke jAnanA caahie| yadi koI yahA~ para zaMkA kare ki sAdhu ke aTThAIsa mUlaguNa kisa apekSA se haiM aura ye aTThAIsa guNa kisa apekSA se haiM ? usakA samAdhAna yaha hai ki aTThAIsa mUlaguNa kA varNana eka sAdhu hI apekSA hai| aura aTThAIsa guNa kA varNana nAnA sAdhuoM kI apekSA se hai| isalie aTThAIsa mUlaguNa binA sAdhu pada sarvathA nahIM hotA hai aura aTThAIsa guNa sAdhu ke yathAyogya pAye jAte haiN||5|| prAyazcitta vidhAna - 76 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammAnasamAxrruar: javAditti tihijuttaM pUyaNaM parameTTiNaM / sAmAigA gevhAcaM vittaputim / / 1 . : japAditi tribhiryuktaM, pUjanaM parameSThinAM / sAmAyikAdike snAne, vartati vRttamuttamaM / / 6 / / tIna gupti sahita, paMca parameSThI kI pUjana va jApa kr| sAmAyika meM magna ho, uttama vrata kA pAlana kara / / 6 / / snAnAdi kriyA karane para sAmAyikAdi kriyA meM mana, vacana, kAya kI zuddhi pUrvaka japAdi evaM paMca parameSThiyoM kI bhakti se pUjana karanA cAhie / arthAt prathama zarIra zuddhi karanA zrAvaka kA kartavya hai| puna: Arta raudra pariNAma tyAga mana kI zuddhi kre| zuddha uccAraNa karate hue mahAmaMtra NamokAra kA jApa tathA sAmya bhAvarUpa sAmAyika kareM, tadanaMtara arahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya va sAdhu parameSThiyoM kI yathAyogya pUjana kreN||| 6 // tathA ghaDINaM Nava akkassa, sattago paMcago sro| kAlattayo tavovittI, majhaM kiccA aNuTTiyaM / / 7 / / ghaTInAM navake'sya, saptaka: paMcakaH smRtH| kAlAstrayo tapovRtyA, madhyaM kRtvAnumAyinAM // 7 // kaThora nava nAr3I sparza se, sAta pAMca kI smRti hoya / kAla ke aMdhakAra meM tapa, vrata ke madhya anuSThAna hoya // 7 // sUryodaya ke samaya arthAt bAhmamuhUrta meM nau ghar3I - 9424 - do sau solaha / minaTa meM tIna ghaMTA chattIsa minaTa athavA sAta ghaTI arthAt do ghaMTA aDalAlImaH / miniTa tathA pAMca ghaTI arthAt do ghaMTA sAmAyika karanA uttama taponuSThAna hai| isa prakAra pratidina anuSThAna karane vAloM kA yaha krama se uttama, madhyama, va jaghanya samaya samajhanA caahie| isI abhiprAya ko nimna zloka meM spaSTa kiyA hai / / 7 / / 1: Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akkudayAdu taM satta paMcatighaDigo aha / kAlAguDANa-jo ya, majjhabilhA havaM // 8 // arko dayAstamAtsapta, paMca cighaTiko'thavA / kAlo'nuSThAna yogyo'yaM, madhyAnhe'pi tathAbhavet // 8 // sUrya udaya va asta para, ghar3I sAta-pAMca kI hoya hai| yogya kAla kA, anuSThAna madhya meM bhI hoya hai / / 8 // sUrya ke udaya kAla meM tathA astaMgata samaya meM arthAt prAtaH aura saMdhyA samaya krama se sAta, pA~ca, tIna ghar3I paryaMta sAmAyikAdi anuSThAna kA yogya samaya nirdhArita mAnA hai| isI prakAra madhyAnha kAla meM bhI anuSThAna vidhi kA samaya jAnanA cAhie / pratyeka zrAvaka ko yogya kAla meM hI karttavya karanA caahie| yathAyogya dravya, kSetra, kAla, bhAva meM kI huI kriyA saphala hotI hai| uttama phala pradAna karatI hai // 8 // kAlassaikkama jAI paMca mata sayaM bhaje / jaivi visuddhaeMti taoviaNDANae / / 9 / / kAlasyAtikrAma jAti, paMcamaMcaM zataM japet / yadyapi vizuddhayaMti, tato'nuSThAnamAramet // 9 // kAla kA atikramaNa hoya, to paMca maMtra kA puSpoM se 100 jApa kareM / to bhI vizuddha hokara, anuSThAna kareM / / 9 / / nitya naimittika upAdi anuSThAnoM kA yadi samaya ullaMghana ho jAya arthAt yathA samaya na ho sake to eka sau ATha bAra aparAjita maMtra (paMca namaskAra) kA jApa karanA caahie| isase usa pramAdajanya doSa kI nivRtti hotI hai / arthAt aticArAdi doSa dUra hokara anuSThAnAdi vidhi zuddhi ko prApta hotI hai| isa prakAra zuddhikara punaH kriyA prAraMbha karanA cAhie // 9 // kAlassega vihINANaM, pUjAe parameTThiNaM / prAyazcita vidhAna- 78 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X ***... L.;..... paMcakkhara padaM maMtaM saya adbhuttaraM bhaje // 10 // kAlasyaika vihInAnAM, pUjAyAM parameSThinAM / paMcAkSaraM padaM maMtra, zatamaSTottaraM japet // 10 // eka kAla ke kama hone para, pUjA parameSThI kI kreN| Namo siddhANaM maMtra kA, 108 bAra jApa kareM // 10 // paMca parameSThI bhagavaMtoM kI trikAla pUjA kA vidhAna Agama meM upadiSTa hai| yadi koI eka kAla kA ullaMghana ho Aya arthAt kAraNavaza pramAda kaSAya vaza yadi na ho sake to usakI zuddhi ke lie paMca parameSThI vAcaka mahAmaMtra NamokAra kA eka sau ATha bAra japa karanA zuddhi ke lie AcAryoM ne prAyazcitta kahA hai| arthAt eka mAlA NamokAra maMtra kI jApa karane se doSa kI zuddhi hotI hai // 10 // saMjjhattayaccaNatthovaM niyama jaINaM sayaM / emata duvo chiNNA vi aNNattha duguNaM care // 11 // saMdhyA trayAcanA saMstotraM, niyama yatInAM sataM / ekatradvayo chinnAyA, manyatra dviguNaM caret // 11 // yati niyama se arcanA stotra, tInoM samaya meM karate haiM / eka do yA anyatra bhI, do guNoM kA AcaraNa karate haiM / / 11 / / yatIzvaroM kI pUjA-arcanA va stuti karane kA vidhAna tInoM saMdhyAyoM meM karane kA niyama hai| arthAt prAtaH, madhyAnha evaM saMdhyA kAla meM arcanA va stotra stuti karanA Avazyaka hai| yadi ina kAloM meM se eka do samaya kA ullaMghana ho jAya to dUnA- dUnA dviguNa maMtra jApa kreN| arthAt eka saMdhyA cUkane para eka mAlA do samaya na ho sake to do mAlA Adi / 11 // AyAvaMte javaM kujje maMtassa duttaraM sayaM / dusajjhAyAra viMsao kujjA saya javaM jave // 12 // rest prAyazcitta vivAna 79 - Ty Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXX AdAvaMte japaM kuryAt, maMtrasyASTottarazataM / dvisaMdhyAcAra viMzato, zatotkuryAt japa kriyAM // 12 // pUrva ke japa ke bAda, 108 bAra maMtra kA jApa karanA caahie| donoM saMdhyAoM meM 20 bAra, 100 maMtroM kA jApa karanA cAhie / / 12 / / vidhirUpa kriyAoM ke Adi (prAraMbha) aura aMta () meM e - sau ATha eka sau ATha bAra jApa kreN| mAlA meM eka sau ATha maNiyAM aura tIna meru ke hote haiM tathA nau kAyotsarga ke hote haiM isa prakAra ikkIsa bAra japa kI kriyA kareM // 12 // essiM divase kAlaM, tiyadvANayaNiTThiyaM / hava Nava - kuMbhagaM mahaNhANaM ca kajjae // 13 // ekasmindivase kAla, prayAnuSThAna hyaniSThitaM / snapayennavati kuMbhe, mahAsnAnaM kAryejjinaM // 13 // eka dIna ke tInoM kAla meM, hIna anuSThAna ke hone para / ghI jala ke nau ghar3oM se, jinendra deva kA abhiSeka kareM // 13 // yadi eka divasa ke anuSThAna kI hAni ho jAya to usa zuddhi ke lie prAyazcitta rUpa meM zrI jinendra bhagavAna ke pAvana pratibiMba (pratimA) kA nabbe kalazoM se bhakti pUrvaka mahAbhiSeka karanA cAhie // 13 // tathA hAmahaM jiNaMdANaM paMca maMDala majjhao / Nikkheve tisaya puSkaM mUla maMtaM bhaje suhI // 14 // mahAmahaM jineMdrANAM paMcamaMDala madhyataH / - vidhAya trizataM puSpe, rmUlamaMtra japet sudhIH // 14 // jinendra deva ko paMca maNDala ke, madhya meM virAjamAna kareM / tIna sau puSpoM se, mahAmUla maMtra kA jApa kareM // 14 // prAyazvitta vidhAna 80 SCI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxru mxxxxxxr paMcamaMDala racakara madhya meM zrI jinabiMba virAjamAna kreN| punaH tIna sau sugaMdhita tAje praphulla kusumoM-puSpoM se Apa kareM / arthAt NamokAra mahAmaMtra kA puSpa car3hAte hue tIna sau bAra NamokAra mahAmaMtra kA jApa karanA cAhie // 14 // tathA java-pUya ca vijjaM ca kAussagga-tiyaNNiyaM / diNa duva-sukijjeja duva-saMjjhatavaccare // 15 // japa pUjAM vidhAmevaM, kAyotsarga trayAnvitaM / dina viyaM sakRta bhuMjyA, dvika saMdhyA tapazcaret // 15 // bhi se cAra pUjAkA, mAmI selAyotsarga kreN| donoM saMdhyAoM meM, acchI taraha se tapasyA kreN|| 15 // upuryakta vidhi se puSpa pUjA karake tIna kAyotsarga kreN| sAtha hI yaha kriyA do dina paryaMta karate hue eka bhukti rUpa tapa karanA caahie| arthAt do divasa hAni para dugunA kareM / / 15 / / tathA tivagga kalasaMNikkhe suttaM angknnivaaie| ajha puvva muhaM kujjA, addhamutara digmuhaM // 16 // trivargAkalazA nyAse, sUtrANyaSTaunipAtayet / arddha pUrvamukhaM kuryAda, muttara digmukhaM // 16 // kalaza ko sUtroM se bAMdhakara, tIna varga meM rkheN| Adhe kA mukha pUrva meM, Adhe uttara dizA meM rakhe // 16 // tIna guNita kalazA sthApita ATha bAra sUtra se veSTita kara Adhe kalazoM ko pUrva kI ora arddha kalazoM ko uttara kI ora sthApita kreN| isa prakAra racanA kara zrI jinendra bhagavAna ko abhiSikta karanA caahie||16|| tidivAyAra-dANutaM, rAyappamii hINaM / ahisiMccejja NicvaM ca kujje java sahassagaM // 17 // tridivAcAra dAnoktu, rAjA pramite hiineH| prAyazcitta vidhAna - 81 VisimaaN Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .............. SCIE abhiSiMcyArjanaM kRtvA kuryA japa sahasrakaM // 17 // , hIna AcaraNa se yukta rAjA, tIna dina abhiSeka va arcanA kreN| vaha pramANa se chITe detA huA, eka hajAra jApa kareM // 17 // tIna dina paryaMta yadi dainika dharmAcaraNa kI hAni ho jAya to uparyukta pramANa kalazoM se abhiSeka kara zrI prabhu kI arcanA pUjA karake eka hajAra mahAmaMtra kA jApa kareM | arthAt dazamAlA japa se prAyazcitta samajhanA cAhie // 17 // saMti homaM ca puNNAhaM kiccegaM sayaM tavo / araha guNa thovaM ca kAussamma disikkammA // 18 // zAMti homaM ca puNyAhaM kRtvekAn zataM tapaH / arhad guNa smRtiM kuryAt, kAyotsargaM dizi kramAt // 18 // arahaMta guNoM kI smRti kara, krama se dizA meM kAyotsarga kreN| puNya ke lie zAMti homa kara, sau bAra tapa kareM // 18 // uparyukta kriyA karane ke bAda zAMti vidhi aura homa kare, tathA eka kama sau arthAt 99 ninyAnave bAra mahAmaMtra kA jApa karanA tapa hai punaH zrI arahaMta deva ke guNoM kA smaraNa karate hue kramazaH dazoM dizAoM meM kAyotsarga bhI kareM // 18 // cauThavagga ghaDakkheve, suttANiM cauddasaM / use kalasammajjhe duvAlasaM vidaMsei // 19 // caturvargaghaTa nyAse, sUtrANi syuzcaturdaza / catvAraH kalazAmadhye, dvAdazako vidizyapi // 19 // sUtra se yukta cAra varga meM, 14 ghaTa sthApita kreN| cAra kalazoM ko madhya meM, bAraha ko vidizA meM sthApita kareM // 19 // yadi cAra dina AcAra krama vidhAna na ho sakA to usakI zuddhi prAyazcitta isa prakAra kreN| prathama dinApekSA cAra guNe kuMbha (kalaza) sthApita kareM, samyaka prakAra cAroM sUtra se veSTita kreN| kalaza cAroM dizAoM meM sthApita kara madhya meM prAyazcita vidhAna - 82 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *": " jA cAra kuMbha sthApita kreN| punaH cAroM vidizAoM meM bAraha kalaza sthApita kreN| vidhivat abhiSekAdi kriyA kara apane doSoM kI zuddhi karanA cAhie // 19 // diNesu paMcasu khivve, A rassa hi siNce| paMcaviMsai sakkuM bhe pubbavaM pUyae jirNa // 20 // dineSu paMcaSu kSiptau, svAcArasyAbhiSecayet / paMcaviMzati satkuMbhaiH, pUrvavat pUjayejjinaM // 20 // pAMca bAra dina meM, sva AcaraNa se abhiSeka kreN| 25 ghar3oM se pUrva kI taraha, jinendra kI pUjA kreN||| 20 // yadi zrAvakAzramavAsI kI cAra divasa paryaMta SaT karma AcAra kI hAni ho gaI ho to usa doSa kI zuddhi ke lie paccIsa kalaza adhika arthAt uparokta saMkhyA se adhika sthApita kara zrI jilAbhiSeka kreN| tathA pUrvokta vidhi se pUjA stavanAdi bhI kreN| yaha sarvavidhi pAMca divasa paryaMta karanA cAhie / / 20 // tathA ego paMca samA ghoso dusahassaM pada bhaje / sakkida-bhutti kujje kAussaggaM disA avi / / 21 / / ekopaMca samApoSya, dvisahasraM padaM japet / sakRdbhukti dvayaM kuryAt, kAyotsarga dizApi ca / / 21 // ekAvana bAra samarUpa se ghoSaNAkara, do hajAra padoM kA jApa karanA cAhie / do bhukti kara, kAyotsarga dizAoM meM karanA cAhie // 21 // do hajAra bAra paMca pada maMtra kA jApa kreN| do dina ekAzana eka bhukti kareM tathA prati dizA meM kAyotsarga bhI kreN| abhiprAya yaha hai ki digvaMdanA pUrvaka zrI mahAmaMtra NamokAra kA do hajAra japa karanA cAhie // 21 // paMcavaggaghaDakkheve suttANiM jutti soddso| majjha Nava ghaDaNNeyo koNe go disitimitti / / 22 / / prAyazcitta vidhAna - 83 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t: paMca varga ghaTa nyAsaH, sUtrANyuktAni SoDaza / madhya nava ghaTAH jJeyAH, koNa eko dizi trayaH // 22 // pAMca vargoM meM sUtroM se yukta solaha ghaToM ko sthApita kareM / navyama meM nava ko koNa kI eka dizA meM tIna ghaToM ko sthApita kareM // sUtra se AveSTita kara arthAt paMcavarga ke sUtroM se veSTita ghaToM kI sthApanA kareM | solaha kalaza cAroM dizAoM meM cAra-cAra sthApita kreN| pratyeka koNa vidizAoM meM tIna-tIna kuMbha sthApita kareM tathA madhya meM nau kuMbha sthApita kara yathA vidhi abhiSeka karanA cAhie // 22 // sAhANaM aikkataM, divasesu dasesu avi / paNNAsayappa mejjejja kuMbhaNhANa jasa kkamA // 23 // " svAnuSThAnaM cAti krAMtI divazeSu dazaSvapi / paMcAzata pramite kuMbhai:, saMsnApayezaM yajekramAt // 23 // atikrAnta kara daza dina meM, sva anuSThAna pUrNa karanA / zobhane yogya paccAsa ghar3oM ko, krama se rakhanA // 23 // daza divasa paryaMta yadi apanA anuSThAna nitya niyama kriyA kalApa kA samaya ullaMghita ho jAya to usake prAyazcitta doSa zuddhi ke lie pAMca sau kuMbha kalaza sthApita kara kramaza: abhiSeka sahita jinezvara kI pUjA arcanA kareM // 23 // caussaijuyaM maMtaM, sahassANaM cauNhaM ca / maNIhiM ca kare puSpaM, jaba ssaya parammehiM // 24 // TH XXX; catuH zati yutaM maMtraM, sahasrANaM catuSTayaM / maNibhizcakAriH puSpai, pazat-parameSThInAM // 24 // cArasoM se yukta, ar3atAlIsa hajAra maMtra kA jApa kreN| maNiyoM va puSpoM se, paMca parameSThI kA jApa kareM // 24 // X prAyazvitta vidhAna - 84 201 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra sau bAra jApa kreN| punaH cAroM saMdhyAoM meM maNimAlA se eka-eka hajAra jApa kareM tathA utane hI pudhyoM se kari arthAt kar3I jApa kreN| arthAt cAra hajAra puSpoM se mahAmaMtra zrI NamokAra kA jApa kareM // 24 // kiccA egAsaNaM AI, sakaya bhutti caudvaM ca / vitaNeu ukkiyaM saggaM solahAraha guNatthuyaM / / 25 / / kRtvekAnazanaM cAdau, sakRd-bhukti-catuSTayaM / vitanot utkRta sAna, SoDazArhad-guNa-smRtiH // 25 // do bAra ekAzana kara, cAra bhukti kA tyAga kreN| arahaMta ke solaha guNoM kA, vistAra se smRti kareM / / 25 / / ninyAnaveM arthAt eka kama sau prathama jApa kareM cAra dina eka bhukta bhojana kreN| punaH solahaveM zAMtinAtha tIrthakara prabhu kA guNa smaraNa kreN| solaha kAyotsarga pUrvaka solaha stotra pATha karanA cAhie // 25 // satta bagga ghaDakheve suttANa viMsaibhayA Navamajha ghaDA koNe cattAro solaha bhaje // 26 // sapta varga ghaTa nyAse, sUtrANAM viNshtirmtaa| navamadhya ghaTAH koNe, catvAraH SoDaza-smRtaH // 26 // sapta varga se sUtra se yukta, bIsa ghar3e sthApita kreN| madhya meM nava ghaTa, cAra kone meM chabbIsa ke krama se sthApita kareM // 26 // eka saptAha kA krama ullaMghana hone para sapta bAra vargita kalaze sUtra se veSTita kara krama se sthApita kreN| cAroM dizAoM meM bIsa-bIsa kuMbha saMyojita kreN| cAroM koNoM vidizAoM meM chabbIsa chabbIsa susajjita ghaToM kI sthApanA kareM! madhya meM nau ghaToM kI sthApanA karanA cAhie // 26 // ema pakkhe amuTThANaM hANe NihANa jnvedd| egAsidI paDo savvaM gaMdha-davyambu pAe // 27 // migrapesp999999990008 pAyazcita ferr . 