Book Title: Patanjal Yogdarshan
Author(s): Rajveer Shastri
Publisher: Darshan Yog Mahavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020548/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Vidve Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sula cha seri2.8! Bowhudia (wed)-300 20p. For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org || oram / / pAtaMjala - yogadarzana maharSi vyAsanuM bhAgya-svAmI dayAnaMda sarasvatInI vyAkhyAthI suzobhita hindI vyAkhyA AcArya rAjavIra zAstrI (saM. dayAnaMda saMdeza) U.S.A. bhArata gujarAtI anuvAda cinubhAI goradhanabhAI paTela B.S. E. E., LL.B. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : 18, WOODHURST DR, VOORHEES, N. J. 08043, U. S.A., Phone No. 609 - 627 - 0762 : moTI khaDakI, sAmarakhA, ji. ANaMda (gujarAta) praga darzana yoga mahAvidyAlaya Aryavana, rojaDa, po. sAgapura, ji. sAbarakAMThA (gujarAta) - 383 307 phona naM. (02774) 77217 For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra PATANJAL YOGDARSHAN (gujarAtI) prathama AvRtti: adhika jeTha mAsa, vi. saM. 2055 (jUna 1999) sRSTi saMvata : 1,96,08,53,100 (1) Arya samAja mukhya vitaraka zrI raNasiMha Arya C/o. DA~. sadguNA AryA 'samyak' po. gAMdhIgrAma, jUnAgaDha (gujarAta) 362001 prAptisthAna maharSi dayAnanda mArga, rAyapura daravAjA bahAra, amadAvAda-380022 www.kobatirth.org (2) Arya samAja maharSi dayAnanda mArga, jhaMDA coka pAse, gAMdhIdhAma (kaccha) 370 201 (3) Arya samAja datta epArTamenTa, makarapurA, vaDodarA. (4) Arya samAja (5) Arya samAja rAjakoTa | bharuca | jUnAgaDha | dhAMgadhrA TaMkArA | jAmanagara | porabaMdara. ghATakopa2 / kAkaDavADI; muMbaI. (6) araviMda rANA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (7) avadhezaprasAda pAMDeya 791)DI 3, paMcazIla pArka, sekaTara-21, gAMdhInagara. phona naM. : (02712) 25615 ploTa naM.-1652/1, sekaTara-2-DI, gAMdhInagara. (8) darzana yoga mahAvidyAlaya prata : 1000 Aryavana, rojaDa, po. sAgapura, ji. sAbarakAMThA-383307. (gujarAta) phona naM. (02774) 77217 mudraka : AkRti prinTarsa, amadAvAda. 0 For Private and Personal Use Only paDatara kiMmata H rUA. 60/ phona : 2748974 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - ( dAtAno paricaya ane nivedana ) nAma : zrI jayaMtilAla khuzAlabhAI paTela tathA zrImatI gItAbena jayaMtilAla paTela B.A. (HONS) R.N. Bombay U.S.A. amArA pitAzrI khuzAlabhAI kAlidAsa paTela mULa nivAsI tarabhaNa (tA. navasArI), parivAranA jayeSTha putra hovAthI, Arthika sthiti sudhAravAnA hetuthI nAnI vaye ja mAdare vatanano tyAga karIne sana 193940nA varSomAM kenyA (AphrikA)mAM dhaMdhArthe sthAyI thayA. tyAM zarUAtamAM nAnA nAnA gAmomAM ja potAnI karmabhUmi banAvIne aMte kismu gAmamAM sthira thayA. sAdAI, ucca vicAradhArA tathA dhArmikatA temanA jIvanamAM sadAya camakatI hatI. te sAthe kaDaka zistapAlananA AgrahI paNa hatA. pU. mAtuzrI vAlIbena paNa sana 1939mAM pU. pitAzrI khuzAlabhAI sAthe ja AphrikA AvyAM hatAM. baMne e jIvanabhara athAga mahenata karIne Arthika sthiti sudaDha banAvI. potAnAM pAMca saMtAnone yogyatA mujaba keLavaNI temaja zikSaNa ApyuM. temanAM pAMca saMtAnomAMthI dIkarI caMpAbena tathA dIkarA caMdravadanabhAI laMDana, yu.ke. mAM sthAyI thayA. jayAre jyeSTha putra zrI yaMtilAla tathA anuja zrI rasikabhAI, tathA zrI kAntibhAI sAutha kerolinA amerikAmAM sthAyI thayA. temanA traNeya putro hoTela-moTelanA vyavasAyamAM parovAyelA che. mArA pati zrI je. ke. paTela sane 1978mAM amerikAmAM AvyA ane tyArathI ja hoTela-moTelanA vyavasAyamAM joDAyelA che. 1996-97nA varSamAM teozrI ahIMnI eziyana-amerikana hoTela onarsa esosiezananA pramukha hatA. A pustaka chapAvavAmAM pU. zrI cinubhAI jI. paTele khUbaja mahenata karI che. te badala temano amArA parivAra tathA kuTuMba taraphathI khUba khUba dhanyavAda karU chuM. zrImatI gItAbena je. ke. paTela B.A: (HONS) R.N. Bombay U.S.A. 4634 TOWN CREEK ROAD, ALKEN S.C. 29804 U.S.A. For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che zabdaO mAnave pAchalA keTalAMka varSomAM vijJAnanA kSetramAM camatkArika unnati karI che. khAdyAnna, veza paridhAna, bhavana, saMdezAvyavahAra, vAhanavyavahAra, udyoga, vyApAra AdinA mAdhyamathI manuSyanuM bhautika jIvana to avazya ja UMcu thayuM che. paraMtu dharma (adhyAtma)nA kSetramAM apekSita unnati karI nahIM zakavAnA pariNAmasvarUpa Aje bhoga-sAdhanonA vipula saMgrahanI vacamAM beThelo hovA chatAM paNa manuSya azAMta, asaMtuSTa, ciMtita, bhayabhIta, parataMtra ane saMtapta banI gayo che. jIvananA aMtima uddezya pUrNa ane sthAyI sukhanI prApti ane duHkhanI nivRtti mATe vijJAna ane dharma baMnenI nitAMta apekSA che - jo eka, paga samAna hoya to bIjuM AMkha samAna. vijJAna vinA jo manuSya laMgaDo che, gati nathI karI zakato to bIjI bAju adhyAtma vinA manuSya AMdhaLo che, kumArgano rAhI banI duHkha bhogavI rahyo che. - Aje eka tarapha pAzcAtya bhautika vaijJAniko kevaLa dazyamAna=Idriyagamya padArthonAM astitvane ja svIkArI Idriyo dvArA sevAtA pAMca bhautika viSayone ja, jANo, prApta karo ane bhogavo" evo nirdeza karI rahyA che. A pAMca IdriyaviSayo uparAMta koI anya AnaMdadAyaka prApya padArtha paNa che jene jANI, mAnI ane prApta karIne ja pUrNa pti thaI zake che, evI teonI mAnyatA nathI. dharma-adharma, pApa-puNya, karmaphaLa, saMskAra, punarjanma, AtmA AdinA astitvane paNa teo svIkAra nathI karatAM. to bIjI bAju pUrvanAM apUrNa adhyAtmavAdIo A samasta dazyamAna-Idriyagamya-bhUtabhautika padArtho ne mithyA batAvI mAtra adazyamAna IndriyothI apratyakSa AtmA-paramAtmA Adi padArthone ja jANavA, prApta karavA upara bhAra ApI rahyA che. saMsAramAM sukhapUrvaka rahevA mATe kevaLa zarIrane ja svastha, suMdara, baLavAna, puSTa, AkarSaka, dIrdhAyu banAvavAnI apekSA nathI hotI paraMtu zAMti, prasannatA, saMtoSa, nirbhIkatA, svataMtratA mATe AtmA ane manane paNa zuddha ane baLavAna banAvavAnI apekSA hoya che. RSioe A bIjA prakAranA kAryo mATe yoganAM ATha aMgonA parijJAna sAthe yogAbhyAsa karavAno upadeza karyo che. darzanomAM For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir varNavela AtmA-paramAtmA, mana-buddhi, Idriyo, saMskAra, doSa, karma, karmaphaLa, punarjanma, sukha-duHkha, vidyA-avidyA, baMdhana-mokSa Adi padArthonAM svarUpane manuSya jo sArI rIte jANI le, to kevaLa vyaktigata ane pArivArika ja nahIM, paraMtu samAja, rASTra ane vizvavyApI hiMsA, jUTha, chaLa-kapaTa, anyAya, corI, jArI Adi samasta anaitika dUSaNo paNa dUra thaI zake che. - yogAbhyAsa karavAthI zarIra- mana, Idriyo, buddhinAM preraka, saMcAlaka, niyaMtraka, cetanatattva AtmAne tathA samasta dazyamAna, adazyamAna vizALa brahmAMDanI pAchaLa eka sarvavyApaka, sarvajJa, sarvazaktimAna, nirAkAra, nyAyakArI, dayALu, cetanatattva paramAtmAno bodha thAya che. A yogAbhyAsanA mAdhyamathI vyaktinI buddhi sUkSma thAya che, smRtizakti vikasita thAya che, ekAgratA vadhe che, Idriyo para saMyama thAya che ane mana para adhikAranI prApti thAya che jenA pariNAmasvarUpe yogAbhyAsI vyakti potAnA manamAM vidyamAna rAga, dveSa, moha AdithI saMbaMdhita avidyAjanita kusaMskArone oLakhI emane dabAvavAmAM, nirbaLa karavAmAM ane AgaLa vadhIne naSTa karavAmAM samartha thaI jAya che. A saMskAronI vidyamAnatAmAM ja vyakti saMsAramAM aniSTa karmo kare che ane duHkhone bhogave che. A yogadarzanamAM janmamaraNanA cakramAMthI chUTI mokSaprApti karavAnuM samasta vidhividhAna ApavAmAM AvyuM che. sAthe sAthe yogamArgamAM AvanArA vividha sAdhako, bAdhako (=bAdhAo) ane siddhio AdinuM paNa vidhAna karavAmAM AvyuM che, gujarAtI bhASAmAM vyAsabhASyanI ArSa TIkAno anuvAda zrI cinubhAI paTele karIne gujarAtI pAThako mATe eka mahAna upakAra karyo che. AryajagatanA kRtabhUriparizrama, yoganiSTha svAmI satyapatijI parivrAjakanA yogasaMbaMdhI vyavahArika maMtavyo, nirNayono paNa siddhionA prakaraNamAM samAveza karI devAmAM Avela che jenAthI A gujarAtI AvRttinA mahattvamAM vizeSa vRddhi thavA pAmela che. zrI dinezakumAra sukhaDiyA tathA nalinacandra modIe pUrato puruSArtha karI bhAvAnuvAda tathA mudraNa saMbaMdhI truTionuM sUkSmatAthI paryAvalokana karI yathAsaMbhava pariSkAra karavAno uttama prayAsa karyo che. anuvAdaka, saMpAdaka, mudraka, mudraNasaMzodhako, dAnI, vitarako sarve prati zubhakAmanA prakaTa karatAM evI AzA karuM chuM ke yoga-jijJAsu, svAdhyAyazIla, dhArmika sajjano A prAcIna brahmavidyAnA advitIya graMthano abhyAsa karIne potAnA jIvananAM carama lakSyane prApta karavAmAM samartha thaze. e ja AzA sAthe - - jJAnezvarAya. For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prastAvanA anuvAdaka - cinubhAI go. paTela pAtaMjala yogazAsanA maharSi vyAsakRta bhAkhanA, mahAna vidvAna Arya graMthonA adhyetA mAnyavara AcArya rAjavIra zAstrIjInA karelA hiMdI anuvAdanuM gujarAtI bhASAMtara Arya pAThakonA hAthamAM mUktAM ghaNo ja AnaMda anubhavuM chuM. parama kRpALu paramAtmAnI asIma kRpAthI ane temanI aMtaH preraNAthI gujarAtI anuvAda karyo che, ema kahuM to khoTuM nathI. kAraNa ke huM paramAtmAnI bhakti vaidika DhaMgathI karuM chuM ane A yogazAstra paNa bhakti vijJAna ja che. yogazAstra tathA upAsanA e bhakti vijJAnanA paryAyavAcI zabdo gaNIe topaNa ayathArtha nathI. A anuvAdamAM krama A pramANe che - prathama sUtra, pachI sUtrArtha, bhAkha-anuvAda ane AcArya rAjavIra zAstrIjIno bhAvArtha ane chelle mULa bhASyanI pAda-TIppaNIne noMdha rUpe mUkavAmAM AvI che. A graMthamAM maharSi vyAsanuM saMskRta-bhApya choDI devAmAM AvyuM che, kAraNa ke sAmAnya janatA saMskRta bhASAthI anabhijJa hoI, tene paDatuM mUkavAmAM AvyuM che chatAM paNa je jijJAsune saMskRta bhASya jovAnI IcchA hoya temaNe AcArya rAjavIra zArIjInuM pAtaMjala-yogazAstra jovA vinaMtI che. - A yogazArAmAM sAmAnya saMsArIo mATe paNa yogamAM dAkhala thavAnI rIta maharSi vyAse batAvI che jene kriyAtmakyoga kahe che. svAdhyAya, tapa ane Izvara-praNidhAna e traNa enAM mukhya aMga che. koI paNa saMsArI vyakti A aMgothI yogamAM praveza karI zake che. temanI vyAkhyA tathA vigatavAra varNana mATe A graMthano sAdhana-pAda jovA tema ja ciMtana karavA yogya che. anuvAdanA mULa hetu e che prathama to AvAM vaidika sAhitya gujarAtI bhASAmAM bilakula upalabdha nathI. ane bIju e ke ApaNI gujarAtanI bhalI bhoLI janatA vividha saMpradAyonI majabUta pakaDamAM che ke je paraspara virodha, mithyAvAda, mithyA ADaMbara, lokeSaNA, vireSaNA, ziSya-eSaNAthI khadabadI rahyA che tadghaparAMta mUrtipUjA, avatAravAda, aneka deva-devIonI mAnyatA, gurUpUjA, aMdhazraddhA, aneka bhagavAnonI mAnyatA tema ja bhagavAnane ApaNA jevA saMsArI (patnIvALA) banAvavA vagerenI mithyA kalpanAothI gujarAtanA Astika jagatane majabUta pakaDamAM lIdhuM che. etadartha yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org janatAnuM dhana haraNa karavAnI pracaMDa lIlA eka yA bIjA bahAnA heThaLa cAlI rahI che. duHkhanI vAta to e che ke Ajano zikSita varga-enjinIaro, DaoNkaTaro, vakIlo tema ja vidvAna varga paNa temAMthI bAkAta nathI tenuM mukhya kAraNa upara jaNAvyuM che te che - eTale ke vaidika sAhitya gujarAtI bhASAmAM upalabdha nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtanI prajA vepArI che, evI chApa ApaNI gujarAtanI prajAnI sarvatra che e daSTie vicArIe to gujarAta eka moTuM sAMpradAyonuM bajAra che. bhAratanA koI paNa rAjyamAM je koI saMpradAyarUpI dukAna na cAlatI hoya tevI badhIja dukAnonuM moTuM bajA2 gujarAta banI gayuM che. ane gujarAtI prajA vepArI hoI, saMpradAyavAdIone temanI dukAno calAvavAnI ghaNI ja anukULatA AvI gaI ane gujarAtanI prajA temanA grAhaka paNa banI gaI. Ano sIdho sAdo artha e thayo ke IzvaranI bhaktinA aMcaLA heThaLa ApaNane saMpradAyavAdIonA DhoMga, dhatiMga ane pAkhaMDa game che. kAraNa game te hoya paraMtu ApaNe Izvarane tema ja temanI bhaktine sAcA svarUpamAM samajavI nathI, are khoTI mAnyatAo ane ADaMbarone tyajIne temanAM sAcAM svarUpane paNa samajavA taiyAra nathI e ghaNA ja duHkhanI bAbata che. ApaNA AvA mAnasika pratibhAvathI saMpradAyavAdIone paNa ApaNI bhakti mAphaka AvI gaI che. paraMtu he mArA sujJa gujarAtI bhAI-baheno A nathI bhakti ke nathI AvI rIte bhakti karavAnuM koI paNa Arpa-graMthamAM pramANa. e to mAtra saMpradAyavAdIonI mithyA kalpanAthI mAnelA bhagavAna che, je bhakti karavAthI ApaNo manuSyajanma eLe (nakAmo) jAya che, kAraNa ke emAM AtmAne kaMI ja lAbha thato nathI. enAthI nathI to puNya maLatu ke na to e zubha karma che. TUMkamAM evI bhaktinuM koI phaLa nathI. UlaTuM A pachInAM jIvana pachI azubha karma karyAM haze to pazu-pakSI, kITa, pataMga vagere yonimAM janma thaze. hA ApaNI bhaktithI maThAdhizo, mahaMto, temanA ziSyo, mahAdeva, maMdiranA pUjArIo tathA banI beThelA gurUone ApaNI aMdhabhaktinuM phaLa jarUra maLe che. eTale ke koI paNa jAtano parizrama karyA vinA ja miThAI-mevA, dAna, vAha vAha, mojazokha vagere mATenuM dhana teone jarUra maLe che. A mATe gujarAtanI zANI prajAne A yogazAstra yAne bhakti-vijJAnanuM eka vakhata paNa vAMcana ka2vA anurodha karUM chuM jethI IzvaranI sAcI upAsanA yAne bhakti kevI rIte karavI tenuM jJAna thaI jAya ane mahAdeva, maMdiramAM javuM ke na javuM te vAta paNa samajAI jAya. yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org chelle yogadarzana mahAvidyAlaya, Aryavana, rojaDa, ji. sAbarakAMThAnA mahAna vidvAna tapasvI, samAdaraNIya bra. AcArya jJAnezvara AryanI preraNAthI A bhAgyano anuvAda karavAno utsAha vadhI gayo kema ke tene chapAvavAnI saMpUrNa javAbadArI temaNe svIkArI che te badala huM kRtakRtyatA anubhavuM chuM tema ja temano adhikatama dhanyavAda karUM chuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdaraNIya zrI jyaMtIlAla ke. paTela tathA teozrInAM dharmapatnI a.sau. gItAbahena paTela sAthe keliphorniyAmAM maLelA, AryasamAja oNpha amerikAnA 8 mA vArSika mahAsaMmelanamAM mAre A yugalano prathama paricaya thayo. meM temane mArUM thoDuMka gujarAtI sAhitya pradAna karyu. temAMthI temane jANa thaI ke vaidika darzana graMthono anuvAda karIne koI paNa jijJAsunA svajananI smRti arthe prakAzita karUM chuM eTale temaNe mArI sAme mA. zrI je. ke. paTelanAM mAtA-pitAnA smaraNArthe koIka darzana graMtha prakAzita karavA jaNAvyuM. meM AcArya zrI rAjavIra kRta pAtaMjala - yogadarzana vyAsa bhASyanA gujarAtI anuvAdanI zarUAta to karI dIdhelI hatI ja. ane koIka puraskartA maLe tenI vimAsaNamAM hato ja, tyAre temaNe sAmethI ja prastAva prastuta karyo. - Ama parama kRpALu paramAtmAnI kRpAe zubha kArya saraLa banI gayuM. a.sau. zrImatI gItAbahena je. ke. paTela daMpatIe A graMtha chapAvIne prakAzita karavAmAM saMpUrNa Arthika sahayoga pradAna karIne mArA jevA anuvAdakane atyAdhika protsAhita karyo che. te badala Arya yugalane koTi koTi dhanyavAda karUM chuM. a.sau. zrImatI gItAbahena bI.e. vItha onarsa bombe yunivarsiTInAM grejyueTa che tathA rajisTarDa narsanI yu.esa.e.nI DIgrI paNa dhAraNa karelI che. eTale zikSaNa kSetre ghaNAM ja AgaLa che. jayAre temanA pati mA. zrI jyaMtIlAla ke. paTela vyApAra dhaMdhAmAM ghaNA ja kuzaLa che ane ahIMnA hoTela-moTelanA dhaMdhAmAM vyasta che. teozrI nAnI moTI ghaNI ja moTelonA mAlika che. e Arya yugalane so varSa athavA tethI paNa vadhu AyuSya 5ramAtmA pradAna kare, tema ja AvAM zubha kAryomAM bhaviSyamAM sahayoga pradAna karavAnI parama kRpALu paramAtmA temane preravA kRpA kare evI hArdika prArthanA karUM chuM. cinubhAI goradhanabhAI paTela B.S.E.E., LL.B. - nyujarsI, yu.esa.e. yogadarzana For Private and Personal Use Only 3 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( prAkathAna pAThakonI samakSa A yogadarzana tathA vyAsa-bhAgyanI vyAkhyA raju karatAM jayAM amane hArdika prasannatA tema ja AtmasaMtoSa thaI rahyo che, tyAM pAThakone paNa yogadarzananI A apUrva vyAkhyAthI avazya prasannatA thaze, evI amane AzA che. mAnavajIvananuM carama lakSya che-duHkhothI chUTavuM ane mokSa prApta karavo, prakRtinAM lAMbAM baMdhanamAMthI chUTIne paramAtmAnA parama AnaMdanI anubhUti karavI ane ajJAna tathA mithyAjJAnanI kalupita, bhrAnta tathA ghora aMdhakAranI dazAomAMthI chUTIne pavitra jJAnanA prakAzane prApta karIne, satyanI prApti karavAnI che. A udezyanI pUrti darzanavidyA vinA nathI thaI zakatI. AjanI viSama paristhitiomAM mAnava keTalo brAnta thaI cUkyo che ane tenA azAMta, bhrAnta tema ja klezomAM nimagna aMtaHkaraNanA paDadA para aMkita kaluSita vAsanAone dUra karavA mATe tathA mAnavajAtinI durdazArUpa jaTila samasyAnuM zuM samAdhAna hoI zake? teno uttara ApatAM maharSi dayAnaMde kahyuM che - agara jo mane koI pUche ke A pAgalapanano koI upAya paNa che ke nahIM ? to mAro uttara e che ke joke roga ghaNo ja vadhI gayo che to paNa teno upAya thaI zake che. jo paramAtmAnI kRpA thaI, to roga asAdhya nathI. veda ane cha (6) darzano jevAM prAcIna pustakonA judI judI bhASAomAM anuvAda karIne, badhA ja lokone, jenAthI anAyAsa prAcIna vidyAonuM jJAna prApta thaI zake, evo prayatna karavo joIe..... sugamatAthI jaladI lokonI AMkho khulI jaze ane durdazA dUra thaIne sudazA prApta thaze." (upadeza maMjarI, 13mo upadeza) maharSinAM A amUlya-vacana ja prastuta bhASyanAM preraka banyAM che. ArSa sAhitya pracAra TrasTanA saMsthApaka sva. zrI lAlA dIpacaMdajI Aryae jayAre A vacana vAMcyAM, to temanA hRdayamAM agAuthI vidyamAna Arma-jJAna pratye daDha vizvAsanA aMkurone jANe saMjIvanI amRta-varSA maLavAthI apUrva-zakti prApta thaI ane e nizcaya karyo ke darzanonI vidyAne janasAdhAraNanI bhASAmAM prakAzita karAvavAmAM Ave. ane temaNe mane A kAryane mATe preraNA ja na ApI, paraMtu AgrahapUrvaka A kAryamAM niyukta karyo. ane jema jema presa kopI taiyAra thavA lAgI tema tema ja lAlAjI yoga-darzananI presa kopInuM svayaM ghaNA ja dhyAnathI pArAyaNa karatA hatA ane ema kahyA karatA hatA ke joke A darzanane meM ghaNI vAra vAMcyuM che paraMtu A bhASyathI aneka sthaLonuM mane ghaNuM ja spaSTIkaraNa thaI gayuM che. A bhASyanA prakAzanane joIne temane keTalI hArdika prasannatA thAta? paraMtu Izvara IcchA baLavAna che. vidhinA niyama aTala che. te ApaNI vacamAM na rahI zakayA. temanI ja preraNA tathA RSionA pratye atUTa-AsthAnA kAraNe yogadarzanane vyAsa-bhApya sahita prakAzita karavAmAM AvyuM che. sAthe ja maharSi dayAnaMda, yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRta vyAkhyAonA yathAsthAna saMnivezathI A bhASyanuM mahatva ghaNuM ja vadhI gayuM che. kema ke yathArthavettA RSionI vyAkhyA nizcaMnta tema ja spaSTa hoya che. AzA che ke svAdhyAyazIla pAThaka A bhAgyathI avazya lAbhAnvita thaze ja. (1) darzanono divya saMdeza - (parIkSA karIne nirNaya karavAno che) badhAM darzanonuM eka ja lakSya che- duHkhonuM mULa kAraNa avidyAnI nivRtti karAvIne mokSanI prApti karAvavI. vidyA netrI mUrta sarvajonAra (yoga bhApya 4/11) avidyA samasta kalezonuM mULa kAraNa che. A vyAsa bhAgya pramANe samasta ajJAna tathA mithyAjJAnonuM kAraNa avidyA che. avidyA ane tenA saMskArono nAza karIne satyajJAnane prApta karAvavuM ja badhA darzanakArono uddezya che. prakRtithI laIne paramAtmA sudhInuM satyajJAna kevI rIte saMbhava che? tenA mATe darzanomAM vizeSa paddhatino nirdeza karyo che. te paddhatimAM uddezya, lakSaNa tathA tenI parIkSAno samAveza karavAmAM Avyo che. A paddhati vinA satya-asatyano nirNaya karavo kadApi saMbhava nathI. maharSi dayAnaMde prAcIna RSionI darzana-paddhatino ja Azraya laIne samasta matamatAMtaravALAone satya-asatyanA nirNaya mATe AhvAna karyuM hatuM. maharSie satyapakSanA nirNaya mATe parIkSAnI kasoTI batAvatAM potAnA graMthomAM spaSTa lakhyuM che ke - (ka) "je je A parIkSAothI viruddha che, te te graMthone na bhaNe, nabhaNAve. kema ke 'nakSapraHTTkhya vastusiddhi !' lakSaNa jema ke vitI pRthavI je pRthvI che, te gaMdhavALI che. AvAM lakSaNa tathA pratyakSa vagere pramANa, tenAthI sarva satyAsatya ane padArthono nirNaya thaI jAya che." (sa. pra. trIjo samullAsa). (kha) "have je bhaNavA-bhaNAvavAnuM che, te te sArI rIte parIkSA karIne thavuM yogya che. parIkSA pAMca prakArathI thAya che (1) je je IzvaranA guNa, karma, svabhAva ane vedone anukULa hoya te te satya ane tenAthI virUddha asatya che. (2) je je sRSTikramane anukULa, te te satya ane je je sRSTikramathI virUddha hoya te badhuM ja asatya che. jema ke koI kahe ke "mAtA-pitAnA yoga vinA ja bALaka utpanna thayuM." AvuM kathana sRSTikramathI virUddha hovAthI sarvathA asatya che. (3) Apta arthAt je dhArmika, vidvAna, satyavAdI, niSkapaTIonAM saMga upadezane anukULa che. te te grAhya ane je je virUddha te te agrAhya che. (4) potAnA AtmAnI pavitratA vidyAne anukULa, arthAt jevuM potAne sukha priya ane duHkha apriya che, tevuM ja sarvatra samajI levuM ke huM paNa koIne duHkha athavA sukha ApIza to te paNa aprasanna tathA prasanna thaze ane (5) ATheya pramANo arthAta pratyakSa, Agama, anumAna, zabda, aitihya, arthapatti, saMbhava ane abhAva...............A pAMca prakAranI parIkSAothI manuSya satya-asatyano nizcaya karI zake che. nahIMtara nahIM. | (sa. pra. trIjo samullAsa) A ja prakAre vivAdAspada saMdigdha viSayomAM paNa satya jJAnane mATe darzanomAM prAkrathana For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vizeSa parIkSA paddhationo nirdeza karavAmAM Avyo che. jema ke - * (1) veda svataHpramANa graMtha che. kurAna, purANa tathA bAIbala vagere nathI, teno nirNaya kevI rIte karavo ? A vipayamAM darzanakAre spaSTa uhApoha karavAnI je paddhati lakhI che, maharSi dayAnaMde tene ja apanAvIne satya-asatyano nirNaya karyo che. darzanakAra lakhe che. tevu prAmANyamanRta-vyAdhAtA-punavattoSamyaH / / (nyA. 21/57) arthAt je pustakamAM traNa dopa hoya te pramANa karavA yogya nathI hoI zakatuM. arthAt jemAM mithyAvAtono ullekha hoya, paraspara virodhI vAto lakhI hoya ane punarukta asaMbaddha vAtono samAveza hoya, te pustaka prAmANika nathI hoI zakatuM. (* joke A sUtra koI anya viSaya para darzanakAre lakhyuM che. jema te viSayamAM A hetuo che, te ja rIte anyatra paNa lagAvavuM joIe.) (2) ane nyAyanI kasoTI batAvatAM nyAya tathA vAtsyAyanabhApya (nyA. 1 1 1)mAM spaSTa lakhyuM che - 'pramArthaparIkSaLa nyAya H / ' pramANothI koI padArthanI parIkSA karavI ja nyAya che. jema ke dIpaka vagere prakAza karavAnAM sAdhanothI vastuono bhAva tathA abhAvanuM jJAna thAya che te ja prakAre pramANathI sata, asata vastuonuM jJAna thaI jAya che. (3) ane je vyaktio veda Adi zAstro para paNa vizvAsa nathI karatAM, temanI sAthe satyAsatyano nirNaya kevI rIte karavo ? tenA mATe darzanakAre pAMca avayavavALA parArtha anumAnano nirdeza karyo che. arthAt pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya tathA nigamana dvArA satya-asatyano nirNaya karavo. nyAyadarzana 1/2/1 mAM vAda (zAstrArtha)nuM svarUpa ja e batAvyuM che ke - pramANa tathA tarkathI svapakSanuM khaMDana tathA pa2pakSanuM khaMDana karavuM joIe ane pAMca avayavo dvArA pakSa-vipakSano nirNaya karavo ene ja vAda kahevAya che. hetu tathA udAharaNa vagerethI hIna pratijJA karanAro parAjita kahevAya che. (4) A ja prakAre parIkSAnI bIjI eka vidhi - tarka che. anirNIta viSayano nirNaya ka2vAne mATe hetu AdithI tattvajJAnane mATe UhA karavI 'tarka' kahevAya che. tarkathI mithyA mata-matAMtaravALA to ghaNA ja bhayabhIta rahe che. paraMtu dharma-adharmanA nirNayamAM tarka ghaNo ja sahAyaka thAya che. 6 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (5) A ja prakAre sUkSma viSayonA jJAna mATe paNa parIkSAnI vidhio darzanakAroe lakhI che jema ke - kAraNa vinA kArya nathI thatuM. anya dvArA joelI ke sAMbhaLelI vastunuM smaraNa bIjAne nathI thatuM. mRtyuno bhaya badhAne satAve che, ane pUrva anubhava vinA e (bhaya) nathI thaI zakato. eka samayamAM eka ja jJAna thAya che, aneka nahIM. kartA vinA koI vastu banI zakatI nathI. ityAdi parIkSAnI vidhiothI punarjanmanI, jIvAtmAnI, iMdriyothI bhinna mananI, sUkSma-prakRtinI, ane sarva vyApaka 5ramAtmAnI sattAno bodha thAya che. A prakAranI sUkSma viSayone jANavAnI parIkSA-paddhatiothI darzanazAstra otaprota che. jemane apanAvavAthI badhI ja mithyA-bhrAntio, saMzayo tathA ajJAnano yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAza thaIne satyajJAnano prakAza thaI jAya che. darzanakAronI A parIkSA-vidhiothI mithyA mata-matAMtaravALA siMhanI 'AgaLa bakarInI jema gabharAya che. jevA ke ALasu, puruSArthahIna tathA maMdamati parIkSArthI parIkSAnA nAmathI ja bhayabhIta rahe che. A ja prakAre satyajJAnathI vimukha svArthI, durAgrahI tathA mithyA pakSavALI vyaktio paNa A satyanI kasoTIothI bhayabhIta ja nathI thatAM. badhe Ane zuddha-virodha athavA kalahanuM kAraNa kahIne lokone bahekAve che. paraMtu ajJAnano nAza ane vidyAnI prApti A vidhio vinA kadApi saMbhava nathI. mATe duHkhothI chUTavAne mATe darzanavidyAnuM pArAyaNa avazya karavuM joIe. (2) darzana kone kahe che sRSTinA prAraMbhathI ja mAnavamAM jijJAsA ane anveSaNa (zodha)nI pravRtti rahI che. mAnave jayAre A dharAtala para avataraNa karyuM ane potAnAM cakSuone kholyAM, tyArathI ja te potAnI cAreya taraphanI vidyamAna (dakhAtI) prAkRtika vastuo, sUrya, caMdra vagerenAM vyavasthita bhramaNa, ghulokavartI asaMkhya nakSatra maMDaLa, badhA ja jIvone karma-pramANe sukha duHkhanI adbhuta vyavasthA karanArA niyaMtA paramezvara vagerenA viSayamAM jANavAnI IcchA karato rahyo che. A jijJAsA vRttine zAnta karavA mATe tathA laukika pAralaukika sukhonAM sAdhanone prApta karavA mATe karelA satata prayatnonuM ja A phaLa che ke mAnave loka-lokAMtaromAM paNa pahoMcavAnI saphaLatA prApta karI lIdhI che. paraMtu prAcIna RSi-munioe, phakta bhautika unnatithI ja saMtoSa nathI mAnyo balka sUkSmathI sUkSma, gUDhatama, je tattvone satata-sAdhanA tathA Izvara ArAdhanAthI jANavAmAM saphaLatA prApta karI hatI. AvA yathArtha-jJAnanuM nAma "darzana' che. teneti TarzananuM A darzana zabdanI vyutpattithI paNa e ja spaSTa thAya che ke sata asata padArthonA jJAnane ja darzana kahe che. yogadarzana tathA vyAsa-bhASyamAM darzana' zabdano prayoga A ja arthamAM karatAM lakhyuM che ke - (ka) paramArthatatu jJAnadarzana nivatA (vyAsa bhASya 3/55) (kha) meva Tarzane rAtiseva Darzanam (vyAsa-bhASya 2/24) arthAt - satyajJAnathI adarzana =ajJAnanI nivRtti thaI jAya che. athavA samasta jJAnomAM sarvottama jJAna khyAti=vivekakhyAti che. sUtrakAre buddhine mATe paNa darzana zabdano prayoga karyo che - nazorAvaivAmita" (yo. ra/6) puruSa ane buddhine eka mAnavI e ja "asmitA' kaleza che. vyAsa bhASyamAM anyatra adarzanane baMdhananuM kAraNa tathA darzanane mokSanuM kAraNa batAvatAM lakhyuM che - "tathvIna vAra darzanAnivartita ' (yo. ra/ra4) yathArthamAM mAnava jema jema tarka ane prAkathana For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org buddhi dvArA vividha samasyAonuM samAdhAna ane duHkhothI nivRttino upAya vicAravAno prayAsa kare che, tema tema ja te darzananA kSetramAM pahoMcI jAya che. saMsAra zuM che ? tene banAvavAnuM zuM prayojana che ? tene banAvanAro koNa che ? vagere praznonuM samAdhAna darzana ja karAve che. (3) darzanonAM mULa veda che sRSTinI zarUAtamAM paramaguru paramAtmA mAnavonA kalyANa arthe vedano upadeza kare che. veda badhI ja satya-vidyAonuM mULa che. vedanA AzrayathI ja samasta jJAna-vijJAnano saMsAramAM prasAra thAya che. darzana-vidyAno srota paNa veda ja che. eTalA mATe temane upAMga kahe che. A viSayamAM vaidika pramANa A prakAre che. - (ka) jo annA vera rUda prAvoSat bhuta AkhAtA ta ya visRSTi: / / (R. 1/129/6) arthAt koNa jANe che ? koNa upadeza kare che ? amAro janma kevI rIte thayo che ? A sRSTi kevI rIte banI ? vagere praznonuM mULa tathA temano uttara vedamAMthI maLe che. mAnava paNa A vidyAne vedomAMthI ja zIkhyo che. duHkhapAza karAvo. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (kha) 3ghuttamaM vaLa pAzamacchavAyAM vinavyAM zrathAya / / (R. 1/24/15) arthAt he varaNIya paramezvara ! ame uttama, madhyama tathA nikRSTa traNa prakAranAM (baMdhana)thI du:khI chIe. Apa jJAna prakAza dvArA A duHkhonAM baMdhanathI mukata (ga) maM mA tapattpamita : sapatnIrava parzava : / mUSo na zinA vyavRtti mA.............. (R. 1/1058) manuSya zatakratu indra = paramezvarane prArthanA kare che amane ajJAnanA kAraNe duHkha A prakAre duHkhI karI rahyAM che, jema zokaya (sapatnIo) patine saMtapta karatI rahe che athavA svArthavaza uMdaranI mAphaka manuSya tRSNA nadImAM DUbelo bIjAne nukazAna karavAmAM saMkoca nathI karato A ayajJIya bhAvanA ja mAnavanA duHkhanuM kAraNa che. (5) vidyayA mRtyu tattta vidyayAmRtama te|| (yaju. 40/14) arthAt mRtyu--trividha duHkhothI chUTavAne mATe vidyA tathA avidyA baMnene jANavI parama Avazyaka che. avidyA=(karma tathA upAsanA)thI duHkhothI chUTIne vidyA dvArA jIvAtmA mokSane prApta kare che. 8 (3) tameva vivitvAtimRtyumati nAnyaH pA: vidyate'yanAya|| (yaju. 31/18) saMsAranAM samasta sukha kSaNika ja che. temanuM pariNAma du:kha ja hoya che. mATe prakRtinAM tattvone jANIne jIvAtmA jayAre temanI yathAvaMtAne jANI le che, tyAre te prakRtithI virakta thaIne paramAnanda svarUpa paramAtmAno Azraya le che. ane duHkhonA yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baMdhanathI mukta thaI jAya che. A vaidika satya mAnyatAono ja Azraya laIne ja darzanakAroe Izvara, jIva tathA prakRtinAM satya svarUpone lakSaNa, parIkSA vagere karIne samajAvyAM che. ane vaidika mArgane saraLa vidhithI samajAvIne ApaNI samakSa rajU karyo che. eTalA mATe maharSi dayAnaMde vedAMga, upAMga tathA brAhmaNa graMthone ja prAcIna veda bhApya mAnyAM che. darzano vinA vedamaMtronI vyAkhyA karavI kadApi saMbhava nathI. jema veda maMtromAM 'sahastrazIrSA puruSa: sahasrAkSa: (yaju.) viSayAmRtamanute (yaju.)vidyAkhyAvidyAnva (yaju.) 'yujhjhate mana :' (Rg.) vageremAM paThita puruSa, vidyA, avidyA, mana vagere zabdonI paribhASA darzanomAM ja maLeche. paramAtmAnAM sAcA svarUpano bodha to darzanonI vyAkhyA vinA samajI ja nathI zakAto. vedokta 'aAyan 'zuddhat 'apAvindvam' vagere paramezvarane mATe vaparAyelAM padonI vyAkhyA ja yogadarzanamAM kaleza, karma, vipAkAzayathI rahita puruSavizepa kahIne karI che. vaizepikadarzanamAM dravya vagere padArthonA sAdharma-vaidharmanuM kathana karyuM che. te paNa vedanI riti=khaMDIkaraNa-vizleSaNa ane aiita= akhaMDIkaraNa=saMzleSaNa athavA vittimavitti vinavat vidvAn (R. 4/2/11) citi=jJAna, aciti=ajJAnanuM sAmAnya-vizeSarUpathI vizleSaNa karyuche. sAMkhyadarzanamAM satkAryavAdano siddhAMta RRgvedanA nAsadIya sUktamAM paThita sata tathA asata padonI ja vyAkhyA che. nyAyadarzanamAM pramANa, prameya, tarka vagerenuM vizeSa kathana karavAmAM AvyuM che. pramANothI ja padArthonI parIkSA karavAne nyAya mAnyo che. tarkane vedamAM nha' zabdathI kahevAmAM Avyo che. prameyAMtargata AtmA, mana, zarIra vagerenuM maMtromAM paryApta varNana maLe che. mImAMsAdarzanamAM - vaidika - yajJonI vyAkhyA karI che. veda-maMtromAM yajJa, yajamAna, AhavanIya, gArhapatya vagerenuM varNana maLe che. satyA : santu yajJamAnasya mA :'vagere maMtromAM yajJakartAnI zubhAzaMsA, ane 'RRnAM htA poSamAste pupuSvAn gAyatra tyAM gAyati zavavarIju vagere maMtromAM yajJanA hotA, udgAtA, adhvaryu tathA brahmA cAreya hotAonAM varNana maLe che. vedAnta darzanamAM veda pratipAdita siddhAMtonI ja vyAkhyA karI che. emAM brahmane vedo tathA sRSTinI utpatyAdinuM kAraNa mAnyuM che. vedamAM kahyuM che 'tasmAt yajJAt sarvaduta RRSa : sAmAni zire (yaju. 31/7) yaM visRSTiyaMta AbabhUva.. ..yo adhyAdhyakSa : ' (R. 10/129/7) ityAdi maMtromAM paramezvarane sRSTino kartA, niyaMtA tathA vedajJAnane ApanAro kahyo che. sapUre tadantike (yaju.) vagere maMtromAM paramezvaranuM ajJAnavaza ja dUratva ane jJAnathI ja samIpatA athavA prApti kahI che. A ja mAnyatAonuM vistRta vyAkhyAna yoga tathA vedAnta darzanamAM karavAmAM AvyuM che. jenAthI spaSTa che ke darzanazAstro samasta vaidika-mAnyatAonuM ja pratipAdana kare che. vedomAM je vAto bIjarUpamAM kahI che, temanuM ja darzanakAroe vistArathI parIkSA karIne tathA lakSaNa sahita vyAkhyAna karyu che. ' prAkmathana For Private and Personal Use Only 9 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (4) vaidika darzanono sAmAnya paricaya samasta bhAratIya darzanone Astika nAstika bhedathI be bhAgomAM vaheMcavAmAM AvyA che. je darzana Izvara tathA vedokata vAto para vizvAsa nathI karatA, te nAstika vargamAM parigaNita karavAmAM Ave che. temAM cArvAka darzana, jaina darzana tathA bauddha darzana mukhya che. ane je Izvara tathA vedo para vizvAsa ja nathI karatA, pratyuta tene parama pramANa mAnIne vedAnukULa vAtonuM vyAkhyAna kare che, evAM darzanone AstikavargamAM mAnavAmAM Ave che - ane temano sAmAnya paricaya A pramANe che. (1) nyAya-darzana - maharSi gautama racita A darzanamAM pramANa-prameya Adi soLa padArthonA tattvajJAnathI mokSa-prAptinuM varNana karavAmAM AvyuM che, emAM A padArthonA varNanamAM A krama rAkhyo che. - prathama uddezyakapadArthonuM nAmapUrvaka kathana. pachI temanAM lakSaNa tathA tyArapachI temanI vistRta parIkSA. vidyAmRtanute A veda-maMtra pramANe mokSa-prAptino A krama rAkhavAmAM Avyo che - padArthonA tattvajJAnathI mithyAjJAnanI nivRtti thavAthI kramazaH rAga, dveSa, lobha Adi doSonI nivRtti, azubha karmomAM pravRttinuM na thavuM, tyArapachI janma Adi duHkhonI nivRttithI mokSa prApta thAya che. ane prArthaparIkSa cAle? A nyAyanI paribhASA pramANe nyAya karavAnI paddhati tathA temAM jaya-parAjayanAM kAraNo (nigrahasthAna vagere)no spaSTa nirdeza karavAmAM Avyo che. saMzayAspada viSayo para nirNaya karavAno prakAra, vAdanI paMcAvayava AdirUpa paddhati tathA vAdamAM thatAM hetvAbhAsa, jalpa, vitaMDAvAda vagere doSono parihAra paNa samajAvavAmAM Avyo che. saMzaya, mithyAjJAna AdinI nivRtti nyAya darzananI zailIthI sukara (saheluM) tema ja sugama thaI jAya che. ane je veda Adi zAstro tathA Izvarane nathI mAnatA temanI sAthe athavA koIpaNa viSaya para vAda kevI rIte karavo joIe? temane harAvavAnI pAMca avayavarUpa parArtha-anumAnanI vizeSa paddhatino paNa spaSTa ullekha maLe che. A nyAyavidyAne AnvIkSikI vidyA paNa kahe che. A darzanamAM paramezvarane sRSTikartA, nirAkAra, sarvavyApaka, jIvAtmAne zarIra vagerethI bhinna paricchinna tathA prakRtine acetana tathA sRSTinuM upAdAna kAraNa mAnIne spaSTarUpe maitavAdanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A darzana para maharSi vAtsyAyananuM prAmANika prAcIna bhApya upalabdha che. (2) vaizeSika - darzana - maharSi kaNAda-racita A darzanamAM dharmanA sAcA svarUpanuM kathana karavAmAM AvyuM che. emAM sAMsArika unnati tathA niHzreyasa siddhinA sAdhanane dharma mAnavAmAM Avyo che. mATe mAnavanA kalyANane mATe tathA puruSArtha catuSTaya (dharma, artha, kAma, mokSa)nI siddhine mATe dharmanuM anuSThAna karavAnuM parama Avazyaka mAnavAmAM AvyuM che. dharmanA A satya svarUpane nA samajIne mata-matAMtaravALAoe saMsAramAM dharmanA nAma para je bAhya ADaMbara banAvI rAkhyo che. ane teo paraspara dveSa-agnithI 10 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baLI rahyA che, tenuM samULa nirAkaraNa dharmanA satya svarUpane samajavAthI thaI jAya che. A darzanamAM dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya A cha (6) padArthonA sAdharma tathA vaidharmanA tattvajJAnathI mokSa prApti mAnela che. A darzananI A sAdharmsa-vaidharma jJAnanI eka vizeSa paddhati che, jene na jANavAthI bhrAntionuM nirAkaraNa karavuM saMbhava nathI ane veda vagere zAstrone samajavAmAM paNa atyadhika bhrAntio utpanna thAyache. jema ke koI navIna vedAntIe advaitavAdane siddha karavAne mATe kahI dIdhuM - nIvo brova cetanatthAt arthAt cetana hovAthI jIva tathA brahma eka ja che, paraMtu A mAnyatAnuM khaMDana sAdharmsa-vaidharmathI thaI jAya che. joke jIva-brahma baMne ja cetana che paraMtu A sAdharmsathI baMne eka nathI thaI zakatA. temanA vizeSa dharma temanA bhedaka (judA pADanAra) hoya che. jema - ke cAra paga mAtra hovAthI gAya-bheMsa eka nathI thaI zakatA. brahmanA vizeSa dharma che - sarvatra vyApaka, sarvajJa, sRSTikartA vagere ane jIvanA vizeSa dharma che - paricchinna, alpajJa, bhoktA vagere. A ja prakAre pRthvI vagere paMcamahAbhUta vizeSa dharmonA kAraNe ja judA-judA kahevAya che. A darzananI sUkSma padArthone samajAvavAnI paddhatine na jANavAthI ja vedAnta darzananAM sUtronI vyAkhyAmAM vadhAremAM vadhAre bhrAntio utpanna thaI. brahma jagatanuM upAdAna kAraNa che athavA nimitta kAraNa ? A bhrAntinuM nirAkaraNa A darzananA 'dhArALapUrvaka vAryanuLotkRSTa ' arthAt kAraNanA guNa kAryamAM hoya che, A niyamane samajavAthI sArI rIte thaI jAya che. A darzananI kasoTI 52 parIkSA karatAM advaitavAdAdino mithyAvAda svataH ja dharAzAyI thaI jAya che. A darzana vedokta-dharmanI ja vyAkhyA kare che. A darzanamAM vedone Izvarokta hovAthI parama pramANa mAnavAmAM AvyAM che. A darzananA sUtro para prAcIna 'prazasta-pAda-bhASya' upalabdha che. (3) sAMpya - darzana - maharSi kapila racita A darzanamAM satkAryavAdanA AdhAra 52 A sRSTinuM upAdAna kA2Na prakRtine mAnela che. A darzanano e spaSTa siddhAMta che ke abhAvathI bhAva athavA asatathI satanI utpatti kadApi saMbhava nathI. sata kAraNathI ja satkAryonI utpatti thaI zake che. ane A acetana prakRti parabrahmanA nimittathI puruSane mATe pravRtta thAya che. prakRtithI sRSTiracanAno krama tathA saMhArano krama emAM vizeSarUpe batAvavAmAM Avyo che. navIna vedAntIonI jagatane mithyA mAnavAnI mAnyatAnuM A darzanathI samULaguM unmUlana thaI jAya che. A darzanamAM prakRtine paramasUkSma kAraNa tathA tenI sahita 24 (covIsa) kArya pradArthonuM spaSTa varNana karavAmAM AvyuM che ane puruSa 25muM (paccIsamuM) tattva mAnavAmAM AvyuM che, ke je prakRtino vikAra nathI. A prakAre prakRti samasta kArya-padArthonuM kAraNa to che ja, paraMtu prakRtinuM koI kAraNa nathI, kema ke tenI zAzvata sattA che. puruSa cetana tattva che to prakRti acetana puruSa prakRtino bhoktA che, prakRti svayaM bhoktA nathI. puruSa dareka zarIre judAM judAM hovAthI aneka che. prAkathana : 11 For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRti-puruSanA satya svarUpane jANavuM e ja viveka kahevAya che ane vivekane prApta karavo e ja mokSa kahevAya che. maharSi kapilanA viSayamAM navIna dArzanikonI e mithyA dhAraNA che ke teo nAstika che, kema ke teo Izvarane nathI mAnatA. paraMtu darzanonA pAradaSTA maharSi dayAnaMde e bhrAntine mithyA batAvatAM spaSTa lakhyuM che ke - "je koI kapilAcAryane anIzvaravAdI kaheto hoya to jANo ke te ja anIzvaravAdI che, kapilAcArya nahIM" (satyArtha. sAtamo samu.) kapilAcAryane nAstika batAvanArA prAyaH A sUtrane uddhRta karyA kare che - ' varA frddhi, (sAMkhya 1/92) arthAt sUtramAM IzvaranI siddhinuM khaMDana karyu che. paraMtu temanI A mAnyatA prakaraNa virUddha hovAthI satya nathI. sUtramAM pAMcamI vibhakti hetumAM che. jenAthI spaSTa che ke pratipAdya pratijJA kaMIka judI (bIjI) ja che. (sAM. 1/90, 91) sUtromAM kahyuM che ke IzvaranuMyogIone mAnasa-pratyakSa thAya che. jo IzvaranuM mAnasa-pratyakSa na mAnavAmAM Ave to zuM Apatti thaze ? Ano uttara (sAM. 1/92) sUtramAM Apyo che ke IzvaranI siddhi nahIM thaI zake. A prakAre sAMkhyano 'puruSa' zabdane samajavAmAM paNa bhrAnti thaI che. sarvatra pUrNa hovAthI paramAtmAne puruSa kahe che ane vibhinna zarIromAM zayana karavAnA kAraNe jIvAtmAne paNa puruSa kahe che. nirukta (2/3)mAM jIvAtmAthI paramAtmAne judo batAvavA mATe 'aMtapuruSa' zabdano ane yoga darzanamAM 'puruSa vizeSa' zabdano prayoga karyo che. sAMkhyamAM puruSa zabdathI kayAM paramezvaranuM tathA kayAM jIvAtmAnuM grahaNa thAya che, tenuM vivecana vidvAna-puruSo ja karI zake che. maharSi dayAnaMde sAMkhyakAranA gUDha tattvonuM anuzIlana (abhyAsa) karIne lakhyuM che ke - Izvarane jagatanuM upAdAna kAraNa sAMkhyamAM nathI mAnyuM. nimitta kAraNa mAnavAnuM kayAMya khaMDana nathI karyuM. kema ke upAdAna kAraNa mAnatAM doSa batAvatAM lakhe che - praSAnAtiyomA dhva saMpatti / / (sAMkhya 5/8) sattAmAtrAbvet savaizvaryam| (sAMkhya 5/9) AnI vyAkhyAmAM maharSi dayAnaMda lakhe che ke "puruSane pradhAna zaktino yoga to puruSamAM saMga-Apatti thaI jAya arthAt jema prakRti sUkSmamAMthI maLIne kAryarUpamAM saMgata thaI che te ja rIte paramezvara paNa sthULa thaI jAya. eTalA mATe paramezvara jagatanuM upAdAna kAraNa nathI, paraMtu nimitta kAraNa che. jo cetanathI jagatanI utpatti hoya to jevo paramezvara samagra aizvaryayukta che, tevo saMsAramAM paNa sarva aizvaryano yoga hovo joIe ke je nathI. eTalA mATe paramezvara jagatanuM upAdAna kAraNa nathI, paraMtu nimitta kAraNa che." (sa.pra. sAtamo samullAsa) A sAMkhya sUtrothI spaSTa che ke kapilAcArye IzvaranI sattAno niSedha kayAMya paNa nathI karyo, paraMtu parabrahmane jagatanuM upAdAnakAraNa mAnInesRSTiutpatti mAnanArAonA 12 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pakSamAM doSa batAvyA che ane sAMkhya sUtromAM (3/55-57) Izvarane sarvavit, jIvonA karmaphaLadAtA, tathA prakRtiniyaMtA mAnIne IzvaranI sattAne spaSTarUpathI mAnI che. ane pAMcamA adhyAyanA (5/45-51) sUtromAM to Izvarokta vedane paNa apaurupeya hovAthI svataH pramANa mAnyA che. eTale ahIMyA paNa vedone Izvarokta mAnavAthI IzvaranI sattAno svIkAra karyo che. ane vedone Izvarokta mAnavA para baLa ApatAM e paNa lakhyuM che ke vedano kartA koIpaNa mukta AtmA athavA baddha (baMdhanavALo) puruSa nathI thaI zakato. (4) yoga-darzana - maharSi-pataMjaliracita yogadarzanamAM Izvara, jIvAtmA tathA prakRtinuM spaSTarUpe kathana karavAmAM AvyuM che. sAMkhya ane yoganA siddhAMtomAM paryApta sAmya che, emAM IzvaranuM satya svarUpa, mokSa prAptinAM upAya tathA vaidika upAsanA paddhatinuM vizeSarUpe varNana karavAmAM AvyuM che. yoga kone kahe che ? jIvanA baMdhananA kAraNo kayAM che ? yogasAdhakanI vibhinna sthitio tathA vibhUtio kaI kaI che ? mananI vRttio kaI che? manano saMbaMdha kayAM sudhI puruSanI sAthe rahe che? cittavRttionA nirodhanA zA upAya che ? ityAdi yaugika viSayonuM vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. vartamAnakALamAM Astika jagatamAM upAsanA paddhatinA nAma para je pAkhaMDa tathA paraspara virodhI paraMparAo pracalita thaI rahI che, te upAsanA-yoganI paddhatine anukULa na hovAthI mithyA che. devI-devatAonI pratimAonI pUjA, devI-jAgaraNa, kabaronI pUjA, UMcA svarathI IzvaranuM AhvAna karavuM, ghaMTa-jhAlara vagADIne IzvaranI upAsanA samajavI, vagere badhI ja mAnyatAo yogabhraSTa tema ja yogathI vimukha loko dvArA calAvavAmAM AvI che. paramezvaranuM mukhya nAma 'ona (praNava)no japa na karIne, bIjA nAmothI paramezvaranI stuti, prArthanA tathA upAsanA apUrNa ja che. yogadarzana pramANe paramezvaranuM dhyAna bAhya na hoi AMtarika ja hoya che. jyAM sudhI iMdriyo bAhya-mukhI hoya che, tyAM sudhI paramezvaranuM dhyAna kApisaMbhava nathI. eTalA mATe IzvaranI sAcI bhaktine mATe yoga-darzana eka anupama zAstra che. yoga-darzana para maharSi-vyAsanuM prAcIna tema ja prAmANika-bhASya upalabdha che. (5) mImAMsA-darzana H maharSi - jaimini dvArA praNIta A darzanamAM dharma ane dharmInuM varNana karavAmAM AvyuM che. A darzanamAM vaidika yajJomAM maMtrono viniyoga, yajJonI sAMgopAMga prakriyAono udyapoha karavAmAM Avyo che. jo yoga-darzana aMtaHkaraNanI zuddhinA upAyo tathA avidyAnA nAzanA upAyonuM varNana kare che, to mImAMsA mAnavanA pArivArika jIvanathI rASTrIya jIvana sudhInAM kartavyo-akartavyonuM varNana kare che. jenAthI samasta rASTranI sarvavidha-unnati saMbhava che. azvamedha Adi yajJonuM varNana Aja vAtanuM paricAyaka che. vaizeSika darzananA 'tatvapanAvAnAyastha prAmAkhyam' tathA A ja darzananA prazastapAda-bhASyanA tattve vanonA mivyavatAvyAMreva ' mAM je vedone Izvarokta hovAthI prAmANika mAnavAmAM AvyA che ane vedokta vAtone ja dharma mAnyo che, > te ja prAthana For Private and Personal Use Only 13 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAbatonI puSTi mImAMsAmAM 'athAto dhaffjhA tathA 'ronAno dharma : ' kahIne karI che. yathArthamAM kriyAtmaka rUpanuM udAttarUpa yajJa che ane yajJonI mImAMsA A darzanamAM karavAmAM AvI che. yajJa Adi karma-kAMDathI veda-maMtrono atyadhika saMbaMdha che. saMpUrNa karmakAMDa maMtronA viniyoga para Azrita che. mImAMsA zAstramAM maMtronA viniyoganuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. mATe dharmane mATe vedane jaiminie paNa parama pramANa mAnyA che, ane jema - niraktamAM veda-matronI sArthaktAnA viSayamAM kotsanA pUrvapakSane rAkhIne yuktiyukta uttara ApavAmAM Avyo che, te ja rIte mImAMsA. (1ra/1)mAM vedamaMtrone sArthaka kahIne vipakSanA praznonuM samAdhAna karyuM che. ane mImAMsAmAM vaidika yajJo para sAMgopAMga UhApoha paNa karavAmAM Avyo che. temAM mukhya bhAga traNa mAnyA che - darzapUrNamAsa, jyotiproma = somayAga, ane azvamedha. e traNeya prakRti yoga hovAthI mukhya che, ane temano je vikRta yoga agniToma vagere che, te apradhAna (gauNa) mAnavAmAM AvyA che. yajJomAM maMtronA viniyoga para jaimini munie zruti, liMga, vAkaya, prakaraNa, sthAna ane samAkhyA, A maulika AdhAra mAnyA che, jenI vyAkhyA A darzanamAM ja joI zakAya che, RtvijonA karmo para vicAra, saMvatsara-yajJa vagerenuM vaijJAnika varNana, maMtranuM lakSaNa, vedanuM lakSaNa, veda ane brAhmaNa graMthonA bheda, vedonuM svata: prAmANya, maMtrono svarasahita pATha, ane yajJamAM ekazruti pATha para vizeSa vicAra, devatA vicAra, varNone yajJano adhikAra, strIone yajJano adhikAra, nipAdane paNa yajJa karavAno adhikAra, vagere viSayo para A darzanamAM khUba gUDha tema ja spaSTa vicAra karavAmAM Avyo che. (6) vedAnta darzana-maharSi vyAsa dvArA praNIta A darzanane brahmasUtra' athavA uttara mImAMsA' paNa kahe che. A darzana para zaMkarAcArya, rAmAnuja, madhvAcArya vagere judA judA AcAryoe potAnA matanI mAnyatA pramANe vyAkhyAo karIne A darzananA yathArtha svarUpane ja chUpAvI dIdhuM che. ane adhikatara A AcAryonI potAnI mAnyatAone ja "vedAnta' nAmathI mAnavAmAM Ave che. paraMtu yathArthamAM mULadarzananI virUddha vyAkhyAkAronI mAnyatAo kevI rIte mAnavA yogya hoI zake che? vicAra karavAnI vAta to e che ke jo advaitavAda, viziSTa-advaitavAda, vaitavAda, zuddha-advaitavAda vagere vedAnta darzananA maulika siddhAMta hoya, to A vAdonA pravartaka, A AcAryone zA mATe mAnavAmAM AvyA che? pachI to vedAntadarzanakArane ja A vAdonA pravartaka mAnavA yogya che. paraMtu e vAda vedAntanA nathI. e to A AcAryoe svayaM kalpanA karIne banAvyA che, ane e badhA pAchA eka bIjAnA prabaLa virodhI che. | vedAntano artha che - vedono aMtima siddhAMta. vyAsamuninA ziSya jaiminie pUrva mImAMsAmAM je siddhAMtonuM pratipAdana karyuM che, te vAstavamAM vyAsa munine paNa abhISTa che. jaiminie vanatikSo dharma kahIne dharmane vedokta mAnyo che ane dharmano udezya 14 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che - mokSa athavA IzvaranI prApti. vedAnta darzana te Izvara (brahma)nuM ja vizeSa pratipAdana kare che. dharmajijJAsA ane brahmajijJAsAno paraspara ghaniSTha (gADha) saMbaMdha che. Adarzana pramANe brahma jagatanA kartA, dhartA, saMhartA hovAthI jagatanuM nimitte kAraNa che, upAdAna athavA abhinna nimittopAdAna kAraNa nathI. brahma sarvajJa, sarva zaktimAna, AnaMdamaya, nitya, anAdi, anaMta