855 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekapakSepyanuSThAnaM, hAno saMsnApya ca japet / ekAzIti ghaTo sarva, gaMdha dravyAMbu pUrayet / / 27 // hAni rahita hokara, acchI taraha se eka pakSa meM jApa anuSThAna kreN| 81 dhar3oM ko sabhI sugandhita dravyoM se bhare // 27 / / eka pakSa paMdraha dina paryaMta yadi dainika SaT karmoM kA anuSThAna nahIM kara sake to bAla saMbaMdhI doSa kI nivRtti ke lie isa prAyazcitta vidhi ko karanA cAhie / ikyAsI ghaMTo ke samyak prakAra sUtra se veSTita kareM , unameM sarva gaMdha arthAt sarvoSadhi mizrita jala bhareM aura paMca NamokAra maMtra japa karate hue zrI jinAbhiSeka kareM / / 27 // tathA japa kareM - paMca maMtta sahassANaM paNNAsayajuyaM bhaje / paNNakkhara padaM maMttaM paMcaNhaM parameTThiNaM / / 28 // paMcamaMtra sahasrANAM, paMcazatyAyutaM japet / paMcAkSara paTa patraM. paMjA mahIlA 10 // pAMca hajAra yA, pAna sau yukta jApa kreN| Namo siddhANaM yA paMca parameSThI kA jApa kareM // 28 // pAMca parameSThI vAcaka mahAmaMtra kA pAMca hajAra pAMca sau bAra jApa karanA cAhie // 28 // tathA kho do vAsaM sake muttI kujje chakkaM paraM tapa / parameTTi guNaM thovaM kAusaggaM ca visaI // 29 // jhupavAsaM sakRdbhukti, kuryAt SaTkaM paraM tpH| parameSThI guNa smRtyA, kAyotsargazca viNshtiH|| 29 // - do upavAsa SaT bhukti, yaha parama tapa karate haiM, bIsa bAra kAyotsarga kara, parameSThI ke guNoM kA smaraNa karate haiM // 29 // do upavAsa aura chaha ekAzana rUpa uttama tapa kreN| tathA paMca parameSThI kA guNa smaraNa karate hue bIsa kAyotsarga kreN|| 29 / / prAyazcitta vidhAna - 86 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MinimiliMMANAMAWIMMMMMMMMMMidmooshri IEEEEEILIT.. ekAsIdI SaDaM kheve cauvisaI suttge| disimajhe caukoNe Nava Navo kalasaM Thave // 30 // ekAzIti ghaTa nyA. canurviMzati suutrkaiH| dizimadhye catuSkoNe, nava navo kalazAH smRtAH // 30 // 24 sUtroM ke dvArA 81 ghaToM kI sthApita karanA caahie| dizA ke madhya cAroM konoM meM nava naye kalazoM kA smaraNa karanA cAhie // 30 // caturviMzati sUtra meM varNita vidhAna ke anusAra sasUtrasajjita 81 ghaTa sthApita kareM arthAt cAroM dizAoM, cAroM vidizAoM tathA madhya meM nau-nau ghaTa sthApita kareM // 30 // evaM ega mAse aNuTThANaM hANo nihANaMe jiNaM / aGguttaraM sayaM kubhe savvosahi juyaM bUhi // 31 // ekamAsepyanuSThAnaM, hAno sNsnaapyenjinN| aSTottara zata kuMbhaiH, sarvoSadhi yutAMvubhiH / / 31 // eka mAsa kA anuSThAna kara, arahaMta jina ko sthApita kreN| 108 ghar3oM ko nizcaya se sarvoSadhi se bhare / / 31 // eka mahIne paryaMta sva Avazyaka karma kI kSati ho Ane para isa prakAra prAyazcitta karanA cAhie / sarvoSadhi vimizrita jala se paripUrNa eka sau ATha kalazoM ko sthApita kara yathokta vidhi se zrI jina bhagavAna kAbhakti yuta abhiSeka karanA cAhie // 31 // tathA vijjA araha pUya accaNaM mNddlkkmaa| ahAsayuttaraM kujjai java (bhabaM) aTThasahassagaM // 32 // viddhyAdarhatAM pUjA-marcanA maMDala kramAt / aSTAzatyuttara kuryAd; japamaSTa saharakaM // 32 // sAmpasaimar prAyazcita vidhAna - 87 ...... Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x*** XXXXX. maNDala meM sthApita kara, arahaMta pUjA arcanA krama se kareM / 108 jApa japa, ATha hajAra jApa kareM // 32 // maMDalamAMDakara krama se abhiSeka ke anaMtara jina pUjA arcanA kareM tathA ATha hajAra ATha sau mahAmaMtra kA ekAgracitta se jApa kareM // 32 // upavAsatrAyaM kiccA abamedAra ve tavo / vidhi saMkA saccAge eka sitthA tavocare // 33 // upavAsa trayaM kRtvA, vamaudarya-dvayaM tato / vRtti saMkhyA rasatyAge, caika sikthA tapazcaret // 33 // tIna upavAsa kara, do avamaudarya karatA hai| zakti anusAra rasa tyAga kara, tapasyA karatA hai // 33 // sAtha meM tIna upavAsa aura do avamaudarya arthAt AdhA peTa bhara bhojana kareM | bhUkha se kama AhAra karanA avamaudarya tapa kahalAtA hai / tatpazcAt vRttisaMkhyAna tathA rasa parityAga tapAcaraNa karanA caahie| avamaudarya meM eka kaNa bhAta bhojana taka kahA hai || 33 // nima sakaya saca jaNNeNaya tavotthu so / baM carimaNuDeyaM pAyacchita dine buhe // 34 // triMzatmitAM sakRtsargAna, prayatnena tato tu saH / brahmacarya manuSTheyaM, prAyazcitta dine budhAH // 34 // tIsa kAyotsarga kara eka bhukti ko bar3hAveM / brahmacarya kA pAlana kara prAyazcita vidhAna kA anuSThAna karAveM // 34 // prayatnapUrvaka tIsa paryaMta kAyotsarga athavA eka bhukti ko bar3hAveM / isa prakAra asi dhArA vrata- brahmacarya pUrvaka vidvAna prAyazcita vidhAna kA anuSThAna kareM // 34 // sutaM solaha bhAsiyaM Navapade aGAhisaMkkhe kae / tumhaM pAdasu o saturimo paratha ca suNyaM buhI // prAyazcita vidhAna - 66 C Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viNNehe kalasaM kae hi Nava aMsa sa kutte punno| majhe egamii duve'tthu sayaNikkhevaM kuNe pNddiyaa||35 / / triMzatsUtreNa kRtvA-khara su zira dharA-saMmitAzAndizAyut / paMcakamadhye dvivIthi-girimit kalazAnaSTa paMkti suvRtte / / bAhyepaMkti dvayo'pi pratividizi ghaTAn viMzatiM taccaturthe / paMcaika kuMbhamaMtarvasujastadapApaMtumA kuMbhavAsaH // 35 // pahale tIsa sUtra banAkara tIsa prakAra kA vinyAsa kreN| usa pRthvI para pAMca madhya meM pahale khara sthApita kariye // phira donoM ke bIca meM ATha kalaza mola paMkti meM karanA caahie| bAhara kI paMkti meM donoM tarapha dizA vidizA meM bIsa ghar3e rakhane cAhie // 5 sarvaprathama tIsa sUtra banAkara tIsa prakAra kA vinyAsa karake usa bhUkhaMDa para paMcaka ke madhya meM khara Adi pUrvaka sthApita karanA caahie| isake anaMtara donoM ke bIca meM ATha kalaza se vRttAkAra paMkti baddha karanA caahie| bAharI paMktiyoM ke donoM ora dizA vidizAoM meM bIsa ghaTa sthApita karane caahie| (pAMca-pAMca kI saMkhyAoM meM cAra paMktiyoM meM ) // 35 // vajjiyaNNa aTTa paesu satta kalA niti ca majjhe / suhI esiM aTThasayappamANaM ghaDa vikaleva kamakkama / / sutta ca duve hi bhAsiya pae akasaMvale ke| tu pAdaM pario savirahiya haribhAgassa jumme su||36|| sUtroSoDaza bhASitaM nava-pade, aSTAbhisaMkhye kRteSu / dhvat pAdyoH paritaH saturya, pathyo rAzpaMza sUnyaM budhAH / / vinyasye kalazAnkRte tu navamAM-zaM sapta vRtce punH| madhye cyekamiti dvayo'stu zatayo nyAsaM kurupaMDitAH // 36 // prAyazcima vidhAna - 81 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XX phira krama se solaha aura nave pada meM ATha kI gaNanA karanI cAhie / phira cauthe pada meM vidvAnoM ko sthApanA karanA cAhie / / ghaTa sthApana karane para bAraha para bhI mana denA caahie| atra meM eka ghaTa bhI rakhanA cAhie pUrvAcAryoM ke kahane se doSoM kI ginatI kariye // 36 // isI prakAra kramaza: solahaveM aura naveM pada meM ATha kI saMkhyA honI caahie| isake Upara tathA cauthe pada meM vidvAnoM ko sthApanA karanI caahie| kalaza kI sthApanA karane para do daza kA bhI dhyAna denA caahie| madhya meM eka ghaTa kI sthApanA karanI caahie| phira pUrvAcAryoM ke anusAra do sau kI sthApanA karanI cAhie / / 36 // kuMbha Nikkheva satta Aittisu tihi miyA vAra saM ca vi / uttima majjhe egaM kha jumme ahi haya kalasa DAva NatthaM sumutaM // 37 // varjityanyatyaSTa padeSu, saptakalazAnvRttethamadhye / sudhAreSAM sASTa zat pramANaM, ghaTa vinyAse kramo'yamataH // 37 // sAta kalaza vRtta ke madhya meM rakhanA caahie| sataka aSTa ghaTa kA vinyAsa zAstra sammata mAnanA cAhie || 37 // sAta kalaza vRtta ke madhya meM rakhane cAhie kintu isa bAta kA dhyAna rahe ki isameM ATha pada varjita haiN| eka sau ATha pramANa pUrvaka ina ghaToM kA vinyAsa bhI zAstra sammata mAnA gayA hai // 37 // kiccaTThe jutaM suttaM jalaNihi juga daga saMkkhA bhaagaa| kuMmANi paMca ega duve Nava yaMse cakke tae ya / / m Nikkhe ve aMsa sa jummatihipa mA gaNiyaM ahaM / dasase majjhegega ghaDANaM khivittihimaya jeNalakkhappamANaM // 38 // sUtrovadvayavAddhi bhASita padeSvakSaSva saMkhyaiH kRte / SvatpAdyoparitaH sa virahita haribhAvAsya yugme Su ca // tu yang prAyazcita vidhAna 90 M Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM kuMbhAnvinyesaM saptamAdi triSu ca tithimitA dvAdazAMta / uttaptamadhye caikaM rava yugmeSvabhihata kalaza sthApanArthaM saMyutAn // 38 // sUtrabaddha karate hue krama se usakA kathana kiyA hai| do do kI ginatI meM baMToM ko bhAga eka meM rakha diyA hai| sAteM bArasa kI tithiyoM meM tIna rUpa meM nibaddha kiyA hai| U~cI jagaha ke madhya meM jAkara khara ko yugala banA diyA hai // 38 // sUtrabaddha bar3hate hue krama se inakA kathana kiyA gayA hai arthAt saMkhyA kA jo krama batAyA gayA hai usI saMkhyA meM inako rakkhe jAne caahie| pratyeka bhAga meM do do kI saMkhyA meM ghaToM ko rakkhA jAtA hai / ghaTa ke Upara saptamI Adi tithi tathA dvAdazI tithi ke rUpoM meM rakkhA jAnA caahie| UMce sthAna para madhya meM eka khara yugma rUpa meM honA caahie| tadnusAra hI kalaza sthApanA honI cAhie // 38 // tisa sutteNa kiccA khassu siradharA saMmiyA saddIyo / paMcakamajjhe duvihi giri va kalasA aTTha patti suvRtte || bAhi patiM duvevippaDa vidisi gharDa viMsa tacca utthe / paMcegakuMbha maMtaM vasu jo tada pAyatumA kuMbha vAso // 39 // kRtvASTAdyukta sUtrai rjalanidhi yugacodakasaMkhyAtbhAgAt / kuMbhAstatpaMcake tyA dvayaM nava dutiyAMze catuSke trike ca // nyasye dvayAMzAMza yugmatithi parimAgaNitAnvRttamaSTA / dazAMze madhye caikaM ghaTAnAM nyasamiti mataM jaina lakSmapramANaM / / 39 // aSTa dhruva sUtra ke mAdhyama se jala se kalaza bharA kreN| do aura nau ke sAtha cAra maMtra paMcaka se dhyAna rakheM / yugma tithi ke pariNAmoM se krama se ghaToM kA nyAsa kareM / daza aMza ke madhya meM eka ghaTa kA nyAsa kareM // 39 // isa prakAra aSTa dhruva sUtra ke anusAra jala nidhi pUrvaka arthAt kalaza meM prAyazcita vidhAna- 91 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA .....:.: ::...... .... . ....: :r m a jala bharakara usameM bhI maMtra paMcaka pUrvaka do, nau Adi ke sAtha cAra kA bhI dhyAna rakhanA caahie| isI krama se yugma tithi ke pariNAma pUrvaka ghaToM kA krama se nyAsa karanA cAhie / daza aMza ke madhya meM bhI eka ghaTa kA nyAsa honA caahie| aisA jaina mata meM bhASya hai / / 39 // uttarotara saMbuDu sattI gurunninnesiyo| Alucca kiyayAmeva pAyacchitavihikkamo // 40 // uttarottara saMvRddhacA, zaktyA muru nidezitaH / Alocya kriyatAmeva, prAyazcitta vidhi kramaH / / 40 / / zakti anusAra, guru Adeza para uttarottara vRddhi kreN| AlocanA para guru Adeza se, krama se prAyazcitta vidhi kA pAlana kreN| kramazaH uttarottara, gurudeva ke nirdezAnusAra AjJA pramANa prAyazcitta vidhi ko bar3hAtA jAya / punaH guru sAnidhya meM vidhivat nizchala bhAva se AlocanA kara prAyazcitta vidhi karanA cAhie / / 40 // yadi guru na ho to. appA eva guru kiccA sakkhiNo dosa suddhinno| gaNovakkAya saMsuddhae kieyadhvaM paDikkama / / 41 // AtmAdeva gurun kRtvA, sAkSiNo doSa zuddhaye / manovAkkAya saMzuddhayA, kriyetavyaM pratikramaM // 41 / / guru va deva kI sAkSI meM Atma doSoM ko zuddha kreN| pratikramaNa ke dvArA mana, vacana, kAya ko zuddha kreN|| 41 / / aparAdhI svayaM kI AtmA ko hI guru mAna kara svayaM kI sAkSI meM doSoM kI zuddhi ke lie AlocanA kare / punaH mana, vacana, kAya kI zuddhi dvArA pratikramaNa kriyA kareM / / 41 // jiNatANA javajjhANaM dANaM sayaya sNjbho| vayasIlA buddhi tahA saMvara Nijjare // 42 // prAyazcitta vidhAna .. 10 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinAptAjJA japadhyAna, dAnAnazana saMyamaH / vraca zIlAni vRddhi syAt tathA saMvara nirjarau // 42 // jinendra kI AjJA se, japa, dhyAna, dAna se saMyama hoya / vrata va zIla kI vRddhi se, saMvara nirjarA hoya // 42 // ACTOXXXXX sarvajJa jinendra deva yathArtha Apta haiN| unako AjJA pramANa japa, dhyAna, dAna, anazana, saMyama, vrata, zIla Adi kI vRddhi hogI aura inake dvArA saMvara evaM nirja hogI // 42 // bhUya bhavva have pAva kAriyANumayaM kathaM / cittANukapae vRtta taM hi suddhi vihIyae // 43 // 04-04 7 bhUta-bhAvya-bhavat pApaM kAritAnumataM kRtaM / cittAnukaMpayAlocya taddhi zuddhi vidhIyate // 43 // MA bhUta, bhaviSya, vartamAna ke pApoM kA kRta, kArita anumodana hoy| AlocanA para mana kampita na ho, tabhI zuddhi hoya // 43 // citta- 1- mana kI zuddhi se pUrva kRta- kArita- anumodita pApa kriyAoM, vartamAna kI va bhaviSya saMbaMdhI isI prakAra kI kriyAoM ko anukaMpA pUrvaka AlocanA kara Atma zuddhi vidhAna karanA caahie| isa prakAra punaH punaH AlocanApratyAlocanA kA phala nimna prakAra hogA / / 43 // savva pAva viNimmutiM savva puNNaM ca uttae / arahaccaNa sappattaM dANaM sIlavvara have || 44 // sarva pApavinirmuktiH, sarva puNyAzca vAptaye / arhadarcana - satpAtra, dAna zIla vratai rbhavet // 44 // sarva pApoM se mukta ho, sarva puNya ko grahaNa kreN| arhata arcanA, satpAtra ko dAna, vrata va zIla ko grahaNa kareM // 44 // prAyazcita vidhAna - 13 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammApAgAmAra ___uparyukta vidhi se AlocanA karane se sarva pApoM kA nAza hotA hai aura puNya kA upacaya-vRddhi hotI hai| isakA hetu arhad arcanA-pUjA, satpAtra dAna, zIla aura vrata haiN| arthAt jina pUja:, utabha-mama-japanya satpAtroM ko cAra prakAra kA dAna denA, zIloM kA pAlana, vratoM kA AcaraNa karane se pApoM kA nAza aura sAtizaya puNya kI vRddhi hotI hai / 44 / / savituM arahadANaM gANaM jhANaM javaM vartha / sIlaM ca saMjama kujje puNNAdANeNa saMtae / / 45 / / savitto'han-mahAdAnaM, jJAna-dhyAna-japa-brataM / zIlaM ca saMyamaM kuryAt, puNyAdenaH prazAMtaye // 45 / / usI prakAra arahaMta ko mahAdAna, jJAna, dhyAna japa va vrata karatA hai| vahI prazaMsanIya hotA hai, jo zIla va saMyama se puNya karatA hai / / 45 // ___ samartha saMpatti sampanna