Adi guNaviziSTa zAzvata-sattA che. te janma-maraNa vagere lezothI rahita che, te nirAkAra tathA nitya che. prakRtine kAryarUpa karIne jagatanI racanA kare che, paraMtu svayaM akhaMDa, nirvikAra-sattA che. Rgaveda vagere cAreya vedonAM upadeTA (upadezaka) te ja che, jagatanI samasta racanA tathA vedokta vAtomAM paraspara kayAMya virodha nathI, mATe samanvaya hovAthI veda jJAnane ApanArA tathA jagatanA kartA ekaja brahma che. te ja sarvaniyatA thaIne jIvo mATe karmo pramANe phaLonI vyavasthA kare che.' jIva-brahmanI ekatA tathA jagata mithyAno siddhAMta mULa vedAntanI virUddha hovAthI mithyA che. A darzananA pahelA sUtramAM 'mathAto ghanijJAsA' thI ja spaSTa thAya che ke jene jANavAnI IcchA che, te ya (jANavA yogya)=brahmathI judo che. nahIMtara svayane ja jANavAnI icchA kevI rIte thaI zake ? ane e sarvavidita che ke jIvAtmA alpajJa, ekadezI tathA alpa sAmarthyavALo che, tathA te duHkhothI chUTavA icche che. paraMtu brahmanA guNa tenAthI judA che. vedAntamAM mokSamAM paNa jIvAtmAnI sattA alagathI svIkAra karelI che. ane je vastu satache, tenA kAraNamAM layato saMbhava che, paNa abhAva nahIM. A siddhAMta anusAra kArya jagatane paNa mithyA nathI kahI zakAtuM. ane navIna vedAntIonuM e kathana paNa mithyA che ke vedAntamAM karmono tyAga tathA phakta jJAnano upadeza che. A darzanamAM karma karavAno spaSTa upadeza maLe che. A viSayamAM vedAnta (3/19-11) sUtromAM sukRta-dukRta karmonuM, vedA. (3|3|3)mAM svAdhyAya karavAnuM, vedA. (3/4/60-61)sUtromAM kAmya karmone karavAnuM kathana ane vedA. (3/4/19)mAM agnihotra Adi karmonAM anuSThAnanuM varNana maLe che. A sivAya brahmanI upAsanA mATe yama Adi yogAMgonAM anuSThAna karavAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. mATe navIna vedAntanI mAnyatAo mULa vedAntathI sarvathA viruddha hovAthI mithyA ja che. (5) zuM darzanomAM paraspara virodha che? uparyukta cha (6) darzano RSio dvArA praNIta che ane vaidika vADmayamAM temanuM viziSTa sthAna che. samasta darzanono mukhya udezya, sRSTinAM mULa tattvo tema ja cetana tattvo (jIvAtmA-paramAtmA)nuM yathArtha jJAna karAvIne duHkhothI nivRtti karAvavAno che. "RSi" zabdano artha che - je koIka padArthano sAkSAtkAra karI le che, te te viSayano RSi kahevAya che. jema ke - A zarIramAM netra vagere Idriyo paNa RSi che. je vastune prAkathana 15 For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApaNe netrathI joI laIe chIe, tenA viSayamAM zaMkA nathI rahetI. athavA jenA viSayamAM kAnothI sAMbhaLyuM che, tenA para paNa pUro vizvAsa karIe chIe. A ja prakAre pionI vAto paNa prAmANika hoya che. ane je viSayano sAkSAtkAra karIne zAstromAM ullekha karavAmAM Avyo che, te viSayamAM brAnti thavI kadApi saMbhava nathI, ane na to be pionI vAtomAM paNa paraspara virodhanI saMbhAvanA hoI zake che. paraMtu durbhAgyavaza madhyakAlIna mata-matAMtaronA pravartaka keTalAka darzanonA vyAkhyAtAoe pota potAnA sAMpradAyika siddhAMtonI puSTimAM darzanazAstrone paNa dArzanika saMgha-maMcano akhADo banAvI dIdho che. jedarzanono abhyAsa karIne mAnavanI jJAnanItarasanI tRpti, ajJAnanI nivRtti tathA duHkhothI mukti thatI hatI te ja paraspara virodhonA kAdavakIcaDamAM bhrAntiono srota manAvA lAgyA ane darzanonI maulika vAtone ja ojhala (DhAMkI daIne) karI daIne darzanakAra pione ja paraspara virodhI kahevAnuM zarU karI dIdhuM. paraspara-virodha, mithyA kalpita bhrAntirUpa meghothI darzanarUpa sUryane pUrNa rIte DhAMkI devAmAM Avyo che. ane jema sUryanA abhAvamAM hajAro dIpaka paNa ghora aMdhakArane chinna bhinna karavAmAM kadApi samartha nathI thaI zakatA, te ja rIte satyajJAnanA prakAza vinA mata-matAMtaronA kSudra dIpaka, avidyA, mithyAjJAnane dUra karI zakayA nathI. mahAbhArata pachI pAMca hajAra varSo pachI A dezamAM eka pie janma laIne tathA yoga-sAdhanA dvArA kuzAgrabuddhi thaIne samasta vaidika vADamayane sArI rIte pArakhuM, zAsonA vacano para pUrvApara vicAra karIne, satya svarUpane samajyuM ane darzanasUryanA Avaraka meghasamUhane chinna-bhinna karatAM spaSTarUpe A ghoSaNA karI - darzanomAM kayAMya paNa parasparavirodha nathI, pota-potAnA viSayanuM varNana dareka zAsakAre potAnI rItathI karyuM che. maharSi dayAnaMda lakhe che ke - cha (6) zAstromAM avirodha juo je A prakAre che - mImAMsAmAM evuM koI kAryajagatamAM nathI thatuM ke jenA banAvavAmAM karma caNa na karavAmAM Ave. vaizeSikamAM samaya lAgyA vinA bane ja nahIM. nyAyamAM upAdAna kAraNa na hovAthI kazuMya banI nathI zakatuM. yogamAM vidyA, jJAnavicAra na karavAmAM Ave to banI nathI zakatI. sAMkhyamAM tattvono meLa na thavAthI banI nathI zakatuM ane vedAntamAM banAvanAro na banAve to koIpaNa padArtha utpanna na thaI zake. eTalA mATe sRSTi cha (6) kAraNothI bane che, e ja kAraNonI eka ekanI vyAkhyA eka eka zAstramAM che. eTalA mATe emanAmAM virodha kaMI nathI. jema cha puruSa maLIne eka chAparUM uThAvIne bhIMto para mUke te ja rIte sRSTirUpa kAryanI vyAkhyA ja zAsakAroe maLIne pUrI karI che. jema pAMca AMdhaLA ane eka maMda daSTivALAne koIke hAthInA eka eka bhAgane batAvyo. temane pUchayuM ke hAthI yogadarzana 16 For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kevo che? temanAmAMthI eke kahyuM ke thAMbhalA jevo, bIjAe sUpaDA jevo, trIjAe sAMbelA jevo, cothAe jhADU jevo, pAMcamAe cotarA jevo ane chaThThAe kahyuM ke kALokALo cAra thAMbhalA upara kaMIka pADAnA jevA AkAravALo che. A ja prakAre AjakAlanA anArSa navIna graMthone bhaNanArAoe...Rpi praNIta graMthone na bhaNIne....eka bIjAnI niMdAmAM tatpara thaIne khoTo jhagaDo macAvyo che...........(sa. pra. AThamo samullAsa) (kha) "(prazna) jevo satya-asatya ane bIjA graMthono paraspara virodha che, tevo ja bIjAM zAstromAM paNa che. jema sRSTi viSayamAM cha zAstrono virodha che - mImAMsA karma, vaizeSika kALa, nyAya paramANu yoga puruSArtha, sAMkhya prakRti, ane vedAMta brahmathI utpatti mAne che. zuM e virodha nathI ? (uttara) paheluM to sAMkhya ane vedAnta sivAya bIjAM cAra zAstromAM sRSTinI utpatti prasiddha nathI lakhI. ane temanAmAM virodha paNa nathI. kema ke tamane virodha avirodhanuM jJAna nathI. huM tamane pUchuM ke virodha kaI jagAe hoya che? zuM eka ja viSayamAM athavA judA judA viSayomAM? (prazna)eka viSayamAM anekonA paraspara virUddha vacana hoya tene virodha kahe che, ahIM paNa sRSTi eka ja viSaya che. (uttara)nuM vidyA eka che ke be? eka che, jo eka che to, vyAkaraNa, vaidaka, jayotiSa, vagere judA judA viSayo kema che? jema eka vidyAmAM aneka vidyAnA avayavonuM eka bIjAthI bhinna pratipAdana hoya che te ja rIte sRSTi vidyAnA bhinna bhinna cha avayavonuM cha zAstromAM pratipAdana karavAthI, temanAmAM koI ja virodha nathI. jema-ghaDAnA banAvavAmAM karma, samaya, mATI, vicAra, saMyoga-viyoga vagereno puruSArtha, prakRtinA guNa ane kuMbhAra kAraNa che, te ja rIte sRSTinuM je karma kAraNa che tenI vyAkhyA mImAMsAmAM, samayanI vyAkhyA vaizeSikamAM, upAdAna kAraNanI vyAkhyA nyAyamAM, puruSArthanI vyAkhyA yogamAM, tattvonA anukramathI parigaNananI vyAkhyA sAMkhyamAM ane nimitta kAraNa je paramezvara che, tenI vyAkhyA vedAnta zAstramAM che. AmAM koI virodha nathI. (sa.pra. trIjo samullAsa) A baMne saMdarbhothI maharSi dayAnaMdanI mAnyatA bilakula spaSTa thaI rahI che ke te cha (6) zAstromAM paraspara virodha nathI mAnatA. maharSinI A alaukika sUjhano prabhAva rojabaroja vadhato ja jaI rahyo che. darzanonA niSpakSa adhyetA vidvAna-puruSa maharSinI A mAnyatAnI dayathI prazaMsA kare che. ane have to A zArasonA anuzIlanathI paNa spaSTa che ke temanI maulika mAnyatAomAM kayAMya paNa virodha nathI, balka paryApta ekarUpatA maLe che. jevI ke - darzanonI keTalIka mAnyatAo nIce pramANe lakhI che - (1) trividha duHkhAnI nivRttithI mokSa-prApti thAya che. (2) sRSTinI racanAmAM traNa anAdi kAraNa che - Izvara, jIva ane prakRti. prAkkathana For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) sata padArthano abhAva ane asata padArthano bhAva kyAreya nathI thaI zakato. (4) veda Izvarokta hovAthI svataH pramANa graMtha che. (5) jIvAtmA zarIra vagerethI juduM apariNAmI cetana tattva che. (6) paramAtmA jIvAtmAthI bhinna, sarvajJa, vyApaka tathA sarvazaktimAna sattA che. (7) jIvAtmA potAnA karma pramANe IzvarIya vyavasthAthI karmaphaLone bhogave che. (8) A dazya jagata prakRtino vikAra che. (9) jIvAtmAnA baMdhananuM kAraNa ajJAna che. (10) jIvAtmA dareka zarIramAM judA judA che. (11) jIvAtmA avinazvara, cetana, zAzvata sattA che. (12) paramAtmA nirAkAra hovAthI kadI paNa zarIra dhAraNa nathI karatA, vagere vagere. Aja prakAre muktinA viSayamAM cha (6) zAstronI ekarUpatA batAvatAM maharSi dayAnaMde pUnAmAM ApelA upadezamAM kahyuM hatuM ke - "chadarzanonA praNetAonI muktinA viSayamAM zuM saMmati che? tenuM tattva mAlUma thaI jaze. pahelAM jaiminikRta pUrvamImAMsAmAM kahyuM che ke dharma arthAta yajJathI mukti maLe che ane tyAM "caNo vai viSNu" vagere zatapatha.....pachI kaNAda munie vaizeSika darzanamAM kahyuM che ke tattvajJAnathI mukti thAya che. nyAya darzananA racayitA gautame atyaMta duHkha nivRttine mukti mAnI che. mithyA jJAnanA dUra thaI javAthI......yathArtha jJAna thAya che, te ja muktinI avasthA che. yogazAstranA kartA pataMjali mAne che ke cittavRttiono nirodha karavAthI zAnti ane jJAna prApta thAya che ane tenAthI kaivalya (mokSa)nI prApti thAya che. sAMkhya zAstranA praNetA mahAmuni kapila kahe che ke traNa prakAranAM du:khonI nivRtti thavI e ja parama puruSArtha (mukti) che. have juo ke uttaramImAMsA arthAt vedAnta darzananA racayitA bAdarAyaNa (vyAsa)............. matathI muktinI dazAmAM abhAva tathA bhAva baMne rahe che. mukta jIvAtmAno paramezvaranI sAthe vyApya-vyApaka saMbaMdha rahe che." (upadeza-maMjarI, 14mo upadeza) AnAthI spaSTa che ke mukti-viSayamAM badhAM zAstrono kyAMya paNa paraspara virodha nathI. zAstromAM paraspara-virodhanI vAta kahevI athavA mAnavI, e zAstronI anabhijJatA prakaTa karavA samAna che. (6) coga-darzanano pratipAdha viSaya je pramANe vaidaka zAstranAM cAra mukhya aMga hoya che-roga, roganuM kAraNa, Arogya, ane ArogyanuM sAdhana auSadha (davA), te ja prakAre yoga-darzananA paNa cAra bhAga che. (1) heya = duHkhanuM vAstavika rUpa zuM che? ke je heya = tyAjaya (tyAgavA yogya) che (2) heyahetu = tyAjya duHkhanuM vAstavika kAraNa zuM che? (3) hAna-duHkhano atyaMta abhAva zuM che? 18 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (4) hAnopAya = hAna = duHkha nivRttino upAya zuM che? A cAreya praznonA uttara yogadarzanamAM A prakAre ApavAmAM AvyA che. (1) yo. 2/16 sUtramAM kahevAmAM AvyuM che - je bhAvi duHkha che te ja tyAjaya che. je duHkha bhogavI lIdhuM che, athavA vartamAna (hAla)mAM bhogavI rahyAM chIe, tenI nivRttinA viSayamAM vicAravAnuM nirarthaka che. (2) yo. 2/17 sUtramAM bIjA praznano uttara ApavAmAM Avyo che - draSTA= jIvAtmA tathA dazya = prakRtino saMyoga ja duHkhanuM kAraNa che. ane e saMyoga avidyAvaza thAya che. (3) yo. 2/25 sUtra pramANe avidyAno abhAva thavAthI prakRti-puruSanA saMyoganuM na thavuM ja hAna (mokSa) che. te vakhate puruSa svarUpa pratiSTha, zuddha tathA kevalI thaI jAya che. (4) yo. ra/ra6 sUtra pramANe aviplavA vivekakhyAti ja hAna = mokSano upAya che. mithyAjJAnanuM dazvabIjapata thavAthI ane paravairAgyathI pavitra thavAthI nirdoSa vivekakhyAti ja mokSano upAya che. A saMpUrNa zAstramAM A cAra aMgonuM ja pratipAdana karavAmAM AvyuM che. (7) yoga darzananA pratipAdha viSayothI maitavAdanI siddhi (1) cetana-tattva - jene "puruSa' zabdathI paNa kahevAmAM Avela che. sukha duHkha kone thAya che? teno uttara A darzanamAM spaSTa Apyo che ke prakRtithI bhinnadraSTAne ja duHkhanI anubhUti thAya che ane draSTA puruSano duHkha svAbhAvika dhanathI. nahIMtara duHkhathI mukti saMbhava ja na bane. prakRti pariNAmavALI che ane puruSa pariNAmarahita che. A zAzvata cetana sattA parabrahmathI bhinna che tathA mokSamAM paNa tenI pRthakatA banI rahe che. (2) prakRti - e cetana-tattvathI bhinna acetana-tattva che. e pariNAma dharmavALI che. tenA saMyogathI puruSamAM je Asakti utpanna thAya che, te ja duHkhanuM kAraNa che. A prakRti triguNAtmikA che. AnAM ja pAMca sthULabhUta tathA Idriyo kArya padArtha che. ane tenI pravRtti puruSanA bhoga tathA apavargane mATe ja thAya che. mULa prakRtinA prakRti-vikRtirUpe cAra vibhAga karyA che - vizeSa = sUkSma-sthULabhUta tathA 11 Idriyo. avizepa = vizeSanAM kAraNa zabdatanmAtrA, sparzataknAtrA, rUpatanmAtrA, rasatanmAtrA, gaMdhatanmAtrA tathA amitA = ahaMkAra, liMga = avizeSonuM upAdAna kAraNa mahattattva, A prakRtino pahelo vikAra che. aliMga = mahattattvanuM upAdAna kAraNa che. tenuM kAraNa koI nathI. e zAzvata sattA che. A samasta saMsAra prakRtinuM ja kArya che. prAkathana For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) puruSa-vizeSa (Izvara) = e sarvajJa, sarvavyApaka, sarvazaktimAna, badhI jAtanAM baMdhanothI mukta, kaleza, karma, vipAkAzayathI sarvathA rahita,AnaMda svarUpa, bhoga Adi rahita cetana-sattA che. ene ja yogadarzanamAM vedajJAnanA dAtA parama guru mAnela che. temanuM aizvarya sarvAtizAyI che. potAnAM badhAM kAryone A ja parama gurune arpaNa karavAM e Izvara-praNidhAna kahevAya che. A ja parama tattvanA plAnathI mana vazamAM thAya che. mokSamAM tenA ja svarUpamAM jIvonI sthiti thAya che. e ja sRSTinA kartA, dhartA, tathA saMhartA che. tenuM mukhya nAma praNava moma che. upAsake teno ja japa karavo joIe. svAdhyAya tathA yoga sAdhanAthI A ja paramAtmAno prakAza thAya che. e eka advitIya, zAzvata, cetana sattA che, ke je samasta jIvonA karma pramANe phaLonI paNa vyavasthA kare che. (8) coga darzanakArano kALa (samaya) yoga-darzananA sUtrakAra maharSi pataMjali kayA kALamAM thayA, e nirNaya karavo ghaNuM ja kaThina kArya che. samasta vaidika vADumayanA moTA bhAganA ItihAsano nAza thavAthI itihAsa nirNaya viSayaka pramANono abhAva ja maLe che. ane maharSionI evI paraMparA rahI che ke, teo potAnA kALa tathA jIvananA viSayamAM kayAMya kazuM paNa lakhatA na hatA. A kAraNathI paNa kALa-nirNayamAM atyadhika bAdhA rahe che. tema chatAM paNa yathopalabdha anusaMdhAno anusAra ahI thoDuMka lakhavAmAM Ave che - keTalAka vidvAnono evo mata che ke vyAkaraNamahAbhASya, vaidyakanI carakasaMhitA ane yogadarzananA praNetA eka ja pataMjali RSi che. evA loko paraMparAnA AzrayathI nIcenA zlokanuM uddharaNa ApyA kare che. yogena cittasya padena vAcAM malaM zarIrasya tu vaidyakena / yo'pAkarottaM pravaraM munInAM pataMjaliM prAJjalirAnato'smi / / arthAt jeNe yogazAsathI cittanA, vaidaka dvArA zarIranA ane vyAkaraNa mahAbhASya dvArA vANInA maLone dUra karyA che, evA munivara paMjilane huM namaskAra karuM chuM. A pakSanA samarthaka e paNa kahe che ke vyAkaraNa mahAbhASyamAM matha zabdAnuzAsanama' tathA yoga darzananA 'matha yoranuzAsanam' sUtronI ekarUpatAne joIne paNa baMnenI zarUAta karanArA eka ja RSi jaNAya che. paraMtu A nAmasAmyathI ja bhrAnti pratIta thAya che kema ke yogadarzananI apekSA mahAbhApya tathA caraka saMhitA ghaNAM ja paravata che (pAchaLanA che). emAM keTalAMka pramANo A prakAre che. (1) mahAbhASya aSTAdhyAyInA sUtro para lakhelo graMtha che. ane aSTAdhyAyImAM pArAzaryaziliMga mikSanaTapyo : ' (a. 4/3/110) maharSi parAzaranA putra veda-vyAsanAM vedAnta-sUtrone bhaNavAno nirdeza kevI rIte saMbhava che? ke jayAre maharSi 20 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAsano samaya pANinIthI pahelAM hato ane yogasUtrakAra tenAthI paNa pUrvavartI che. (2) yogasUtra para maharSi-bAdarAyaNa-vyAsanuM bhApya maLe che. ane bAdarAyaNa-vyAse mahAbhAratanI racanA karI che. eTalA mATe yogasUtronA cayitA mahAbhArata pahelAMnA che. (3) vyAkaraNa-mahAbhASyakAra maharSi pataMjalino kALa rAjA puNyamitrano kALa siddha thAya che. kema ke mahAbhAgyamAM - "puSyamatro vAte, rUda puSyamitra yAjJayAma: (a. 3/126 tathA a. 3/2/123) udAharaNo maLe che. jenAthI temanI samakAlInatA siddha thAya che. zuMgavaMzIya puSyamitra mauryavaMzathI pAchaLano che, jeno kALavikrama saMvatathI lagabhaga 1200 varSa pahelAMno che. (4) ane carakasaMhitAnuM mULa nAma AtreyasaMhitA che. ane Atreya takSazilAmAM rahetA hatA. Atreye agnivezane carakano upadeza karyo hato. pataMjalino ullekha caraka saMhitAmAM kayAMya nathI. eTalA mATe carakanI racanA paNa pAchaLanI siddha thAya che. (5) maharSi vedavyAse vedAntasUtro tathA mahAbhAratanI racanA karI che ane yogasUtro para bhASya paNa karyuM che. enAthI spaSTa che ke yogadarzananI racanA trAsathI pahelAMnI che ane vyAkaraNa mahAbhApya tathA caraka saMhitAnI racanA ghaNA samaya pachI (lagabhaga be hajAra varSa pachI) thaI che. mATe pAchaLanA graMthonI racanA pAchaLanA koIka pataMjalinI che, ke je yogadarzanakAra pataMjalithI bhinna che.' (6) jo ema kahevAmAM Ave ke yoga bhASyakAra maharSi vyAsane ja mahAbhAratakArathI bhinna bIjA trazapi kema na mAnavAmAM Ave? A matavALA potAnA matanI puSTimAM A hetu paNa Ape che. kema ke yo. 314-15 tathA 4/14-21 sUtronA vyAsa bhASyamAM vijJAnavAdI bauddhamatanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. mATe bauddha mata pachInA ja vyAsa siddha thAya che. paraMtu A yukti barAbara nathI jaNAtI. tenuM kAraNa e che ke vyAsa bhAgyamAM pUrvapakSanA rUpamAM vijJAnavAdane rAkhIne tenuM khaMDana karyuM che. tyAM kayAMya paNa bauddhonA nAmano nirdeza nathI maLato. bauddhonI mAnyatAnI samAnatAne laIne kALa nirdhAraNa karavAnuM nyAya-saMgata nathI thaI zakatuM. kema ke pakSa-vipakSa to sadAya rahetA AvyA hoya che. (7) zrI je. eca. vur3ase maharSi vyAsano samaya chaThThI zatAbdI pahelAM nathI mAnyo. tenuM kAraNa temaNe ema ApyuM che ke vyAsa-bhAgya (yo. 3/13)mAM * "zUnya'no upayoga karyo che ane zUnya paddhatino prayoga varAhamihire chaThThI zatAbdImAM karyo che. paraMtu A mAnyatAnirAdhAra hovAthI mithyA che. kemakesamasta gaNitajJono e sarvamAnya mata che ke saMkhyAonuM sthAnIya mAna tathA zUnyano upayoga bhAratavarSamAM ja prathama AviSkata thayo che ane prApta pramANonA AdhAra para paNa chaThThI zatAbdIthI pahelAM zUnyano upayoga maLeche. (*=AthevAravA zatAne taMtrazAsthAnerA ) prAkathana - 21 For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (8) vedAntadarzana vyAsa praNIta che. temAM vAdArano ullekha che, ke je vyAsanA pitA hatA ane sAthe ja jaimininuM nAma paNa Ave che, ke je vyAsanA ziSya hatAM. vedAntadarzanamAM (1/329) vedonI nityatAno svIkAra karyo che ane yogadarzananA bhASyamAM paNa (1/27)mAM vedonI nityatA mAnI che. mATe spaSTa che ke vedAnta sUtronA praNetA tathA yogabhApyakartA vedavyAsa eka ja che. ane vedAnta sUtromAM paNa sAMkhya tathA yogano ullekha maLe che. mATe yogasUtrakAra vedAntadarzanathI pahelAMnA che. (9) 'tena yoga H pratyutta : ' A vedAntadarzananA sUtrathI aneka vidvAno e kalpanA paNa kare che ke vyAse yoganuM khaMDana karyu che. paraMtu A mata sarvadA ayukta (ayogya) che. kema ke vyAse phakta e ja batAvyuM che ke prakRti jagatanuM nimitta kAraNa nathI thaI zakatI. A prakAre jo koI khaMDana karavAno ja Agraha kare to paNa e spaSTa che ke yogasUtrakArano samaya vedAntathI pahelAMno che. yogadarzana, sAMkhya darzana pachInuM prAcIna darzana che. vedAntanA kartA vedavyAsa tathA yoganA bhASyakAra vedavyAsa baMne eka ja che, ke je mahAbhArata kALanA che. ane yogasUtrakAra emanAthI pahelAnAM siddha thAya che. ane yogasUtronA praNetA maharSi-pataMjalinuM ja bIjuM nAma hiraNyagarbha paNa Ave che. jema ke "hirantharmo yonasya vettA nAnya : purAtana : 11 (mahAbhArata zAntiparva 24965)mAM 'hiraNyagarbha'no prayoga maLe che. ane yogasUtrakAra pataMjali, vyAkaraNa-mahAbhApyakAra tathA carakasaMhitAnA praNetA pataMjalithI sarvathA bhinna tathA temanAthI ghaNA ja pahelAMnA che. 22 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (9) vyAsa-bhASyanAM ciMtanIya sthaLo yogadarzana para maharSi vyAsanuM prAcIna prAmANika bhApya che, jene badhA ja mAne che. paraMtu A bhASyamAM paNa keTalAMka sthaLa evAM che ke je vidvAno tathA yogIo pAsethI saMzodhananI apekSA rAkhe che. RSio dvArA lakhAyelI vAtone ekadama aprAmANika kahevAnuM paNa sAhasa ApaNe nathI karI zakatA, kema ke RSionuM stara ApaNI alpa buddhio karatAM ghaNuM ja UMcuM hoya che. paraMtu jayAre RSionA lekhomAM paNa paraspara virodha, sRSTikramathI virodha, athavA Izvarokta vedajJAnathI virodha upasthita thaI jAya che, te vakhate jarUra vicAra karavA mATe bAdhya thavuM paDe che. ane bIjuM kAraNa e paNa che ke mahAbhAratanI pachIno samaya aMdhakArapUrNa samaya che. A samayamAM vibhinna mata-matAMtaravALAoe potAnI kalpita-mithyA mAnyatAone veda Adi zAstrothI pramANita thatI na joIne RSionA nAmathI phakta graMthonI ja racanA karI nathI, balke RSionA graMthomAM paNa temaNe prakSepa karavAnuM duHsAhasa yathAsthAna karyuM che. prAcIna vAGamayamAM samaya-samaya para prakSepa thayA che, A vAtane prAyaH badhA ja vidvAna svIkAra kare che. eTalA mATe vyAsa-bhASyanAM keTalAMka sthaLa, je amane satya jaNAtAM nathI temano yogadarzana For Private and Personal Use Only `' Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirdeza ahIM karI rahyA chIe. ane sAdhaka yogIone vizeSataH prArthanA karIe chIe ke teo evAM sthaLo para gaMbhIra ciMtana karIne satyajJAnano prakAza karavAmAM avazya sahAyaka bane. jo amane A prakArano sahayoga sahRdaya sAdhaka tema ja vidvAna batAvaze, to AgaLanAM saMskaraNomAM temanuM saMzodhana avazya karavAmAM Avaze. keTalAMka mukhya vicAraNIya sthaLa nIce lakhelAM che - (1) yo. 3/26 sUtranA vyAsabhApyamAM je sAta lokonuM vistRta varNana karavAmAM AvyuM che, te vyAsa-bhANamAM mizraNa pratIta thavAthI saMdigdha che. temAM paNa nIcenA 14 lokomAM sAta prakAranA naraka ane sAta pAtALa lokonuM kathana mithyA ja che. kema ke, A naraka lokomAM jIvonuM, duSkarmonAM phaLa bhogavavAne mATe javAnuM mithyA ja che ane sAta pAtALomAM asura, gaMdharva, kinnara, yakSa, rAkSasa, jhiMpuruSa, bhUta, preta vagereno nivAsa batAvavAnuM paNa sRSTi-kramanI viruddha hovAthI kAlpanika ja che. - A ja prakAre mahendralokamAM pitarono vAsa mAnavo ane bhUminI uparanA lokomAM vaselA devonuM AyuSya eka "kalpa' jeTaluM batAvavuM vagere vAto satya nathI. (2) yo. 338 sUtranA bhAgyamAM yogInuM potAnA zarIramAMthI citta kADhIne bIjA zarIramAM praveza karAvavuM tathA IdriyonuM cittane anusaraNa karavAnuM paNa satya nathI jaNAtuM. (3) yo. 3/51 sUtranA bhAgyamAM "kalpavRkSa' puNyA maMdAkinI tathA apsarAonI vAto paNa paurANika yuganI dena che. (4) yo. 41 sUtra bhAyamAM maMtrothI AkAzagamana, aNimA Adi siddhio ciMtya che. (5) yo. 44 sUtra bhASyamAM yogI dvArA eka samayamAM aneka zarIronuM nirmANa karavAnI vAta ayuktiyukta hovAthI ciMtya che. (6) yo. 410 sUtra bhAgyamAM daMDakAraNyane zUnya karavAnuM tathA agamya muninI jema samudra pIvAnuM paurANika gaDu ja lAge che. ItyAdi sthaLo para vadhAre yaugika kriyAtmaka anusaMdhAnanI apekSA che. (10) A bhASyanI vizeSatAo (1) maharSi dayAnaMde samasta vaidika vADamayanA UMDANamAM utarIne je nirkAnta nirNaya karyo hato, temAM vaidika upAsanA paddhatinA satya-svarUpa para temaNe vizeSa vicAra karyo. kema ke Astika jagatamAM IzvaranI upAsanAnA viSayamAM jeTalI vibhinnatAo tathA mata-bheda dekhAyA, teTalA bIjA viSayomAM na hatA. maharSie upAsanAnA viSayamAM nIce jaNAvelo nirNaya karyo - "upAsanA kAMDa viSayaka maMtronA viSayamAM paNa pAtaMjala sAMkhya, vedAnta zAstra tathA upaniSadonI rItathI IzvaranI upAsanA (bhakti) prAkkathana 23 For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jANI levI" (R. bhU. pratijJAvipaya). eTalA mATe yogadarzana upAsanAviSayaka mukhya zAstra che. ane tene paramezvaranA sAcA upAsaka ja samajI zake che. vartamAna samayamAM yoganA viSayamAM atyadhika bhrAntio phelAvavAmAM AvI rahI che. potAnI jAtane svayaMbhUmahAyogI batAvIne yoganA nAmathI jeThagavidyA cAlI rahI che, tenuM nirAkaraNa A yoga bhAgyathI jarUra thaI zakaze. kema ke maharSi dayAnaMda A yuganA mahAna yogI thayA che. ane temaNe potAnA graMthomAM A darzananAM paryApta sUtronA arthone spaSTa karyA che. A bhAyamAM maharSi dayAnaMdanI e vyAkhyAone yathAsthAne rAkhavAmAM AvI che. (2) pAtaMjala yoga sUtro para prAcIna tathA prAmANika maharSi vyAsanuM saMskRta bhAgya upalabdha che. RSionA rahasyane Rpi ja vadhAre samajIne yathArtha vyAkhyA karI zake che. eTalA mATe vyAsa bhASyanI yogasUtrone samajavAmAM adhika upayogitA che. prAya vyAkhyAkAra vyAsa bhAgyane saMskRtamAM hovAthI choDI de che, jenAthI pAThaka mULa bhAyathI vaMcita ja rahe che. A bhAgyamAM vyAsa-bhAgyane asuSmatathA zuddha rUpathI prakAzita karIne tenI Arya-bhASAmAM janasAdhAraNanA lAbhArthe vyAkhyA karavAmAM AvI che. (.....gujarAtI bhASAmAM karelA A anuvAdamAM to saMskRtamAM karela vyAsabhApya choDI ja devAmAM AvyuM che. jijJAsu pAThako mULa Arya-bhASAmAM upalabdha pustaka joI zake che.) (3) maharSi vyAse sUtragata kayA padanI zI vyAkhyA karI che te vyAsa bhAyanA pAThakone spaSTa thaI zake, eTalA mATe saMskRta vyAsa bhAgyamAM Avo kausa banAvIne sUtranA padono nirdeza paNa karavAmAM Avyo che. (4) A bhASyamAM aneka jaTila samasyAone yogadarzana tathA vyAsa-bhAkhanI aMtaHsAkSIothI samajAvavAmAM AvI che. jema ke - keTalIka A prakAre che(ka) yo. 1ranA bhASyamAM jIvAtmAne "aMnatA' tathA yo. 19nA bhAgyamAM niSkriya' kahyo che, ke je pAThakane bhrAntimAM nAkhI de che. tenI susaMgata vyAkhyA temAM vAMco. (kha) dho. 1/19 sUtramAM videhayogI tathA prakRtilayayogIonuM kathana che. temanuM yathArthatAtparya zuM che? bhavapratyaya, upAya pratyayayogIomAM zuM aMtara (taphAvata) che? tenI vyAkhyA yo. 1/19mAM juo. (ga) Izvara sAkArache ke nirAkAra che? Izvara avatAra le che ke nahIM? vagere Astika jagatanI jaTila samasyAonuM samAdhAna yo. 1/ra4-26 sUtromAM vAMco. (gha) IzvaranuM mukhya nAma zuM che? upAsake upAsanA samayamAM kyA nAmano japa karavo joIe? teno uttara yo. 1ra7-28 sUtromAM vAMco. (ka) yo. 1/39 mAM "yathAmatithana'no zuM abhiprAya che? te vAMco. (ca) parabrahmanI prakRtithI paNa sUkSmatA tathA bhinnatA yo. 145 sUtramAM vAMco. 24. yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (7) dho. 1/49 sUtramAM vedajJAnane sAmAnya jJAna kema kahyuM che te vAMco. (ja) navIna vedAMtIonI avidyA tathA yoganI avidyAmAM taphAvata vAMco - yo. 25 tathA yo. 2/23 sUtromAM. (jha) zuM manuSyanuM AyuSya pUrvakarmothI ja nizcita thAya che - ra/13 sUtramAM vAMco. (ga) prakRtinuM kArya kAraNabhAvarUpathI yathArtha svarUpa 2/29 sUtramAM vAMco. (Ta) jIvAtmAnuM yathArtha svarUpa 2/20 sUtramAM vAMco. (Tha) mokSa sakAraNa hovAthI anitya che. 2/23 sUtramAM vAMco. (Da) zuM mokSamAMthI punarAvRtti nathI thatI ? 225 sUtramAM vAMco. (Dha) aNimA Adi siddhio zArIrika che athavA mAnasika? 243 tathA 345 sUtramAM vAMco. deva, Rpi tathA siddha puruponAM darzanano zuM Azaya che. 2/44 tathA 332 sUtramAM vAMco. (ta) "ananta'no artha "zepanAga" kadApi nathI. 2/47 sUtramAM vAMco. (tha) prANAyAmanuM yathArtha svarUpa 249-51 sUtromAM vAMco. (da) zuM 'vAdo vA viSa (vyA.bhA. 3/1) anusAra dhAraNA zarIranI bahAra karavI joIe? 31 sUtramAM vAMco. (dha) dhyAnanuM yathArtha svarUpa 32 sUtramAM vAMco. zuM yogI bIjAnA pUrva janmone jANI zake che? yo. 3/18 sUtramAM vAMco. (5) zuM maraNAsana vyakti yamarAjanA dUtone jue che? 3 23 sUtramAM vAMco. (pha) zarIramAM jIvAtmAnuM nivAsasthAna hRdaya kayAM che? 1/36 tathA 3/34 sUtrAmAM vAMco. (ba) mokSanuM yathArtha svarUpa 3/50, 3/55 tathA 4/34 sUtramAM vAMco. (bha) "natyAna - MiAma' no zuM abhiprAya che? 434 sUtramAM vAMco. (ma) zuM yogI aneka cittonuM nirmANa karI zake che? 44 sUtramAM vAMco. (ya) cittanuM pariNAma kevuM che? sUtra 4/10mAM vAMco. (5) ane A bhASyamAM yogadarzana tathA vyAsabhAkhaMmAMthI eka vistRta viSaya sUcI taiyAra karavAmAM AvI che, je svAdhyAyazIla tathA saMzodhanakartAone mATe ghaNI ja upayogI che. A vizeSatAo uparAMta vyAsabhApyanI sUkitao, sUtrasUrInI sAthe sAthe uttama kAgaLa para uttama chApakAma tathA paDatara kiMmata hovAthI pAThako mATe A bhApya sulabha thaI paDaze. prAkkathana 25 For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (11) AbhAra - pradarzana (namo brahmaNe paramarSiyo vidvadbhyo gurujanebhyazca) samasta zubha karmonA preraka savitA deva che, tenI ja kRpAthI mAMgalika kAyAnI nirvijJa samApti thAya che. mATe te ArAdhya paramezvaranI asIma kRpAnuM ja phaLa che ke A yoga-darzananA bhASyane huM nirvighna pUrNa karI zakyo chuM. etadartha te parama prabhune vAraMvAra namaskAra karuM chuM. tyAra pachI je gurujanonA sAMnidhyamAM rahIne meM vidyArjana karIne zAstrIyajJAna meLavyuM ane jemaNe ArpajJAna pratye mArI ruci pedA karI, te pujyapAda guruonuM smaraNa karI, teonA pratye hArdika namana karuM chuM. sAthe ja te vaidika vidvAna paNa mArA vaMdanIya che, ke jemaNe maharSi dayAnaMdanI chatrachAyAmAM rahI A dArzanika vicAradhArAne paurANika kAlpanika vicArothI unmukta (mukta) karavAnI paddhatine amArI sAme prastuta karI che. ane RSio pratye ananya zraddhA, tathA AsthA rAkhanArA Ape sAhitya pracAra TrasTanA saMsthApaka zrI dIpacaMda Aryano huM kayA zabdomAM AbhAra prakaTa karuM, ke jemaNe A yoga-bhASya lakhavAnI ja preraNA nathI ApI, paraMtu teo pote paNa AnI presa kopIne akSarazaH vAMcIne AtmasaMtoSa prApta karatA hatA ane maharSinI vyAkhyAnA yathAsthAna saMnivezane joIne gadgada thaI jatA hatA. temanI svAdhyAyazIlatA tema ja lagananuM ja pariNAma che ke jenAthI A prakAranAM gUDha darzanonuM prakAzana thaI zakayuM che. sAthe ja huM te sahayogIono hRdayathI AbhArI chuM ke jemaNe A bhASyanA prakAzana tema ja dUpharIDiMga karavAmAM pUrI laganathI sahayoga Apyo che. zrI pa. rAmahausalA mizra tathA temanA sahayogIoe kaMpojha karIne tathA zrI karmavIra zarmAe prapharIDiMga karIne je AtmIyatA batAvI che, te temano puruSArtha prazaMsanIya che ane pArivArika ciMtAothI mukta rAkhIne A parizrama-sAdhya kAryamAM dharmapatnI zrImatI puSpalatAjIe paNa mane saMpUrNa sahayoga Apyo che. etadartha temanA pratye paNa AbhAra prakaTa karatAM vidvAnone evI abhyarthanA karuM chuM ke A bhAgyamAM je kaMI sArUM che, te RSi-munio ane gurujanonI dena che ane emAM truTio je rahI gaI hoya te mArI alpajJatAnA kAraNe che, eTalA mATe je truTio emAM jovAmAM Ave, temanuM samAdhAnapUrvaka digdarzana jarUrathI karAvatA rahe, kema ke - gacchata : skhalanaM kvApi bhavatyeva pramAdata: / hasanti durjanAstatra samAdadhati sajjanA : / / sthAna - viduSAmanucara : - bhUpendrapurI, modInagara (u.pra.) rAjavIra zAstrI caitra pUrNimA saM. 2039 vi. 0 8 eprila 1982 I. yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 53 55 45 55 pa6 58 59 o3m cogadarzananI vistRta viSaya nirdezikA prathama pAda 1 thI viSaya pAna naM. viSaya . pAna naM. * yoganuM svarUpa 44 * vRtionA pramANa Adi bheda pa3 * cittanI pAMca bhUmio 44 * pramANa vRttinuM svarUpa * saMprajJAta yoganuM svarUpa 44 * pratyakSanuM lakSaNa saMprajJAta yoganA bheda 44 * anumAnanuM lakSaNa 53 54 * asaMprajJAta yoga kayAre thAya che 44-45 * AgamanuM lakSaNa * yoganuM lakSaNa * viparyaya vRttinuM lakSaNa papa * cittanuM svarUpa 45 * avidyAnA pAMca bheda * citta prakRtino vikAra * vikalpa vRttinuM lakSaNa 45 * vikalpa vRttino pramANa tathA * sattvAdi guNono citta para prabhAva 45 , dharmamegha samAdhi kayAre thAya che. 45 viparyaya vRttithI bheda * nidrA vRttinuM lakSaNa * citta ane cetanazaktino bheda 46 - cetana zaktinuM svarUpa * smRti vRttinuM lakSaNa 46 * saMskAranI utpattinuM kAraNa * nirbIja samAdhinuM svarUpa * smRti, grAhya-grahaNa * asaMprajJAtano artha ubhayAkAra hoya che. 59 - yoganA be bheda 46 , smRtinA be bheda * nirodha dazAmAM jIvAtmAnI sthiti 48 atinA kAraNo * nirodha dazAthI bhinna dazAmAM * badhI ja vRttio sukha-duHkhayogInI vRtti kevI hoya che. 49-50 mahAtmaka che * citta ane cetanazaktino * rAga, dveSa tathA mohanuM svarUpa 60 sva-svAmI bhAva saMbaMdha 50 , vRttionA nirodhanA upAya 61 , citta tathA cetana zaktino cittarUpa nadInA be pravAha che 61 saMbaMdha anAdi che 50 , abhyAsanuM lakSaNa , citta ayaskAnta maNi samAna che 50 * sthitinuM svarUpa 62. * vRttionA kliSTa akSiNa bheda 51 - abhyAsanI daDhatAno upAya 62-63 , vRtti tathA saMskAronI utpatti 51 - vairAgyanuM lakSaNa * vRttino artha para * rAgotpAdaka dvividhaviSaya 64 * citta tenA potAnA) kAraNamAM * vaidehya ane prakRtilaya sukha lIne thAya che para kayAre thAya che? viSaya nirdezikA 59 1J 0 6ra For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 83 83 * vairAgyanA be bheda 65 . Izvara parama guru che 79 * para vairAgyanuM lakSaNa 65 * Izvare sRSTinI zarUAtamAM * samprajJAta samAdhino upAya 65 vedopadeza karyo. * samprajJAta samAdhinA bheda 65 - jIva-Izvarano bheda * asamprajJAta samAdhinuM svarU5 68 * IzvaranuM mukhya nAma "praNava' che 80 * asamprajJAta samAdhinA bheda 68 * Izvarano praNavanI sAthe nitya * bhava-pratyaya samAdhinuM svarUpa 69 saMbaMdha che * videha tathA prakRtilaya praNavathI IzvaranI sAcI yogIomAM aMtara 70 upAsanA (bhakti) thAya che 82 * bhavapratyaya tema ja upAya pratyayamAM . praNava oMkAra IzvarathI aMtara 70-71 bhinnano vAcaka nathI * upAya-pratyaya samAdhinA upAya 71 * praNavano ja arthapUrvaka * yogIonA vibhinna stara 72 japa karavo joIe * kayA yogIonI siddhi * praNava-japano lAbha - nikaTatama hoya che 73 cittanI ekAgratA * asamprajJAta samAdhino upAya * praNava-japa karavAnA lAbha 84 Izvara praNidhAna 74 . yogamAM vino kayAM ane "praNidhAna' zabdanI vyAkhyA 74 keTalAM che? 85 * IzvaranuM lakSaNa 75 * vyAdhi Adi vighnonA phaLa 86-88 - Izvara zarIra vagere baMdhanomAM ... vipnone nAza karavAnA upAya 88 kyAreya nathI Avato 75 (eka advitIya brahmanuM ciMtana karavuM) * Izvara bhogothI sarvathA pRthaka che 75 * kSaNika cittavAdanuM pratyAkhyAna 89 * Izvara sarvAtizAyI aizvaryavAna che76 , "ekatattva'nI yathArtha vyAkhyA 90 jIvAtmA-paramAtmAmAM aMtara 76 * citta-prasAdananA upAya 93-94 * Izvara ja sRSTino kartA che - manane ekAgra karavAnA upAya 94 mukta AtmA nahIM. 76 * prANAyAmanuM svarUpa * veda IzvarIya jJAna che 76 * prANAyAmanA lAbha 95 | Izvara sarvajJa che 78 * "pracchardana' zabdanI vyAkhyA 95 * IzvaranuM vedopadeza karavAmAM prayojana 78 * cittanI sthiratAno gauNa upAya 97 * jIvAtmA sarvajJa nathI thaI zakato 78 (pAMca prakAranI viSayavatI pravRttio) IzvaranuM jJAna vedathI thAya che 78 * jJAnanI daDhatAno upAya * Izvara vedano upadeza sRSTinI * saMzayanA nAzano upAya 98 zarUAtamAM kare che 78 * jayotikhatI-pravRttinI vyAkhyA 99 28 yogadarzana, 94 98 For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'hadayapuMDarika nI vyAkhyA 99 - nirvicArA-samApattinuM svarUpa 111 * vItarAga yogIonA * sthULa tathA sUkSma viSayanA caritraciMtanathI cittanI sthiratA 101 bhedathI samApattinA bheda 111 * svapna tathA nidrAnI jema jAgRta * savicArA-nirvicArA dazAmAM dhyAnathI cittanI sthiti 102 samApattimAM bheda 111 * yathAbhimata-dhyAnano satya artha 103 * upAdAna kAraNamAM prakRti * vazIkAra kevI rIte thAya che? 103 paramasUkSma che. 112 * samApattinuM svarUpa 104 * sthULabhUtonA sUkSmakAraNonuM kathana 112 * zuddha tathA ekAgracittanI dazAnuM varNana 104 * puruSa prakRtithI paNa sUkSma * cittanA dhyeya padArthonuM varNana 104-105 jagatanuM upAdAna kAraNa * dhyeya padArthono krama 104-105 prakRti che, purupa nahIM 112 * citta zreyAkAra thaIne dhyeya * mULa prakRtinuM nAma aliMga che 112 padArthone jANe che 104-105 deg 5 * purupa jagatanuM nimittakAraNa che 112 * paramAtmAnuM svarUpa 112 * mokSanA adhikArI purupanA * samprajJAta samAdhinA cittanuM varNana 104-105 bhedo para vicAra 113 * samApattinA bheda 106-110 * AnaMda ane asmitA dazAmAM aMtara 113 * savitarka - samApattinuM svarUpa 106, samrajJAta samAdhinA cAra bheda 113 - yogIne zabdArtha-jJAnanuM mizrita , sabIja samAdhinI vyAkhyA 113 pratyakSa thAya che. 106 , adhyAtma-prasAdanuM svarUpa 114 * laukika tema ja yogaja RtaMbharA prajJAnuM svarUpa 114-115 - pratyakSamAM aMtara 106-107, Agama tathA anumAna-jJAnathI , para-pratyakSanuM svarUpa 107 RtaMbharA-prajJAno viSaya * nirvitarka-samApattinuM svarUpa 107 bhinna che 115 - avayavInI siddhi 108 , atIndriya padArthonuM jJAna * avayavI na mAnanArAonuM khaMDana 108 RtaMbharA prajJAthI thAya che 115 * savitaka ane nirvitarko zuM Agama-jJAna apUrNa che? 116-117 samApattiomAM aMtara 109 - Agama tathA anumAnathI * nirvitarka-samApattimAM cittano sAmAnya jJAna thAya che 116-117 abhAva nathI thato 108 * samAdhi-prajJAthI lAbha 117 * avayavanA pratyakSamAM sAmAnya * vyutthAna-saMskArono janothI yogInI vizeSatA 109 nAza kayAre thAya che? 117 * avayavI na mAnavAthI thato doSa 109 - yoga-prajJAkRta saMskAra * savicArA-samApattinuM svarUpa 110 bhogonukha nathI karatA 117 viSaya nirdezikA 29 For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 25 * cittano vyApAra viveka-khyAti , udAra-dazAnuM lakSaNa sudhI rahe che 117 * vicchinna Adi nAmakaraNanuM * asamprajJAta samAdhinuM svarUpa 118-119 prayojana 125 * cittano laya kayAre thAya che? 118-119 - avidyA badhA lezonuM mULa * nirodha-janya saMskArono nirodha kAraNa kema che? 124-127 zenAthI thAya che? 119 - avidyAnuM lakSaNa 127 - mukta-puruSanA svarUpanuM kathana 119 - avidyAnA cAra caraNa 127-130 dvitIya - pAda * avidyAnuM prAcIna AcAryakRtalakSaNa 129 * vikSipta-vRttivALA mATe * deva nitya nathI 128 yoganuM vidhAna 120-121 * avidyAnuM vastu-svarUpa 127-130 * kriyAyoganuM svarUpa 120-121 * vidyAnuM svarUpa 1 28 * tapa vinA yoga-sAdhanA nathI thatI120 * vidyAnAM cAra caraNa 128 * tapa vinA viSaya-vAsanAonI * asmitA-klezanuM svarUpa 130 zuddhi thatI nathI 120 * * jIvAtmA jJAtA che, ane * tapano uddezya 121 buddhi jJAnanuM sAdhana che 130-131 * svAdhyAyanuM svarUpa 120-1ra1 * jIvAtmA bhoktA che 130-131 * IzvarapraNidhAnanuM svarUpa 120-121 * * jIvAtmAne bhoga kevI rIte thAya che? 131 - kriyAyoga karavAnAM be phaLa 122 * jIvAtmA tathA buddhimAM bheda130-131 * asmitAnA viSayamAM * cittanuM svakAraNamAM laya kayAre thAya che? 122-123 prAcIna AcAryano mata 131 * klezanA pAMca bheda 123 * rAga-ddezanuM svarUpa 132 * phleza zabdanI vyAkhyA 123 vaiSa-klezanuM svarUpa 132-133 * klezonAM mukhya kArya 123-124 * abhiniveza-lezanuM svarUpa 133 * kleza ane karma e phaLa siddhinuM * pUrva janmanI mAnyatA 133-134 kAraNa che 123-124 - * sUkSma lezonI nivRtti * avidyA badhA lezonuM mULa che 124 kayAre thAya che klezonI vibhinna avasthAo * citta potAnA kAraNamAM hoya che kayAre lIna thAya che 135 124-125 kuzaLatuM svarUpa dhyAnathI thAya che 135-136 * prasupti dazAnuM lakSaNa 124 * kriyAyogathI lezonI vRttio * tanutva-zAnuM lakSaNa * vicchinna dazAnuM lakSaNa - sUkSma thAya che 135-136 1 25 135 125 * sUkSma hzonI nivRti 125 30 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * lezonI sthULa vRttionI saMskArono bheda 139-141 sarakhAmaNImAM sUkSma vRttio - aniyata vipAkavALA karmAzayanI duHsAdhya che 135-136 traNa gatio 139-147 * lezonI udAradazA pULa tathA prasuti - abhibhUta karbhAzaya lAMbAkALa sudhI kevI Adi sUkSmadazAo che 135-136 rIte sthita rahe che? 139-147 * dhyAnano artha viveka-khyAti 135-136 * karma gati vicitra tathA durvijJeya che 139-147 * karmAzaya pApa-puNyane , naSTa-klezovALuM karbhAzaya bhedathI be prakAranA che 133-139 phaLonukha nathI thatuM 13-147 * karbhAzayanuM mULa kAma, lobha, * dRSTa-janmavedanIya karbhAzayanuM moha tathA krodha che 137 trivipAka nathI hotuM 13-147 * karmAzayanuM phaLa A janmamAM tathA * adRSTa-janmavedanIya karbhAzayanuM parajanmamAM paNa maLe che 133-139 trivipAka hoya che 139-147 * A janmamAM karbhAzaya * janma, Ayu tathA bhoganAM zubha azubha kevI rIte phaLa Ape che 133-139 karmo-kAraNa hoya che 147 * kayuM karbhAzaya parajanmamAM * yogIne viSayonA sukha, duHkharUpa phaLa Ape che? 137-139 kema lAge che? 148-155 * kSINa lezovALAnAM * duHkhonA mukhya bheda 148 karbhAzaya hotAM nathI 137-139 * bhoga prANIone pIDA 148 * karbhAzayanuM phaLa phlezonA ApyA sivAya saMbhava nathI kAraNe maLe che 133-139 * pariNAma-duHkhanI vyAkhyA 148-149 * karbhAzayanuM phaLa - janma, AyuSya * tApa-du:khanI vyAkhyA 149 tathA bhoga che 139 * saMskAra-duHkhanI vyAkhyA 149 * eka karma - eka janma tathA aneka * Idriyone bhogo dvArA tRSNAhIna janmonuM kAraNa nathI 13-147 nathI karI zakAtI 148-149 * aneka karma aneka janmonA * yogIne ja duHkhapravAha kAraNa nathI 139-147 zA mATe khinna kare che? upara * pradhAna (mukhya) karma ja janmanuM * sattvAdi guNa paraspara virodhI che 154 kAraNa hoya che 139-147 * badhA anubhava triguNAtmaka * A janmanAM karmonuM phaLa A kema nathI hotA 148-150 janmamAM paNa maLe che 139-147 * duHkhonuM kAraNa avidyA che 148 * AyuSyanuM nirdhAraNa (nizcaya) * avidyA-nAzano upAya vidyA che 148 parvakarmothI nathI thatuM 13-147 * yogazAsanA cAra aMgonuM varNana 151 , vAsanA-saMskAro tathA karbhAzaya * laukika bhoga sukhanuM kAraNa nathI upara viSaya nirdezikA 31 For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * heya (tyAjya) duHkha kayuM che? 155 * sukha-duHkhanI anubhUti * duHkhanuM kAraNa jIva ane prakRtino buddhine nathI thatI 168 saMyoga che 1pa6-158 * prakRtinA kArya purupanA bhoga * purupanuM svarUpa 156-158 apavarga mATe ja che 169 * prakRtinuM svarUpa 1pa6-158 * purupano mokSa thavA chatAM paNa prakRtino * mokSArthI mATe traNa jANavA nAza nathI thato 169-170 yogya vAto 1pa7 * purupa tathA buddhino saMyoga * baMdhana-mokSa purupanA thAya che nitya tathA anAdi che 169-17) prakRtinA nahI 158 * purupa-prakRtinA saMyoganuM prayojana 170-174 * dRzya (prakRti)nuM svarUpa 158-16ra * bhAga-apavarga (mokSa)nI vyAkhyA 178-171 * sattva Adi guNonuM svarUpa 158-161 * avidyA baMdhananuM kAraNa che 170-171 * sattva Adi guNone ja pradhAna nAmathI * vidyA mokSanuM kAraNa che 170-171 kahevAmAM Ave che 158-159 * avidyAnuM yathArtha-svarUpa 170-171 - avidyAnA viSayamAM ATha vikalpa 170-172 * dazya purupanA bhoga tathA * mokSa sakAraNa che 173 " "apavarga mATe che. 158-160 * mokSathI punarAvRtti 173 * bhoga tathA apavarganuM svarUpa 158 * jIvAtmAno prakRti sAtheno saMyoga * bhoga apavargano vyavahAra avidyAvaza thAya che 174-176 jIvAtmAmAM kema? 159-160 , paMDakopAkhyAnanuM varNana 174-17pa * baMdha - mokSanuM svarUpa 159-160 * prakRti-puruSanA saMyoganuM kAraNa avidyA , sattva Adi guNonA svarUpabheda 161 che, ane prakRti-puruSanA saMyogathI avidyA * sattva Adi guNonA vizeSa pariNAma 163-166 utpanna thAya che, avidyA utpattimAM * sarva Adi guNonA avizeSa pariNAma16-166 ItaretarAzrayadopa kema nahI 176 * mahattattvanA asmitA Adi * hAnanuM svarUpa 176-177 pariNAma che 162-165 * duHkhanI AtyaMtikI nivRtti ja mokSa che 177 * mahattattva aliMga-prakRtinuM kArya che. 16-164 * AtyaMtikI nivRttino Azaya zuM che? 177 * vizepa-avizeSanI vyAkhyA 16ra-165 * hanano upAya vivekasvAti che 178 * liMga-aliMganI vyAkhyA 162-165 * aviplavA vivekakhyAti kone kahe che 178 * draSTA-jIvAtmAnuM svarUpa 166-168 * yogaja prajJAnI sAta bhUmio 179-181 * jIvAtmAthI buddhino bheda 166-168 * yogI kuzaLa kyAre kahevAya che 180 - buddhi pariNAmavALI che. purapa nahIM.166 * citta vimuktinA traNa prakAra 180 * buddhi parArtha che, puruSa * prajJA-vimuktinA cAra prakAra 179-181 svArtha che 166-168 * yogInI "saptadhA-prajJA', * buddhi triguNI tathA acetana che. 16-168 kahevAno Azaya 179-181 32 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivekakhyAti prAptino upAya * niyamonA udezya tathA svarUpa 193-196 yogAMgonuM anuSThAna 181-185 - zaucanuM svarUpa 193 * avidyAnAM pAMca parva 181-182 , saMtopanuM svarUpa - 193-194 * avidyAnA nAzano upAya 181-182 tapanuM svarUpa 193-194 * vivekakhyAtinI vyAkhyA 181 * svAdhyAyanuM svarUpa 193-194 * kAraNanA nava bheda 181-185 * IzvarapraNidhAnanuM svarUpa 193-194 , vivekakhyAti-prAptimAM yogAMgAnuSThAna be prakAranAM kAraNa che 181-185 * kuchuM, cAMdrAyaNa, sAntapana Adi vrata 194 * * zaucanA be bheda 193 * yoganAM ATha aMgonuM nAmapUrvaka kathana hiMsA Adi bhAvonA nirodhano upAya 197 185 * yogAMgomAM svAdhyAya AdinuM * hiMsAnA 81 bheda 198 kathana zuM punarukta che? 185 * niyama Adi bhedathI hiMsAnA * bahiraMga tathA aMtaraMga bhedathI asaMkhya bheda 198-199 yogAMgonA be bheda 185-186 , prANIonA asaMkhya bheda che 199 * yamonuM svarUpa 186-190 * hiMsA Adi vitarkonI duHkha* ahiMsAnuM lakSaNa 186-187 mULatAnuM kathana 199 * satya Adi cAra yama * hiMsAnAM traNa kAraNa che - ahiMsAnA Azrita che 187 lobha, krodha tathA moha 198-199 - satyanuM lakSaNa 187 18 hiMsAnI mAphaka asatya Adi vitarkonA zanI pAka * asteyanuM lakSaNa 187 bheda paNa che 198-199 * brahmacaryanuM lakSaNa 187-189 * hiMsA Adi vitarkonuM phaLa ghora duHkhamaya * aparigrahanuM lakSaNa 188-189 * yamonI aparihAryatA 188 yoniomAM duHkha prApti che 198-199 * ahiMsA Adi yama * puNya-karmamAM vihita hiMsA sArvabhauma mahAvrata che AyuSyane kSINa kare che 200 - ahiMsA-pAlanamAM jAti * hiMsA Adi vitarkone phaLonmukha AdinAM baMdhana 191 thatAM rokI zakAya che 200 * satya-pAlanamAM jAti , vitarkonA sarvathA parityAgathI ja AdinAM baMdhana 191 yogIne aizvarya prApti 200 - asteya-pAlanamAM jAti * ahiMsAmAM sthiti thatAM AdinAM baMdhana 191 verabhAvano tyAga * brahmacarya-pAlanamAM jAti * satyamAM sthita yogI AdinAM baMdhana 192 amoghavApha thaI jAya che201-202 * aparigraha-pAlanamAM jAti * asteyamAM sthita yogIne AdinAM baMdhana 192 badhA uttama padArthonI prApti 203 viSaya nirdezikA 1(9O 201 33 For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * brahmacaryamAM sthita yogIne aparAjita , Asana-siddhinuM phaLa 218 zaktio prApta thAya che 204-205 , prANAyAmanuM lakSaNa 219 brahmacarya vratane pALanAra ja yogya , prANAyAmamAM Asana-siddhinuM AcArya thaI zake che 204-205 kathana kema karyuM che? 219 * uttama guru koNa hoI zake 204 , prANAyAmanA bheda 220 * aparigraha vratanA pAlanathI janmanA, bAhya-prANAyAmanI vyAkhyA 220 kAraNano bodha thAya che 205 , Abhyantara-prANAyAmanI vyAkhyA220 , aparigrahanI vyAkhyA 206 , staMbhavRtti-prANAyAmanI vyAkhyA 220 - zauca-niyamanuM bAhya phaLa 207 , udaghAta zabdanI vyAkhyA 221 , zaucamAM sthiratAthI sattva zuddhi, , prANAyAmanI parIkSA deza, kALa cittanI prasannatA, Idriyajaya tathA saMkhyAthI karavI 221 tathA AtmadarzananI yogyatA 209 : prathama sAdhaka kayo prANAyAma kare 222 * saMtopanuM phaLa 210 * bAhyAbhyantaravipayAkSepI * tRSNAnA tyAganuM sukha sarvottama che 210 cothA prANAyAmanI vyAkhyA 223 * tapanuM phaLa azuddhino nAza - * trIjA tathA cothA prANAyAmamAM aMtara 223 zarIra tathA IdriyonI zuddhi 211 * prANAyAmanuM phaLa prakAzAvaraNano kSayara24 - aNimA Adi siddhio zArIrika nathI12 * prANAyAmathI azuddhi-nAzano prakAra 225 * Idriya-siddhinI vyAkhyA 21 2 * prANAyAmano bIjo lAbha che - * svAdhyAyanuM phaLa 213 mananI ekAgratA 226 * ISTa-devatA saprayoganI vyAkhyA 213 * pratyAhAranuM svarUpa * deva, Rpi tathA siddhonI vyAkhyA 213 * Izvara praNidhAnanuM phaLa - samAdhisiddhi 214 * * pratyAhAranuM phaLa - IdriyonuM * zuM yogI badhA dezo, badhAM zarIro tathA (kAbumAM) svAdhIna thavuM badhA kALanI vAta jANI le che ? 