zrAvaka ko yathAzakti vizeSa rUpa se jina pUjA, dAna kara tathA jJAna, dhyAna, japa, vrata, zIla aura saMyama kA AcaraNa kreN| kyoki pApa karmoM kI zAMti ke lie yahI ATha zrAvaka dharma kAraNa hai| kAraNa uparyukta vidhi se puNyArjana hogA aura pApa kI zAMti bhI hogii| astu azubha karmoM ke phala kI zAMti ke lie puNyArjana vidhi karanA cAhie / / 45 / / NinvuttAraha dANaM ca, kArio Numao syaa| dAyatvaM taM imaM kunce, suddhajjhANeNa hi have // 46 / / nirvRttA'rhana mahAdAne, kArito'numataH sadA / dAtavyA taccayaM kurvana, zuddho dhyAnAdibhi bhavet / / 46 // arahaMta nirvANa para kRta kArita anumodanA se mahAdAna ko detA hai| dene vAlA va lene vAlA, zuddha dhyAnAdi rUpa meM hotA hai / / 46 // jinake pAsa ucita dhana nahIM hai, unako mahAjanoM ko dharma kAryoM meM preraNA dekara kArita, anumodanA unakI prazaMsAdi kara tathA svayaM vrata, zIla, dhAraNaarrrrrnpAsAsrrror prAyazcitta vidhAna - 94 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARAM HAMALAILSINAA xx:24taantamnnarottammnapgarix pAlana karanA caahie| sukhecchuoM ko isI vidhi se puNyArjana karanA caahie| nizcaya se kRta samAna hI puNyopalabdhi hotI hai // 46 // tamhA jiNaccaNaM dANaM, vayaM sIlaM suhhinno| tao aNNa pa saMtaM ca, puNNubajjaNaM dhuvaM / / 47 / / tasmAjinArcanaM dAna, vrataM zIlaM sukhArthinAM / tato'nyena prazAMcizta, su-puNyopArjanaM dhruvaM / / 47 / / una jinendrakI arcanA, mAna, tara zAla sukha ko dete haiN| anya jagaha bhI zAnti bar3hAkara puNya ko bar3hAte haiM / / 47 // sukhecchuoM ko zAMti prApta karane ke lie jinendra prabhu kI pUjA, dAna, vrata, zIlAdi kA samyak AcaraNa kareM, jisase nizcaya se sAtizaya puNya prApta hotA hai|| 47 // sukijja kAya saMcAra, daMDa bhNgppbhaaao| NAyArahaMpaDi vivaM, dosa shuddhiNcvijje|| 48 // svakIya kAya saMcArA-daMgabhaMge prmaadtH| jJAto'rhat pratibiMbasya, doSazuddhirvidhIyate // 48 / / apane zarIra ke pramAda se, jaba arahaMta kA aMga-bhaMga kreN| doSoM ko apane jAnakara, zIghra isakI zuddhi kreN| 48 / / yadi pramAdavaza-ajJAtadazA meM apanI kAya ceSTA ke viparIta hone se arhata biMba (pratimAjI) kA koI aMga yA upAMga bhaMga ho gayA ho to avagata hote hI usakI zuddhi kA zIdhra hI vidhAna karanA caahie| Age usakI zuddhi kA vidhAna AcArya deva kaheMge // 48 // __ rayaNa loha silaM ca, ghAu-vajaM ca pjje| paDimaM savva huM ThAve, tAricchaM vAya muccare // 49 / / ratnalauha-zilA dhAtu, vajra saMpAditAsu yaa| prAyazcitta vidhAna - 95 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LTTE pratimA -yAtA, nANI nAlnareta / / 49!! ratna loha kI zilA para, citra lepa jaba hoya / pratimA arahaMta kI, jaisI kahiyo loya // 49 // khaNDita hone vAlI pratimA ratna, lauha, zilA (pASANa) citra lepAdi kI jaisI hai, anya jinabiMba zilpI-jo pratimA nirmANa kA jhAtA hai, usI pramANa kI nirmANa kreN| arthAt karAve aisA Agama kA kathana hai // 49 / / pucavaM pUyaNaM jAva paDimA hi hvesse| dunjharaM - vvaya saMjuttA, tAvakkArai saM lahU // 50 // pUrvavat pUjanaM yAvat, pratimA ca bhvissyti| durddhara vrata saMyuktAH, tAvatkArayet laghu // 50 // pahale pUjana arahaMta kI, karate Aye hoy| kaThora vrata ko sarala kara, pUjana kariyoM soya // 50 // jaba taka tadanusAra navIna pratimA taiyAra nahIM hogI, taba taka kaThina vrata laghumAsa tapa kreN| niyama lekara bhakti se pUrva ke samAna hI pUjAbhakti kreN| tathA zIghra bimba taiyAra karAne kA prayatna kreN| varSA tIna, zItakAla ke do aura grISma kA eka upavAsa karanA laghu mAsa tapa hai / / 50 / / silA rayaNa biMbaM ca, bayA havai sukkayaM / tameva pAdaM susomma, dir3ha suMdara saMjuyaM / / 51 // zilAratnamayaM biMbaM, yadA bhavet sukRtaM / tadaivAyAdayata saumyaM, dRr3hau sauMdarya saMyutaM / / 51 // ratna jar3ita mUrti bane, zrI jinendra bhagavAna / phira unake saundarya kA, khUba karo guNagAna / / 51 // jisa samaya zilA yA ratnamayI tadanusAra jinabiMba bana jAya to usI samaya prAyazcitta vidhAna - 96 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e n mastavgirintinuirinaarministia una donoM kI dRr3hatA, suMdaratA arthAt saumyatA kA vIkSaNa parIkSA kreN| milAna kara leM // 51 // tA. paDiThThAvaM sayA paNNA, jahA pommANuvaM cre| savva suddhi mahaNhANaM, kallANesta taveNa hi // 52 // pratiSThApya sadA-prAjJAH, yathA pAyAnuvataM caret / sarva vizuddhi mahAsnAnaM, kalyANa tapasA shH||52|| zrI guru ke caraNa na nameM, jo hove buddhimaan| usakI zuddhi ke lie, karo zIghra snAna / / 52 // vidhivat pratiSThA karAkara sthApita kara satata buddhimAna garbha, janma tathA namAdi kalyANaloM ko hoM yA mAle tathA sarva zuddhi se mahAmastakAbhiSeka kreN| tathA kalyANa nAmaka tapa bhI kareM - eka nirvikRti, eka purumaNDala, eka-eka sthAna, eka AcAmla aura eka kSamaNa ko kalyANa tapa kahate haiN| nIrasa bhojana ko nirvikRti kahate haiN| anagAra (muni) kI bhojanabelA (samaya) ko purumaNDala kahate haiN| eka hI sthAna meM sthira rahakara bhojana karane ko eka sthAna kahate haiN| arthAt tIna muhUrta kAla paryaMta nizcala rahakara bhojana karanA / kAMjI AhAra AcAmla hai| eka upavAsa ko kSamaNa kahate haiM / / 52 // bhaje paMca NamukkAraM, sahassa dasa saMkhagaM / cAuvaNNassa pattassa, dANa-saya mudaM hade / / 53 / / japenpaMca namaskAra, sahasradaza saMkhyakaM / cAtuvarNAya pAtrAya, dAnaM zatamudA hRtaM / / 53 // NamokAra ke maMtra ko, jape jo sahasra daza baar| cAra varNa ko dAna do, muTThI bAMdhe so bAra // 53 // jisase pratimA bhaMga huI thI vaha punaH daza hajAra saMkhyA pramANa mahAmaMtra NamokAra kA sAnaMda bhakti se jApa kreN| cAroM vargoM ke pAtroM ko muni-AryikA-zrAvaka healpMaralalayamayphalathinindinindmosdawain-maduhammarAKriMaininindimriment prAyazcita vidhAna - 17 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvikAoM ko sau bAra prasannatA se dAna deN| athavA cAroM vargo kahmaNa-patriyavaizyazUdroM ko eka sau saMkhyA meM dAna deveM / yathAzakti bhojanAdi karAveM // 53 // siviNe hi pamAyAo, mUlavvaya pariccayA / savva suddhi mahaNhANaM, tavo vallI tavaM care // 54 // svapne pramAdato'thavA, mUlavrata paricyutau / sarva zuddhimahAsnAnaM tapovallI tapazcaret // 54 // 7 pramAda se svapna meM, jaba mUla vrata chUTa jAya / mahAsnAna se zuddhi kara, tapo ballI tapa hoya // 54 // svapna meM athavA pramAda se pApa kA mUla rUpa yadi vrata kA samUla nAza ho gayA ho, arthAt sarvathA vrata cyuti ho jAya to usakI pUrNa mahAmastakAbhiSeka kare / evaM yathA zakti anazanAdi tapAcaraNa kara zuddhi kreN| tathA uparyukta niraMtara laghu tapAcaraNa kareM / / 54 // XX NANajjhANAhi juttaM, paDihaM saMjape padaM / sahassa patta dANaM ca jahA sattiM vitaNNae // 55 // jJAnadhyAnAbhiryuktaM pratyahaM saMjapetpadaM / " sahasraM pAtradAnaM ca yathAzakti vitanyate // 55 // ICICIC jJAna, dhyAnAdi yukta, acche se japa jaba hoya / taba zaktinusAra, dAna hajAra pAtra ko deya // 55 // pratidina jJAna dhyAnAdi se saMyukta rahakara zuddhi kreN| sAtha hI yathAzakti eka hajAra pAtroM ko yathAyogya, yathocita dAna pradAna kareM / / 55 / / pavva asaNaM kiccA vAgavataM divaMtare / kevala mega siddheva kAlAikkamANasaNaM // 56 // parvaNyanazanaM kRtvA, yA vAgvattaM divAntare / kevalAneka siddheva, kAlatikramaNAzanaM // 56 // / ht prAyazcita vidhAna 98 - Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parva meM upavAsa kara, dina ke antara se soy| kevala eka hI, anna kA azana karo saba loya // 56 // pratyeka parva-aSTamI-caturdazI ko upavAsa kreN| athavA eka dina rAtri ke anatara upavAsa kreN| athavA samaya kI gati ke anusAra aneka upavAsa karanA cAhie // 56 // mA agasaNaM kara laga posa ysm| paMcavAraM jahA kutI paMca kallANa saMbhaje / / 57 // antyecAnazanaM proktaM, kalyANaM doSottamaM / paMcavAraM yathAvRttiH, paMcakalyANaM nAma bhAk / / 57 / / zreSTha hai kalyANa doSa ke lie, jaba upavAsa hoy| paMca bAra pravRtti kare, taba paMcakalyANaka hoya / / 57 // pUrNa vidhivat upavAsAdi ho jAne para aMta meM eka kalyANa tapAcaraNa kreN| doSa kI nivRtti ke lie ise pAMca bAra isa prakAra karane para pAMca kalyANa nAma prAyazcitta pUrNa hotA hai / arthAt pAMca AcAmla, pAMca nirvikRti, pAMca puru maMDala, pAMca eka sthAna, aura pAMca upavAsa vyavadhAna rahita karanA paMca kalyANa kahalAtA hai| sabhI kI paribhASA pUrva meM A cukI hai|| 57 // paDhamaNasaNaM bhAvaM avamodariyaM juyaM / vitisaMkhAra saccAgaM vivitta sayaNAsaNaM / / 58 // AdAvanazanaM tadva, dvmaudrymnvtH| vRttisaMkhyA rasatyAga, vivikta zayanAsanaM / / 58 // prArambha meM upavAsa kara, phira avamaudarya kre| krama se rasa kA tyAga, viviktazayanAsanaM kare // 58 // prAraMbha meM upavAsa punaH kramazaH avamaudarya kare, vRtti parisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zayyAsana tapa kreN| 58 // isa prakAra prAyazcita vidhAna - 99 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C tavovallI tavayAhU egaMva aNuvitiNo / caupaMcANu vittI utta Adi vibhAga e / / 59 / tapovallI tapaH prAhu-rekadvi anuvRttitaH / catuH paMcAnuvRtti sthA- duktamAdi vibhAgabhAk // 59 // chi 73 3%20 prArambha meM tapo ballI tapa, jaba eka-do bAra anavarata hoya / taba uttamAdika kA vibhAga kara, cAra-pAMca kI pravRtti hoya // 59 // do, tIna bAra kramazaH tapa karanA athavA anukramaNa se cAra, pA~ca Adi rUpoM kA karanA tapavallI tapa kahalAtA hai| arthAt AnupUrvI krama se tapAcaraNa karanA tapavallI tapa hai // 59 // mAse mAse caupavve udavAsaM ca saMjayaM / jiNa ANA javajjhANAM tata agaNi samaM ca e // 60 // mAse mAse caturpaveM, sUpavAsa samanvitaH / binAptAjJA japa dhyAno, tapavatpApa varjitaH // 60 // eka-eka mahIne ke cAra parva meM, samAna rUpa se upavAsa kreN| jinendra AjJAnusAra, tapa, dhyAna apa se pApa ko dUra kareM // 60 // pApa vRtti se rahita jinendra bhagavanta Apta kI AjJAnusAra pratyeka mAsamahIne meM hara eka parva dinoM meM arthAt aSTamI caturdazI ko anazana upavAsa karanA cAhie // 60 // NicvaM tidvANaM saMtata, kae pahiga suddhigo / tikkAla vihie thoe, pUyAdANaM sayA suI // 61 // nityaM trisnAnaM saMtapta, kRteryApathazuddhikaH / trikAlavihite stotre, pUjAdAna sadAzuci // 61 // Ade nitya tIna bAra snAna se, mAraga zuddhi hoya / tInoM kAla meM stuti, pajA dAna se zuddhi hamezA hoya // 61 // prAyazcita vidhAna 100 * Geng Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tInoM saMdhyAoM meM zuddha jala se snAna kara zuddha huA Ipitha zuddhi se gamana kara AgamAnusAra vidhi se jina stavana, pUjA aura dAna kreN| zrAvaka ko niraMtara, sadaiva isa prakAra kA anuSThAna pratidina karanA cAhie // 61 // tavaccaMdAyaNaM tavaM, syaNAvali muttaM c| riNAya guNa saMpA, meM pAyA jAma / tapazcAMdrAyaNaM ratnAvalI-, muktaavli-tpH| jinAnAM guNasaMpatti, stapa AcaravarddhanaM / / 62 // vrata candrAyaNa, ralAvalI, muktAvalI jaba hoya / jina guNa sampatti karane se, cAritra zuddhi hoya / / 62 / / zrAvakoM ko AcAra zuddhi kI vRddhi ke lie vividha tapa karanA caahie| ve tapa haiM - cAMdrAyaNa, ratnAvalI, muktAvalI, jinaguNa saMpatti Adi vratAcaraNa rUpa tapa karanA cAhie / / 62 / / tathA egayaraM tiratiM ca, mahAkallANA NAmagaM / aTTha pakkhuvavAsaM ca, satIe tava tppe| 63 / / ekAMtaraM trirAtraM ca, mahAkalyANa nAmakaM / aSTa pakSopavAsAdi, tapaM zaktyA sutapyate / / 63 / / eka ke antara meM, tIna rAtri taka mahAkalyANaka hoya / AThoM pakSa zaktinusAra upavAsa kareM, tabhI tapasyA hoya / / 63 / / ekAtara-eka dina chor3akara upavAsa, arthAt eka upavAsa eka pAraNA punaH upavAsa phira pAraNA yaha ekAMtara hai, do upavAsa eka pAraNA, tIna upavAsa eka pAraNA, ATha upavAsa eka pAraNA, paMdraha dina kA upavAsAdi mahAkalyANa nAmakAdi tapoM ko yathA zakti tapanA cAhie // 63 // tesi AyaraNaM savaM, ukte ya paramAgame / teNi vihi uvAeNaM kAyavvaM ca sa satiNo // 64 // prAyazcitta vidhAna - 101 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAmAcaraNaM sarva, proktaM ca paramAgame / tadvidhinopadezena, tatkartavyaM svshktitH|| 64 / / Agama ke anusAra, paMDita kahate soy| apanI zakti dekhakara, pAlana kariyoM soya // 64 // uparyukta vratoM kI vidhi, svarUpa, paramAgama meM nirUpita hai, AgamajJa-Agama ke jJAtA AcAryAdi se samyak prakAra jJAta karanA cAhie tathA tadnusAra apanI zakti pramANa una kA AcaraNa karanA caahie|| 64 // ve iMdiya vae bAe, pamAo avi kmmunnaa| ega posaha saMdhuttA saya maMtaM ca Acarai / / 65 // dvIndriyasyavadhe jAte, pramAdAzcet krmnnaa| eka proSadha saMyuktAH, zatama caret / / 65 / / pramAda ke vaza hoyakara, do indriya vadha hoy| vidhi se eka proSadha, sahastra maMtra japa hota // 65 // Sar3a karmoM ke saMpAdana meM pramAdavaza yadi dvindriya jIva kA ghAta ho jAya to usakI zuddhi kA prAyazcitta eka proSadha eka bhukti kare aura sau mahAmaMtra kA japa bhI kreN| 65 // taMti iMdiya meva hi tameva cauridayaM / ega ve ti cautthaM ca kuNve pAvaM pasaMtae // 66 // tadvayaM trIndriye proktaM, tadvayaM caturindriye / eka dvi-tri-caturthaM ca, kuryAtpApaM prazAMtaye / / 66 // jo vidhi do aura tIna indriyoM kI, vahI cauthI kI hoya / ina cAroM indriyoM ko vaza kareM, tabhI pApa naSTa hoya / / 66 / / uparyukta vidhivat tIna indriya, caturindriya jIva kA yadi pramAdavaza ghAta vadha ho jAya to usase utpanna pApa kI zAMti ke lie do va tIna proSadha do sau va tIna sau maMtra japa karanA cAhie / / 66 // prAyazcitta vidhAna - 102 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcidiyabheva saNNaM pamAAo ja hiNse| kallANa vihiNA maMtaM sahassa dasagaM bhaje // 67 // paMcendriyameva saMjJasya, pramAddhiMsane sati / kalyANavidhinAmaMtraM, sahasradazakaM japet / / 67 / / Alasa karane para, saMjhI paMca indriya kI hotI hai| usake pApa nivAraNa ko, dasa sahastra jApa vidhi hotI hai.|| 67 // pramAdavaza paMcendriya asaMjJI va saMjJI jIva kA ghAta hone para arthAt mana sahita saMjJI aura mana rahita asaMjJI paMcendriya kA asAvadhAnI (pramAda) se ghAta ho jAya to usakA prAyazcitta eka kalyANa aura vidhivat daza hajAra mahAmaMtra kA japa karanA cAhie // 67 / / tathA savvaM suddhi mahaThThANaM kAussagaM dasaM vi hi| sattIe padAyavvaM dANaM NANaM ca jhANaM ca / / 68 // sarva zuddhi mahAsnAnaM, kAyotsarga dazApi ca / dAnaM zaktyA pradAtavyaM, jJAnaM dhyAnaM kRtaadrH|| 68 // sarva zuddhi mahAsnAna se, kAyotsarga kreN| dAna zaktinusAra de, taba jJAna, dhyAna kareM / / 68 // pUrNa zuddhayartha - pUrNa zuddhi se mahAmastakAbhiSeka, daza kAyotsarga tathAzakti anusAra dAna denA cAhie evaM sAvadhAnI se niSpramAdI ho - Adara se jJAnArAdhana va dhyAna bhI karanA cAhie / / 68 / / saNNI paMcidiyaM jANe, duguNaM ca vihiM cre| uvavAsattayaM punvaM, ahisegaM tahA vayaM // 69 // saMjJI paMceMdriye proktaM, dviguNaM vidhimAcaret / upavAsaM trayaM vA-syA, dabhiSekaM vayaM tathA // 69 / / saMjJI paMcendriya ke, do guNoM se vidhi kA AcaraNa kreN| tIna upavAsa kara, do bAra abhiSeka kareM // 19 // prAyazcitta vidhAna - 103 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMjJI paMcendriya ke ghAta hone para uparyukta vidhi se dviguNita dUnA prAyazcitta hai, tathA tIna upavAsa aura do mahAmastakAbhiSeka bhI kareM / / 69 / / apavittoM pavitto vA, savvAvadvaM mao vi vA / jo sarejja su appANaM, bahi AntaraM suI // 70 // 2 apavitraH pavitro vA sarvAvasthAM gato'pi vA / yaH smaret sakalAtmAnaM, saH bAhyAbhyaMtare zuci // 70 // apavitra va pavitra sthAna, jaba jala chAMTakara pavitra hoya / taba arahaMta smaraNa se bAhya va antara mana pavitra hoya // 70 // pavitra dazA ho yA apavitra avasthA ho, jo vyakti pratyeka avasthA meM zraddhA pUrvaka arhat vAcaka mahAmaMtra kA smaraNa karatA hai vaha bAhya aura abhyaMtaraubhaya zuddhi kA pAtra ho jAtA hai // 70 // bhottuM aNasaNAo hi, vivajjejja hi aMga ca / taM aNNaM parihAyacaM, aNNaNNaM ca samAhare // 71 // " bhoktavyAnazanAtpUrvaM vyutsajaM tvaMga vIkSaye / tadanaMparihartavyaM manyadannaM samAharet // 71 // * pUrva meM upavAsa kara, phira bhojana karanA / phira bhojana parihAra kara, anya jagaha bhI nahIM khAnA // 71 // bhojana prAraMbha karane ke pUrva hI yadi koI mRta jIva kA kalevara dRSTigata ho jAya to usa anna ko tyAga kara anya bhojana karanA cAhie / / 71 / / vittAsaNaM ca bhuttiM ca tahiM aGka pariNvaje / savva dosaM ca saMtuhu diNadiNesu vitaNe // 72 // vRttAzanaM muktau ca tasminnaSTaM parityajet / 7 samRtaM doSa zAMtyarthaM taddineSu vitanyate // 72 // prAyazcita vidhAna 104 M TE Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhojana va upavAsa isa pravRtti se kara, nazvara zarIra kA tyAga kareM / una dinoM meM aisA kara, ve apane mRtyu doSa ko zAMta kareM // 72 // bhojana karanA prAraMbha karane para usameM prANI kalevara dRSTigata hone para usa dina bhojana kA parityAga karanA cAhie // 72 // bhAyaNA vAsa mehe vi, viDa mutta viNa cammaM / tujhejja ai gaMdhaM ca tattha bhuttiNi sejjejjaM // 73 // bhojanAvAsa - gehe'sthi, vraNa- vida-mUtracarmaNi / duSTe vAtIva durgaMdhaM tatrabhuktirniSidhyate // 73 // , haDDI, mUtra, carma AhAra meM dRSTi par3e taba joya / antarAya taba hI kare, nirvikalpa avasthA hoya // 73 // bhojanazAlA - rasoI ghara meM yadi asthi-haDDI, pIva, rAgha, mala, mUtra, carma ( camar3A) Adi dRSTigata ho, athavA atyanta durgaMdhita ho vahAM bhojana karanA niSiddha hai| arthAt uparyukta kAraNoM se apavitra sthAna meM bhojana nahIM karanA cAhie // 73 // apphAsaM ca vilomaM ca taM vacaM sui goyare / bhoyaNaM parihAevvaM, duvvacaM savaNaM avi // 74 // aspRzyaM viloke'pi tadvacaH zrutigocare / bhojanaM parihartavyaM, durvacaH zravaNe'pi ca // 74 // J chUne yogya na vastu ko bolana, dekhana, sunajAna / phira bhojana ko tyAga kara, kahA jinendra bhagavAna // 74 // aspRzya- cANDAlAdi ke dekhane para unakA vacana sunane para tathA mAra, kATa Adi kaTu, kaThora vacana sunane para bhojana kA tyAga kara denA cAhie // 74 // jaMtU paddava saMptihiM, majjAra Ai dIvaNaM / pataMga paDaNaM jAyaM, bhoyarNa parivajjae || 75 // prAyazcita vidhAna 105 W Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IrrrsArA sAmAcAra jaMtUpadrava saMdRSTau, mArjAkAdau pradIpataH / pataMgapatane jAte, bhojana tyajyate budhaH / / 75 // jIva ke dvArA upadrava kara, billI dIpaka va pataMga ke par3ane pr| buddhimAna vahIM hotA hai, jo bhojana tyAga de inake hone para / / 75 // upadravakArI cUhAdi prANiyoM ke viDAla-billI Adi ke dvArA pakar3ane, dhAta karane para athavA pradIpAdi se AkRSTa pataMgAdi ke mara jAne para vidvAnoM ko bhojana kA tyAga kara denA cAhie // 75 ! bhoyaNijjAsaNaM suttaM, Naha kesAvaloyaNaM / kaNI taMtu tusAraM ca, diddhiM bhuttiya kjejja / / 76 / / bhojanIyAzane-zukti, nakha keshaa'vlokne| kaNI taMtu tuSAmin) dRSTe bhukti parityajet / / 76 / / nakha, keza aru sIpa ko, Adi vastu jo hoya / inake dikhane para karo, antarAya muni loya / / 76 / / bhojaka-bhojana karane vAlA yadi bhojya padArtha meM zukti sIpa, nakha (nAkhUna), keza (bAla), apakva kaNa, sUta kA dhAgA (rezA) tuSAdi mizrita dekhane para bhojana lyAganA cAhie / arthAt aMtarAya kareM / / 76 // bhuttiM kAlappadIvassa, NAse cattaTTha missaNe / aNNaslioga NiM daM ca, didi bhuttiM ca vajjejja / 77 / / bhukti kAle pradIpasya, nAzetyaktArtha mishrnne| anyasmin loka niMdye'pi, dRSTe bhukti parityajet / / 77 / / dina rAtri kA milana ho, phira bhojana nahIM krnaa| niMdanIya yaha kAma hai, sarva bandhu kA yaha kahanA // 77 // bhojana karate samaya dIpaka bujha jAya athavA anya bhI lokaniMdya padArtha pake bhojana meM dRSTiMgata ho to usI samaya bhojana kA tyAga kara denA caahie|| 77 / / prAyazcitta vidhAna - 106 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxxxxxxxx xrrrrrrrr bhutaMtaraM vihiM vucne, paramAgama sutto| teNa vihi uvAeNaM, sattIe aNuThAvae // 78 // bhuktyaMtara vidhi proktaH, paramAcAra sUtrataH / tadvidhijJopadezena, zaktyAnuSThIyate paraM // 78 / / bhojana sambandhita, jo vidhi kahI, vahI parama sUtra hai| isa vidhi anusAra, yathA zakti anuSThAna kareM / / 78 / / bhojana karate samaya va usake anaMtara kI jo jo vidhi vidhi ke jJAtA ke upadeza dvArA apanI zakti ke anusAra anuSThAna karane cAhie / / 78 / / acchAiyama missigaM jai bhuMje pmaaao| takkhaNe samadhIraM kubve ThANaM tayaM purA // 79 // acchAdimizritamAdau, yadi bhukte pramAdataH / tatkSaNe samuddhIrya, kuryAtsnAnaM trayaM purA // 79 // kisI prakAra acchAdi yA pramAda hone se azuddha avasthA hoya / taba turanta hI tIna bAra snAna kara zuddha avasthA hoya // 79 // yadi bhojya vastu sacitta (jIvAdi) mizrita ho aura pramAdavaza prathama dekhane meM na Ave arthAt iMdriya gocara na ho sakI aura khAne meM A gaI, punaH jJAta hone para bhojana tyAga kare / aura snAna kre| yA aspRzya se chuA ho to snAna kareM / / 79 / / thAliM aNNaM ca suduttA aTTi savvaM prive| kaMsa kAreNa kaMsAI bhassa agni pasohejja // 80 / / sthAlIM tadanna saMvRttA, mArti sarvAM parityajet / kaMsakAreNa kaMsAdi, bhasmAgnibhyAM ca zodhayet // 80 // anna thAlI kA rajasvalA kA usakA pUrA tyAga kre| usa bartana ko mAMja rAkha se agni se use zuddha kareM / / 80 // prAryAzvata vidhAna - 107 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi ati mahatvAlA mAlI meM samAna hai to use pUrNataH tyAga kareM - chor3a deM aura bartana kI bhI rAkha-bhasma se mAMjakara agni saMskAra dvArA zuddhi karanA cAhie / / 80 AloyaNaM gu saMghe tava valliM tvccre| vitaNejja tavaM paMca sahassa dosa saMta e||41|| AlocyAdau guruM zritvA, tapovallI tapazcaran / vitanotu tapaM paMca, sahasraM doSa zAMtaye / / 81 // AlocanA guru ke samakSa yA tapasyA meM koI galtI hoya / isako doSoM kI zAMti hetu, 5000 japa hoya / / 81 // prathama zrI gurudeva ke sAnidhya-samIpa jAkara savinaya doSa nirUpaNa kara AlocanA kreN| punaH unakI AjJAnusAra tapovallI tapa kA AcaraNa karatA huA doSa kI zAMti ke lie pAMca hajAra mahAmaMtra NamokAra kA Apa kareM / / 81 / / ajjhavasAya pucvaM ca uvavAsaM sayA kuNe / vihiNA tava sagaM ca dasaviha bavaM jave / / 82 // vyavadhAyA'zanenA'tha, upavAsatanoturAH / vidhanAM ca tanusargAn, dazokta japa sNyutH||82 // jaba upavAsAdi se kisI prakAra kA vyavadhAna hotA hai| inake doSoM kI zuddhi hetu eka hajAra jApa hotA hai / / 82 // kSudhAdi pIr3A bazAt yadi abhakSya yA ayogya bhojana pramAda se ho jAya to usakI zuddhi ko upavAsa kareM aura daza kAyotsarga evaM japa bhI kreN||82 / / pAyacchittaM ahisegaM pattadANaM ca sttiie| pAleja dhamma saMvega suddhiM vajejja dhuvvaM ca // 83 / / prAyazcittA'bhiSeka ca, pAtradAnaM svshktitH| tanutAM dharma saMvegA, cchuddhiM vrajati dhruvaM / / 83 // prAyazcitta vidhAna - 108 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matanitaryamanAraNapamoonam Raisenefkepootu samayasammmmmmmmmmmmmra jaba prAyazcitta, abhiSeka, pAtradAnAdi apanI zaktinusAra hoy| taba apanI dharma, saMvega va buddhi meM vRddhi hoya / / 83 // dharma bhIru dharma rakSArtha apanI zakti anusAra zrI jinAbhiSeka aura pAtradAna kare to nizcaya hI pApa arthAt doSa kI zuddhi hotI hai / / 83 // tisaM jhaMgaNabhUbhaMtaM kiccA paMca sayA bhaje / pauSa apAya seyAo saha adhaNa saMsayoM / / 84 / / trisaMdhyaMgaNamRnmaMtraM, paMcakRtvAsadA japet / pApA'pApaM su zreyAdriH, labhatenA'trasaMzayaH / / 84 // ' prAyazcitta tapa kAla meM koI doSa hotA hai| gaNadhara maMtra kA jApa karane se saba doSa dUra hote haiM / / 84 / / jo zrAvaka tInoM saMdhyAyoM meM gaNadhara maMtroM ko aura paMca parameSThI vAcaka maMtroM ko hamezA sA hai mehatA aura prokSamArga ko prApta hotA hai| isameM koI saMdeha nahIM hai / / 84 / / Nicca sAmAigAyAra pattadANa kiyAdaraM / giha vatA khae pAvaM sumaNvo khalu uccae / / 85 // nitya sAmAyikAcAraH, pAtradAne kRtAdaraH / gRhavArtA zritAtpApAna, sabhavyomucyate khalu / / 85 // tInoM samaya paMca namaskAra ke jApa se, samasta pApa nAza hoy| isameM koI saMzaya nahIM ki, zubhAva bhI hoya / / 85 // jo zrAvaka Adara se tInoM saMdhyAyoM - prAtaH, madhyAnha, sAyaM kAlasAmAyika karatA hai tathA zraddhA bhakti se cAroM prakAra kA pAtra dAna karatA hai vaha nizcaya se gRha kAryoM meM paMcasUnA doSa hote haiM unase chUTa jAtA hai| arthAt una doSoM kI nivRtti ho jAtI hai / / 85 // NAKOne / prAyazcitta vidhAna- 101 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DET TER ega sittha amodari ega asaNa bhAvaNaM / bhaje aTTha sayaM piTTo uvavAsaM ca sAhU hi // 86 // ekasikthAmaudaryA, dyotvansudayaH sudhIH / japet sASTa zateniSTo yAti sAdhUpavAsitam // 86 // " tIna kAla sAmAyika kareM, phira supAtra ko dAna / gRha kI pApa kRta bAta ko, mana, vaca, tana se tyAga // 86 // eka cAvala-bhAta kA kaNa tyAga se avamaudarya tapa ko bar3hAtA huA samyaka tapa karane vAlA buddhimAna upavAsa aura eka sau ATha japa karatA hai vahI mahAnubhAva hai / arthAt zreSTha zrAvaka hai // 86 // sUyage maliNe jAe davva bhAva NarANaM ca / tatto jAejja cArite maliNe sayameva hi // 87 // sUtakAnmalinau pAvau dravyabhAvau nRNAmiha / tatohi dharma cAritre maline bhavataH svayaM // 87 // buddhimAna eka avamaudarya chor3akara, tana-mana se acchA tapa kreN| niSThA ke sAtha 108 bAra jApa kara, phira sAdhU loga upavAsa kareM // 87 // isa saMsAra meM manuSyoM ke dravya aura bhAva donoM hI sUtaka se malina ho jAte haiM, tathA dravya va bhAva ke malina hone se dharma aura cAritra svayaM malina ho jAtA hai / / 87 / / sUyagAcaraNe Natthi davva suddhI pajAyae / tao bhAva visuddhi ca jAe vitti suNimmalaM // 88 // sUtakAcaraNe nAtra dravya zuddhiH prajAyate / tato bhAva vizuddhiH syAttato vRttaM sunirmalaM // 88 // vidvAna jinendra kI smRti, bhakti kara, pAtra dAna se prasanna hoya / prANa jAye para ve punaH, apane pApoM kI ora na jAya // 88 // TIK - a - ICICICICICI prAyazvitta vidhAna 110 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwalaangimotio A TIANIMAMANMAHILMS ataeva sUtaka pAtaka mAnane se dravya zuddhi hotI hai, dravya zuddhi hone se bhAva zuddhi hotI hai aura bhAva zuddhi hone se cAritra nirmala hotA hai // 88 / / jarANaM subhagaM savvaM rAga hosaga kAraNaM / jAejjae hi teNaM ca harisa soga hiMsagaM // 89 / / narANAM sUtakaM rAgadveSayormala kaarnnN| tAmyAmatra prajAyete harSazoko sva hiMsakau / / 89 // zAstra viSai prAyazcitta ke, sUkta batAye hoy| dahI niSi uttA jar3I, jAnI ke sana lor3a !! 19 // isa jagata meM manuSyoM kA sUtaka rAgadveSa kA mUla kAraNa hai, tathA rAga dveSa se apane AtmA kI hiMsA karane vAle harSa aura zoka pragaTa hote haiN| manuSya janma meM bhI dharma kI sthiti zarIra ke Azrita hai| isalie manuSyoM ke zarIra kI zuddhi hone se samyagdarzana aura vratoM kI zuddhi karane vAlI dharma kI zuddhi hotI hai / / 89 // ahavaM roddA ceva mai ghAyaM ca jaaejj| asuI ca aNichaM ca suvvaya kAragaM khaae|| 10 // ArtavaM sautikaM caiva mArtyavaM ttsusNgmH| azaucaM kathitaM devaiH dvijAnAM subratAtmanAM // 10 // tInoM saMdhyAoM meM mana, bhakti se namana kara, pAMco guruoM ko isI vidhi se namaskAra karatA huuN| __ina pAMcoM kA smaraNa va jApa kara, mana, vacana, kAya se Adara pUrvaka bhajatA hU~ // 10 // bhagavAna jinendra deva ne vrata karane vAle brAhmaNa, kSatriya aura vaizyoM ko cAra prakAra kA sUtaka batalAyA hai| pahalA atIva arthAt striyoM ke Rtudharma vA mAsika dharma se hone vAlA, dUsarA sautika arthAt prasUti se hone vAlA, tIsarA mArtava arthAt mRtyu se hone vAlA aura cauthA unake saMsarga se hone vAlA mAnA gayA hai / 90 // Kaskotkalese prAyazcitta vidhAna - 111 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ havai jaNaNAsocaM AyArassa visuddhae / sAvo pAo pasUiMca taM imaM tivihaM kara // 91 // bhavati jananAzaucamAcarasya vizuddhaye / mAvaH pAtaH prasUtizca tAni trivigAM / / 1.1. na hI mana prasanna hoga jinendra muni kA mAdA anusaraNa karate haiN| kyoMki ve tapa se tape hue, guNa pravacana va caturAI se yukta bAta __ kahate haiM // 11 // ___ apane AcAra vicAroM kI zuddhi ke lie janma saMbaMdhI sUtaka srAva, pAta aura prasUti ke bheda se tIna prakAra kA hotA hai| garbhAdhAna se cAra mahIne taka garbha gira jAya to use srAva kahate haiN| pAMcave chaThe mahIne meM garbha gira jAya to use pAta kahate haiN| tathA sAtaveM, AThaveM, noveM, dazaveM mahIne meM garbha bAhara AtA hai usako prasUti kahate haiM / / 91 // passave maraNejjAe NAhiccheya paraM kila / mAU piU saMpiDANaM asui puNNamehae / / 92 / / prasave maraNe jAte nAbhicchedAtparaM kila / mAtuH pituH sapiMDAnAmazaucaM pUrNamIritaH // 92 / / donoM aMbulI jor3akara, sira jhukAkara namana karatA huuN| tIna zuddhi se hI, bhava sAgara se pAra hotA hU~ // 12 // kisI ke janma hone para tathA nAbhicchedana ke bAda kisI bAlaka ke mara jAne para mAtA-pitA aura kuTumbiyoM ko pUrNa sUtaka mAnanA cAhie / / 92 / / dUradesa miyaM jAyaM