15 * vyasananI vyAkhyA * IzvarapraNidhAnathI samAdhisiddhi * Idriya-jayanI vibhinna prakArathI kevI rIte thAya che 215 vyAkhyAo 228 * AsananuM lakSaNa anubhUmikA 216 229-232 * AsananI yogasAdhanAmAM AvazyakatA ra16 trIjA pAda. * AsananA lakSaNamAM be vizeSa * dhAraNAnuM lakSaNa 233 vAtonuM kathana 216 * yama niyama Adi bahiraMga sAdhana che 233 * Asana-siddhinA be vizeSa upAya 217 * dhAraNA bAhya dezamAM kema nahIM ? 234 , anaMta' zabdano artha zeSanAga nathI ra18 * 'bAhya-viSayanI vizeSa vyAkhyA 234 , anaMta-samApattinI vyAkhyA 217 * dhyAnanuM lakSaNa 235 34 yogadarzana 2 26 228 For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * "sadaza' pravAhanI vyAkhyA 235 cittanA pariNAmonI mAphaka bhUto * nirAkAra-paramAtmAnuM dhyAna tathA IdriyonAM pariNAma paNa kevI rIte thAya che 2.35-236 jANavAM joIe 244 * mUrti padArtho vinA ja dhyAna * dharma-pariNAmanI vyAkhyA 244 thaI zake che 235-236 * lakSaNa-pariNAmanI vyAkhyA 244 * samAdhinuM lakSaNa 236 * avasthA-pariNAmanI vyAkhyA 245 * dhyAna ane samAdhimAM aMtara 236 * dharma Adi pariNAmonA viSayamAM * bAhya sUrya AdimAM anya AcAryono mata 245 saMyamanI vAta mithyA che 237 * lakSaNa-pariNAmamAM doSano parihAra ra46 - saMyamanI paribhASA 237 * avasthA-pariNAmamAM dopano parivAra 246 * yoga siddhionA jJAnamAM , cittamAM dharma Adi pariNAma 248 saMyamane jANavuM parama * bhUto tathA IdriyomAM dharma Avazyaka che 238 Adi pariNAma 248 saMyamanA jayanuM phaLa 238 - pariNAmanuM lakSaNa 244-249 samAdhi-prajJA mATe IzvarAnugraha * dharmInuM svarUpa 2pa0 paNa Avazyaka che 238 - dharmanuM svarUpa 2pa0 * abhyasta saMyamanI uttara - * eka dharmInA bhinna bhinna dazAomAM AvazyakatA 239 hovAnA kAraNa 250 yoganI unnata dazAo kaI che? 239-240 * dharma traNa prakAranA che zAnta, udita dhAraNA Adi yogAMga aMtaraMga che. 240 ane avyapadezya 250 * bahiraMga-aMtaraMgano abhiprAya zuM che? 241 - zAnta-dharmanuM svarUpa * asaMprajJAta-yogamAM dhAraNA * udita-dharmanuM svarUpa 250 Adi paNa bahiraMga che 241 - avyapadezya dharmanuM svarUpa 250 * asaMprajJAta-samAdhine nibaja * dharmInI sattA na mAnanArA kema kahI che? 241 kSaNikavAdanuM khaMDana upara cittavRttino nirodha thatAM * eka dharmInAM vibhinna pariNAma citta-pariNAma kevuM hoya che? 241 thavAnA kAraNa 252-253 nirodha-pariNAmanI vyAkhyA 241 * kramanuM svarUpa 253 * cittanA traNa pariNAma hoya che 24ra , atIta-lakSaNano krama nathI hoto 253 * nirodha-pariNAmanuM phaLa - * dharma paNa anya dharmonI sarakhAmaNImAM cittano prazAnta pravAha 24ra dharmI banI jAya che 253 - samAdhi-pariNAmanI vyAkhyA 24ra , dharmI cittanA be dharma che - ekAgratA-pariNAmanI vyAkhyA 243-244 paridaSTa ane aparidaSTa 253 viSaya nirdezikA 3pa 250 For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * aparidaSTa citta-dharmanA sAta bheda 253 * yamapuruSonuM darzana zuM che? 263 * dharma Adi pariNAmomAM saMyama karavAthI maitrI AdimAM saMyamathI atIta anAgatanuM jJAna 2papa maitrI Adi zaktio 263 * zabda, artha tathA jJAnanA pravibhAgomAM * hasti-baLamAM saMyamathI hasti baLa saMyamathI yogIne badhAM prANIonA AdinI prApti 26.3/264 zabdonuM jJAna 256-259 - yogIne sUkSma, vyavahita (chUpAyelI) * varNasphoTa, padasphoTa tathA tathA dUrastha vastuonuM jJAna 264 vAkayasphoTa para vicAra 256-259 * sUryamAM saMyamathI bhuvana-jJAna ra65 * zabda, artha tathA jJAnano * sAta lokomAM bhUloka AdinuM varNana 265 pravibhAga 256-259 sUryano artha IDA-nADI che. 268 * saMskAronA sAkSAtkArathI * sAta naraka, sAta pAtALa AdinI pUrvajanmanuM jJAna 259 vAto satya nathI ra68ra69 * saMskAronA be bheda (1) vAsanA rUpa * pAtALanA parvato para bhUta-preta (2) dharma adharma rUpa 259 AdinI vAto mithyA che 269 270 * maharSi jaMgIpatranuM AkhyAna 259 - mRtaka pitarono mahendralokamAM vAsa * saMtoSa-sukha e viSaya-sukhanI mithyA che 269270 apekSAthI ja uttama che ra60 * bhUmi uparanA lokomAM devagaNonuM * yogIne bhAvI janmanuM paNa lAkha kalpaparyatanuM AyuSya jJAna thAya che 259 mithyA che - yogIne paracitta jJAna thAya che 260 - candra (piMgalA) nADImAM * yogI paracittanA AlaMbanane saMyamathI tArAbUha jJAna 270 nathI jANato 268-261 - dhruva-nADImAM saMyamathI tArAgatinuM jJAna 270 * kAya-rUpa saMyamathI rUpagrAhyazakti * yogadarzananA sUrya Adi rokAI jAya che 261 zabdo para vicAra 271 * yogIne aMtardhAna nAmanI siddhi 261 - nAbhicakramAM saMyamathI kAyavUha jJAna 272 * AyuSya karmonuM phaLa che ra62 * vAta Adi doSa tathA sAta * AyuSyaprada karmonA be bheda - dhAtuonuM jJAna 27ra sopakrama tathA nirupakrama 262 - sAta dhAtuonA zarIrastha * yogIne sopakrama Adi karmomAM sannivezano krama saMyamathI mRtyunuM jJAna 26ra * kaMThakUpamAM saMyamathI bhUkha tarasanI nivRtti 272 * ariSTa-maraNasUcaka cihanothI * kUrma-nADImAM saMyamathI sthiratA 273 mRtyunuM jJAna 263 * kUrma nADInuM zarIramAM sthAna ra73 - ariSTonA traNa bheda 263 , zira : kapALamAM saMyamathI siddha darzana 274 yogadarzana 27) 272 36 For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 291 * dhuloka-pRthvIlokanA madhyamAM * bhUtonA sUkSma tathA sthULa-rUpomAM siddha darzana zuM che? ra74 saMyamathI bhUtajaya siddhi 287 * mUrdhajayoti jIvAtma-jayoti nathI ra74 * dravyanuM svarUpa 28-291 * devonA viSayamAM vyAsa bhASyanI sAkSI ra74 * deva manuSyono ja bhAga che 288 * deva yonivizeSa nathI 275 * yutasiddha-ayutasiddhAvayava * yoga-prAtijajJAnathI siddhi 275 bhedathI samUhanA bheda * prAtija jJAna ja tAraka-jJAna che ra75 * pRthvI Adi bhUtonA * hRdayamAM saMyamathI cittanuM jJAna 275 pAMca vizeSarUpa 289 - hRdaya-sthAna zarIramAM kyAM che? ra76 - bhUtajayathI aNima * sattva ane purupamAM bheda 277 Adi siddhio * bhoganuM svarUpa ra78 * aNimA Adi * svArtha-saMyamathI purupa-jJAna 270-278 siddhionI vyAkhyA 291-292 * svArtha-saMyamathI pratibha Adi siddhio 278 * yogI sRSTi-viruddha kArya . prAtibha Adi siddhiothI nathI karI zakato 291-292 vibhinna jJAna 278 , pAMca bhUtonA dharma yogIne * prAtibha Adi siddhio avaruddha nathI karatA 291-292 samAdhimAM vighna che ra79 aNimA Adi siddhio * cittanI para-zarIrAvezanI siddhi 280 zArIrika nathI 292 * udAnaprANa-jayathI kaMTaka Adino * 'kAya-saMpata' aizvaryanI paribhASA 293 asaMga tathA utkrAnti 282 IdriyonAM pAMca vizeSarU5 293 * pAMca prANonA zarIramAM IdriyonAM pAMcarUpomAM saMyamathI vibhinna vyApAra 282 Idriyajayasiddhi 293-294 * samAna-prANa jayathI jvalanasiddhi 283 * IdriyajayathI manojavitva * zrotra-AkAzamAM saMyamathI divya Adi siddhio 295 zrotranI siddhi 283 - madhupratIka siddhio kaI che? 295 * kAya-AkAzamAM saMyamathI * sattva-puruSanA bhedano sAkSAtkAra AkAza-gamanasiddhi 284 thavAthI be siddhio 296 * videhA tathA mahAvidehA * sarvabhAvAdhiSThAtRtva tathA sarvajJAtRtva cittavRttionuM kathana 285 siddhionI vyAkhyA 296 * mahAvidehAvRttithI parazarIraveza * yogI traNeya tApIthI thAya che 286 kayAre mukta thAya che? 296-297 * "bahi' zabdanA viSayamAM * kaivalya-prAptinI dazAnuM varNana 297 brAnti-nirAkaraNa 286 , mokSamAM bhautika mana nathI rahetuM 298 viSaya nirdezikA 37 For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 * yogIonA cAra bheda 299 hovA chatAM paNa bheda-jJAna * prAthamakalpika yogInuM varNana 299 kevI rIte thAya che? 304-305 * madhubhUmika yogInuM varNana 299 * vivekaja-jJAnanI cAra vizeSatAo 306-307 * prajJAjayoti yogInuM varNana 299 tAraka-jJAnanI vyAkhyA 306 * atikrAnta yogInuM varNana 299 - sarvaviSaya-jJAnanI vyAkhyA 306 * deva vidvAnonuM nAma che 299 * sarvathAviSaya-jJAnanI vyAkhyA 306-307 * vidvAna devonuM nivAsa-sthAna * prakrama-jJAnanI vyAkhyA 307 svarga Adi nathI ra99 - zuM vivekajJAna vinA mokSa * yoganA aMtima stara para paNa prApti saMbhava nathI? 307 patananAM be kAraNa saMbhava che 301 - zuM mokSa prApti mATe * viveka-khyAti prApta karavAno yogaja vibhUtione prApta anya eka upAya 302 karavI Avazyaka che? 307-308 kSaNanI paribhASA 302 * puruSanI malinatA ane * kALanI paribhASA 302 parama-zuddhi zuM che? 308 * karmanI paribhASA 301-303 - mokSamAM bhautika buddhinI sattA * yogIne sUkSma-paramANunA bhedanuM nathI hotI jJAna kevI rIte thAya che? 303 * vivekaja-jJAna tathA sarva * be kSaNa yugapata (ekasAthe) purupAnyatApyAtimAM aMtara 308-309 nathI hotI 303 cotho pAda 310-365 * kSaNono kramika vyavahAra bauddhika che 303, cittasiddhionA pAMca bheda 310 * eka vartamAna kSaNanuM ja * janma-jAtasiddhinI vyAkhyA 310 pariNAma samasta brahmAMDa che 303, auSadhi-jAtasiddhinI vyAkhyA 311 * be padArthomAM deza-lakSaNathI - maMtra-jAtasiddhinI vyAkhyA 311 samAnatA hovA chatAM paNa * tapojAta siddhinI vyAkhyA 311 bheda-jJAna jAtithI thAya che 304 , samAdhijAtasiddhinI vyAkhyA 311 * deza-jAti eka hovA chatAM * "asura bhavana'nI vyAkhyA 310 paNa lakSaNa bhedaka hoya che 304 , aNimAdi siddhio , jAti-lakSaNa eka hovA chatAM mAnasika che, zArIrika nathI 312 paNa deza bhedaka hoya che 304 , jAtyantarapariNAma ja, * sUkSma paramANunA janmajAtasiddhi che 313 bheda-jJAnamAM vaizeSikano mata 305 , jAtyantarapariNAmanI vyAkhyA 313 * be AMbaLAmAM jAti-lakSaNa samAna , janmajAtasiddhino prakAra 314 38 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - yogajadharmano prabhAva janmAntaramAM kevo (zUnya) thaI zake che 319 hoya che? (kheDUtanA udAharaNathI * karma cAra prakAranAM hoya che 320 spaSTIkaraNa) 315 - jIvanmuktonAM karma azukala * janmAntaramAM kRta (karelAM) tathA akRSNa hoya che 320 dharma, adharmanI nivRttimAM * yogInA cittanuM Azayarahita kevI rIte kAraNa bane che? 315 thavAnuM kAraNa 321 * dehAntaramAM yogajadharmanA * yogI ane ayogInAM karmomAM aMtara 321 phaLanI vyAkhyA 315 - karma anusAra ja phaLanI prApti thAya che 321 * nandIzvara Adi tathA * zubha karmothI deva bane che 321 nahupa AdinAM udAharaNa 315 - karma anusAra ja vAsanAo bane che 322 * nirmANa-cittanI vyAkhyA 316 - jIvAtmA karma anusAra ja pazu-pakSI nirmANa-citta-viSayaka Adi yoniomAM paNa jAya che 322 brAntinuM nirAkaraNa 316 , karmAzayamAMthI phalonukha vAsanAo ja * RSionI vAtomAM abhivyakta thAya che. 322 virodha nathI hoI zakato 316 * phalonmukha vAsanAonI * anyatra-paThita "nirmANa-citta' abhivyaktimAM bIjI vAsanAo zabdanI saMgati 317 bAdhaka nathI banatI 322 - yogI aneka zarIronI racanA . "vRSadaMza" zabdanI vyAkhyA 324 nathI karI zakato 317 * seMkaDo janmo AdithI vyavahita * "asmitA' zabdanA aneka artha 318 (chUpAyeluM) karbhAzaya kevI rIte * zuM yogI aneka cittonuM abhivyakta thAya che? 323 nirmANa karI le che? - 318 * tulya (samAna) jAtIya karma, karmAzayane - aneka citta-paraka vyAkhyAmAM tarata ja abhivyakta karI de che? 323 doSa tathA vyAsathI virodha 318 * smRti ane saMskAra sadA * aneka cittonI sAdhanAno samAna viSayaka hoya che 324 Azaya zuM che? 318 * vAsanAonuM anAditva pravAhathI che 324 nirmANacitta pAMca prakAranAM che svAbhAvika vastu kAraNano nirmANa cittano Azaya Azraya nathI letI 324-328 cittonI racanA nathI 319 - cittanA pariNAma para vicAra 324-328 * karmAzaya rahetAM hoya tyAM sudhI * citta ghaTa-prasAda-pradIpanI mAphaka mokSa-siddhi nathI thatI 319 saMkoca-vikAsI nathI 324-328 * maMtra AdithI siddhacittomAM samAdhisiddha * vAsanAonA vipAkamAM be citta ja vAsanAothI sarvathA hIna bhrAntionuM nirAkaraNa 324-328 viSaya nirdezikA 39 For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir citta zarIranA jeTalA parimANa dharmonA vyakta avyakta rUpathI cha (mApa)vALuM nathI hotuM sAmAnya rUpa (temane ja che paraMtu paricchinna che 324-328 bhAvavikAra kahe che) 331-333 * citta mATe vibhu zabdano prayoga ane * dharma ane guNamAM aMtara 332 teno satya artha 326-328 * samasta jagata sattva Adi guNovALI * cittanuM ekadezI hovAmAM prakRtinuM kArya che 332-335 anya zAstrIya pramANa 327-328 * sattva Adi guNonuM pariNAma eka hovAthI * daMDakAraNya tathA agatya muninI samudra ekatAno vyavahAra 333-335 pIvAnI vAta satya nathI 327-328 * eka avayavI na mAnanArA * dharmanuM phaLa sukha ane adharmanuM kSaNikavAdIonuM khaMDana 333-335 phaLa duHkha che 328 * sata padArthane kAlpanika kahevo * cha ArAvALuM saMsAra cakra che 329 5. kema mithyA che? 333-335 * avidyA badhA lezonuM * bAhya-vastu eka hovA chatAM paNa cittabhedathI mULa che - 328-329 duHkha-sukha thAya che 334-335 samasta vAsanAonA saMgrahanAM * citta-bhedathI eka ja vastuthI bhinna bhinna cAra kAraNa che 328-329 jJAna thavAnuM kAraNa 336-337 * sAMkhya-darzananI mAnyatAthI * samasta vAsanAonuM samAdhAna 337-338 Azraya mana che 328-329 * bAhya-vastunI sattA cittathI -asata padArthanI sattA kadI paNa nathI bhinna hovAmAM hetu 336-337 hoI zakatI 329-331 * eka cittathI sukha Adi pRthaka pRthapha * sata padArthano vinAza kayAreya jJAna kevI rIte thAya che. 337 paNa nathI thaI zakato 329-331 , cittane kSaNika mAnanArAonuM * vartamAna, atIta tathA pratyAkhyAna 337 anAgatanuM svarUpa 329-330, cittanA AzrayathI ja * atIta tathA anAgata padArtha svarUpathI anAgata padArtha svarUpathI vastu-sattA nathI 338-339 sadA vidyamAna rahe che. 329-330 , vastuonI svataMtra sattA che 338-339 kAraNa rUpamAM dharma sadA * prati-puruSa citta bhinna bhinna che 338 vidyamAna rahe che 331 , viSaya cuMbaka samAna tathA * satkAryavAdamAM vAsanAono mane loDhA jevuM che . 340 abhAva kevI rIte thAya che? 331 bAhya-vastunI sattA pRthaka thatAM * dharmonA atIta Adi cittane tenuM sadA jJAna traNa mArgabheda hoya che 331 kema nathI thatuM? 340 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvAtmA jJAtA hovA chatAM paNa cittane , grahItA, grahaNa ane jJAtA kema kahyuM che? 340 grAhyamAM bheda 348-350 * jIvAtmA cittano svAmI che 341 - cittane draSTA samajavAnI * cittanI vRttionuM jJAna brAntinuM nirAkaraNa 348-350 jIvAtmAne sadA thAya che 341 - cittane cetana samajanArA * citta ane puruSano bheda 341 yathArthamAM dayanIya che 349-350 * citta svayaM prakAzaka nathI, * cittanI purupanA bhoga-apavarga (mokSa) dazya hovAthI 342-343 mATe pravRtti che 350-351 * cittane jJAtA mAnavAmAM asaMkhya vAsanAono Azraya agni dAMtanuM khaMDana 343 citta che. 351 - "svAbhAsam' zabdano parAbhAsam * purupa cittanI jema parArtha nathI 351 artha paNa ThIka (yogya) nathI. 343 * saMghAta parArtha hoya che. 351 * citta eka ja samaye vipayanuM ane * puruSa prakRtino vikAra nathI 350-351 potAnuM jJAna nathI karAvI zakatuM 344 * viveka-jJAna-saMpanna yogIne * kSaNika-vAdamAM paraspara virodha 344 oLakhavAnAM cihno " * cittathI bhinna , "Atma-bhAva-bhAvanA' zabdanI purupa-tattvanI siddhi 344-346 vyAkhyA 351-353 * kSaNika-vAdamAM cittanuM jJAna paravartI * prakRti-puruSanA bheda cittathI mAnavAmAM doSa 345 jJAnathI AtmajijJAsA * puruSanI sattA na mAnanArA nivRtta thaI jAya che 3pa1-353 kSaNikavAdamAM be doSa 345-346 * viveka-jJAtA sAdhakanA cittano * puruSa ja bhoktA che, pravAha kevo hoya che 353 citta nathI 345-346 * dagdha-bIjavatu thayelA saMskArothI thanArI * puruSa cittane kevI rIte prakAzita pratItio paNa patananuM kAraNa 354 kare che? 347 * samAdhithI bhinna vyutthAna (sAmAnya) * puruSa ane cittamAM aMtara 347-349 dazAnA saMskArone paNadagdha * paramezvaranuM jJAna buddhivRttirUpa karavA joIe 354 guphAmAM thAya che 347 - viveka-jJAnanA saMskAra cittanI sAthe ja * paramezvarane bAhyakSetramAM zodhavA naSTa thaI jAya che 354-355 ajJAna che 347 * dharmamegha sadhinuM svarUpa 355-356 * cittane cetana tathA draSTA * amusIda ane dharmamegha samajavAmAM brAntinuM kAraNa 347 zabdonI vyAkhyA 355-356 viSaya nirdezikA 41 For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * asa...jJAta ane dharmamegha prAkRtika vastuomAM pratikSaNa samAdhiomAM aMtara 356 pariNAma thaI rahyuM che 361-362 * dharmamegha samAdhithI klezo tathA * nitya guNomAM pariNAma karbhAzayonI nivRtti 357-358 kevI rIte thAya che 360-362 * jIvanmukta-puruSanI * saMsAra-krama samApta thAya che dazAnuM varNana 358 athavA nathI thato? 360-362 * kleza ane mithyAjJAnano nAza * utpanna jIvanuM mRtyu ane thatAM pharIthI janma nathI thato 358 mRtyu pAmelAno janma * dharmamegha-samAdhimAM zeya (jANavA jevuM) nizcita che 360-362 alpa rahI jAya che 358 * praznano uttara (javAba) * dharmamegha samAdhimAM sattva be prakArathI thAya che. 360-362 Adi guNono pariNAmakrama * manuSya, deva tathA samApta thaI jAya che 358-359 RpimAM bheda 360-362 * kramanuM svarUpa 359-362 * kaivalyanuM svarUpa 363-365 * nityatA be prakAranI * zuM mokSa sadA rahe che? 363-364 hoya che 360-362 - vyAsa-bhAgyamAM "sadA' * puruSanI kUTastha nityatA che 360-362 zabdanI saMgati * sattva Adi guNonI pariNAmI * "svarUpa-pratiSThA nityatA che 360-36ra ' zabdanI vyAkhyA * nityanuM svarUpa 360-362 , mokSamAM jIvAtmAno paramAtmAmAM laya nathI thato 364-365 364 364 42 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pariziSTa (ka) www.kobatirth.org pariziSTamAM parivardhita viSayonI sUcI pariziSTa (kha) aNimA Adi siddhio kayAre prApta thAya che ? yogAgnithI azuddha-saMskAronuM dahana thAya che. videha-mukti dazAnuM varNana. pAtaMjalayoga ja vedamUlaka che. vedamAM yoganuM svarUpa tathA prayojana. mokSanI prAptino upAya. yogasAdhanAthI ajJAnano nAza. brahmanI prAptino upAya. yoga-sAdhanA guru vinA nahIM. prANane vazamAM karavAthI lAbha. yoga-sAdhakanAM Avazyaka kartavya. yoga-sAdhanAnA lAbha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir videha-prakRtilaya yogIonA viSayamAM bhrAnti nivAraNa. zuM yogI navAM zarIro tathA cittonuM nirmANa kare che ? pramANa Adi vRttionuM kliSTatva tathA akilaSTatva. nidrAvRttine rokavAno zo abhiprAya che laukika sukha ane mokSa sukhamAM aMtara. mokSa prAptine mATe prayatna kema Avazyaka che ? mokSamAM zarIrAdi vinA AnaMda-bhoga kevI rIte thAya che ? mokSamAM jIvAtmAno paramAtmAmAM laya nathI thato. yogazAstrathI viruddha kAlpanika muktio mithyA ja che. pariziSTa (ga) yogadarzanamAM manane prakRtino vikAra hovAthI acetana mAnyuM che. yogadarzana tathA vyAsa-bhASyanI mAnyatA. vyAsa-bhASyamAM cittane spaSTarUpe acaMtana lakhyuM che. manane cetana mAnanArA avidyAgrasta che. mana prakRtino vikAra che. sUtra-bhASyamAM vyAsamunie lakhyuM che - buddhi (citta) ane jIvAtmAmAM paraspara traNa bheda che. citta (buddhi) prakRtino vikAra che. manathI puruSano bheda. citta dRzya hovAthI svaprakAzaka nathI. viSaya nirdezikA For Private and Personal Use Only 43 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | morUm | saccidAndezvarAya namo nama : atha pAtaJjalayoga-darzanam tatra prathama : samAdhipAda : prArabhyate / - samAdhi pAda matha vo!ITSnuzAsanam ? / sUtrArtha - "atha" zabda ahIM adhikAravAcaka che. jema vyAkaraNa mahAbhAyamAM paNa "matha indrAnuzAsanane' sUtra para maharSi-pataMjalie lakhyuM che - athaceyaM zabdofdhArtha prayute I ane dviti vi daitavo mata A nyAyathI atha' zabda maMgalavAcaka paNa che. ane " manufzaSyateDanetyanuzAsanaM=zAstra' A vyutpattithI "anuzAsana' zabda yogazAsano paryAyavAcI (bIjuM nAma) che. yoganusanaM pArzva yonuzAsanamUAsamAsathI A zabda yoga-zAstrano paryAyavAcI che. ane thoDA zabda "yuga sAtha (pANinIya dhAtu) dhAtuthI dhana'pratyaya karavAthI siddha thAya che. sUtrano Azaya e che ke saMpUrNa yogazAstrano viSaya yo| = samAdhino upadeza karavo. bhApya anuvAda- (mathI sUtramAM '' pada adhikAra mATe che. yogAnuzAsana nAmanuM zAstra athavA yoganuM zikSaNa ApavuM A AkhA zAstrano adhikAra=pratipAdya viSaya samajavo joIe. (:) yogano artha samAdhi che ane te samAdhi cittanI badhI kSipta vagere bhUmio=avasthAomAM siddha (sthira) thayelA cittaHmanano dharma guNa che. kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra tathA niruddha e cittanI pAMca bhUmio = avasthAo che. temanAmAM cittanI vikSipta avasthAmAM vikSepo (aMtarAyo)nA kAraNe = rajoguNathI anuviddha (bhaLelI) hovAthI gauNa thayelI samAdhi yogapakSamAM nathI gaNavAmAM AvatI ane je cittanI ekAgra dazAmAM samAdhi hoya che te je vastu jevI hoya tene tevI ja pradarzita karI de che, avidyA Adi pAMca klezone kSaNa kare che, tathA karmanAM baMdhanone zithila (DhIlAM) karI de che ane nirodha rUpa cittanI aMtima bhUmi tarapha pravRtti karAve che. te ekAgrasamAdhi samprajJAta yoga nAmathI kahevAya che ane te samAdhi vitakanugata, vicArAnugata, AnaMdAnugata tathA asmitAnugata bhedathI cAra prakAranI (ekAgrasamAdhi) hoya che. temanuM vyAkhyAna AgaLa karavAmAM Avaze. cittanI badhI vRttiono nirodha 44 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thatAM to asaprajJAta-samAdhi thAya che. bhAvArtha-vyAsa bhASyamAM cittanI pAMca dazAonuM varNana karyuM che - kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra tathA niruddha. temAM pahelI be dazAomAM yoga saMbhava nathI. eTale vyAsa bhApyamAM cittanI vikSipta dazAthI yoga saMbaMdhI varNana karyuM che. tenuM kAraNa e che ke kSipta dazAmAM rajoguNanI ane mUDha dazAmAM tamoguNanI pradhAnatA (mukhya) hovAthI yoga saMbhava nathI ane vikSipta dazAmAM sattva guNanI pradhAnatA hovA chatAM paNa rajoguNathI anuviddha (bhaLeluM) hovAthI citta anyatra (bIjA) viSaya tarapha thaI jAya che ane cittanI ekAgra dazA dhyeya padArthano pUrNa rUpathI sAkSAtkAra karAve che, avidyA Adi lezone kSINa karI deche, karma-baMdhana=karbhAzayanakarmasaMskAronAM baMdhanone karmone daDha banAvanArI vAsanAone DhIlI karI de che ane nirodha rUpa cittanI aMtima dazA prApta karAvavAmAM vairAgyane utpanna karI sahAyaka thAya che. Ane samprajJAta yoga kahe che. AnA vitarkanugAdi cAra bheda hoya che. ane nirodha dazAmAM sAttvika vRttino paNa nirodha thavAthI asamprajJAta nAmano yoga kahevAya che. 1 che have - te dvividhayoganAM lakSaNa kahevAnI IcchAthI A sUtra pravRtta thAya che. yottivRttinirodha: ra II sUtrArtha - cittanI vRttione badhI bUrAIo (dopo)thI haTAvIne zubha guNomAM sthira karIne paramezvaranI samIpamAM, mokSane prApta karavo tene yoga kahe che ane viyoga tene kahe che ke paramezvara ane temanI AjJAnI viruddha bUrAIomAM phasAIne temanAthI dUra javuM. (R. bhU. upAsanA) bhApyAnuvAda - (yoga :) sUtramAM yoganI paribhASAmAM "sarva padanuM grahaNa na karavAthI samrajJAta yoga (ekAgra-samAdhi) paNa yoga kahevAya che. () citta, prarAkasattvaguNa(prakAzazIla), pravRtti=rajoguNa (kriyAzIla) ane sthiti = tamoguNa (jaDatA) svabhAvavALuM hovAthI (citta) triguNI che. jayAre citta sattvaguNa pradhAna hovA chatAM paNa rajoguNa ane tamoguNathI maLeluM hoya che, tyAre te (citta) ezvarya ane viSayo tarapha vaLeluM hoya che. te ja citta jayAre tamoguNathI yukta hoya che, tyAre adharma, ajJAna, avairAgya ane anaizvarya tarapha vaLeluM rahe che ane te ja citta jayAre mohanA AvaraNa rahita, badhI bAjuthI prakAzamAna rajoguNa pradhAna hoya che. tyAre te dharma, jJAna, vairAgya ane aizvarya tarapha vaLeluM hoya che. ane jayAre te ja citta rajoguNanA maLathI rahita, potAnA svarUpa mAtramAM sthita tathA sarva=cittatattva ane purupana cetana tattvanI bhinnatAnA viveka jJAnathI yukta hoya che, tyAre dharmadhyAnaka vizuddha AtmadharmarUpa amRtatattvanuM siMcana karanArI dharmamegha samAdhinI avasthAne prApta thAya che. dhyAnI=yogI loka te utkRSTa svarUpane prasaMthAna utkRSTajJAna nAmathI kahe che. samAdhi pAda 45 For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (citta-vRttinirodha:) cetanA zakti ukta (upara jaNAvelA) sattva Adi guNonA pariNAmothI rahita, nirlepa, vipayone citta dvArA batAvavAthI parata (zAnta), zuddha tathA anaMta-avinazvara che. A cetanAzaktithI cittanI sarvatmi =vivekajJAnathI yukta cittanI dazA bhinna che. eTalA mATe e vivekakhyAtithI virakta citta