piuM bhAuMca sUya / puNNameva jaNANaM ca divasegaM ca sUyagaM // 13 // dUradezamRtasyAtra pitrobhrAtuzca sUtakaM / pUrNa dara janAnAM tu divasaikaM ca sUtakaM / / 93 // prAyazcitta vidhAna - 112 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rrrrrrrrrrrrrrrrsarAsasasasasasA mAta pitA bhAI Adi dUra deza mara jaay| cAra pIr3hI taka daza dina kahe, dUravartI kA eka dina hoya // 93 // yadi apane mAtA-pitA vA bhAI dUra deza meM mara jAya to putra vA bhAI ko pUrNa daza dina kA sUtaka mAnanA caahie| tathA dUra ke kuTumbiyoM ko eka dina kA sUtaka mAnanA cAhie / / 93 / / divattayama soyaM ca cautthehi visuddha e| pAduM hi kevalaM so vi dANa pUyAsu paMcameM // 14 // dinatrayamazaucaM syAtsA caturthe'hni shuddhyti| patyauhi kevalaM sA ca dAna pUjAsu paMcame / / 94 / / tIna dina kA rajo dharma kA sUtaka sabako rakhanA caahie| caturtha snAna meM pati ko bhojana, dAna pUjA paMcama meM karanA cAhie // 14 // prAkRtika arthAta pratyeka mahIne meM hone vAle rajodharma meM striyoM ko usa rajo dharma ke hone ke samaya se tIna dina taka sUtaka mAnanA cAhie, cauthe dina vaha strI kevala pati ke lie zuddha mAnI jAtI hai / tathA dAna aura pUjA Adi kAryoM meM pAMcave dina zuddha mAnI jAtI hai / / 94 // caMDAliNI samA AiM baMha di ya biiye| taisaM rAyarUvaM ca turiyaM diva suddhae / // 15 // cANDAlinI samA cAghe brahmaghnIva dvitIyake / tRtIye rajakI rUpA sAturye'hni vizuddhayati / / 15 / / .. prathama dina cANDAlanI jAno, zIla kA ghAta kare dUje din| tIje dina dhobinI jAno, mastaka snAna se zuddhi cauthe dina / / 95 / / isa rajodharma meM vaha strI pahale dina cANDAlinI ke samAna mAnI jAtI hai, dUsare dina brahmacarya ko dhAta karane vAlI ke samAna mAnI jAtI hai, aura tIsare dina dhobina ke samAna mAnI jAtI hai| isa prakAra tIna dina to vaha azuddha rahatI hai| prAyazcita vidhAna - 113 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthe dina mastaka se snAna kara lene para vaha zuddha hotI hai // 95 // vayAM khulliMga ajjAoM kujjejja asaNaM ta / di taya samatya meva AsattIe hi Acare // 96 // vratikA kSullikA cAryA kuryAdarzanaM tadA / dina trayaM samarthAM cet hyazaktA tu carettadA / 96 // gara zakti ho to dIkSita strI, tInoM dina upavAsa kare / bina zakti ke dUra, rasoI se baiTha bhojana ko kiyA kareM // 96 // kSullikA, AryikA Adi dIkSitA striyoM ko yadi sAmarthya hai to rajasvalA hone para tInoM dina taka upavAsa karanA caahie| yadi itanA sAmarthya na ho to apanI zuddhi kara bhojanazAlA se dUra baiThakara aura apane zarIra ko Dhakakara bhojana karanA cAhie // 96 // NI rasaM bhoyaNaM suddha yAgaDANa sudUrao / muMjejja khulliMga jAo AgUr3ha saMviyo kAigA // 97 // nIrasaM bhojanaM zuddhaM pAkasthAnAtsudUrataH / bhuMjIta kSullikAcAryA gUr3hAsaMvRta kAyikA // 97 // apanI zuddhi kara bhojana zAlA se, chAyA apanI dUra rakheM / nija zarIra ko Dhaka karake, nIrasa bhojana kiyA kare // 97 // apanI zuddhi kara bhojanazAlA se dUra arthAt apanI chAyA bhojana para nahIM ara itanI dUra baiThakara aura apane zarIra ko DhaMkakara nIrasa zuddha bhojana karanA cAhie / / 97 / / egAsaNaM sumoNeNaM paraMtadapi NIrasaM / suddhi kiccecca egaMta dhavala vattha suddhagaM // 98 // ekAzanaM sumaunena paraM tadapi nIrasaM / zuddhiM kRtvA caikAMte dhauta vastrAnvitA zubhaM / / 98 / / prAyazcita vidhAna 114 SILIESTICIDhakhan Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhikara ekAnta meM, sAr3I dhuli sapheda pahanA kreN| mauna pUrvaka ekAzana kara, nIrasa yA ekAdha rasa tyAga kare // 18 // tathA ekAMta meM zuddhi kara dhulI huI sapheda dhotI (sAr3I) pahina kara mauna pUrvaka nIrasa AhAra se ekAzana karanA athavA eka Adi rasa chor3akara bhojana karanA cAhie / / 98 // pasaNNa maNasA saMte seva vAra tapaM nnme| cauttha aNhigameva pahANaM ca majjha vAriNA // 99 // prasannamAnasAzAntA saiva vAra trayaM nayet / caturthe'lli ca sA snAyAtmadhyAnhe zuddha vAriNA / / 19 // rajasvalA ke tInoM dina, zAMta rUpa se prasanna rhe| caturtha dina dupaharI, zuddha jala se snAna kareM // 99 // kSullikA vA AryikA ko rajasvalA kI dazA meM tInoM dina atyanta zAMta bhAva ke sAtha prasanna mana se nikAlane cAhie aura cauthe dina dopahara ke samaya zuddha jala se snAna karanA cAhie // 99 / / jA itthI hi rajassalA pAlaejjaNa dhammagaM / suchA sAya mayA vittA kiriyA hINa pAviNI // 10 // yA strI rajasvalA''caraM abodhAnnaiva pAlayet / zUdrA sA ca matA vRtta kriyAhInA ca pApinI / / 100 / / rajasvalA ke AcAra, vicAra, ajJAnavaza jo na pAle ye| dharma karma rahita zudrA banakara, pApinI vaha kahalAye // 100 / / jo strI apanI ajJAnatA ke kAraNa rajasvalA ke AcAra vicAroM ko nahIM mAnatI, usako zUdrA ke samAna samajhanA caahie| tathA vaha strI dharma karma se rahita pApinI hI samajhI jAtI hai||| 10 // puttappasUyagaM mAuM dasaM nnirikkhe| prAyazcitta vidhAma - 115 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukamma ahigAraM ca diNa diNaM ca visii|| 101 / / putra prasUtau tadA mAturdazAhamanirIkSaNaM / sukarmAnadhikAro'sti dinAnikila viMzati / / 101 / / putra janma se daza dina taka, darzana koI na kara paaye| bIsa dina ghara kAma chor3akara, mAsa bAda pUjA dAna kara pAye / / 101 // ____ yadi prasUtA strI ko putra utpanna huA ho to usa mAtA ko daza dina taka to anirIkSaNa nAmakA sUtaka lagatA hai, arthAt daza dina taka ko kisI ko bhI usakA darzana nahIM karanA caahie| tadanaMtara bIsa dina taka ghara ke kisI bhI kArya ko karane kA usako adhikAra nahIM mAnA jAtA / isa prakAra jinAgama ke anusAra putra uttpanna karane vAlI prasUtA strI ko eka mahIne kA sUtaka lagatA hai| eka mahIne ke bAda vaha strI lina pUjA aura pAnadAna ke lie zuddha pAnI jAtI hai !! 201 // itthIpasUya mAu vitaM dasaM ca Ni rikkhe| sukammaM ahigAraM ca jAva visai vAsaraM // 102 / / strI prasUtau tumAtuH syaaddshaahaanyniriikssnn| sukarmAnadhikaro'sti yAvadizati vAsarAM // 102 // putrI janma se daza dina taka, darzana koI na kara paaye| bIsa dina ghara kAma chor3akara, sUtaka pAlana kara pAye / / 102 // pakkhAhaM ca jiNesaM ca, ahigAra sulakkhaNaM | mAsaM egaM ca dhamma ca, soyaM ca kuNejja Nic // 103 / / pakSAhaM ca jinejyAdyanadhikAra sulakSaNaM / mAsaikArghamazaucaM hi prasUtAyA jinairmataM // 103 // pakSa bAda jinavara kI pUjA, pAtra dAna kara sakate haiN| kanyA janma se Der3ha mAsa kA sUtaka jinavara kahate haiM / / 103 / / prAyazcitta vidhAna - 116 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACCINEERC yadi usa prasUtA strI ko kanyA utpanna huI ho to usa ko daza dina taka anirIkSaNa nAma kA sUtaka lagatA hai aura bIsa dina taka ghara ke kAma kAja karane ke adhikAra na hone kA sUtaka hai| isake bAda paMdraha dina taka usako jina pUjA aura pAtra dAna dene kA adhikAra nahIM rhtaa| isa prakAra usa kanyA ko utpanna karane vAlI strI ke lie paiMtAlIsa dina kA sUtaka jinendra bhagavAna ke mata meM mAnA gayA hai / / 102-103 // jiNa paNNa saraM Nicca, pattadANA Nu moyaNaM / paNAsa ejja pAvANiM kiM puNa samakijjejja / / 104 // jina prajJAsmRtirbhaktyA, pAtradAnAnumodanaM / praNAzayati pApAni, kiM punaH svakRte cate // 104 // jina pUjA aura dAna dekha harSita ho, pApa naSTa ho jAte haiN| svayaM kare jo pUjA dAna to, kaise pApa Tika pAte haiM // 104 // jo pApa buddhi pUrvaka smaraNa karane, anumodanA karane mAtra se naSTa ho jAte haiM to svayaM yadi pAtra dAnAdi kareM to kyA kahanA ? arthAt jina pUjA, satpAtradAnAdi ko dekhakara jo harSita ho usakI anumodanA karatA hai to mahAna pApoM ko nAza kara detA hai phira svayaM kare to bhalA usake pApa kaise Tika sakate haiM ? naSTa ho hI jAte haiM // 104 // pAyacchittAgama suttaM pAyacchita vihiM paraM / paNNuvaesagaM Nicca, pAyacchittaM taNejjae // 105 // prAyazcittAgamesUktaH, prAyazcita vidhiH paraH / tajjJopadezataH zeSaM prAyazcittaM tano haviH // 105 // " doSa nivRtti ko Agama meM, kaI prAyazcitta vidhAna batalAye / prAyazcitta jJAtAoM ke upadezoM ko suna bhavya jIva use apanAye / / 105 / / Agama meM anya doSoM kI nivRtti ke lie vividha prakAra ke prAyazcittoM kA 44 prAyazcita vidhAna - 117 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- nara vidhAna vihita hai| prAyazcitta zAstra ke jJAtAoM ke upadezAnusAra jJAta kara bhavyAtmAoM ko unakA AcaraNa karanA cAhie / / 105 // pAyacchitta tavo kAle AsayAo hi arasavo / gaNae valayaM taM savva do palaMbara prAyazcitta- tapaH kAle'', - zrayAdathavA japet / gaNabhRvalayaMmaMtraM, sarvadoSaM prazAMtaye // 106 // tapasyA kAla meM prAyazcitta granthoM kA, Azraya lekara jApa kreN| gaNadhara valaya maMtra ke jApa se, saba pApoM kA zamana kareM / / 106 / / trisaMdhyamAnabhi namAmi bhaktibhiH / yajAmi paMcApi gururyathA vidhiH // smarAmi tAnyaM ca padairjayAnya'haM / kI rAma prAyazcitta pUrvaka tapasyA kAla meM isakA Azraya lekara japa karanA bAhira tathA gaNadhara valaya maMtra ko japanA caahie| isase bhI sabhI prakAra ke doSoM kA zamana hotA hai / / 106 // ti saMjhaM mANaM ca NamAmi bhattIhi / jemi paMcaM vi guru jahA vihI // sujhAmi aNNaM ca padehi jappae / bhajAmi vakkAya maNo sumANaM ejjaM / / 107 / / bhajAmi vAkkAya mano'tirAdarAt / / 107 / / AcArya AdisAgara aMkalIkara ke, aMtima bhAva pradarzita karate haiM / paMca parameSThI aura navakAra ke japa se jIvana ko pAvana banAte haiM // 107 // 2 AcArya AdisAgara aMkalIkara kI aMtima bhAvanA, zrI parama guru AcArya bhagavaMta nivedana karate haiM ki maiM paMca parameSThI parama guruoM ko tInoM saMdhyAoM meM mana, vacana, kAya kI zuddhi pUrvaka pUrNa bhakti se aneka bAra namaskAra karatA hUM, prAyazcita vidhAna - 118 Xx Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samparAmAsA xxxxxxxxxxxxx yathA vidhi pUjA karatA hUM, smaraNa karatA hUM, tathA paMca parameSThI vAcaka maMtrarAja kA sthira citta se apa bhI karatA hai| niraMtara Adara se unhIM kA dhyAna kara apane ko pAvana karatA hU~ // 107 // maNo mama udAjiNaM muNi varNa sattaccI / taveja hi guNaM paha pavayaNe hi vaannii| vadhU kara jugaMjaliM subhavaNe hi mggii| visuddhi eva bhava saMbhava bhave vi sNpjje|| 108 // manomamamudA jinAnmuni janAna sdaarci| tapettadIya guNAvamane pravacane ca vAcatatAM // vapukAra sugAMjaliM cala ramela zArNenamela : trizuddhirevameva-saMbhava bhave'pi saMpadyatAM // 108 // .. AcArya AdisAgara jI aMkalIkara, isa grantha ko likhane kA phala batalAte haiN| paMca parameSThI kI bhakti se Atma zuddhi aura puSTa bhakti kA varadAna prabhu se cAhate haiM // 108 // graMthakAra kI aMtima bhAvanA AcArya parameSThI zrI AdisAgara jI aMkalIkara gurudeva likhate haiM ki merA mana zrI ahaMta-jina bhagavAna aura jina guruoM ko uttama guNa smaraNa meM lIna rhe| unhIM kI bhAva pUjA meM saMlagna ho aura unhIM ke guru sAgara kA varNana vacana praNAlI - dharmopadezanA meM pravRtta ho / arthAt ArSa paraMparA pAlana meM hI mana-vacana kA prayoga hotA rahe - managaDhaMta na ho| tathA zarIra se bhI kara yugala se aMjuli banAkara mastaka para rakhakara - kamalAkara karayugala jor3a kara zira para raza mastaka jhukAkara mana, vacana, kAya kI zuddhi pUrvaka niraMtara unhIM paramaguru paMca parameSThiyoM kI bhakti karatA rhuuN| isa graMtha racanA kA phala yahI cAhatA hU~ ki paMca parameSThI kI bhakti se merI Atma zuddhi ho aura bhakti puSTa bne||108 // prAyazcitta vidhAna - 119 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti zrImadAcAryAdisAgasaMkalIkaraNa viracitamidaM prAyazcitta vidhAna paMcadazottara-ekonaviMzati khiyAbde bhAdrapada zuklApaMcamI tithI zubha divase samAptaM || bhadraM bhUyAt // zubhaM bhavatu / / klyaannmstu|| isa prakAra zrImAn AcArya zrI AdisAgarajI aMkalIkara ke dvArA pratipAdita yaha prAyazcitta vidhAna nAma kA graMtha san 1915 bhAdrapada zukla paMcamI tithi meM zubha dina meM pUrNa huaa| sarala ho / zubha ho| kalyANa ho / mUlagraMtha kartA kI prazasti NAmemi haM causaMhaM ca payAvaI ca / savvaM ca titthayara titthaya vAmANaM / kicyA suyaM gaNaharaM suyaNAha NiccaM / susattha bhAsaNa-paraM paramattha Nadi // 1 // cAra prakAra ke pavitra saMgha ko aura caubIsa tIrthaMkaroM ko tathA varddhamAna tIrthaMkara zruta kevalI gaNadhara zrutanAtha sUtra aura artha kA kathana kartA ko namaskAra karatA hU~ / / 1 / / tesiM paraMpara ghare hi valAda sNghe| jAejja kuMda kusunca sukuNdkuNdo| tamheiM ca osahamaNiM guNa baMta maMtaM / betissa-sattha-kalasakkada pAvammi // 2 // usa paraMparA ko dhAraNa karane vAle saMgha meM, kuMda puSpa ke samAna, kuMdakuMda ko aura auSadha, maNi-rala guNa, yaMtra, maMtra, jyotiSa zAstra ke jJAna ko prApta huuN| prAyazcitta vidhAna - 120 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haM aMkalikarassa purae parivAsiNohi / desassa mUsaNa kulassa susinnnnihimmi|| dikkhAi jAi aNagAra guNappiyo vi| sUriMpade parigao car3asaMgha siilo||3|| maiM AcArya AdisAgara aMkalIkara aMkalI nagara kA rahane vAlA dezabhUSaNa kulabhUSaNa ke susAnidhya meM dIkSita aragAra guNoM ko dhAraNa kiyaa| aura caturvidha saMgha ne AcArya pada se suzobhita kiyaa| raccemidivva jiNadesaNa sAra ruuvN| ubyohaNaM jiNarahassa vynnmiyovi|| kallANa dhamma sivamagNa sugNdh-gaarN| bhavvANa NaMda daga susuttasu appabhAvaM // 4 // jinendra deva kI dezanA kA sAra bhata udabodhana jina rahasya pUrNa vacanAmRta kalyANakArI dharma mokSamArga ko bhavyoM ke lie uttama sUtrarUpa Atma bhAva se racanA kI hai| vatto vihigguNa guNANu juyaM ca sutaM / pAyacciyaM lihamigaMdha sugaMtha NAsaM / / jesiMga khetta mAha raha susaaNgliie| gAmo subhAvaNa Airiya jhANa jutto // 5 // usakI vidhi guNa ko guNoM se paripUrNa prAyazcitta sUtroM ko likhA huuN| jaisiMgapura nagara sAMgalI grAma meM uttama bhAvoM sahita munIzvara mujha AcArya ne dhyAna pUrvaka likhA huuN| uNNIsa sattara ige suya jeDa pNce| Nimmemi gaMdha guNa NaMdaNa sAra rUvaM // haM aMkalIyara Airiya AdisiMdhu / kallANa heu saya lAbha iNaM lihemi // 6 // prAyazcita vidhAna - 121 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icx xnrrrrrrrrxxx vikrama saMvat 1941 innIsa sau ikahattara jyeSTha zuklA paMcamI ko niyama ke gaMdha guNa pUrvaka sArabhUta maiM aMkalIkara AcArya AdisAgara ne sabhI ke kalyANa ke hetu se isako likhA huuN| isa prakAra iti bhadraM bhUyAta saba jIvoM meM saralatA ho| saMskRtAnuvAda kartA prazasti zrImAn zeSanaranAyaka vaMditAMdhI, zrI AdinAtha jinanAtha sudharma sUryaH / zrI vardhamAna jinarantima tIrthanAthaH, zrI gautama gaNapati zrutapAragAmI // 1 // jo zrImAn aMtaraMga bahiraMga lakSmI ke svAmI jina kI dharaNendra manuSya aura cakravartI dvArA baMdita haiM aise bhagavAna RSabhadeva (AdinAtha) jinendra bhagavAna zreSTha dharma ke sUrya haiM, aura zrI varddhamAna (mahAvIra) bhagavAna jo aMtima tIrthaMkara haiM aura unake pramukha zrI gautama gaNadhara (gaNapati) zruta ke pAragAmI haiM, kI maiM vaMdanA karatA huuN| tasyAnvaye bhUvidite vabhUva, yaH pAnandi prathamAbhidhAna | zrI koDa kuMdAdi munizvarAkhyaH, satsaMyamAdudgata cAraNardiH // 2 // unakI paraMparA meM sabhI ke paricita aura jinakA prathama nAma liyA jAtA hai aise padmanaMdi (kuMdakuMdAcArya) jo ki muniyoM meM pradhAna aura jinakA satya saMyama arthAt jo mahAvratI haiM jinheM Rddhi prApta hai| tadanvaye tatsadRzo'stinAnyaH, tAtkAlikA zeSapadArtha vedii| sa mokSamArge mati pratIte, samanazIlAmala ratlajAlaiH // 3 // usI paraMparA meM unhIM ke samAna the aura anya prakAra se nahIM the jo tatkAla kiye gaye praznoM kA samAdhAna karate the aura nau padArtha ke bhI jAnane vAle the, prAyazcitta vidhAna - 122 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinakI hamezA mokSamArga meM hI buddhipUrvaka prIti va pratIti thIM, jo samasta zIla sahita the aura amala (zuddha) ratna arthAt ratnatraya kA pAlana karane vAle the aisesyAdvAda dharma paramAmRta dattacittaH, sarvopakAri binanAtha padAbja bhRMgaH / sAhitya karma kavitAgama mArgarukai, jIyAtviraM gaNIvaraM guru Adi siMdhu // 4 // syAdvAda dharma ke parama amRtapAna karane meM datta citta haiM jo sabhI kA upakAra karane vAle haiM aura jinendra bhagavAna ke caraNa kamala ke bhramara (bhaure) haiM aise ve guru AcArya Adi sAgarajI mahArAja aMkalIkara cirakAla taka jIvita rheN| angele tacchiSyo'haM mahAvIra kIrti munipadaM daigambarI dIkSayA / vaiyAvRtti sucAru rupa pratidinaM sevA sadA krIyate // nija AcArya supaTTa datta vidhivat Udasya grAme mayA / vaMde'haMnija Atma labdhi manasA zrI Adi siMdhu guruH // 5 // unakA maiM ziSya hU~ mujhe muni dIkSA pradAna karake mahAvIra kIrti muni nAma diyA aura jinakI maiMne sucArU rUpa se pratidina sevA vaiyAvRtti hamezA kI hai aura phira unhoMne atyanta AcArya pada vidhivat UdagA~va (mahArASTra) meM pradAna kiyaa| aise maiM apanI nija Atma upalabdhi hetu mana se una mere dIkSA guru AcArya AdisAgarajI mahArAja aMkalIkara ko namaskAra karatA huuN| zrInRpati vikramAditya, rAjye pariNate sati / dvisahasre ekopari, zubhe saMvatsare mahA // 1 // caitramAse sitepakSe, trayodazyAM gurau dine / pUrvA phAlgunyau saMjJe, lagne kanyAyAM tathA // 2 // AdisAgara AcArya, racitaM daMDaM mahAkRtiM / tatsaMskRtAnuvAdena, graMthaM pUrNa kRtaM mahA // 3 // 91 Xx prAyazcita vidhAna 123 - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAKIRTraxxxsasasasasamma vikramAzivAjAdha va do hajAra eka samaya caitra mAsa kI terasa (mahAvIra jayaMti) guruvAra pUrvA phAlgunI nakSatra ke dina kanyA lagna meM maine AcArya AdisAgarajI mahArAja aMkalIkara dvArA racita daMDa (prAyazcitta) graMtha (prAkRta) mahAkRti kA saMskRta meM anuvAda kiyaa| // iti // hindI TIkAkartI kI prazasti atha zrI mUlasaMdhe, sarasvati gacche, balAtkAra gaNe, zrI kuMdakuMdAcArya paraMparAyAM, digambarAmnAye parama pUjya aMkalIkara cAritra cakravartI munikuMjara samrATa prathamAcArya AdisAgarasya paTTaziSya parama pUjya tIrthabhakta ziromaNi samAdhi samrATa, aThAraha bhASA-bhASI, udbhaTa vidvAna, AcArya zrI mahAvIrakIrte: saMghasthA kalikAla sarvajJa, vAtsalya ratnAkara sanmArga divAkara AcArya vimala sAgarasya ziSyA 105 prathama gaNini AryikA jJAna ciMtAmaNi, ratnatraya hRdaya samrATa vijayamati iyaM prAyazcitta vidhAnItra hiMdI TIkA viracitAmayA Adha magazira zuklA tRtIyA zukravAsare, saMdhyA kAle pUrvAha rAtrau vIra ni. saM. 2529 parisamAptA tA. 6-12-2002 gajapaMthA siddhakSetre / // iti / / prAyazcita vidhAna-124 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI | ( hei khaali kaanele parama pUjya prAtaH smaraNIya, vizva vaMdya, munikuMjara, samAdhi samrATa, Adarza tapasvI, apratima upasarga vijetA, dakSiNa bhArata ke vayovRddha saMta, mahAmuni, AcArya ziromaNi zrI AdisAgara jI mahArAja aMkalIkara ke dvArA pratipAdita graMtha prAyazcitta nAma kA hai| yaha graMtha prAcIna sarvajJa ke dvArA niHsarita divya dhvani se graMthita gaNadhara deva prati gaNadhara deva tathA pUrvAcAryoM ke anusAra pratipAdita hai| isa prakAra kI paddhati ke graMtha svatantra tathA anya caraNAnuyoga ke zAstroM ke aMtargata bhI pAI jAtI hai| jaba taka paramAtmA svarUpa pariNata nahIM hotA taba taka truTiyAM dUra nahIM hotI hai / unako dUra karane kA prayAsa karane ke mArga ko mokSamArga kahate haiN| athavA sAdhaka kA eka tarIkA hai| athavA sAdhaka kI eka sAdhanA hai| usI ke lie samyagdarzana jJAna cAritra grahaNa kiye jAte haiN| anAdikAlIna vAsanA yA Adata ke anusAra pratikSaNa galtiyoM ho rahI haiN| athavA nahIM jAnate hue ho jAtI hai| athavA nahIM cAhate hue bhI ho jAtI hai| unakI punarAvRtti ko rokane ke lie daMDa kI AvazyakatA hotI hai| vaha daMDa yA prAyazcitta kauna deve ? isakA jisako jJAna hogA anubhava hogA athavA jisane bhogA hogA athavA jisane paraMparA se guruoM ko daMDa dUsaroM ko dete hue dekhA hogaa| vahIM sahI rUpa se aura yogya aparAdha ke anurupa daMDa de sakatA hai vaha daMDa bhUla aparAdha ko naSTa karegA aura bhAvI aparAdha ko rokane meM samartha hotA hai anubhavI prAcIna AcAryoM ko hI svayaM prAyazcitta jinendra deva kI sAkSI meM lene kA adhikAra hai| anya sabhI ko aise hI guruoM se prAyazcitta lenA cAhie jinako Agama rahasya kA jJAna nahIM hai| unase liyA gayA prAyazcitta se aparAdha kA nAza nahIM hotA hai| pUrva meM bhI chedapiMDa, . chedazAstra, prAyazcitta cUlikA, prAyazcitta graMtha Adi prAyazcitta ke svataMtra graMtha hai| jo saMbhavatayA upalabdha ho jAte haiN| ina graMthoM meM se kucha to prAkRta meM aura kucha gAmmApAsArarxxxr prAyazcitta vidhAna - 125 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : saMskRta meM hai tathA kramazaH gAthAyeM 362-94-166-30 haiN| mahApuruoM kA jJAnadAna bhI sUtrarUpa hotA hai| isI prakAra kA prastuta graMtharAja bhI hai / guruoM kI yaha mahatI karuNA saMsArI prANiyoM para anAdi kAla se calI A rahI haiN| pUrvAnusAra hI parama guru paramAtmA paramezvara munikuMjara AcArya ziromaNi AdisAgarajI mahArAja aMkalIkara ye bhI hai / una AcArya parameSThI ke hama sabhI prANI prANI haiM jo aparAdhoM ko dUra karane kA mArga batAyA hai lipibaddha kiyA hai| prAyazcitta vizuddhi, malaharaNa, pApanAzana aura chedana | paryAyavAcI zabda haiN| usameM se nau NamokAra maMtra kA eka kAyotsarga hotA hai| bAraha kAyotsagoM kA eka sau ATha NamokAra maMtroM kA eka japa hotA hai| evaM japa kA phala eka upavAsa haiM / yahA para upavAsa zabda kA artha yahI hai | AcAmla, niviDi (nirvikRta) gurunirata (purumaMDala) eka sthAna, upavAsa ye pAMcoM milakara eka kalyANaka hotA hai| yadi koI muni isa kalyANaka ke pAMcoM aMgoM meM se AdhAmla pAMca, niviDa pAMca, upavAsa pAMca inameM se koI eka kara leve to vaha laghu kalyANaka kahalAtA hai| yadi pAMcoM kalyANakoM meM se koI eka kama kare to usako bhinna kalyANaka kahate haiN| yadi ve AcAmla, gurunirata, eka sthAna, nivir3a inako kare to arddha kalyANaka kahA jAtA hai| yadi kisI muni se bAraha ekendriya jIvoM kA ghAta ajJAnatA se ho jAya to eka upavAsa / yadi cha: do iMdriya jIvoM kA ghAta ho jAya to eka upavAsa, yadi cAra teiMdriya jIvoM kA ghAta ho jAya to eka upavAsa, yadi tIna caturindriya jIvoM kA ghAla ho jAya to eka upavAsa, yadi chattIsa ekendriya jIvoM kA ghAta ho jAya to pratikramaNa sahita tIna upavAsa, isI prakAra tIna guNeM jIvoM ke ghAta kA tIna guNA prAyazcitta hotA hai tathA ajAnakArI meM yadi muni se eka sau assI ekeMdrI, nalle do iMdrI, sATha teiMdrI, paiMtAlIsa caturiMdriya jIvoM kA vadha ho jAya ko alagaalaga eka-eka paMcakalyANaka utkRSTa prAyazcitta hai| mUlaguNa ke cAra bheda haiM - sthira mUlaguNa cAritradhArI, asthira mUlaguNa cAritradhArI, prayatna cAritra mUlaguNa dhArI, aprayala cAritra mUlaguNa dhArI / ye hI prAyazcitta vidhAna - 126 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww w wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww cAra bheda uttara guNa dhAriyoM ke hote haiM / isa prakAra se ye muniyoM ke ATha bheda ho jAte haiN| ina sabake prAyazcitta alaga-alaga hote haiN| yathA - prathama muni ko tIna upavAsa, dUsare ko pratikramaNa pUrvaka eka paMca kalyANaka, tIsare ko pratikramaNa pUrvaka tIna upavAsa, aura cauthe ko pratikramaNa pUrvaka ekalaghu kalyANaka hai| isI prakAra anukrama se Upara kahA huA prAyazcitta uttara guNa vAloM kA hotA hai| yaha eka paMcendriya asainI jIva ke badha kA prAyazcitta hai| yadi Upara likhe ATha prakAra ke muniyoM meM se nau prANoM vAle asainI prANI kA aneka bAra vadha ho jAya to kramazaH tIna upavAsa, eka kalyANaka, do laghu kalyANaka, tIna paMca kalyANaka kahA gayA hai| ___ uttara guNa ko dhAraNa karane vAle sAdhu apane pramAda se ekendriyAdi caturidriya paryaMta jIvoM ke gamanAgamana ko rokeM to eka kAyotsarga kreN| yadi ve asainI paMcendriya kA gamanAgamana ko rokeM lo eka upavAsa kreN| yadi mUlaguNadhArI sAdhu pramAda se ekendri Adi caturidriya paryaMta jIvoM ke gamanAgamana ko roke to eka kAyotsarga se asainI paMpriyaMkA gamanAgamana ki to upavAsa tathA jahA~jahA~ para prayatnAcAra va aprayatnAcAra ke dvArA ekeMdriya yA asainI paMcendriya jIvoM kA gamanAgamana ko rokeM to eka kAyotsarga aura sainI paMceMdrI kA gamanAgamana roke to eka upavAsa kreN| ___ yadi kisI muni se krodhAdi kaSAyoM se tathA azubha karma ke udaya se aneka anarthoM kA mUla aisA mahApAta ho jAya to ve anukrama se eka varSa taka niraMtara telA pAraNA muni ko mArane kA hai aura zrAvaka ko mArane kA cha: mahIne taka telA pAraNA kre| bAlahatyA, strI hatyA, gau hatyA ho jAne para anukrama se tIna mahInA, Der3ha mahInA aura sAr3he bAIsa dina taka telA pAraNA kare / paramati pAkhaNDI ke mArane kA cha: mahIne aura unake bhakta ko mArane kA tIna mahInA taka telA pAraNA kreN| nIca ke mArane kA Der3ha mahInA telA pAraNA kreN| brAhmaNa ke mArane kA Adi aMta meM telA kareM aura cha: mahIne taka eka upavAsa aura eka ekAzana kreN| kSatriya ke mArane kA Adi aMta meM telA aura tIna mahIne taka ekAMtara upavAsa kareM vaizya prAyazcitta vidhAna * 127 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke mArane kA Der3ha mahIne taka ekAMtara upavAsa aura Adi aMta meM telA kreN| kisI-kisI AcArya mata meM brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra ke mArane kA prAyazcitta ATha mahIne, cAra mahIne, do mahIne aura eka mahIne taka ekAtara upavAsa aura Adi aMta meM telA batalAyA hai / isI prakAra ghAsa-phUsa khAne vAle pazu ke mara jAne para caudaha upavAsa, mAMsa bhakSI pazu ke marane para gyAraha upavAsa, pakSI, sarpa, jalacara, lipakalI Adi jIdoM ke pAne para bhI rapavAma pAyazcitta batAyA hai| eka bAra pratyakSa asatya kahane kA prAyazcitta eka kAyotsarga hai eka bAra parokSa asatya kahane kA prAyazcitta do upavAsa hai eka bAra trikoTi se asatya kahane kA tIna upavAsa aneka bAra pratyakSa kahane kA paMca kalyANaka hai aneka bAra parokSa asatyabhASaNa kA paMca kalyANa hai aneka bAra pratyakSa parokSa mizra asatya kahane kA paMcakalyANaka hai aneka bAra trikoTI se asatya kahane kA paMcakalyANaka hai| yadi moha se eka bAra parokSa corI karane para eka kAyotsarga prAyazcitta hai eka bAra pratyakSa corI karane para eka upavAsa hai| yadi eka bAra pratyakSa parokSa meM corI karane para do upavAsa hai| yadi eka bAra trikoTI se corI karane para tIna upavAsa aneka bAra parokSa meM corI karane para paMca kalyANaka, aneka bAra pratyakSa corI karane para paMca kalyApAka, aneka bAra trikoTI se corI karane para paMcakalyANaka hai| yadi muni niyama rahita aura deva vaMdanA sahita rAtri meM nidrAle aura svapna meM vIryapAta hone para saupavAsa pratikramaNa yadi muni niyama sahita devavaMdanA pUrvaka rAtri meM nidrA le aura svapna meM vIryapAta hone para sopavAsa pratikramaNa, yadi pichalI rAtri meM sAmAyika se pUrva vIryapAta hone para sopavAsa pratikramaNa yadi zAma kI sAmAyika ke bAda niyama sahita sone ghara nidrA meM vIryapAta ho jAya sopavAsa pratikramaNa, yadi sAmAyika kara niyama sahita deva vaMdanA pUrvaka sote hue vIryapAta hone para pratikramaNa sahita tIna upavAsa, yadi koI muni Asakti se strI se bhASaNa karane para pratikramaNa sahita upavAsa, yadi strI kA sparza ho jAya to pratikramaNa pUrvaka upavAsa, yadi kisI muni ke mana meM strI kA citavana hone para pratikramaNa sahita upavAsa prAyazcitta hai| prAyazcita vidhAta - 128 S Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumkinerem- d yadi koI tiryaMca, deva yA manuSya kisI muni para upasarga karane para pramAda se brahmacarya bhaMga ho jAya, maithuna karAle to pratikramaNa pUrvaka paMcakalyANaka, yadi muni kAmavikAra se mana vacana kAya se phira bhI maithuna kare to punardIkSA (upasthApanA) prAyazcitta hai| . . . . . . . . . . . .. . . . . . . yadi koI muni kisI AryikA se eka bAra maithuna sevana kare to pratikramaNa sahita paMcakalyANaka, yadi koI muni anekabAra kisI AryikA se maithuna sevana kare to punardIkSA, isa bAta ko bahuta se loga jAna lene para yA dekha lene para bhI vaha na chor3e to deza niskAsana prAyazcitta hai| yadi eka bAra upakaraNAdi padArthoM ke saMgraha kI icchA hone para eka upavAsa, yadi eka bAra mamatva se upha rakhane kA avA, padi anya logoM se dAne dilAveM to paMcakalyANaka, yadi saba parigrahoM ko rakkheM to punardIkSA prAyazcitta hai| jo muni roga ke kAraNa eka rAtri meM cAroM prakAra ke AhAra kA khAnA pInA karane para tIna upavAsa, yadi roga ke kAraNa eka jalagrahaNa karane para eka upavAsa, yadi kisI ke upasarga meM koI muni rAta meM bhojana pAna kare to paMca kalyANaka, yadi koI muni apane darpa se aneka bAra bhojana pAna kare to punardIkSA prAyazcitta hai| yadi koI muni Ter3he mArga kI eka koza se kama prAsuka bhUmi meM gamana kare to eka kAyotsarga kare yadi ve sIdhe mArga kI eka kosa aprAsuka bhUmi meM gamana kare to eka upavAsa prAyazcitta hai / yadi koI muni