te vivekajJAnanI sthitine paNa nirodha karI de che. te avasthAmAM citta saMskAronukha-saMskAramAtra zeSa thaI jAya che. te nibaja nAmanI samAdhi hoya che. temAM koIpaNa bAhya vastunuM jJAna nathI rahetuM, mATe asaprajJAta samAdhi kahevAya che. phalasvarUpa cittanI vRttionA nirodharUpa yoga samprajJAta ane asamprajJAta bhedathI be prakAranA che. vimarza - gata sUtranA vyAsa bhAkhamAM cittanI kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra tathA niruddha pAMca avasthAo batAvI che. kSipta ane mUDha dazAmAM yoga saMbhava nathI ane vikSipta dazAmAM paNa gauNa-samAdhi kahIne yogano niSedha karyo che. te ja vAtane ahIM spaSTa karI che - citta (mana) prakRtino vikAra che. eTale te sattvaguNa, rajoguNa tathA tamoguNanA kramazaH zukala, rakta, kRSNa raMgovALuM kahevAya che. temAM yoganI dazA A pramANe samajavI joIe - (1) cittanI rajoguNa tathA tamoguNathI saMsRSTa-mizrita sAtvika vRtti yoga nathI kahevAtI, kema ke rajoguNa tathA tamoguNanA prabhAvanA kAraNe cittarUpI darpaNa nirmaLa nathI hotuM. jema sapheda vastra lAla athavA kALA guNa yukta thatAM svaccha nathI kahevAtuM. (2) tamoguNavALA sAttvika manano nirodha paNa yoga nathI kahevAto, kema ke tAmasavRttinA kAraNe ajJAna Adi baneluM ja rahe che. (3) rajovRtti vALA sAttvika manano nirodha paNa yoga nathI, kAraNa ke temAM rajoguNanA kAraNe sapheda vasanI jema mana zuddha nathI hotuM (4) tAmasa tema ja rAjasa vRtionA nirodhane yoga kahe che. kema ke sAtvika vRttino udaya thavAthI vivekakhyAti thAya che. (5) ane tAmasa, rAjasatathAsAttvikatraNeyavRttionA nirodhane uttama yoga kahe che. emAM nizcita kaivalya thAya che. maharSi dayAnaMde A sUtrano artha anyatra satyArtha prakAzanA navamA samullAsamAM A pramANe spaSTa karyo che. - manuSya rajoguNa tamoguNayukta karmothI manane rokI, zuddha sattvaguNayukta karmothI paNa manane rokI, zuddha sattvaguNayukta thAya, pachIthI teno nirodha karI ekAgra arthAt eka paramAtmA ane dharmayukta karma temanA agrabhAgamAM cittane rokI rAkhavuM. - niruddha arthAt badhI bAjuthI mananI vRttine rokavI." vyAsa-munie ahIM cetana tathA acetanano bheda paNa spaSTa karyo che. je A pramANe che. - (1) vizivirAraginI - cetanapuruSa pariNAmarahita che, kema ke temAM yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariNAma=vikAra=parivartana nathI thatuM. cetanathI bhinna prakRti pariNAmI che. prakRtino ja vikAra A samasta jaDa jagata che. jema - jaDa vastuonuM upAdAne kAraNe prakRti che, temacetana koI vastunuM upAdAna kAraNa nathI. ane nato cetananuM paNa koI kAraNa. mATe sArAvanityam' A nityanI paribhASA anusAra cetanapuruSa nitya che. (2) pratimA - viti) cetana purupane vyAsa munie "rAti pratisaMga che viSaputhA 'arthAta jeno viSayomAM saMga nathI, mATe nirlepa kahyo che. A ja bhAvane anyatra paNa A pramANe samajAvyo che _ 'avidyAdayaH klezA: kuzalAkuzalAni karmANi tatphalaM vipAkastadanuguNAvAsanA AzayA : te ca manasi vartamAnA : puruSe vyapadizyante sa hi tatphalasya bhokteti / ' (yo. vyA. bhApya 1/1/24) arthAt avidyA Adi kleza, puNya-apuNya karma, temanuM phaLa ane temanI vAsanAo manamAM rahe che. paraMtu jIvAtmAmAM temano vyavahAra e pramANe thAya che ke jema yoddhA puruSono jaya athavA parAjaya temanA svAmI rAjAno kahevAya che. AcArya vijJAnabhikSue uparanA padano 'niSkriyA' artha karyo che, te RSionI mAnyatA tathA pratyakSathI viruddha hovAthI mAnya nathI thaI zakato kema ke "anvayavyatireka nyAyathI A zarIramAM samasta kriyAo jIvAtmAnA kAraNe thaI rahI che. tenA pRthak thatAM jaDa zarIra niSkriya thaI jAya che ane kriyA vinA jIva ahIM tahIM bIjAM zarIromAM nathI jaI zakato. jIvAtmAnI gaNanA vaizeSika darzanamAM nava dravyomAM karavAmAM AvI che. ane dravyanI paribhASAmAM "kriyAguNavatu' kahIne kriyAvAna tathA guNavAnane dravya kahyuM che. (3) zivakathA - jIvAtmAne ahIM bhoktA mAnIne ja "darzitavipayA' kahyo che kema ke sAMsArika samasta viSayonI prApti mana Adi sAdhanothI thAya che. tyAra pachI temanAthI sukha-duHkhano bhoga jIvAtmA kare che. pariNAmamAM sAMsArika viSayomAM sukha na samajIne ja jIvAtmAne pUrNa vairAgya thAya che. (4) zu - azuddhi zuM che? tenuM spaSTIkaraNa vyAsa munie (2/28)mAM 'paSyaparvo viparyayasthAparNa kahIne pAMca prakAranA avidyA Adi lezone ja azuddhi kahI che, ane te manamAM rahe che. mATe jIvAtmA yathArthamAM zuddha ja che. paraMtu tenAmAM naimittika azuddhi to kahI zakAya che. jema ke jaLano guNa zItaLatA hovA chatAM paNa temAM agninA kAraNe uNatA Adi guNa AvI jAya che. (5) manantA - "ra vidyAnto vinAza veryo. ' A zrutpittithI jIvAtmA ananta = avinazvara che. acetana prakRtithI banelA badhA padArtho nAza thanArA che. cetanazakti nitya tema ja amaraNadharmo che. saMsAranI koI paNa vastu tene chinna bhinna karI naSTa nathI karI zakatI. A ja bhAvane upaniSadomAM A pramANe kahyo che. - na jAyate mriyate vA vipazcinnAyaM kutazcinna babhUva kazcit / ajo nitya : zAzvato'yaM purANo na hanyate hanyamAne zarIre / / (kaTho.) samAdhi pAda 47 For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAta jIvAtmA ajanmA, amaraNadharmA, avikArI, nityasattAvALo che. ane A nAzavaMta zarIranI sAthe jIvAtmAno nAza nathI thato. AcArya vijJAnabhikSue ananta zabdano artha pUrNa " karyo che. A prasaMgaviruddha hovAthI asaMgata artha che. ahIM yoganuM prakaraNa che. cittanI vRttiono nirodha Adi paramAtmAmAM to saMbhava che ja nahIM. te to sadA mukta tathA nirAkAra, zarIra AdithI rahita che. ane jIvAtmA alpajJa, alpasAmarthyavALo tathA sImita che. tene pUrNa kevI rIte kahI zakAya che? 2 have - vRttinirodha avasthAvALAM cittamAM bAhya viSayono abhAva hovAthI buddhi bodhAtmA-ghaTa paTa Adi viSayono bodha karavo ja jenuM svarUpa che, evo boddhA puru5= zarIramAM zayana karanAro jIvAtmA kevA svabhAvavALo thaI jAya che. tAdraSTa: svarUpevasthAna / rU . sUtrArtha:- (prazna) jayAre vRttio bahAranA vyavahArothI haTAvIne sthira karavAmAM Ave che, tyAre kayAM sthira thAya che? teno javAba e che ke tAjuM... jema jaLanA pravAhane eka bAjuthI daDha baMdha bAMdhIne rokI rAkho cho tyAre te pravAha je tarapha nIcANa hoya che, te tarapha vaLIne kayAMka sthira thaI jAya che. te ja pramANe mananI vRtti paNa jayAre bahArathI rokavAmAM Ave che, tyAre paramezvaramAM sthira thaI jAya che. (R. bhU. upAsanA) bhAkhAnuvAda - (tA) tyAre = cittanI badhI vRttiono bAhya viSayothI nirodha thatAM draSTa) jIvAtmAnI (vadhezvarathAnanuM svarUpamAM =nijarUpamAM pratiSThA=sthiti thaI jAya che. arthAt citta bAhya saMparkathI rahita thavAthI jIvAtmA triguNAtIta (traNa guNothI judo) thaI jAya che. jema - kevalya mokSamAM jIvAtmA prAkRtika baMdhanothI chUTI jAya che. ane anaMta paramAtmAnA AzrayathI abAdha gatithI vicare che - phare che. bhAvArtha - AnAthI prathama sUtramAM cittanI vRttionA nirodhane yoga kahyo che. ane nirodha cittanI nirodha dazAmAM koI paNa bAhya vastunuM jJAna nathI rahetuM. jIvAtmA A dazAmAM paramAtmAnA AnaMdamAM nimagna thaI jAya che. A ja bhAvane vyAsa bhASyamAM thA vaje kahIne spaSTa karyo che. nirodha dazAmAM mokSa jevI sthiti rahe che. ataH sUtra tA zabda paNa nirodha dazAno dyotaka che. te vakhate chupadano artha jIvAtmA na karatAM paramAtmA ja karavo saMgata che. yogIrAja maharSi dayAnaMde sUtrArthanI saMgati potAnA sAkSAt anubhavanA AdhAra para lagAvatAM lakhyuM che - "jayAre citta ekAgra ane nirUddha thAya che. tyAre badhAnA draSTA IzvaranA svarUpamAM jIvAtmAnI sthiti thAya che. (sa.pra. navamo) AnAthI AgaLanA sUtramAM A (13)thI viruddhadazAnuM varNana karyuM che. arthAta vyutthAna cittanI dazAmAM jIvAtmAmAM dazya viSayonI pratIti thAya che, ane samAdhi dazAmAM kevaLa brahmAnaMdanI anubhUti thAya che. mATe ahIM .' pada no artha paramAtmA paNa karavo yogya che. yogadarzana 48 For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vimarza-ahIM vyAsa-bhAyamAM nirodha avasthAmAM jIvAtmAnuM svarUpa pratiSThita kahyo che. teno abhiprAya e che ke jIvAtmAnI prakRtijanya sthULa zarIra AdithI vizepa saMparka nathI raheto, jevo ke kevalya=mokSamAM nathI raheto. ahIM svarUpa pratiSThAthI abhiprAya A ja che ke te vakhate jIvAtmA paramezvaranA svarUpamAM magna thaI jAya che. yoga darzane A ja bhAvane spaSTa karatAM lakhyuM che - sattvapuruSayo : zuddhisAgye vanyati || (yo. 3/55) arthAta sarvazuddhi : = buddhi ane puruSanA zuddha thatAM mokSa prApti mAnavAmAM Ave che. te avasthAmAM - tithImavasthAmAM TTT na puruSI punazyatvenopatiSThA tapuruSa vainya tavA puruSa : svaraputrajyotiraHT : "vanI bannati ' (vyA. bhA. 3/55) sattvAdi guNonuM kArya samApta thavAthI te jIvAtmAnA dazya banIne (citta) upasthita nathI thatA ane tyAre puruSa svarUpamAtra jayoti, zuddhAtmA kevala hoya che tathA prakRti saMparkana hovAnA kAraNe ja tene ahakevalI kahyo che. paramezvara ane jIvanI to vyApaka-vyApyabhAva hovAthI bhinnatA saMbhava ja nathI. che ? noMdha:maharSi dayAnaMdanI A sUtranI saMskRta vyAkhyA anusAra A sUtramAM draSTA) padano svarUpe padanI sAthe saMbaMdha thAya che. ane draSTa: avasthAne saMbaMdha karIne "avasthAne nI sAthe paNa prathama anvayamAM artha thaze - driSTra) sadA draSTA= sAkSIbhUta paramezvaranA (svarUpe) svarUpamAM jIvAtmAnI sthiti thAya che ane bIjA anvayamAM artha thaze - (9) ghaMTa Adi padArthono bodha karanAra jIvAtmAnI avasthAnaH) sthiti (43) potAnA svarUpamAM thAya che. jo ke vyAsa bhASyamAM 'vapapratiSThA pada ja paThita che. jethI bIjo artha adhika saMgata lAge che paraMtu jyAre kathA vanta =jema mokSamAM - pado para vicAra karIe chIe tyAre maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA ja vadhAre saMgata lAge che. kema ke mokSamAM jIvAtmA paramAtmAnA svarUpamAM ja magna thaI AnaMdano bhoga kare che ane svarUpa pratiSThA' zabda sApekSabhAvathI ahIM vaMcAyo che. paramezvarathI to jIvAtmA kadI paNa pRthapha thaI ja nathI zakato. saMsAra dazAmAM prakRtino saMparka jIvAtmA sAthe rahe che. tenAthI pRthak thayA bAda jIvAtmAnuM svarUpa pratiSThita athavA kaivalya cirakAlIna cittanA saMsargathI pRthaktA thavAthI kevalI kahyo che. have : vyutthAnacitta dazAmAM arthAt nirodha avasthAthI alaga thatAM jIvAtmA (yogInI cetana zakti) nijarUpa hovA chatAM paNa kaivalya (mokSa)nI samAna nathI hoto. to kevo hoya che? citta dvArA badhA ja laukika viSayonuM jJAna karAvavAnA kAraNe - vRttivyanitaratra | 4 / sUtrArtha - (vRttisaha-arthAta upAsakayogI tema ja saMsArI manuSya jayAre vyavahAramAM pravRtta thAya che, tyAre yogInI vRtti to sadA harSa-zoka rahita AnaMdamAM prakAzita thaI samAdhi pAda 49 For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir utsAha ane AnaMdayukta rahe che ane saMsAranA manuSyanI vRtti sadA harSa-zokarUpa duHkha saMsAramAM DUbelI rahe che. upAsaka yogInI to jJAnarUpa prakAzamAM sadA vadhatI rahe che, jayAre saMsArI manuSyanI vRtti sadA aMdhakAramAM phasAtI jAya che. (R. bhU. upAsanA) bhAkhAnuvAda - upAsaka yogI vyutthAnakALa =nirodha avasthA (arthAta samAdhi)thI bhinna vyavahArakALamAM, cittanI vRttionA samAna dharmavALo hoya che temAM bIjA paMcazikhAcAryanuM sUtra (mevarakzana raLyAtivarNanama) pramANa che. eka ja darzana che, khyAti = vRtti ja darzana che. arthAt puruSanI jevI vRtti hoya che, te tevo ja dekhAya che. yogI puruSano vyavahAra tathA samAdhistha buddhi-darzana = vRttibodha eka ja hoya che. tenuM vyavahAra darzana buddhi-vRttithI bhinna nathI hotuM. kema ke citta ayaskAnta maNi=cuMbaka samAna samIpa hovA mAtrathI ja kAma karanAruM hoya che. puruSarUpI svAmInuM citta dazya thatAM sva= dhana thaI jAya che. enAthI cittanI vRttionA bodhamAM purUSa = jIvAtmAno cittanI sAthe saMbaMdha jhanA i= ghaNo jUno che. (jIvAtmA samAna anAdi nahIM, kema ke cittano saMbaMdha prakRtijanya hovAthI sRSTinI AdimAM paramezvara jIvAtmAnI sAthe (cittano saMbaMdha) karAve che. ane te saMbaMdha mokSamAM nathI raheto.) bhAvArtha - "vRtti' zabdano artha che - vyApAra. cittano vRttinI sAthe samavAyasaMbaMdha che. (= nitya saMbaMdha che.) jIvAtmA cittathI bhinna paraMtu cittano svAmI che. jIvAtmAnA IcchA, prayatna Adi guNa hovAthI jayAre jovA vagerenI IcchA jIvAtmA kare che, tyAre te jIvAtmA) manane prerita kare che ane mana Idriyo sAthe joDAIne bAhya vastu sAthe joDAyA che ane nirodha dazAmAM bAhya vastuthI saMparka na hovAthI cittanI vRttio aMtarmukhI rahe che ane temano pravAha AtmA tarapha rahe che. A rahasyane A prakAre paNa samajI zakAya che - citta ekasarovara samAna che. cittanI vRttio taraMgo (moja)nI mAphaka che. bAhya vRtti vakhate cittane A taraMgo bAhya IdrionI tarapha pravAhita kare che ane viSayonmukha rahe che. ane aMtarmukhI thatAM Idriyo sAthe saMparka na hovAthI temano saMparka paramAtmArUpI gaMgA sAthe thaI jAya che. cittane vyAsa-bhAgyamAM ayaskAjomaNi (cuMbaka patthara)nA samAna batAvyuM che, jo teno nirodha na karavAmAM Ave to te lokhaMDanI jema bAhya viSayone potAnI tarapha kheMcatuM rahe che ane jIvAtmA sphaTikamaNi (bilorI kAca)nI jema zuddha che, paraMtu potAnI samIpa mana Adi jevAM raMgavALo pratIta thAya che. A ja bhAvane sUtrakAre vRttikALa kahIne spaSTa karyo che. citta IdriyonA sAMnidhyathI je viSayane upasthita (hAjara) kare che, jIvAtmA tene grahaNa kare che. A ja jIvAtmAnI vyutthAna dazA kahevAya che. samAdhidazA tenAthI bilakula bhinna hoya che, ke jemAM bAhya viSayothI saMparka na hovAthI brahmAnaMdanI anubhUtimAtra ja thAya che. te 4 che have - e cittanI vRttio ghaNI hovAthI nirodha karavA yogya che, te A che50 yogadarzana - - - - - For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * www.kobatirth.org vRttaya: paMcatathya: niSThAvitaSTA || 1 || : sUtrArtha -" (vRtta. ...... arthAt badhA jIvonA manamAM pAMca prakAranI vRtti utpanna thAya che. tenA be bheda che. eka kliSTa ane bIjI akliSTa, arthAt klezasahita ane klezarahita. temAMthI jemanI vRtti viSayAsakta paramezvaranI upAsanA (bhakti)thI vimukha hoya che, temanI vRtti avidyA Adi kleza-sahita (kliSTa) tathA je pUrvokta upAsaka che, temanI kleza-rahita (akilaSTa) zAMta hoya che." (R. bhU. upAsanA) bhAgyAnuvAda - (vijJaSTavRtti) avidyA Adi klezothI utpanna thanArI tathA karmAzayo (karma samUha) karma saMbaMdhI vAsanAonI utpattimAM kSetrIbhUta-khetararUpI banelI citta-vRttio kliSTa kahevAya che ane (atiSTavRtti)vAtiviSayA citta tathA puruSano pRtha-pRthak bodha karAvanArI, sattva, raja tathA tamorUpa guNonA adhikA2 = kAryapariNAmano virodha karavAvALI vRttio akliSTa kahevAya che. (vRtti)= kliSTa tathA akliSTa vRttionI A sAmAnya svarUpathI bhinna paNa vizeSa avasthAo hoya che. jema ke kliSTa vRttionA pravAda=udgama sthAnathI nIkaLelA hovA chatAM paNa akliSTa vRttio hoya che. bhAva e che ke je avidyA Adi klezo athavA atizaya vRNita karmothI kliSTa vRttio utpanna thAya che, kayAreka kayAreka evuM paNa bane che ke temanA dopone athavA pariNAmone joIne atyaMta dhRNA pedA thaI jAya che. ane aparavairAgya (tRSNA rahita) thaI jAya che. AvI rIte kliSTa vRttionA utpattisthAnathI paNa akliSTa vRttio utpanna thaI jAya che. A ja bAbatane bhAkhakAre ema kahIne spaSTa karI che ke "vittavRdveiSvavyavitA mavanti arthAt kliSTa vRttionAM chidra=doSa darzana thatAM (pApa karmothI ghRNA Adi thavAthI) akliSTa vRtti utpanna thaI jAya che. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir := te ja pramANe 'avittaicchidreSa vittA kRti '=akliSTa vRttiomAM paNa je virodhI vikSeparUpa chidronA avasara hoya che temanA udaya thatAM kliSTa vRtti utpanna thaI jAya che. (je samAdhimAM yogIne mATe bAdhA athavA kleza utpanna karatI rahe che. je yogI sajAga hoya che, te A vikSepothI bacI jAya che.) For Private and Personal Use Only kliSTa-akliSTa prakAranA saMskAra vRttiothI utpanna thAya che ane saMskArothI te te jAtinI vRttio utpanna thAya che. A pramANe vRtti-saMskArarUpa cakra niraMtara cAlatuM rahe che. A prakAranuM citta (ke jemAM vRtti saMskAranuM cakra cAlatuM rahe che) (vRtti nirodha thatAM) avasittAdhiAram= potAnA sattva, raja, tathA tamorUpa guNonuM kAryakSetra samApta thatAM (jIvAtmAnuM zuddha tathA kevalI arthAt mokSa thatAM) Atmatsyena jIvAtmA jevo=(jIvanamukta dazAmAM) jIvAtmAne anukULa zuddha thaIne rahe che athavA mokSa thatAM pralaya-citta potAnA kAraNarUpa prakRtimAM vilIna thaI samAdhi pAda 51 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAya che (A ja dazAnuM nAma kaivalya che). bhAvArtha - cittanA vyApArane vRtti kahe che ane citta prakRtijanya hovAthI triguNAtmaka che. kema ke cittanI bAhyavRtti tathA aMtavRtti hovAthI be mukhya dazAo hoya che. eTalA mATe cittavRttionA pAMca bheda hovA chatAM paNa kliSTa, akliSTa evA be mukhya bheda hoya che. sUtrakAre (1/6) sUtramAM Agama, viparyaya, vikalpa, nidrA ane smRti ema pAMceya vRttionI gaNanA karIne pharIthI AgaLa kramavAra vyAkhyA karI che. ane (23) sUtramAM avidyA, asmitA, rAga, drapa ane abhiniveza A pAMca phleza mAnyA che. A avidyA Adi kleza je vRttionI utpattimAM kAraNa hoya che te klipTa vRttio hoya che. kema ke A klezonA kAraNe cittanI vRttiono pravAha viSayo tarapha hovAthI duHkhone pedA kare che. ane avidyA Adi lezo kSINa thatAM Izvarano anugraha ane yogIonA satsaMgathI yogAbhyAsI purupanA cittamAM jayAre AdhyAtmika bhAva utpanna thAya che, tyAre vivekakhyAti thavAthI sattva Adi guNonAM kAryakSetrano prabaLa virodha karanArI vRttio akliSTa kahevAya che. ane kayAreka AnAthI viparIta paNa thaI jAya che, arthAt lezothI akSiNa vRttio ane akliSTravRttionA prabhAvathI klipTavRttio paNa utpanna thaI jAya che. sAmAnya manuSya sattvAdi guNothI abhibhUta ane janma-janmAMtaronA saMskArone kAraNe klipravRttionA pravAhamAM vahetAM vahetAM jyAre sAMsArika duHkhothI atyadhika khinna thaI jAya che ane saubhAgyathI koI sadgurunA upadezathI AdhyAtmika mArgano pathika banI jAya che. tyAre lezonA anubhavathI vivekakhyAti tarapha agresara karanArI aklipravRttio utpanna thAya che. ane evuM paNa thaI jAya che ke yoga mArga para agresara thavA chatAM tathA azliSTa vRttionI hAjarI hovA chatAM paNa aneka evA avasara Ave che ke jayAre abhibhUta kliSTa vRttio ucita kAraNanI upasthitimAM UbharI Ave che ane yogInA mArgamAM bAdhArUpamAM AvI jAya che. ghaNA ja satata saceta tathA jAgRta yogI ja AvI bAdhAothI potAne bacAvI zake che. paraMtu e bAdhAo tyAM sudhI rahe che jayAM sudhI prasupta athavA abhibhUta saMskAra, dagdhabIjanI jema prasava phalonmukha thavAmAM asamartha nathI thaI jatA, athavA potAnA kAraNamAM lIna nathI thaI jatA. kema ke viveka-khyAti thatAM pahelAM sudhI saMskArothI vRttio ane vRttiothI saMskArono krama niraMtara cAlato rahe che, e pA noMdha : (1) ahIM cittane je 'nAtmadhena kahyuM che, teno bhAva e nathI ke citta jIvAtmAnI sadaza thaI jAya che. kema ke citta prakRtijanya hovAthI jaDa che. te cetana samAna kevI rIte thaI zake? (2) je vRttio manuSyane ajJAna, adharma, anIzvaratA tarapha laI jAya che te yogadarzana 52 For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kliSTa che ane je jJAna, dharma ane Izvara tarapha laI jAya che te akliSTa che. have - e kliSTa tathA akliSTa vRttio pAMca prakAranI hoya che. pramANaviparyayavikalpanidrAsmRtayaH // 6 // sUtrArtha - "e pAMca vRttio A pramANe che pahelI pramANa bIjI viparyaya trIjI vikalpa cothI nidrA ane pAMcamI smRti (R. bhU. upAsanA) bhAvArtha - pramANa Adi pAMca prakAranI vRttionI vyAkhyA svayaM sUtrakAre (17 thI 11)mAM karI che. eTale tyAM jovI. 5 6 che pratyakSAnumAnAgamA : pramANAni // 7 // sutrArtha - "temanA vibhAga ane lakSaNa A che" temanAmAM pratyakSa ane kahe che ke je cakSu Adi Idriyo tathA rUpa Adi viSayonA saMbaMdhathI satyajJAna utpanna thAya. jema ke dUrathI jovAmAM saMdeha thayo ke te manuSya che. ke bIjAM kaMIka. pachI tenI samIpa javAthI nizcaya thAya che ke te manuSya ja che, vagere pratyakSanAM udAharaNa che." "ane jo koI padArthanAM cihana javAthI, te padArthanuM yathAvata jJAna thAya tene anumAna kahe che. jema ke koInA putrane jotAM jJAna thAya che ke tenAM mAtA-pitA vagere che athavA avazya hatAM, vagere anumAnanAM udAharaNa che." ane je pratyakSa ane apratyakSa artha (padArtha)no nizcaya karanAruM che. jema ke jJAnathI mokSa thAya che. A Atono upadeza zabda pramANanuM udAharaNa che" (R. bhU. vedavipaya) bhApya anuvAda (pratyakSa) netra Adi IdriyadvArothI cittano bAhya vastuo sAthe saMbaMdha thavAthI bAhyavastu-viSayaka sAmAnya ane vizeSa dharmovALA padArthomAM vizeSa dharmanuM pradhAnarUpathI nizcaya karAvanArI cittanI vRttine pratyakSa pramANa kahe che. puruSa ane cittanA saMparkathI purupa dvArA cittavRttino bodha thavo e ja pramANa anurUpa phaLa che. A pratyakSa jJAnano anubhava karanAra purupa (jIvAtmA) che e AgaLa para siddha karIzuM. (anumAna) manu =sAdhyapakSanA samAna jAtivALA=sapakSomAM manAta rahenAro ane bhinna jAtio vipakSothI vyavRtta pRthaka rahenAro je saMbaMdha=jJApaka liMga che. taviSayA-tenA jJAnathI utpanna thanArI ane anumeya padArthanA sAmAnya dharmanuM mukhyarUpathI grahaNa karAvanArI cittavRtti anumAna kahevAya che. jema ke caMdra ane tArA eka sthAnamAM joI, pharI bIjA sthAna para jotAM gativALA lAge che. caitra nAmanA manuSyanI mAphaka arthAt caitrane pahelAM kAzImAM joyo hato, pachI dilhImAM jotAM e anumAna karyuM ke gati karIne ja te ahIM Avyo che. te ja rIte gati vinA caMdra vagere eka sthAnathI bIjA sthAna para nathI joI zakAtA. A sajAtIya padArthomAM maLatA saMbaMdhanuM udAharaNa che. - samAdhi pAda 53 For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijAtIyanuM udAharaNa A che je padArtha gatimAna nathI, te bhinna dezomAM nathI maLato dekhAto) - jema ke viMdhyAcaLa parvata. (Agama) - mAtapuruSawthAdaSTa athavA yathAzruta vAtane kahenArA purupa dvArA pratyakSa jANelA athavA anumAna karelA padArthanuM jayAre bIjA purapomAM virodhavaMta potAnA jJAnane ApavA mATe zabdothI upadeza karavAmAM Ave che, tyAre zabdone sAMbhaLavAthI te padArtha-viSayaka zrotA (sAMbhaLanAra)nI je cittavRtti bane che te AgamavRtti che. je Agamano azraddhA= zradhdhA na karavA yogya artha= padArtha hoya ane padArthane vakatAe svayaM pratyakSa athavA anumAnathI na jANyo hoya temA Hpnavata Agama pramANathI vyuta=bhrAnta thaI jAya che arthAta te prAmANika nathI hoto ane mULa vaktAnA sAkSAta athavA anumAnathI padArthane jANavAthI mATE niravarNava=nirkAnta pramANa thAya che. bhAvArtha - yogadarzanamAM cittanI vRttiomAM pramANa vRttinA traNa bheda mAnyAM che - pratyakSa, anumAna ane Agama. pratyakSa pramANanuM lakSaNa - cittano jJAnendriyonA mAdhyamathI bAhya vastuno prathama saMparka thAya che pachI te padArtha - viSayaka vRtti thAya che. jo ke te padArtha sAmAnya tathA vizeSa dharmothI yukta hoya che, paraMtu tenA vizeSa dharmathI nizcayAtmaka je vRtti bane che, te pratyakSa che. jema - sUryanA kiraNothI saMtapta raNanI retInA kaNone joIne prathama jaLanA jevI pratIti thAya che paraMtu tenI najIka jatAM jaLathI bhinna vizeSa dharmone joIne brAnti dUra thaI jAya che. A pramANe pratyakSa vRttithI sAmAnya tathA vizeSa dharmonuM grahaNa thAya che. paraMtu vizeSa-jJAna vinA pratyakSa-jJAna apUrNa (adhurUM) hoya che. vizeSa dharma ja koI vastune bIjI vastuthI judI pADe che. je dharma samAnarUpathI aneka padArthomAM rahe che, tene sAmAnya dharma kahe che ane je koI vastune bIjI vastuthI bhinna (judI) kare che, tene vizeSa dharma kahe che. je dharma samAna jAtIya dharmI=padArthamAM niyatarUpathI rahe che ane bhinnajAtIya dharmI=padArthamAM nathI raheto, tevA dharmane liMga (oLakha) tathA te dharmayukta padArthane liMgI kahe che. jema ke koIe rasoDAmAM agni ane