varSA kAla meM tIna kosa taka prAsuka bhUmi meM gamana karane para eka upavAsa, yadi varSAkAla meM dina meM do kosa aprAsuka mArga meM gamana karane para eka upavAsa, yadi koI muni varSA kAla meM rAtri meM eka kosa gamana karane para cAra upavAsa, yadi koI muni varSA kAla meM rAtri meM eka kosa gamana karane para cAra upavAsa, yadi zItakAla meM dina meM prAsuka bhUmi para cha: kosa gamana karane para eka upavAsa, yadizItakAla meM dina meM cha: kosa aprAsuka bhUmi meM gamana karane para eka upavAsa, yadi zItakAla meM rAtri meM cAra kosa prAsuka mArga se gamana karane para eka upavAsa, yadi garmI ke dinoM meM nau kosa prAsuka bhUmi prAyazcitta vidhAna * 129 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARRRRRRRRRRRE m isit: meM gamana karane para eka upavAsa, yadi garmI ke dinoM meM cha: kosa aprAsuka bhUmi meM gamana karane para eka upavAsa, yadi garmI meM rAtri meM cha: kosa aprAsuka mArga se gamana karane para do upavAsa hai / yadi muni binA pIchI ke sAta paira taka cale to eka kAyotsarga, yadi binA pIchI ke eka kosa gamana kare to eka upavAsa hai / yadi muni ghuTane taka pAnI meM gamana kare to eka kAyotsarga yadi ghuTane se cAra aMmula Upara taka pAnI meM gamana kare to eka upavAsa aura isake Age praticAra aMgula para dUne-dUne upavAsa prAyazcitta ke haiN| yadi koI muni logoM meM jAkara bhASA samiti meM doSa lagAte hue vacana kahe to eka kAyotsarga, yadi koI suni samma ghATe zrAvaka ke doSa prakAzita kare to cAra upavAsa yadi koI muni jala, agni, buhArI, cakkI, ukhalI aura pAnI Adi karmoM ke vacana kahe to tIna upavAsa, yadi koI muni zrRMgArAdi ke gati svayaM gAve kA kisI se navA. to gAra upa- prAnascittau ! ___yadi koI muni binA jAne kaMdamUlAdika sAdhAraNa pratyeka sacitta, acitta, vanaspati eka bAra bhakSaNa kare tathA anya vanaspatti sacitta bhakSaNa kareM to eka kAyotsarga, yadi binA jAne aneka bAra kaMda mUlAdika vanaspatiyoM kA bhakSaNa kare to eka upavAsa, yadi koI muni roga ke kAraNa kaMdAdika vanaspatiyoM kA bhakSaNa kare to eka kalyANaka, yadi koI muni apane sukha ke lie eka bAra kaMdAdika kA bhakSaNa kareM to paMca kalyANaka, yadi koI muni apane sukha ke lie aneka bAra kaMdAdika kA bhakSaNa kareM to punardIkSA prAyazcitta hai| ____ yadi muni ke AhAra le lene para dAtA kahe ki bhojana meM jaMtu thA usako dUra kara hamane Apako AhAra diyA hai nahIM to aMtarAya ho jAtI aisA suna lene para pratikramaNa sahita upavAsa, AhAra lete samaya thAlI ke bAhara gIlI haDDI Adi bhArI aMtarAya dikhAI par3e to pratikramaNa pUrvaka tIna upavAsa, yadi bhojana meM hI gIlI haDDI camar3A Adi bhArI aMtarAya A jAya topratikramaNa pUrvaka cAra upavAsa prAyazcitta hai| sampa rAmparAgata prAyazcitta vidhAna - 130 R Firin AAAAAAtom:: t er : n ation ....... :...:::.:.:..:. ..............non-stre Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAla A yadi koI muni tIna, cAra ghar3I sUryodaya se pahale athavA gosarga samaya meM eka bAra AhAra kare to eka kAyotsarga, yadi koI muni tIna, cAra ghar3I sUryodaya se pahale yA gosarga kAla meM aneka bAra bhojana kare to eka upavAsa, yadi koI muni roga ke vazIbhUta hokara eka bAra apane hAtha se anna banAkara bhojana kare to eka upavAsa, isI prakAra yAMde koI muni kisI roga ke kAraNa kaI bAra apane hAtha se bhojana banAkara AhAra kare to tIna upavAsa, yadi niroga avasthA meM koI muni apane hAtha se banAkara bhojana kare to paMcakalyANaka, yadi niroga avasthA meM koI muni aneka bAra apane hAtha se banAkara AhAra kare to punardIkSA prAyazcitta hai| *...== yadi koI muni dina meM kATha patthara Adi haTAveM yA dUsarI jagaha rakkheM to eka kAyotsarga, yadi koI muni rAtri meM kATha patthara ko uThAveM yA hilAveM yA dUsarI jagaha rakkheM yA rAtri meM idhara-udhara bhramaNa kare to eka upavAsa prAyazcitta hai / yadi koI muni haritakAya pRthvI para rAtri meM eka bAra malamUtra nikSepaNa kareM to eka kAyotsarga, yadi ve bAra-bAra nikSepaNa kareM to eka upavAsa prAyazcitta hai| sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra meM pAMca indriyAM haiN| yadi koI muni apramatta hokara sparzana iMdriya kA viSaya poSaNa kareM to eka kAyotsarga rasanA iMdriya ko vaza meM na kareM to do kAyotsarga, ghrANa iMdriya ko vaza meM na kare to tIna kAyotsarga, cakSu indriya ko vaza meM na kare to cAra kAyotsarga, karNa iMdriya ko vaza meM na kare to pAMca kAyotsarga, yadi koI muni pramAdI hokara ina iMdriyoM ko vaza meM na kare to kramazaH eka upavAsa, do upavAsa, tIna upavAsa, cAra upavAsa, pAMca upavAsa prAyazcita hai | yadi koI muni vaMdanA Adi chahoM AvazyakoM ke karane meM tInoM kAloM ke niyamoM ko bhUla jAya athavA samaya kA atikrama ho jAya to pratikramaNa pUrvaka eka upavAsa, yadi koI muni tIna pakSa taka pratikramaNa na kareM to usakA prAyazcitta do upavAsa, yadi koI muni cAturmAsika pratikramaNa na kareM to ATha upavAsa, yadi koI muni vArSika pratikramaNa na kare to caubIsa upavAsa prAyazcitta hai| --== prAyazcita vidhAna 131 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... yadi koI rogI muni cAra mahIne ke bAda kezaloMca kareM to eka upavAsa, yadi koI rogI muni eka varSa ke bAda kezaloMca kare to tIna upavAsa, yadi koI rogI muni pAMca varSa ke bAda kezaloca kareM to paMcakalyANaka, yadi koI nIroga muni cAra mahIne ke bAda eka varSa ke bAda vA pAMca varSa ke bAda kezaloMca kare to niraMtara paMcakalyANaka prAyazcitta hai| yadi koI muni kisI upasarga se vastra or3ha le to eka upavAsa, yadi koI muni vyAdhi ke kAraNa vastra or3ha le to tIna upavAsa, yadi koI muni apane darpa se vastra or3ha le to paMca kalyANaka, anya kisI kAraNa se vastra or3ha le to punardIkSA prAyazcitta hai| yadi koI muni eka bAra snAna kare to eka pacaMkalyANaka, yadi eka bAra daMta dhAvana kare to eka paMca kalyANaka, yadi eka bAra komala zayyA para zayana kare to eka kalyANaka, yadi inako bAra-bAra kareM to paMca kalyANaka, yadi koI muni pramAda se eka bAra baiThakara bhojana kare to paMca kalyANaka, yadi koI muni pramAda se dina meM do bAra bhojana kare to paMcakalyANaka, yadi koI muni ahaMkAra se eka bAra baiThakara bhojana kare yA dina meM do bAra bhojana kare to dIkSA cheda, yadi koI muni bAra-bAra baiThakara AhAra le athavA bAra-bAra dina meM do bAra bhojana kare to punardIkSA prAyazcitta hai| ___ yadi koI muni pAMca samiti, pAMca iMdriyoM ko nirodha, bhUzayana, kezaloMca aura adaMta dhAvana ina teraha mUlaguNoM meM eka saMkleza pariNamana kare to eka kAyotsarga, yadi koI muni ina teraha mUlaguNoM meM bAra-bAra saMkleza pariNAma kare to eka upavAsa, yadi koI muni bAkI ke paMdraha mUlaguNoM meM eka bAra saMkleza pariNAma kare to paMca kalyANaka, yadi koI muni ina paMdraha mUlaguNoM meM bAra-bAra saMkleza pariNAma kare to punardIkSA prAyazcitta hai| (iti mUlaguNa) // yadi koI muni maryAdA pUrvaka sthira yoga dhAraNa kare aura usako maryAdA se pUrva samApta kara de to jitanA zeSa kAla rahA utane upavAsa, eka mahIne ke tIna prAyazcitta vidhAna - 132 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maaishwrawwmastianimalsashanstoriwwwmaresiacaderiend andonomininainamunarn.......................mavature Marriamaritrama bhAga kareM usake prathama bhAga meM pratikramaNa na kareM to eka paMcakalyANaka, dUsare bhAga meM pratikramaNa na kareM to utane upavAsa, tIsare bhAga meM pratikramaNa na kareM to eka laghu kalyANaka prAyazcitta hai / (iti uttara purANa) ___yadi kisI muni ne kisI aprAsuka bhUmi meM eka bAra yoga dhAraNa kiyA to pratidramaNa pUrvakA , cAMda kATI aprAsuka bhUmi meM aneka bAra yoga dhAraNa kare to paMcakalyANaka, yadi koI muni kisI yoga kI bhUmi ko manohara dekhakara usase moha kare to paMcakalyANaka, yadi koI muni kisI yoga ko manohara bhUmi ko dekhakara usa para ahaMkAra kare to punardIkSA prAyazcitta hai| ___ jo muni gA~va, nagara, ghara, vasatikA Adi ke banavAne meM doSoM ko na jAnatA huA usake banavAne kA upadeza kare to eka kalyANaka, yadi usake banavAne ke doSoM ko jAnatA huA AraMbha kA upadeza kare to paMca kalyANaka, yadi vaha garva vA ahaMkAra se unake banavAne kA upadeza kare to punardIkSA prAyazcitta hai| ___jo muni pUjA ke AraMbha se utpanna hone vAle doSoM ko nahIM jAnatA huA eka bAra gRhasthoM ko pUjA karane kA upadeza kare to usake AraMbha ke anusAra AlocanA yA kAyotsarga se lekara upavAsa, yadi ve muni bAra-bAra upadeza kare to kalyANaka, jo muni pUjA ke AraMbha ke doSoM ko jAnate hue eka bAra upadeza kare to mAsika paMca kalyANaka, tathA jisa pUjA ke upadeza dene se chahakAyika jIvoM kA vadha hotA ho to chedopasthApanA adhavA punardIkSA prAyazcitta hai| yadi koI sallekhanA karane vAlA sAdhu kSudhA, tRSA se pIDita hokara logoM ke na dekhate hue bhojana kara le yA sallekhanA na karane vAlA sAdhu aneka upavAso ke kAraNa bhUkha pyAsa se pIDita hokara logoM ke na dekhate hue bhojana kara le to pratikramaNa sahita upavAsa, yadi Upara likhe donoM prakAra ke muni kisI rogI muni ko dekhate hue bhojana kara le to paMca kalyANaka prAyazcitta hai| yadi koI muni samyagdarzana se bhraSTa hue logoM ke sAtha yA vratoM se bhraSTa hue logoM ke sAtha vihAra kare unakI saMgati kare to paMca kalyANaka, yadi ve arahaMta, prAyazcitta vidhAna - 133 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha, AcArya, upAdhyAya, sarva sAdhuoM ko avarNavAda lagAve to, unakI niMdA kare, jhUThe doSa lagAve to pratikramaNa kAyotsarga sahita upavAsa prAyazcitta hai| yadi koI vidhA, maMtra, rAtra, yaMtra dhAdika aSTAMga nAmetta, jyotiSa, vazIkaraNa, guTikA cUrNa Adi kA upadeza kare to pratikramaNa pUrvaka upavAsa prAyazcitta hai| ___yadi koI muni siddhAMta ke artha ko jAnate hue bhI upadezana ko to AlocanA pUrvaka kAyotsarga, yadisidhAta ke zrotAoM ko saMtoSa utpanna na kara kSobha paidA kare to eka upavAsa prAyazcitta hai| yadi koI apramatta muni jIva jaMtuoM se rahita pradeza meM saMstara ko zodhe binA so gaye to eka kAyotsarga, yadi ve muni pramAda se jIva jaMtu rahita sthAna binA zodhe so gaye to eka upavAsa, yadi apramatta muni jIva jaMtu rahita sthAna meM saMstara ko zodhe binA so gaye to eka upavAsa, yadi koI pramatta muni jIva jaMtu sahita sthAna saMstara binA zodhe soye hoM to kalyANaka prAyazcitta hai| yadi kisI muni se kamaMDalu Adi upakaraNa naSTa ho gaye ho, TUTa phUTa gaye hoM to jitane aMgula TUTe-phUTe hoM utane upavAsa karanA caahie| (iti muni prAyazcitta vidhAna) saha samaNANaM bhaNiyaM samaNINaM tahaya hoya malaharaNaM / vajjiyatiyAla jomaMdiNapaDimaM chedamAlaM c|| jo pahale munizvaroM ke prAyazcitta kA varNana kiyA hai usI prakAra AryikAoM kA prAyazcitta samajhanA caahie| usameM vizeSa kevala itanA hI hai ki AryikAoM ko trikAla yoga dhAraNa tathA sUrya pratimA yoga dhAraNa ye do prakAra ke yoga dhAraNa nahIM karanA caahie| bAkI saba prAyazcitta muniyoM ke samAna hai| yadi AryikA rajasvalA ho jAya to usa dina se cauthe dina taka apane saMgha se alaga hokara kisI ekAMta sthAna meM rahanA caahie| una dinoM AcAmla vrata (bhAta mAr3a khAkara) tathA nirvikRta bhojana athavA upavAsa dhAraNa kara rahanA caahie| prAyazcita vidhAna - 134 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TICI HT sAmAyika Adi kA kucha se uccAraNa nahIM kara aahie| isa sarika pAThoM kA mana se ciMtana kara sakatI haiN| use dina meM prAsuka jala se apane aMga aura vastra yathA yogya rIti se zuddha kara lenA cAhie, pAMcaveM dina prAsuka jala se snAnakara tathA yathA yogya rIti se vastra dhokara apane guru ke samIpa jAnA caahie| aura apanI zakti ke anusAra kisI eka vastu ke tyAga karane kA niyama kara lenA cAhie / isameM jo AryikA ke lie snAna aura vastra prakSAlana kahA gayA hai so ye donoM hI kriyAyeM gRhasthoM ke sammAna nahIM haiN| kintu apane vA dUsare ke kamaMDalu ke prAsuka jala se yathA yogya zarIra ko dhonA aura rakta mile hue vastra ko zuddha karanA hai| yadi vaha itanA bhI na kare to utanA niraMtarAya AhAra kaise ho tathA sAmAyika Adika chaha Avazyaka karma kisa prakAra bana skeNge| gaNina ke sAtha baiThanA, gaNini vA anya AryikAoM ko sparza karanA, dharmopadeza denA, par3hanA, par3hAnA, jina darzana karanA, AcAryAdika ke darzana karanA aura zAstra zravaNa karanA Adi kArya kisa prakAra bana skeN| yadi vaha snAnAdika nahIM kare to cAra dina taka vaha to ekAMta sthAna meM mauna dhAraNa kara, gaNini se alaga, sAmAyika Adi kriyAoM ke AcaraNa se rahita rahatI haiM so usakA vaha rahanA bhI nahIM bana skegaa| AryikA ke sAkSAta mahAvrata to haiM nahIM, na sAkSAt, aThThAIsa mUlaguNa haiM isalie usako snAnAdika kA doSa nahIM lgtaa| isake sivAya eka bAta yaha bhI hai ki vaha jo snAna aura vastra prakSAlana karatI hai usakA vaha prAyazcitta lekara zuddha hotI hai| AryikA jo vaha snAna karatI hai so sukha ke lie nahIM krtii| yadi AryikA aprAsuka jala se vastra dhove to eka upavAsa, yadi vaha apane pAtra tathA vastroM ko prAsuka jala se dhove to eka kAyotsarga prAyazcita hai| isa prakAra vaha AryikA yathA-yogya rIti se apane zarIra vastra Adi dhone kA prAyazcitta letI hai gRhastha ke samAna snAna karane kA to usako adhikAra nahIM hai| tiviho vihoi pahANaM toeNa vadeza maMta saMjutaM / toraNa gihatthANaM maMteNa vadeNa sAhUNaM // prAyazcita vidhAna 135 dir a vila i ville a Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zAstroM meM tIna prakAra ke snAna kahe gaye haiM - jalasnAna, vrata snAna aura maMtra snAna / inameM se jala snAna gRhasthoM ke lie batalAyA hai tathA sAdhuoM ko vrata snAna aura maMtra snAna kahA gayA hai| (iti AryikA daMDa vidhAna) sUtaka do prakAra kA hai jo gRhastha ke ghara putra-putrI Adi kA janma ho to dasa dina kA sUtaka hai| yadi maraNako to bAraha dina kA sta ra meM jA bisa kSetra meM prasUti ho usakA sUtaka eka mahIne kA hai| yaha sUtaka jisake ghara janma ho usako lagatA hai| jo usake gotra vAle haiM unako pAMca dina kA sUtaka lagatA hai ! yadi prasUti meM hI bAlaka kA maraNa ho jAya to athavA dezAMtara meM kisI kA maraNa ho jAya yA kisI saMgrAma meM maraNa ho jAya athavA samAdhi maraNa se prANa chor3e hoM to ina sabakA sUtaka eka dina kA hai| ghor3I, gAya, bhaiMsa, dAsI Adi kI prasUti yadi apane ghara meM yA AMgana meM ho to sUtaka eka dina kA hai| yadi inakI prasUti ghara ke bAhara kisI kSetra meM yA bagIce meM hotA hai usakA sUtaka nahIM lgtaa| jisa gRhastha ke yahAM putrAdi kA janma huA ho to usako bAraha dina pIche bhagavAna arahaMta deva kA abhiSeka, jinapUjA aura pAtra dAna denA cAhie taba usakI zuddhi hotI hai| anyathA zuddhi nahIM hotii| yadi dAsI dAsa yA kanyA kI prasUti yA maraNa apane ghara ho to usa gRhastha ko tIna dina kA sUtaka lagatA hai| vaha prasUti yA maraNa apane ghara huA hai ata: doSa lagatA hai| yadi kisI gRhastha ke striyoM ke garbhapAta ho jAya to jitane mahIne kA vaha garbha ho utane dina kA sUtaka hotA hai| isameM bhI kSatriyoM ko pAMca dina, brAhmaNoM ko dasa dila, vaizya ko bAraha dina kA aura zUdra ko paMdraha dina kA sUtaka hotA hai| ___ laukika meM jo satI hotI hai usake bAda rahane vAle ghara ke svAmI ko usakI hatyA kA pApa chaha mahIne taka rahatA hai / chaha mahIne bAda prAyazcitta lekara zuddha hotA hai| jisake ghara meM koI satI ho gaI ho usako chaha mahIne pahale prAyazcitta dekara zuddha nahIM karanA caahie| yadi koI apaghAta karake dhara jAya to usake bAda rahane vAle ghara ke svAmI ko yathAyogya prAyazcitta denA cAhie / bhaiMsa kA dUdha , prasUti ke dina se paMdraha dina bAda, gAya kA dUdha prasUti ke dina se dasa dina ke bAda prAyazcita vidhAna - 136 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * S kA bakarI kA dUdha prasUti ke dina se ATha dina bAda zuddha hotA hai| isa sabakA dUdha Upara likhe dina se pahale zuddha nahIM hotaa| yadi gotrI caudhI poTI eka kA ho to dasa dina kI, pAcavI pIr3hI kA ho to chaha rAtri kA chaThIM pIr3hI vAloM ko cAra dina kA, sAtavIM pIr3hI vAle ko tIna dina kA, AThavI pIr3hI vAle ko eka dina rAta kA nauMvI pIr3hI vAle ko do pahara kA, dasavIM pIr3hI vAle ko snAna karane mAtra kA sUtaka lagatA hai| muni ko apane guru Adi ke marane kA sUtaka eka kAyotsarga karane se zuddha hotA hai tathA rAjA ke pAMca dina kA sUtaka lagatA hai| striyAM jo rajasvalA hotI hai vaha prakRti rUpa se tathA vikRta rUpa se aise do prakAra se hotI haiN| jo svabhAva se hI pratyeka mahIne yonimArga se rUdhira kA srAva hotA hai vaha prakRti rUpa se hotA hai| jo asamaya meM hI raja:srAva hotA hai usako vikRti rUpa kahate haiM vaha duSita nahIM hai usake hone para kevala snAna mAtra se zuddhi hotI haiN| yadi pacAsa varSa ke bAda rajaH srAva ho to usakI zuddhi snAna mAtra hI hai| striyoM ke pradara Adi aneka rogoM ke kAraNa rajaHsrAva hotA hai tathA vikAra rUpa hotA hai vaha rAga kI utkRSTatA se hotA hai| jo bAhara varSa kI avasthA se lekara pacAsa varSa taka pratimAsa rajo dharma hotA hai vaha kAla rajodharma hai / isake bAda akAla rUpa kahA jAtA hai| isa prakAra isake do bheda haiN| jisa dina strI ke raja kA avalokana ho usa dina se lekara tIna dina azIca hai| yadi usa dina AdhIrAta taka rajo darzana ho to bhI pahalA dina samajhanA caahie| rAtri ke tIna bhAga karanA cAhie usameM se pahalA aura dUsarA bhAga ho usI dina meM samajhanA cAhie aura pichalA eka bhAga dUsare dina kI ginatI meM lenA caahie| aisI AmnAya hai| yadi Rtu kAla ke bAda phira vahI strI aThAraha dina pahale hI rajasvalA ho jAya to vaha kevala snAna mAtra se hI zuddha ho jAtI hai| yadi koI strI atyanta yauvanavatI ho aura vaha rajasvalA hone ke dina se solaha dina ke pahale ho phira rajasvalA ho jAya to vaha snAna mAtra se zuddha ho jAtI hai tathA rajasvalA hone ke dina se yadi aThAraha dina ke pahale hI rajasvalA ho jAya to vaha snAna mAtra se zuddha prAyazcita vidhAna 137 XXX == T Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho jAtI hai| yadi usake aThArahaveM dina hI rajodharma ho to do dina kA sUtaka pAlana karanA caahie| yadi usake unnIsaveM dina rajodharma ho to usako tIna dina taka azauca pAlana karanA caahie| yadi rajasvalA hone ke bAda cauthe dina snAna kara le aura phira rajasvalA ho jAya to vaha aThAraha dina taka zuddha nahIM hotii| ___yadi koI strI apane samaya para rajasvalA huI ho to usako tIna dina taka brahmacarya pUrvaka rAtri meM kisI ekAMta sthAna meM jahAM manuSyoM kA saMcAra na ho aisI jagaha DAbha ke Asana para sonA cAhie / usako khATa, palaMga, zayyA, vastra, ruI kA vichaunA, Una kA bichaunA Adi kA sparza na kareM deva dharma kI bAta bhI na kreN| saMkucita hokara prANa dhAraNa kara rahanA cAhie / gorasa rahita eka bAra khA anna khAnA caahie| netroM meM kAjala, aMjana Adi nahIM ddaaleN| ubaTana lagAnA, tela lagAnA, puSpa mAlA pahananA, gaMdha lagAnA Adi zrRMgAra ke sabhI sAdhanoM kA tyAga karanA caahie| deva guru rAjA aura apane kula devatA kA rUpa darpa meM bhI nahIM karanA caahie| kisI vRkSa ke nIce yA palaMga para nahIM sonA caahie| tathA dina meM bhI nahIM sonA caahie| usako apane mana meM paMca mokAra maMtra kA smaraNa karanA cAhie / usakA uccAraNa nahIM karanA caahie| kevala mana meM citavana karanA caahie| apane hAtha meM vA pattala meM bhojana karanA cAhie / kisI bhI dhAtu ke bartana meM bhojana nahIM karanA caahie| yadi vaha kisI tAMbe, pItala Adi ke pAtra meM bhojana kareM to usa pAtra ko agni se zuddha karanA cAhie / cauthe dina gosarga ke bAda snAna karanA caahie| prAtaH kAla se lekara chaha ghar3I paryaMta gosarga kAla kahA jAtA hai| cauthe dina snAna karane ke bAda vaha strI apane pati aura bhojana banAne ke lie zuddha samajhanA caahie| deva pUjA, guru sevA tathA homa kArya meM vaha pAMcaveM dina zuddha hotI hai| __ yadi koI strI ina Rtu ke tIna dinoM meM rotI hai to usake bAlaka ke netra vikRta, yA aMdhA yA dhuMdhalA yA kAnA yA aicakatAnA yA Dhera yA pAnI bahanA yA lAla yA mAMjarI ho jAtI haiN| yadi koI strI aise tIna dina meM nAkhUna kATatI hai to usake bAlaka ke nAkhUnoM meM vikAra phaTe-TUTe, sUkhe, kAle, hare. Ter3he aura dekhane meM prAyazcita vidhAna - 138 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnimaltinikitinatijjereindiagawaypoojouryyyROMENar bure ho jAte haiN| yadi koI strI mIna dinoM meM DAuna jaratI mArela banAtI hai to usake bAlaka ke aThAraha prakAra ke kor3ha roga meM se koI zodhA zeSa ho jAtA hai| yadi vaha ina tIna dinoM meM gaMdha lagAve yA jala meM DUbakara snAna kare to usakA bAlaka durAcArI vyasanI hotA hai| yadi vaha AMkhoM meM aMjana lagAve to usake bAlaka ke netra nAda sahita ho jAte haiN| dina meM sone se vaha bAlaka rAta dina sone vAlA hotA hai| athavA sadA UMcane vAlA bAlaka hotA hai| jo strI ina tIna dinoM meM daur3atI hai usakA bAlaka caMcala hotA hai, utpAtI upadravI hotA hai| UMce svara se bolane yA sunane se usakA bAlaka gUMgA bahirA hotA hai / jo strI ina tIna dinoM meM haMsatI hai usake bAlaka ke tAlu, jIbha, oTha kAle par3a jAte haiN| ina tIna dinoM meM adhika bolane se usa strI ke pralApI bAlaka hotA hai| jo jhUThA ho lavAra ho usako pralApI kahate haiN| pralAponRtabhASaNaM arthAt jhUTha bolane kA nAma pralApa hai| jo strI rajodharma ke samaya meM parizrama karatI hai usake atyanta unmAda rogavAlA yA bAvalA putra hotA hai| jo strI una dinoM meM pRthvI khodatI hai usake duSTa bAlaka hotA hai / jo cor3e meM khule AkAza meM sotI hai usake unmatta bAlaka hotA hai| isalie ye ayogya kArya nahIM karane caahie| viveka pUrvaka rahanA caahie| aisA pUrvAcAryoM ne likhA hai| jo koI anAcArI, bhraSTa inakA doSa nahIM mAnate / kitane hI loga sparza karane para bhI snAna nahIM karate kitane hI loga dUsare tIsare dina snAna karAkara usake hAtha ke kie hue saba taraha ke bhojana khA lete haiN| koI koI loga unhIM dinoM meM kuzIla sevana bhI karate haiM parantu aise loga mahA adharmI, pAtakI, bhraSTa aura nIcAtinIca kahalAte haiN| aise loga sparza karane yogya bhI nahIM hai| kyoMki rajodharma vAlI strI ko pahale dina cAMDAlI saMjJA hai dUsare dina brAhmaghAtinI saMjJA hai, tIsare dina raja kI saMjJA hai aura cauthe dina zuddha hotI hai| aura jo strI para puruSagAminI hai vaha jIvana paryaMta azuddha rahatI hai| vyabhicAriNI strI snAna Adi kara lene para bhI zuddha nahIM hotii| vaha para puruSa kA tyAga kara dene mAtra se hI zuddha ho sakatI hai| aisA AcAra zAstroM meM RSiyoM ne likhA hai| gaNaxnAmmAsammammmmmma prAyazcitta vidhAna - 131 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kitane hI adharmI ina tIna dinoM meM sAmAyika, pratikramaNa tathA zAstra ke sparza Adi kAryoM ko karate haiM, aise loga usase hone vAle avinaya aura mahApApa ko nahIM maante| yadi koI ina kAryoM ke karane ke lie niSedha karate haiM to unako yaha uttara dete haiM ki isa pArI meM edA hai kI sA ra sAnA sAnA kahA rahate haiM yadi kisI ke goTha yA phor3A ho jAtA hai aura vaha paka kara phUTa jAtA hai usI prakAra striyoM kA yaha mAsika dharma hai| ataH AjJA bAhya, mahApAtakI aura unAcArI haiN| rajasvalA strI ke sparza, asparza kA usakI bhUmi kI zuddhi kA, tathA saMbhASaNa Adi ke doSoM ko arvAcIna AcAryoM ne batalAyA hai| kitane hI pApI apanI lakSmI ke mada meM Akara rajasvalA striyoM ko bhUmi para nahIM sone dete kiMtu unheM palaMga para hI sulAte haiM yadi koI usakA niSedha karatA hai to apanI rAjanIti kA abhimAna karate hue nahIM mAnate haiN| aise loga bar3e adharmI aura pAtakI gine jAte haiN| jo muni hokara ghor3e para car3he, jo strI rajasvalA avasthA meM hI palaMga para baiThe yA sove tathA jo gRhastha zAstra sabhA baiThakara bAteM kare aise puruSoM ko dekhakara hI vastra sahita snAna karanA caahie| azvArUDhayatiM dRSTvA khavA rUDhAM rjsvlaaN| zAstra sthAne gRha vaktRn, sacela snAnamAcaret // yadi koI bAlaka moha se rajasvalA strI ke pAsa sove, baiThe yA rahe to solaha bAra snAna karane se usakI zuddhi hotI hai yadi koI dUdha pIne vAlA bAlaka dUdha pIne ke lie usakA sparza kare to jala ke choTe dene mAtra se hI usakI zuddhi ho jAtI hai| kyoki aise choTe bAlaka ko snAna karane kA adhikAra nahIM hai| tayA saha tadvAlastu dvayaSTa snAne zuddhayati / tAMsparzana stanapAyI vA prokSaNe naiva zuddhayati / makSikAmArUto gAvaH svarNa magni mahAnadI / nAva: pAthodakaM pIThaM nAspRzyaM cocyate budhaiH / / prAyazcitta zAstroM meM aura bhI kitane hI padArtha batalAye haiM jinameM sparza kA prAyazcita vidhAna - 140 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSa nahIM mAnA jAtA hai| jaise makkhI, havA, gAya, svarNa, agni, mahAnadI, nAka, bAyodaka aura siMhAsana saspRzya paahote| aisA AcAryoM ne kahA hai| Aturetu samutpanne dazavAramanAturA / snAtvA snAtvA sparzedanAmAturAzuddhamApnuyAt / / jarAbhibhUtA yA nArI rajasA cet priplutaa| kathaM tasya bhavacchaucyaM zuddhisyAtkena krmnnaa|| caturthe 'hani saMprApte sparzedanyA tutAM striyaM / sA ca sacai va grAhyA yaH sparza snAtvA punaH punH|| daza dvAdaza vA kRtvA hyAcamanaM punaH punH| anye ca vAsasA tyAgaM snAtvA zuddhA bhavettu sA / / yadi koI strI kisI roga vA zoka se azakta ho yA bur3hApe se azakta ho aura taha gujaranalA ho jAya to usake sAndi isa prakAra karanA cAhie ki cauthe dina koI niroga sazakta strI use sparza kareM phira snAna kare, phira sparza kareM phira snAna kreN| isa prakAra vaha daza bAra sparza kare to vaha strI zuddha ho jAtI hai| aMta meM rajasvalA ke vastroM ko badalavAkara dasa bAraha Acamana kara tathA snAna kara lene se vaha nIroga strI bhI zuddha ho jAtI hai| yaha rUgNa rajasvalA strI kI zuddhi kA krama hai| prastuta graMtha ke mahatvapUrNa saMdarbhaH -- sUtakAnmalinau yAtau dravyabhAvau nRNAmiha / tato hi dharmacAritre maline bhavataH svayaM // 88 // sUtakA caraNenAtra dravyazuddhiH prajAyate / tato bhAvavizuddhiH syAttato vRttaM sunirmalaM / / 89 // ArtavaM sautikaM caiva mArtyavaM ttsusNgmH| azaucaM kathitaM devaiH dvijAnAM subratAtmanAM // 10 // prAyazcitta vidhAna - 141 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tra bhavati jananAzaucamAcasya vizuddhaye / nAvaH pAtaH prasUtizca tadidaM trividhaM mataM // 91 // prasave maraNe jAte nAbhicchedAtparaM kila / mAtuH pituH sapiMDAnAmazaucaM pUrNamIritaM // 92 // dUradeza mRtasyAtra pitro otuzca sUtakaM / pUrNa dUra janAnA tu divaseMka ca sUtaka // 13 // dinatrayamazaucaM syAtsA caturthe'hni zuddhayati / patyauhi kevalaM sA ca dAna pUjA su paMcame / / 94 // cANDAlini samA cAdhe brahmaghAti dvitiiyke| tRtI rajakIrUpA sA turthe'hni zuddhayati / / 95 // vratikA kSullikA cAryA kuryAdazanaM tadA / dinaM trayaM samarthA cet hanazana tu carettadA / / 96 // nIrasaM bhojanaM zuddha paaksthaanaatsuduurtH| bhuMjIt chullikA cAryA gUDhA saMvRta kAyikA // 97 // ekAzanaM sumaunena paraM tadapi nIrasaM / zuddhiM kRtvA caikAMte dhauta vastrAnvitAzubhA // 98 / / prasanna mAnasA zAMtA saiva vAratrayaM nayet / caturthe'li ca sA snAyAtmadhyAnhe zuddha vAriNA // 99 / / yA strI rajasvalA''caraM abodhAtraiva pAlayet / zUdrA sA ca matA vRtta kriyAhInA ca pApinI // 10 // putraprasUtau tadAmArtudazAhamanirIkSaNaM / sukarmAnadhikAro'sti dinAni kila viMzati // 1.1 // prAyazcita vidhAna-142 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Heavagrahaanior rrrrrrrrrrrrsAmAga strI prasUtau tu mAtuHsthAdazAhAnthanirIkSaNaM / sukarmAnadhikAro'sti yAvadizati vAsarAM // 102 // pakSAhaM ca jinejyAdhanadhikAra sulakSaNaM / mAsaikAdhamazaucaM hi prasUtAyA jinamataM / / 103 / / chahaDhAlA kAra ne likhA hai ki - je tribhuvana meM jIva anaMta, sukha cAhe dukhate bhayavaMta / tAtai dukha hAri sukhakAra, kahe sIkha guru karuNA dhAra // tathA saMsAra se nikalane kA pAra utarane kA rAstA parama pUjya vizva vaMdya prAtaH smaraNIya gurudeva, devAdhideva, muni kuMjara AcArya parameSThI AdisAgarajI mahArAja aMkalIkara ne hamAre jaise pAmara prANiyoM para karUNA kara yaha prAyazcitta vidhAna nAmaka graMtha rUpa meM apanI amUlya vANI ke mAdhyama se mArga prazasta kiyA hai| vaha sabhI bhavyoM ko isa saMsAra se tArane meM samartha hai / jisa vANI ke jJAna se lokAloka ko jAne kI sAmathya prApta hotI hai vaha vANI apane mastaka meM dhAraNa kara usako namaskAra karatA huuN| jA vANI ke jJAna se sUjhe lokaalok| so vANI mastaka car3ho sadA deta hUM dhok|| yahI bhUta vANI prastuta grantha meM hai| adhyayana kara saMsAra samudra meM jahAja ke samAna svayaM taregeM aura dUsaroM ko bhI taareNge| yaha vItarAga vijJAna se saMbhava hai aura vItarAga guruoM se saMbhava hai| tathA vartamAna yuga meM sarva prathama vItarAga vijJAna ke prastuta kartA AcArya parameSThI AdisAgara aMkalIkara haiN| jo mokSa lakSmI ke niketana hue haiN| ||shubhm bhUyAt // prAyazviza vidhAna - 143