dhUma (dhumADA) no niyata saMbaMdha pratyakSa joyo ane e nizcaya karyo ke dhUma agni vinA nathI hoI zakato, mATe jayAM jayAM dhUma hoya che, tyAM tyAM agni hoya che. tyAra pachI parvata pradezamAM dUrathI dhUma (dhumADA)ne jotAM agnino nizcaya thaI jAya che. cittanI e vRttine anumAna kahe che. vyAsa bhAgyamAM e ja vRttine samajAvavA mATe anvayI ane vyatirekI baMne prakAranAM udAharaNa ApyAM che. jema ke caMdra ane tArA pratyakSarUpathI gativALA nathI dekhAtA, paraMtu sthAnAntarita thAya che, mATe gatimAna che. AmAM caitra nAmanI vyaktinuM udAharaNa anvayI ane viMdhyAcaLa parvatanuM udAharaNa vyatirekI che. 54 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je pratyakSa athavA anumAnathI yathArtha jJAna prApta karIne tathA bIjA puruSane paNa yathArtha ja kahevAnI IcchA kare che, tene Apta puruSa kahe che. te Apta puruSane sAMbhaLIne je cittavRtti bane che, tene Agama kahe che. zALA viparyayo mithyAjJAnamatadpapratiSTham // 8 // sUtrArtha -(viparyayo) bIjI viparyaya ke jenAthI mithyAjJAna thAya arthAta jevuM hoya tevuM na jANavuM athavA anyamAM anya bhAvanA karI levI tene viparyaya kahe che. (tra bhU. upAsanA) bhApya anuvAda -(viparyaya) te viparyaya vRtti pramANa kema nathI mAnavAmAM AvatI?kema ke viparva mithyAjJAna pramANa dvArA vApita nirAkRta (asiddha) thaI jAya che. pramANano vipayabhUtArthaviSaya sattAtmaka yathArthaviSayakajJAna hoya che. (ane viparyaya ayathArtha jJAna che) ane temAM pramANathI apramANano vadha=nirAkaraNa jovAmAM Ave che. jema - be caMdronuM dekhAvuM sattAtmaka eka caMdra darzanathI nirAkRta (nirAkaraNa) thaI jAya che. A te viparyaya vRtti jene avidyA kahe che, pAMca parvo bhedovALI hoya che. jene avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza nAmanA phleza kahe che. A ja pAMca lezo temanA artha anurUpa tamasa, moha, mahAmoha, tAmistra ane aMdhatAmisra nAmothI paNa kahevAya che. A kleza cittanA maLanA prasaMgamAM AgaLa kahevAmAM Avaze. bhAvArtha-zabdonA paryAyavAcI zabdothI paNa zabdArtha bodha thAya che. jema-nyAyadarzanamAM ddhipattabhramatyanArajU kahIne buddhino artha jJAna karyo che. te ja rIte viparyaya vRttine samajAvavA mATe sUtrakAre "mithyAjJAna' ane "tadrupapratiSTha' zabda sUtramAM ApyA che. je vastu jevI che tene anyathA (bIjI) samajavI e ja viparyayavRtti hoya che. jema- rAtre doMraDAne joIne sApa samajI levo ane chIpane cAMdI samajI levI. A viparyaya vRtti yogamArgamAM sauthI vadhu bAdhaka che. tenI nivRtti yathArtha jJAnathI thAya che mATe yogIe pUrNa vidvAna thavuM joIe. vidyA vinA yogano abhyAsa nathI karI zakAto. mithyAjJAnamAM DUbelI vyakti prakRti, AtmA tathA paramAtmAne nathI jANI zakatI. che 8 zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpaH // 9 // sUtrArtha - "trIjI vikalpa vRtti (Ada-jJAnA.... jema ke koIe koIne kahyuM ke eka jagAe meM manuSyanA mAthA para ziMgaDA joyAM. A vAtane sAMbhaLIne koI manuSya nizcaya karI le ke ThIka che - ziMgaDAvALA manuSya paNa hotA haze. evI vRttine vikalpa kahe che, ke je jUThI vAta che. arthAt jeno zabda to hoya paraMtu koI prakArano artha koIne paNa na maLI zake, ethI AnuM nAma vikalpa che. (28.bhU.upAsanA) samAdhi pAda 55 For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAkha anuvAda - vinja) e vikalpa vRtti pramANa vRttinI 3TdI= aMtargata nathI ke nathI to viparyayanI aMtargata gaNI zakAtI (mAnI zakAtI). (kAraNa ke pramANa-vRtti yathArthajJAna che ane viparyaya-vRtti sIpa (chIpa)mAM cAMdIno bhrama dUra thavAthI samApta thaI jAya che.) paraMtu vikalpa vRttimAM vastu na hovAM chatAM paNa zabdajanitajJAnanA prabhAvathI yukta vyavahAra jovAmAM Ave che. jema - (1) caitanya rUpa svarUpama = puru5 = jIvAtmAnuM svarUpa cetanatA che. jayAre cetanatA ja purupa che, tyAre ahIM kone konAthI bhinna kahevAyuM che? (kema ke A vAkayathI puru5 cetanatAno svAmI che e sva-svAmI-bhAva prakaTa thaI rahyo che, ane vRtti chaThThI vibhakti bheda vyavahAramAM thAya che. jema - maitraNya : = caitra nAmanA purupanI gAya (ahIM caitra nAmano purapa tathA gAya banne bhinna bhinna sattAtmaka vastuo che, banneno sva-svAmI bhAva saMbaMdha che. paraMtu puruSa vaitanya' A vAkayamAM cetanatA purapathI bhinna nathI. paraMtu zabda-jJAnanA prabhAvathI vastu na hovA chatAM paNa je zAbdika jJAna thaI rahyuM che, e vikalpavRtti che. (2) e ja pramANe (abhedamAM bhedanuM bIjuM udAharaNa) " pratiSiddha-vastu-dharmo niya; puruSa : A udAharaNamAM pratiSiA: =Apu pratyAre tA: vastunaH = paTapaTAIma manasa puruSa je purupamAM ghaTapaTa Adi vastuonA gaMdha Adi dharmono niSedha karyo che. ane niSkriya = " nitA : fpA camata ja puruSa arthAt jemAM badhI kriyAono abhAva che, te purupa che (A vAkayamAM purupanAM baMne vize paNa eka eka vikalpa vRttine utpanna kare che. kema ke dharmono abhAva ane pariNAma Adi kriyAno abhAva banneya vastuzunya zAbdika vyavahAra che.) (3) A pramANe utaSThati ghI : thAta, sthita phata'= bANa aTake che. aTakaze, aTakI gayuM - A udAharaNamAM traNeya kALanI kriyAomAM 'thA dhAtuno gati-nivRtti artha ja pratIta thAya che (yathArthamAM vaniSTha nivRttiyAgacchati, pati nI mAphaka nathI thatI. tema chatAM A zAbdika vyavahAra hovAthI vikalpavRttinuM udAharaNa che.) (4) te ja rIte anutpatti puruSa = purupa utpattidharmanA abhAvavALa che." (A udAharaNamAM purupamAM utpattidharmano abhAva pratIta thaI rahyo che, paraMtu anutpattidharvatra puruSathI saMbaddha koI dharma nathI. A abhAva nAmano dharma purupamAM zAbdika hovAthI vikalpavRtti che, teno ja lokamAM vyavahAra che. bhAvArtha - vastu na hovA chatAM paNa koI zabdane sAMbhaLIne je zAbdika jJAna thAya che, tene vikalpavRtti kahe che. jema - AkAzanuM phUla, vaMdhyAno putra, sasalAnAM ziMgaDAM Adi vikalpavRttinAM ja udAharaNa che. A vRtti pramANavRttinI aMtargata AvI zakatI nathI. kema ke pramANavRttimAM yathArthajJAna hoya che, vikalpavRttimAM nahIM. vikalpavRttimAM vastuno sarvathA abhAva hoya che. jayAre pramANamAM vastuno sadbhAva hovo jarUrI che. yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vikalpavRttino viparyayavRttimAM paNa aMtarbhAva nathI thaI zakato. kema ke viparyayavRttimAM paNa vastuonuM astitva jarUrI che ane A viparyaya=mithyAjJAna pUrvadara koI vastumAM pUrvadaSTa anya vastunuM jJAna hoya che ane e yathArthajJAna thavAthI athavA bhramanA kAraNane dUra karavAthI dUra thaI jAya che. mATe vikalpavRtti eka vastuzunya zAbdika vyavahAra hovAthI pRthak svataMtra vRtti che. A zAbdika (vastuzUnya) vyavahAra eka bIjA prakArathI paNa karAya che. abhinna vastumAM bheda mAnIne ane bhinna vastuomAM abheda mAnIne paNa zAbdika vyavahAra lokamAM karAya che - vyAsa-bhAyamAM AnAM ghaNAM udAharaNa ApyAM che. jema ke - (1) cetanavaM purU svapana-cetanatA purupanuM svarUpa che. chaThThI vibhakti bheda arthAta be vastuonA saMbaMdhane athavA sva-svAmI bhAva Adine batAve che. jema ke - caitraya : ' udAharaNamAM caitra ane gAya banne bhinna-bhinna vastuo che. ane chaThThI vibhakti sva-svAmIbhAvane batAve che arthAt caitra nAmanI vyakti gAyano svAmI che. ane 'puruSa vaita ahIM cetanatA purupathI bhinna nathI, cetanatA ja purupa che. pachI kone konAthI bhinna kahI zakAya ? ahIM abhedamAM bhedano vyavahAra zAbdika vikalpavRttithI karAyo che. vAstavamAM purapathI bhinna cetanya koI bhinna vastu nathI. vyAsa bhAyamAM A vyavahArane vyapadeza = amukhyamAM mukhyanI jema vyavahAra paNa kahyo che. (2) niSkriya: puruSa : - tathA "anutpatti puruSa : - ahIM purapamAM pariNAma Adi kriyAno abhAva tathA utpanna thavAno abhAva batAvyo che. ahIM je dharmono niSedha karyo che, te puruSamAM kadApi nathI hotA (rahetA). pariNAma Adi kriyAono abhAva tathA anutpatti rUpa purupanuM svarUpa ja che. tenAthI bhinna koI vastu nathI. tema chatAM bhinna padArthonI jema zAbdika vyavahAra vikalpavRttithI thAya che. (3) " niSThata vaM: "sthAti vALa', sthito vApa:' = bANa aTake che. bANa aTakaze, bANa aTakI gayuM, A udAharaNamAM bhedamAM abheda batAvyo che. pratyeka kriyA potAnA kartAnA prayatnane batAve che. jayAre ahIMyA "aTakavuM' kriyAno kartA bANa che. paraMtu bANa to acetana hovAthI prayatna guNavALuM kadI paNa nathI hoI zakatuM. prayatna to cetanano dharma che. ane A udAharaNamAM cetana koI paNa jovAmAM nathI AvatuM. cetana tathA bANa bane bhinna bhinna vastuo che. mATe ahIM cetana puruSa ane bANamAM abheda mAnIne vikalpavRttithI vyavahAra karAyo che. noMdha - jIvAtmAne niSkriya kahevAthI zaMkA thAya che ke vaizeSika darzanakAra to (ve. 1/1/15mAM) jIvAtmAne kriyAvAna dravya mAne che. paraMtu ahIM niSkriya kema kahyo che ? A prasaMge pUrvApara vicAra karavAthI spaSTa thAya che ke vyAsamunino abhiprAya jIvAtmAmAM pariNAma vikAra Adi kriyAonA abhAvathI che. kema ke jIvAtmA nitya avikArI cetanasattA che. jIvAtmA A zarIramAM mana Adi Idriyone preraNA karIne samAdhi pAda pa7 For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vibhinnakriyAone kare che, ane eTalA mATe mRtaka zarIramAM jIvAtmAnA pRthaphathatAM koI paNa prakAranI kriyA nathI thatI. mATe anvaya-vyatireka nyAyathI kriyA athavA prayatna jIvAtmAnuM ja karma che. je 9 abhAvapratyayAlambanAvRttirnidrA // 10 // sutrArtha - (mamAMva-pratyaniSNanI vRtti ) IMdriyajanya jJAnanA abhAvanI pratItine viSaya banAvanArI tamoguNapradhAna cittavRttine nidrA kahe che. A sUtranI vyAkhyAmAM maharSi dayAnaMda lakhe che - cothI nidrA arthAt jevRtti ajJAna ane avidyAnA aMdhakAramAM hoya, tevRttinuM nAma nidrA che." (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - e nidrAvRtti jAgyA pachI pracavamarza smRti=smaraNa thavAthI jJAna vizeSa che. kevI rIte ? (jAgyA pachI) huM sukhapUrvaka UMdhyo, mAruM mana prasanna che ane buddhine nirmaLa karI rahyuM che. (athavA) huM duHkhapUrvaka udhyo, mAruM mana akarmaNya = ALa sI gayuM che. ane caMcaLa thavAthI bhrAnta thaI rahyuM che. (athavA) huM mUDha=bekhabara thaIne sUI gayo, mArA zarIranAM aMga bhAre thaI rahyAM che, mAruM mana thAkeluM che, ALasI gayeluM che tema ja bhamatuM lAge che. jAgelA puruSane A nizcayathI anubhavAtmaka jJAna vinA smaraNa na thavuM joIe ane A anubhavAtmaka jJAnane Azrita rahenArI smRtio anubhavAtmaka jJAnanA viSayamAM na hoI zake. mATe nidrAvRtti jJAna vizeSa che. ane A nidrAvRttine paNa samAdhimAM bIjI vRttionI jema niruddha rokavI joIe. bhAvArtha - ahIMyA prasaMga cittavRttiono cAle che. mATe A sUtromAM vAraMvAra vRtti zabdano pATha nathI karyo. paraMtu A sUtramAM "vRtti'no pATha vizeSa prayojananuM dyotaka che, nidrA e eka tamoguNa pradhAna vRtti che, A yogAbhyAsa mATe eka moTI prabaLa bAdhA (avarodha) che. tene rokavI atyaMta Avazyaka che. eTalA mATe vyAsamunie ene rokavA mATe vizeSa baLa ApyuM che. nidrAvRttimAM Idriyajanya jJAnano abhAva rahe che. A vRttine suSupti avasthA paNa kahI zakAya che. A dazAmAM jAgrata athavA svapna dazAnI jema koI Idriyajanya jJAna nathI thatuM. nidrA pachI jayAre manuSya jAge che, tyAre evo anubhava kare che ke- huM sukhapUrvaka sUI gayo, ane te vakhate koI paNa prakAranuM jJAna na hatuM. A pratIti ja Idriyajanya jJAnanA abhAvane batAve che. ane jayAre evI pratIti thAya che tyAre tamoguNanI sAthe sattvaguNanI mAtrA paNa avazya hoya che, nahIMtara sukhapUrvaka sUI gayAnI anubhUti nathI thaI zakatI ane jayAre evI anubhUti thAya che ke - huM dukhapUrvaka sUI gayo, mAruM mana caMcaLa che, mArA zarIranAM avayavo bhAre jevAM lAge che, vagere te vakhate tamoguNanI sAthe rajoguNanuM mizraNa hoya che. A nidrA nAmanI cittavRttino anya vRttiomAM 58 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAveza na thavAthI e eka svataMtra vRtti che. nodha:- pramANavRttimAM vastuonuM sata svarUpa yathArthatA) hoya che. viparyayavRttimAM vastuonuM asatarUpa (ayathArthatA) hoya che. ane vikalpavRttimAM sata-asata rUpathI rahita kalpita zAbdika vyavahAra hoya che. paraMtu nidrAvRtti e traNeya vRttiothI vilakSaNa Idriyajanya jJAnanA abhAva pratItino Azraya hoya che. mATe A nidrAvRtti pramANa Adi vRttiothI judI che. nidrA suSupti dazAnuM nAma che. nidrAmAM Idriyajanya jJAnano abhAva hoya che ane tenA abhAvano Azraya karanArI cittavRttinuM nAma nidrA che. nidrAvRttinA nirodhanI AvazyakatA-nidrAvRtti tamoguNa pradhAna che, jayAre samAdhimAM sattvaguNanI mukhyatA hoya che, nidrAvRttimAM Idriyajanya jJAna rahita hovAthI AtmA tamoguNanA AvaraNathI AcchAdita rahe che. mATe yogIe tamoguNa dazAthI bacavA mATe nidrAno paNa virodha karavo joIe. vizeSa pariziSTamAM jovuM. me 10 mA namUtaviSayauoSa: ti: ? sUtrArtha -"pAMcamI (mRti (anupUta. arthAt je vastune athavA vyavahArane pratyakSa joI lIdho hoya, tenA ja saMskAra jJAnamAM banI rahetAM ane te viSayane saMpramoSa) bhUlAya nahIM, e prakAranI vRttine smRti kahe che". (2 bhU.upAsanA) bhApya anuvAda - (smRtinA samaye) zuM citta tati =anubhavarUpa jJAnanuM smaraNa kare che athavA viSayanuM = anubhUta padArthonuM? (uttara) prA=prahaNa karavA yogya ghaTa Adi padArthothI saMbaddha anubhavarUpa jJAna grahaNa karavA yogya vastu ane praphaLa =jJAna bannenA AkArane laIne tevA ja saMskAra utpanna kare che. potAnA vyaMga-nimittathI abhivyakta (UbharatA) thayelA te saMskAra tAra=viSaya tathA jJAna bannenA AkAravALI (grAhya-grahaNa ubhayAkAra) smRtine utpanna kare che. mATe smRti na to viSayanI tema ja na to kevaLa pratItirUpa jJAnanI hoya che, paraMtu smRtino hetu che- saMskAra ane saMskAranI utpatti thAya che - viSaya tathA Idriya dvArA thayelA pratItirUpa jJAnathI. mATe smRtimAM viSaya ane jJAna banneya kAraNa che.) paraMtu te ubhaya AkAra smRtimAM A niyama che - je vRddhipratItirUpa (anubhavAtmaka) jJAna che, te grahaNAkAra pUrvA=Idriyone AdhIna che. ane smRtimAM anubhUta ghaTa Adi viSaya pradhAna (mukhya) hoya che. arthAta anubhava karatI vakhate (ghaTa jouchuM vageremAM) joke ghaTa ane tenuM jJAna baMne prakAzita rahe che, paraMtu te Idriyane AdhIna che ane smRtimAM saMskArane anurUpa viSaya ane jJAna baMne ubuddha thaI jAya che. paraMtu grAhya=ghaTano AkAra prakAra Adi mukhya hoya che.] te smRti be prakAranI hoya che - pavita=asvAbhAvika=kalpita (ayathArtha) smaraNIya viSayavALI ane amAvata= akalpita (yathArtha) smaraNIya viSayavALI. samAdhi pAda pa9 For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svapnadazAmAM kalpita smaraNIya hoya che. jayAre jAgaraNa-dazAmAM yathArtha smaraNIya hoya che. e badhI smRtio pramANa, viparyaya, vikalpa, nidrA tathA smRti e pAMceya vRttionA anubhavathI hoya che. ane e badhI javRttio sukha, duHkha, moharUpa che. sukha, duHkha ane mohanI vyAkhyA klezomAM karelI che. sukha bhogavyA pachI je tenI vAsanAo rahe che, tene rAga kahevAya che. duHkha bhogavyA pachI je krodha AdinI bhAvanA thAya che tene kepa kahevAya che. jayAre moha e to avidyA ja che. e badhI ja vRttio nirodha karavA yogya che. e badhIno nirodha thatAM samprajJAta athavA asamprajJAta samAdhi thAya che. bhAvArtha-sUtramAM pramoSa padamAM sam+ B+ muLu (corI karavI) +papratyaya thayo che. jeno artha che - sArI rIte corI thaI javI athavA bhUlI javuM ane teno (pramoSa) naya samAsa karatAM tenAthI judo artha thaI gayo - anubhUta vipayanuM pUrNarUpe vyaktinA adhikAramAM banI rahevuM. je kaMI anubhava ApaNe karIe chIe tenA saMskAra manamAM ekatrita thaI jAya che ane te saMskAra kAlAntaramAM ucitanimitta maLatAM upasthita thaI jAya che. e ja cittavRttinuM nAma smRti che. anubhavane anurUpa saMskAra, ane saMskArane anurUpa smRti hoya che. svapnadazAmAM vRttio avyavasthita rUpamAM hoya che, temAM tamoguNa, rajoguNa doSa kAraNa hoya che, paraMtu e satya che ke anubhava vinA smRti nathI thaI zakatI. eTale je janmathI AMdhaLI vyaktio hoya che, temane rUpavALI vastunuM svapna nathI AvatuM. jayAre ApaNe anubhava karIe chIe tyAre te vastu ane tenuM jJAna banne prakAzita rahe che. jema ke "da pazi vAkyamAM ghaTa (ghaDo) ane tene jovArUpI jJAna bane rahe che. mATe anubhavanI samAna saMskAra ane smRtimAM paNa grAhya=ghaTa Adi ane grahaNa=tenAM svarUpano bodha Adi bane rahe che. smaraNanA samaye ghaTrajJAnanI jema ghaTa AkArarUpa Adi sAme ja hoya tevA dekhAya che. anubhava ane smRtimAM A aMtara hoya che ke anubhavamAM grahaNa jJAnanI pradhAnatA (mukhyatA) jayAre smRtimAM grAhya=viSayanI pradhAnatA hoya che. ane e badhI vRttio triguNAtmaka hovAthI sukha, duHkha, mohAtmaka che. temanA saMparkathI jIvAtmA rAga, dveSa ane mohathI grasta rahe che. ane rAga Adi lezonuM mULa kAraNa hovAthI parityAjaya che. eTalA mATe e badhAMno virodha karavo Avazyaka che. te 11 che have - "e pAMca vRttione kharAba kAmo ane anIzvaranA plAnathI haTAvavAno zo upAya che? (28. bhU. upAsanA) yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agyAra vyApyAM tanirodha: / rara sUtrArtha - "(agAsa.) jevo abhyAsa upAsanA prakaraNamAM AgaLa lakhIzuM tevo kare ane vairAgya arthAt badhAM ja kharAba kAmo ane dopothI alaga rahevuM. e banne upAyothI (tanta nirodha.) pUrvokta pAMceya vRttione rokIne, temane upAsanA yogamAM pravRtta rAkhavI." (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - cittarUpI nadI be tarapha vahenArI che. te eka bAju) kalyANane mATe vahe che, ane pApane mATe vahe che. je cittavRtti vaivatva=mokSa tarapha praHRT=unmukha= jhUkI jAya che, ane vivekakhyAti tarapha janArI hoya che, te kalyANa tarapha vahe che. ane je cittavRtti sAMsArika viSaya bhogonI tarapha muva=jhUke che ane vivekajJAna virodhanI=ajJAna mArganI tarapha janArI hoya che, te pApanI tarapha vahe che. temAM vairAgya dvArA viSayavastrota=sAMsArika viSayonI tarapha janArA pravAhaviyite kama karavAmAM Ave che=baMdha karavAmAM Ave che. ane vivekajJAnanA abhyAsathI vivesrotaH = mokSa tarapha janArA pravAhane kholavAmAM Ave cheHnibaMdha pravAha karAya che. A pramANe cittavRttino nirodha baMne vairAgya ane abhyAsane AdhIna che. bhAvArtha-sUtrakAre cittavRttiono virodha karavAnA be upAya batAvyA che (1) abhyAsa (2) vairAgya. sUtramAM tat padathI uparyukta vRttiono saMketa karyo che. paramezvara pratyeka jIvAtmAnI sAthe sAdhanarUpamAM citta Ape che, e citta eka nadInA pravAhanI mAphaka vRttionA pravAhavALuM che. jemAM sRSTinA prAraMbhathI vRttiono anavarata (aTakayA sivAya) pravAha cAlato rahe che. ane e pravAhanI be dizAo hoI zake che. - (1) ajJAnavaza saMsAramAM AsaktinA kAraNe saMsArasAgaranI tarapha pravAhita thavuM. (2) vivekakhyAti dvArA saMsArasAgaranA vRtti pravAhane rokIne brahmAnaMdanI tarapha pravAhita karavo. vyAsa munie saMsAranI tarapha pravAhita thavAne pApa ane mokSa-AnaMdanI tarapha pravAhita thavAne puNya kahyuM che. cittanadInI dhArAne puNyanI tarapha pravAhita karavI saraLa kArya nathI. kaThopaniSadamAM Ane dhurI dhArA nizitA phuratyaya' kahIne teja talavAranI dhAra para cAlavAnA samAna ghaNo ja kaThina mArga gaNAvyo che. A mokSa mArga para cAlavA mATe manuSyanA janma-janmAMtaranA saMcita karma ane saMskAra paNa sAdhaka athavA bAdhaka bane che. jenAM jeTalAM karma ane saMskAra zuddha haze, te sadagurunA sAMnidhya, mokSazAstronuM adhyayana tema ja prabhubhaktinuM yogya vAtAvaraNa meLavIne puNyanI tarapha cittanadIne pravAhita karI zake che. A cittanadInA pravAhane vairAgyanA baMdha dvArA viSayo taraphathI haTAvIne vALI ane viSayasrotane sUkavI zakAya che ane pachI niraMtara daDhatA sAthe vivekakhyAtinA abhyAsa dvArA vivekasrotane zuddha karIne samasta cittavRttionA pravAhane ekamukha karIne dviguNa karI zakAya che. A prakAre mokSano kaThina mArga paNa A baMne sAdhanothI atyaMta sugama thaI jAya che. je 12 e samAdhi pAda For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatra sthita yodhyAsa: I zarU sUtrArtha - () te abhyAsa ane vairAgyamAMthI citau) cittanI sthiratAnA nimitta (vA) je prayatnacitta parikarmonuM utsAhathI anuSThAna karavAnuM che te abhyAsa che. bhASya anuvAda - sthitI) avRtti alpa vRttivALA (jemAM rajoguNI ane tamoguNI vRtti zAnta thaI gaI che, phakta sattvaguNanI ja pradhAnatA che)=sattvaguNa pradhAna cittanI je prazAntavAditA=nistaraMga nadI pravAhanI mAphaka caMcaLatA rahita prazAntarUpa banI rahevuM che, tene sthiti kahe che tni) te sthitine mATe cittanI evI dazA banAvavA mATe je prabha=prayAsa=parAkrama athavA utsAha karavAno hoya che, te ja yatna che (pyAsa )te prayatna karavAnI IcchAthI je tenAM sAdhanoHyama, niyama AdiyogAMgonuM manuSThAnasevana athavA AcaraNa karavuM ene abhyAsa kahevAya che. bhAvArtha - citta prakRtino vikAra hovAthI triguNAtmaka che. ane e guNomAMthI kayAreka koI prabaLa thaI jAya che, jayAre bIjA dabAyelA rahe che ane kayAreka bIjA guNa prabaLa thaI jAya che. tamoguNa tathA rajoguNa prabaLa thatAM mana vikSipta dazAmAM thavAthI yogamArgamAM bAdhaka thAya che. ane sattvaguNa pradhAna thatAM manamAM zuddhi (pavitratA) tathA zAnti rahe che. e sattvaguNa pradhAna dazAne sUtramAM sthiti' zabdathI kahyo che. tene cittanI ekAgratA paNa kahI zakAya che. e sthitine banAvI rAkhavA mATe niraMtara utsAhathI tenA sAdhanonuM anuSThAna (yogAMgAnuSThAna)mAM lAgI rahevuM, zithilatA na AvavA devI te ja abhyAsa kahevAya che. te 13 sa tu dIrghakAlanairantaryasatkArAsevito dRDhabhUmiH // 14 // sUtrArtha ane te abhyAsa dIrghakALa sudhI, niraMtara= lagAtAra ane satkArathI sevana karAyelo dRDhapUmi =sudaDha thaI jAya che. arthAt asthira vRttipravAhathI dabAto nathI. bhASya anuvAda-te lAMbA vakhata sudhI karelo, niraMtara niyamapUrvaka dararoja karelo ane satkArapUrvaka arthAta tapA=sukhaduHkha Adi dhaMdhone sahana karatAM, virvevIryarakSA karatAM, vidyA veda Adi satya vidyAno abhyAsa karatAM, zraddhA = ane satyadhAraNa karIne karelo sAravA= susevita abhyAsa pUpi= sudaDha (susthira) thaI jAya che. ane te abhyAsa vyutthAna saMskArocaMcaLa vRttipravAhathI jaladI dabAI janAro nathI hoto. bhAvArtha-jayAre yogI mokSamArga para cAlavA mATe agresara thAya che ane yoga sAdhanonuM zraddhA tathA utsAhathI anuSThAna paNa kare che, te vakhate janma-janmAMtaranA anAdi-saMskAra prabaLa bAdhaka banIne upasthita thatA rahe che. temano pratirodha karavAnuM saraLa kArya nathI. temano mukAbalo karavA mATe yogAbhyAsIne satata jAgrata,daDhatA, zakti, vidyA Adi yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNothI saMpanna thavuM Avazyaka che. nItara bAdhAo tene yogamArga parathI bhraSTa karI deze, tene mATe sUtrakAre traNa upAya batAvyA che. (1) dIrghakAla Asevita-yogIe yogAMgonuM anuSThAna lAMbA kALa sudhI karavuM joIe. temanA anuSThAnamAM kayAreya paNa DhIlAza (avakAza) na kare. keTalAka divasa abhyAsa karyo, ane pachI choDI dIdho, tenAthI saphaLatA nathI maLatI kemake vyutthAna dazAnA saMcita prabaLa saMskAra evA adhakacarA yogAbhyAsIne samULo ukheDI nAkhIne pheMkI de che, ane potAnuM sAmrAjya jamAvI de che. (2) niraMtara Asevita - yogAbhyAsIe dIrdhakALanI sAthe "niraMtara' zabda para paNa dhyAna rAkhavuM joIe. jemaNe azuddha saMskAronI pUMjI adhika ekaThI karI che, te keTalAka divasa abhyAsa karIne moTA bhAge abhyAsa choDI de che. paraMtu jayAM sudhI kharAba saMskAra dagdhabIjanA jevA nahIM thAya, tema teTalo ja niraMtara abhyAsa karavo Avazyaka che. eTalA mATe evI vyaktine anekavAra saphaLatA na maLavAthI nirAzA thaI jAya che. je vyakti dIrghakALa sudhI niraMtara abhyAsa karatAM karatAM nirAzAgrasta nathI thato, te yoga mArga para agresara thato, avazya saphaLatA prApta kare che. (3) satkAra Asevita-yogIe yoga-sAdhanonuM anuSThAna dIrghakAla paryata niraMtara tathA zraddhApUrvaka karavuM joIe. zraddhAnA abhAve yogI bAhya dekhAvane mATe paNa yogI banI rahe che. jayAre yathArthamAM yogAnuSThAnanI upekSA kare che. ane zraddhAnA abhAve niraMtara abhyAsamAM zithilatA AvatI jAya che. vyAsa bhASyamAM A traNeya upAyonI daDhatA mATe e paNa spaSTa karyuM che ke tenuM pAlana e ja yogI karI zake che, ke je tapasvI hoya, brahmacArI saMyamI hoya ane pUrNa vidvAna hoya. je tapasyA, brahmacaryavrata tathA vidyAprAptithI gabharAya che, teno yogAbhyAsa dekhAvamAtra hovAthI dIrghakAlIna, niraMtara tathA zraddhApUrvaka nathI hoI zakto. yogAbhyAsIne tapa ane vidyAthI Atmika zakti (vidyA tapAkhyAna mRtAtmA manu.) ane brahmacarya pAlanathI zArIrika, bauddhika tema ja Atmika sarvavidha zaktio prApta thAya che. e zaktiothI saMpanna yogAbhyAsI ja vyutthAna saMskAro para vijaya prApta karI zake che. nahIMtara nahIM. 14 dRSTAnuzravikaviSayavitRSNasya vazIkArasaMjJA vairAna 26. sUtrArtha-da-netra Adi IdriyothI sAkSAta karelA viSayothI tathA veda Adi zAstromAM (vAMcelAM) zIkhelAM athavA zAstrajJa-AcArya pAsethI sAMbhaLelAM (pAralaukika athavA atIndriya) viSayothI viNA vAsanA rahita cittanI vazIkAra saMjJA svAdhInatvAnubhUti (viSayomAM Asakta na thavuM) vairAgya che. samAdhi pAda 63 For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda - (64) rasIo tarapha Asakti, annapAna=bhogya padArtho pratye Asakti ane aizvarya=Arphavarasya bhava) prabhutA (UMcA padonI lAlasA) e dRSTa viSayomAM vitRM vAsanA rahita cittanuM mAnuzravi) (anuzravo vaidra tatra vitA). e vyutpattithI vedabodhita f= pAralaukika Adi sukha vizeSa, vai?au= yogIonI saMskAra mAtra avaziSTa cittathI mokSasukha jevI anubhUti, pratitatva= yogIonA cittanuM prakRtilIna na thatAM sudhI, mokSa sukhanI samAna anubhUti, e AnuzrAvika viSayomAM vistRM= vAsanA rahita virakta, divya-adivya-divya-gaMdha AdinuM jJAna ane sAmAnya viSayono saMyoga thavA chatAM paNa, viSayonA doSone jANavAvALA cittanI vivekajJAnanA baLathI, viSayonA bhogo pratye tyAtmi, de-tyAjya bhAva (dvipa Adi) 35 = grAhyabhAva (rAga Adi)thI zUnya je vazIkarasaMjJA = svAdhInatAnubhUti = viSayomAM Asakta na thavAnI dazA che, tene vairAgya kahe che. (agrima-sUtramAM paravairAgya kathanathI Ane aparavairAgya kahe che.) bhAvArtha - cittanI vRttionA pravAhane rokavAne mATe vairAgya baMdhanA samAna hoya che. jema baMdha bAMdhavAthI jaLano pravAha aTakI jAya che, te ja rIte vairAgya paNa viSayonukha cittavRttionA pravAhane rokI de che. "vairAgya' zabdano artha paNa e ja batAve che - viti rAje viSapuyA savirI': varasthamAvI vairAgyam' arthAt rUpa Adi viSayothI rAga rahita thavuM vairAgya che. ane rAgano artha che- 'suravAnuzathI 2T : ' (vyAsa bhAya 1/11) laukika bhogo pratye je lAlasA pedA thAya che, tenuM nAma rAga che. saMsAramAM rAgotpAdaka viSaya be prakAranA che. (1) daSTa=je saMsAramAM bhogavAya che. jema ke strIo pratye rAga, annapAna=bhogya padArtho pratye lAlasA, ane aizvarya=dhana Adi aizvarya athavA UMcA padane prApta karavAnI IcchA. e badhA evA viSayo che ke je endriyaka sukhada hovAthI A zarIramAM ja bhogavAya che. e ja viSaya-sukhone bhAgyakAre divyAdivya zabdothI paNa spaSTa karyo che. arthAta sAmAnya manuSyono anubhUta viSaya adivya kahevAya che ane je yogAbhyAsa karatAM karatAM manane ekAgra karatI vakhate nAsikA agrabhAga AdisthAno para divyagaMdha, divyarasa, divyarUpa AdinI anubhUti thAya che, temane divya viSaya kahevAya che. joke e divya viSaya manane ekAgra karavAmAM prathama sAyaka hoya che. (thAya che.) paraMtu e viSaya paNa sAdhakane AgaLa vadhavAmAM prabaLa bAdhaka thAya che. (2) bIjA viSaya Anuzravika-veda Adi zAstro dvArA jANavAmAM Ave che. temAM svarga sukhavizepa, je yajJa Adi zreSTha karmothI kALAntare prApta thAya che, te A vartamAna zarIramAM athavA dehAntaramAM paNa prApta thaI zake che. ane vaidehya tathA prakRtilaya sukhanA viSayamAM vyAsamunie A pramANe varNana karyuM che - javAnA revAnA mavapratyaya, te hi saMskAramAtropayogena cittena kaivalyapadamivAnubhavanta : svasaMskAravipAka tathA 64 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAtIyakamativAhayanti / tathA prakRtilayA : sAdhikAre cetasi prakRtilI vacAmavAnuNavattA (yo. bhA. 1/19 sUtra) arthAt vaidehya tathA prakRtilaya baMne sukha yoganI utkRSTa dazAmAM prApta thAya che. vaidehya sukha e dazA che ke jayAre yogInAM karma tathA karbhAzaya dadhubIjanA jevAM thaI jAya che paraMtu saMskAra hajI zeSa rahe che. ane prakRtilaya sukha e dazA che ke jayAre saMskAra paNa zeSa nathI rahetA, paraMtu cittanI prakRtimAM vilaya thatAM pahelAMnI te avasthA hoya che. A pramANe laukika rAgotpAdaka bhogo, yajJa AdithI prApta thatAM sukha tathA yogasiddhijanya sukhonA doSone paNa jeNe jANI lIdhAM che, ane vivekajJAnanA kAraNe, jayAre e sukhomAM koI paNa prakAranI Asakti nathI rahetI, te rAga-dveSa zUnya svAdhInatvAnubhUtine "vairAgya' kahe che. e 15 tatpara puruSarathativaitUna te RR . sUtrArtha - (puruSAre ) purupa jJAnathI (purupa vizeSa Izvara sAkSAtkArathI) (guNavaitRDyuma) je sattva, rajasa tathA tamoguNa pratye tRNA=vAsanAno abhAva thAya che (tatpara) te sarvotkRSTavairAgya che. (A pramANe aparavairAgya ane paravairAgyanA bhedathI vairAgyanA be bheda che). bhASya anuvAda - dRSTa=Idriya pratyakSa laukika (rI, annapAna, aizvarya Adi) ane mAnuzravi-vaidika svarga Adi viSayonA doSone jANanArA (virakta ) viSayavAsanAthI virakata (puruSanAvyAsa) paramAtmA darzananA abhyAsathI (tarjIddhivivekAya tavRddhi) je alaukika zuddhi, tenAthI vivekajJAnanI prAptithI vikasita buddhivALA (vyatAvAibreSyo gunego virava7 ) prakaTa tathA aprakaTa dharmavALA sattva Adi guNothI virata=sarvathA pRthak thaIne para-vairAgyane prApta thaI jAya che. A pramANe vairAgya be prakAranA che. temanAmAM je pAchaLano (paravairAgya che) vairAgya che (tajJAnaprasA(mAtrama) te jJAnano carama koTi vikAsa che. je jJAnanA udaya thavAthI (pratyutaraMthAti : yof) pratibhAsita paramAtmA darzanavALA yogI A prakAre samaje che - prApta karavA yogya badhuM prApta karI lIdhuM, kSINa karavA yogya avidyA Adi kleza nAza pAmyA, (nniSTapUrvA) jenA parva-khaMDa maLelA che, evA : china ) eka dehathI bIjA dehanI prAptirUpe saMsAranuM AvAgamana chinnabhinna thaI gayuM che ke jenA chinnabhinna na thavAthI prANI utpanna thaIne mare che. ane marIne pedA thato rahe che. A jJAnanI pareTIMA=caramasImA ja vairAgya che. AnAthI (aMtimajJAnavikAsa athavA paravairAgyathI) ja mokSanI prApti nantarIya) avazyabhAvI che. bhAvArtha-A sUtramAM "paravairAgyanuM svarUpa batAvyuM che. tenAthI spaSTa che ke pUrva sUtramAM samAdhi pAda 65 For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahelo vairAgya apara-vairAgya che. e bannenA bhedane spaSTa karatAM vyAsa munie A pramANe lakhyuM che - apara-vairAgyamAM viSayothI thatAM sukhonA doSone jANIne temanA pratye dhRNAbhAva thavAthI vairAgya thAya che. A nimnastarano vairAgya che. jayAre para-vairAgya AnaMdanA bhaMDAra paramAtmAnA sAkSAtkAra thavAthI utkRSTatama sukhanI prApti thavAthI bIjAM doSayukta sukhonI pratye pravRtti na thavI te che. e banne bhedane A pramANe samajI zakAya che ke koI bALakane lAla maracuM khAvAthI moTuM jalana (baLavA)nA doSone joIne maracAM pratye dhRNA thavI aparavairAgya che ane koI rasavALAM mIThAMphaLo khAvAthI AnaMda prApta karIne moM bALanAra maracAM pratye sarvathA pravRtti na thavI te para-vairAgya che. jema samprajJAta samAdhi ane asamprajJAta samAdhimAM bheda hovA chatAM paNa bannemAM eka krama che. eka samAdhi pUrva avasthA che, bIjI uttara dazA che. pUrva samAdhine prApta karIne uttara samAdhine prApta karI zakAya che. te ja rIte aparavairAgya paNa paravairAgyanI prAptimAM sahAyaka thAya che. te sivAya para-vairAgyamAM jJAnanI aMtima sthiti parama-zuddhi, sattva Adi prakRtijanya guNothI sarvathA virakti, ane vivekajJAnathI vikasita-buddhi thavAthI paramAtma-sAkSAtkAra thAya che. ane A dazAmAM yogI evo anubhava kare che ke prApta karavA yogya prApta karI lIdhuM, avidyA Adi badhA lezo nAza pAmyA, zliSTa parvA=janma-maraNano sAMsArika prabaMdha chinna-bhinna thaI gayo che. A prakAranuM utkRSTatama paramAtmajJAna thavAthI A para-vairAgya sarvocca starano hoya che. 16 noMdha - (1) jJAnanI aMtima sImAne ja vairAgya kahevAthI zaMkA saMbhave che ke jJAnane ja vairAgya mAnI lIdho che. paraMtu jJAna e vairAgyanuM kAraNa che. jIvAtmA ane prakRtinA vAstavika svarUpanuM jJAna thavAthI vairAgya utpanna thAya che. eTale jJAna tathA vairAgyamAM kAraNa-kArya saMbaMdha che. ahIM vyAsa-bhAgyamAM A baMnemAM (kAraNa-kAryamAM) tAdAbhyA saMbaMdhathI kAraNa (jJAna)ne kArya (vairAgya) kahyuM che. (2) zliSTa parva=janma maraNanuM parva kaDIothI bAMdhanArI anAdikALathI cAlI AvatI sAMsArika zRMkhalA. (3) saprajJAta ane asamprajJAta bhedathI samAdhinA be bheda che. samrajJAta samAdhino Azaya che ke koI paNa vastuno Azraya hovAthI te (vastuno) bodha banI rahe che. jayAre asaprajJAtamAM koI prAkRtika AlaMbana nathI hotuM. AlaMbana bhedathI samprajJAtanA cAra bheda che. * have - jayAre baMne abhyAsa ane vairAgya) upAyothI virUddha thayelI cittavRttivALA puruSanI samprajJAta samAdhi kevI hoya che? e batAve che. virtakavicArAnandAsmitArUpAnugamAtsaMprajJAtaH // 17 // sUtrArtha-vitarka, vicAra, AnaMda ane asmitAnAM pAnAma=svarUponuM jJAna thavAthI yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athavA upasthita thavAthI samprajJAta samAdhinA cAra bheda che. bhApya anuvAda - cittanA AlaMbanamAM = cittavRttionA nirodha mATe prathama Azraya vizeSa = nAsikA agrabhAga AdimAM sthULa viSayono Akho = Azraya karavo jIvata' (vitarka) kahevAya che. jayAre sUkSma viSayano Azraya karavo vicAra kahevAya che. cittanA AlaMbanamAM (tA:) cittagata tamasa tathA rajasanA kSINa thavAthI tathA sukhamaya sattvaguNa mukhya thavAthI avyakta prakRtino Azraya karavo 'mAne kahevAya che. ane cittanA AlaMbanamAM (patmitA vi6) eka AtmAnI pratIti 'mita che. temAM savitarka samAdhimAM cAreya (sthULa-sUkSmaAdi)nI upasthiti rahe che. bIjI savicAra samAdhimAM vitarkano abhAva (bAkInAM traNanI upasthiti) rahe che. trIjI sAnanda samAdhimAM vitarka ane vicArano abhAva (bAkInAM benI upasthiti) rahe che. ane cothI asmitAgata samAdhimAM "mamatAnAtra hoya che. A badhI ja samAdhio sanidhyana=AlaMbana sahita hoya che. bhAvArtha : saMprajJAta-samAdhinA vitarka Adi cAreya bheda AlaMbanavALA hoya che. yogAbhyAsanA prAraMbhika staramAM cittavRttionA nirodhane mATe koI paNa sthULa vastunuM AlaMbana karavAnuM hoya che. jema ke lakSyavedhano abhyAsa karanAra prathama sthULa padArthone lakSya banAve che. pachI abhyAsa dvArA uttarottara sUkSma lakSyanuM paNa vedhana karavA lAge che. te ja rIte yogAbhyAsIe, prathama zarIramAM nAsikA agra, bhRkuTi, hRdaya, mastiSka AdinuM sthaLa AlaMbana karavuM paDe che. A prathama staranI samAdhimAM sthULabhUtono mukhya AdhAre hovAthI vitakanugata samprajJAta samAdhi kahe che, ane temAM (vitarkanugata) sthULa bhUtonAM kAraNabhUta sUkSmatanmAtrAono AdhAra hovAthI vicArAnugata, sthULa tathA sUkSma padArthonuM ciMtana karavAthI ane cetana AtmAne tenAthI judo mAnavAthI je sukhAnubhUti thAya che, tenAthI AnaMdAnugata ane jJAna karanAra jIvAtmAnI anubhUti asmitAnugata samAdhi che. A cAreya samAdhiomAM AlaMbana hoya che yogAbhyAsa karatAM karatAM vRtti nirodha karavAno bIjo stara vicArAnugata samprajJAta-samAdhi che. temAM sthULa-vastuono Azraya na hotAM, sUkSma tanmAtrAono Azraya karavAno hoya che. tethI prakRtinA vikAronuM ciMtana hovAthI, temAM vitakanugatane choDIne, zeSa traNa AdhAra rahe che. A staramAM niraMtara yogAbhyAsa karavAthI cittamAM sattvaguNanI adhikatA ane tamasa ane rajasakSaNa athavA abhibhUta thavA lAge che. ane jaDa-cetananA sUkSmabhedanuM ciMtana hovAthI ane vicArAnugata samAdhi kahe che. vRtti nirodhanA trIjA staramAM cittamAM sattvaguNanI prabaLatA ane bIjA rajasa tathA tamasa guNonA kSINa thavAthI sattva-pradhAna buddhi ane jJAtA jIvAtmAnuM ja AlaMbana hoya che. A dizAmAM jaDa-cetananA yathArtha svarUpanA bodhathI AtmAne potAnA lakSya tarapha javAmAM saphaLatA thavAthI sukhAnubhUti thavA lAge che. eTalA mATe tene 2 che. samAdhi pAda 67 For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnaMdAnugata saMprajJAta samAdhi kahe che. vRtti-nirodhanA utkRSTa starane asmitAnugata-saMprajJAta samAdhi kahe che. joke 'smitA nuM yoga darzana (26)mAM klezomAM paNa parigaNana karyuM che. paraMtu ahIMyA e kleza nathI. A staramAM zuddha cittavRttithI jIvAtmAnA svarUpano kaMIka sAkSAtkAra thavAthI kadama mi huM chuM, athavA mArI prakRtithI bhinna sattA che, A prakArano bodha thavAthI ene asmitAnugata samAdhi kahe che. saMprajJAta yoganA A staramAM jIvAtmAne svarUpanuM AlaMbana mukhya hoya che. mATe bhAgyakAra vyAsamunie A dazAne pAtmA saMvat kahI che. e tattvajJAnanI pramukha prakriyA che, jene yajurvedanA cAlIsamA adhyAyamAM vinAzana mRtyu tIrtI samRtyAmRtamatte arthAt vinAza = sUkSma avyakta prakRtinA tathA kampatya = kArya sthULajagatanA jJAnathI mRtyune tarIne mokSa prAptinuM kathana karyuM che. tenA have asaprajJAta samAdhi kevI upAyavALI ane kevA svabhAvavALI hoya che e kahe che virAma pratyayAbhyAsapUrva: saMskArazeSo'nyaH // 18 // sUtrArtha-virAmapratyAkhyAsapUrva:) badhI vRttiono virAma=nirodhano pratyaya-kAraNa (paravairAgya)nA vAraMvAra abhyAsathI thanArI saMskAra zeSa )= (saMskAra zeSA parimana) saMskAra ja jemAM zepa (bAkI) che evI nirodharUpa cittanI samAdhi (anya) samprajJAtathI bhinna (judI) asamprajJAta-samAdhi kahevAya che. bhApya anuvAda-viraH) cittanI badhI ja vRttiono nirodha thaI jatAM saMskAra zeSa) saMskAra ja jemAM zepa (bAkI) rahI jAya che evA nirodharUpa cittanI samAdhi ja asaMprajJAta samAdhi che. (pratyaya) te samAdhino upAya paravairAgya che. (saMprajJAta samAdhimAM karelA vitarka AdinA AzrayathI) AlaMbana-sahita karelA abhyAsa asaMprajJAta samAdhinI siddhine mATe samartha nathI thato, eTalA mATe virAma vRtti nirodhano pratyaya-kAraNa paravairAgya (no abhyAsa) koI paNa vastunA Azraya vinA karavAmAM Ave che, ane te abhyAsa vastuzUnya hoya che. te nirAlaMbanapUvarka (AlaMbana vagara) karelAM, paravairAgyanA abhyAsavALuM citta AlaMbanatIna (AlaMbana vagara) hovAthI abhAvarUpa jevuM thaI jAya che. A nirboja samAdhi ja asaMprajJAta - samAdhi che. bhAvArtha - ahIM 'virAma' padano artha che - cittanI samasta vRttionuM vipayo prati AkRSTa na thavuM arthAt cittanA vyApAranuM viSayo prati samApta thaI javuM. A virAma sthitino upAya paravairAgya che. paravairAgyanA abhyAsathI A stara (jJAnanI utkRSTa dazA) prApta thAya che. A dazAmAM jIvAtmA kevalya=potAnA svarUpa sthitino anubhava karavA lAge che ane cittamAM karmono saMskAra banI rahe che. te saMskArone bALI mUkavA mATe niraMtara paravairAgyano abhyAsa atyaMta Avazyaka che. nahIMtara e saMskAra yogya avasara prApta thatAM yogInA patananuM kAraNa banI zake che. saMprajJAta samAdhimAM karelo yogadarzana 68 For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAlaMbana-abhyAsa saMskArone dagdha karavAmAM samartha nathI thaI zakato, mATe AlaMbana rahita = koI paNa vastunA Azraya vinA ja abhyAsa karatAM karatAM nirbeja = phleza karbhAzaya AdithI zUnya sthiti jayAre thaI jAya che, tene asaMprajJAta samAdhi kahe che. jema bhUjeluM bIja aMkurita to nathI thaI zakatuM, paraMtu teno AkAra banI rahe che, e ja pramANe cittanI samasta vRttiono nirodha thatAM bIjI vRttione pedA thavAnuM sAmarthya nathI rahetuM, paraMtu saMskArazepa citta rahI jAya che. AgaLanA sUtramAM A samAdhino bheda kathana karavAthI spaSTa che ke A samAdhimAM paNa vibhinna stara hoya che. eTalA mATe ja mokSa prApta thatAM pahelAMnI dazAomAM saMskArazepa rahevAnuM mAnavAmAM AvyuM che. A ja vAtanI puSTi (dho.1/19) sUtranA vyAsa bhASyamAM 'svaratriopona kahIne videhayogIonA staranuM varNana karyuM che, mokSamAM brahmAnaMdamAM magna thavAthI tanmayatA=brahmarUpanuM ja kathana karyuM che, A ja vAtane vyAsa munie kahI che- tathAsapUrva divitta nirIavanamAva - prAptavimavane arthAtu abhyAsa karatAM karatAM asaMprajJAta samAdhinI aMtima dazAmAM citta abhAvarUpa jevuM thaI jAya che. jayAre mokSanA pahelAM evI dazA hoya che to cittanuM svakAraNamAM vilaya thavAthI (thatAM) jIvAtmAnI brahmAnaMdamAM tanmayatAno svataH ja anumAna karI zakAya che. asaMprajJAta-samAdhinI dazAnA saMskAra paNa jJAnanI utkRSTa dazAmAM pahoMcatAM dagdha thaI jAya che. upaniSadomAM paNa "kSattei vAstha RffNa tamana parAvare te paramAtma-sAkSAtkAra thatAM yogInAM karma karbhAzaya ane saMskAronuM kSINa thavuM kahyuM che ane e ja jJAnAgnithI saMskAronuM bhasma thavuM kahevAya che. je 18 have - te asaMprajJAta samAdhi be prakAranI hoya che. (1) upAya pratyaya ane (2) bhavapratyaya. temAM upAya pratyaya - samAdhi yogIone thAya che. bhavapratyayo videhaprakRtilayAnAm // 19 // sUtrArtha - "bhavapratyaya' nAmanI asaMprajJAta samAdhi videha ane prakRtilaya yogIonI hoya che. bhApya anuvAda - videha nAmanI devonI "bhavapratyaya' samAdhi hoya che. te yogI nizcayathI svasaMskAra mAtrathI upayogamAM AvanArA cittanI dvArA mokSa jevA sukhano anubhava karatAM te prakAranA potAnA saMskAronA phaLa para nirvAha kare che. athavA saMskAronAM phaLane bhogave che. te ja prakAre prakRtilaya yogI citta nivRtta na thatAM sattva Adi guNovALuM citta rahetAM vA=mokSapada jevo AnaMda anubhava kare che. jayAM sudhI citta thaRvaza=bhoga apavargarUpI kArya pUruM na thavAthI pAchuM pharatuM nathI (prakRtimAM lIna thatuM nathI) arthAta mokSa prAptino adhikArI thayo hovA chatAM paNa tyAM sudhI zarIra Adi baneluM ja rahe che. samAdhi pAda For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha - asaMprajJAta samAdhinA prakAromAM 'bhavapratyaya'nA viSayamAM ghaNA bhAge bahu ja bhrAnti che. teo bhUlI jAya che ke A asaMprajJAta samAdhimAM koI paNa prakAranuM AlaMbana na hovuM joIe. prAyaH vyAkhyAkAra "bhavapratyaya'no artha janmamUlaka mAne che athavA avidyAmUlaka mAne che paraMtu e vyAsa-bhAkhathI viruddha hovAthI barAbara nathI. kema ke jJAnanI parAkASThA caramasImAne vairAgya mAnyo che. vairAgya vinA koI paNa samAdhi nathI thatI pachI asaMprajJAta samAdhimAM ajJAnamUlakatA kevI rIte saMbhava che? ane A sUtranA vyAsa-bhAkhathI paNa te arthanI (janmamUlaka athavA avidyA mUlakanI) koI saMgati nathI besatI. vyAsa-bhAkhanA anuzIlanathI e spaSTa thAya che ke prakRtilaya ane videha jIvanamukta yogI hoya che. ane mavapratyayaH' no Azaya e ja che ke asaMprajJAta samAdhine prApta karIne paNa zarIradhArI hovAthI bhava=saMsArano pratyaya=bodha rAkhe che ane "upAya-pratyaya" yogI asaMprajJAta samAdhimAM pahoMcIne paramAtmAno sAkSAtkAra karI le che. "bhavapratyaya' yogIonA viSayamAM A pramANe samajavuM joIe - (1) prakRtilayayogI - paramAtmAnI upAsanA (bhaktinA) be prakAra che - saguNa ane nirguNa. nirguNa upAsanAnA be bheda che - eka IzvaramAM "prakRti' nA dharmono abhAva mAnI upAsanA karavAmAM Ave che. evA upAsaka yogI prakRtilaya kahevAya che ane te gaMdha tanmAtrA AdithI laIne mULa prakRti sudhI nirodha karIne asaMprajJAta samAdhi sudhI pahoMcI gayelA hoya che ane tenA prakRtinA) pariNAma Adi duHkhone jANIne virakta thAya che. (2) videhayogI - te ja nirguNa upAsanAmAM IzvaramAM jIvAtmAnA dharmono abhAva mAnIne upAsanA karanArA yogI videhayogI kahevAya che. ane te deha arthAt zarIra, Idriya ane mana Adi aMtaHkaraNanA saMbaMdhathI upara UThIne yoganA abhyAsa dvArA ahaMkArano paNa virodha karI asaMprajJAta samAdhi sudhI pahoMcI cUkelA hoya che. ane niraMtara abhyAsa dvArA temanI (mana AdinI) nazvaratAne jANIne temanAthI virakta thaI jAya che. A prakAre prakRtilaya tathA videhayogI jaDa prakRti ane cetana AtmAnA yathArtha svarUpane jANIne paramAtma-sAkSAtkAranA stara sudhI pahoMcI jAya che. paraMtu A stara para pahoMcIne paNa je yogI saMtuSTa thaI jAya che, te potAnA lakSya sudhI nathI pahoMcI zakatA. mATe AgaLanA sUtramAM upAya pratyaya mumukSu paramAtmA sAkSAtkAra karanArAo mATe zraddhA Adi upAyonuM kathana karyuM che. noMdha:- (1) upAya pratyayasamAdhino Azaya che- upAya= paramezvaranI atizayanikaTa thaIne pratyayaHanubhUti athavA - 3ya: viniyama:) pratyaya = IRTH vacce arthAta je yama niyama Adi yoganA upAyothI prApta thAya. (2) ahIM prakRtino abhiprAya sanmAtrA, ahaMkAra, mahattattva ane mULa prakRti che. (3) ahIM dehano abhiprAya zarIra, Idriya, mana, ahaMkAra Adi che. ane prakRtilaya tathA videhayogI 70 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavapratyaya' nA bheda che. "bhava'no artha saMsAra che. arthAta saMsAranuM mULa upAdAna kAraNa prakRti tathA prakRtijanya deha AdinA svarUpane jANIne temanAthI virakta thavAnA kAraNe temane 'bhavapratyaya yogI kahe che. videha prakRtilaya tathA bhavapratyaya zabdonA viSayamAM maMtra vyAkhyA tathA vizeSa vivaraNa pariziSTa (ka) mAM jovuM. 1lA zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJApUrvaka itareSAm // 20 // sUtrArtha - (phleSA) videha tathA prakRtilaya yogIothI bhinna yogIonI asaMprajJAta samAdhi (zraddhAvIryasmRtimadhaprajJApUrvaka :) zraddhA, vIrya, smRti, samAdhi, prajJA upAyapUrvaka hoya che. (A upAyone kramathI karavAthI A samAdhi prApta thAya che.) bhApya anuvAda-phitareSA) videha ane prakRtilayayogIothI bhinna mumukSu-yogIonI 'upapratyaya=Izvara sAMnidhyathI mokSane prApta karAvanArI asaMprajJAta samAdhi hoya che. (zraddhA) cittanI prasannatA tathA rAga AdithI zUnya hovAthI nirmaLatA zraddhA che, te zraddhA nizcayathI kalyANa karanArI hoya che ane te yogInI (vinothI) rakSA kare che. te zraddhAvAna vivekArthI yogInuM vIrva--utsAha prakaTa thAya che. sAmarthyavAna yogInI mRti zakti (pUrva abhya sthitine yAda rAkhavI) prakaTa thAya che. smRti AvatAM (thatAM) manAna=caMcaLatA Adi bAdhAthI rahita citta sahita=saMyamane prApta kare che. saMyata cittavALA yogIno prajJAviveza=vivekarUpa utkarSa jJAna utpanna thAya che. jenAthI yogI vastuone yathArtharUpamAM jANI le che. te vivekajJAnanA abhyAsathI tathA taSiva=vivekajJAna pratye paNa vairAgyathI asaMprajJAta samAdhi siddha thAya che. bhAvArtha - yoga darzanamAM aMsaMprajJAta samAdhine prApta karanArA yogIonA stara bhedathI aneka bheda karyA che. tenAthI prathama sUtramAM bhavapratyaya arthAta prakRtilaya tathA videzyogIonuM kathana karIne, A sUtramAM upAya-pratyaya = mumukSu-paramAtmasAkSAtkAranI icchAvALA yogIone mATe zraddhA Adi upAyonuM kathana karyuM che. A stara para pahoMcIne yogIe atyadhika saceta rahevAnI AvazyakatA hoya che. zraddhA Adi upAyothI paramAtmA-pratyaya (bodha) thavAnA kAraNe ja A yogIonuM nAma "upAya-pratyaya' prasiddha thayuM che upa=atyaMta paramAtmasAmIpyane prApta karIne paramAtmAno bodha karavAnuM ja A yogIonuM mukhya lakSya hoya che (rahe che). sUtrakAre nIcenA lakhelA upAya upAya-pratyaya yogIone mATe batAvyA che - (1) zraddhA-cittane prasanna (nirmaLa) rAkhavuM, zraddhA vinA yogIno mArga avaruddha thaI jAya che. judA judA prakAranAM vino ane maLothI zraddhA jayogInuM rakSaNa kare che ane yogI ananyacitta thaIne zraddhAvaza paramAtmasAkSAtkAra karavAmAM tatpara rahe che. (2) vIrya - zakti tathA utsAha. zraddhAvAna yogIne mATe vIrya zakti (sAmarthya)nI paNa parama AvazyakatA hoya che. jethI vidgono pratikAra karI zake ane potAnA lakSya samAdhi pAda For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para utsAhathI AgaLa dhapato rahe, A zakti vinA utsAha paNa nathI vadhI zakato. (3) smRti - pUrva abhyastha sthitione yAda rAkhavI. zraddhA tathA vIryasaMpanna yogI potAnI samasta pUrva abhyAsta sthitionuM smaraNa rAkhIne, sadA sAvadhAna rahe che. potAnA lakSya para pahoMcavAne mATe kaI kaI bAdhAo saMbhave che, ane temanAthI kevI rIte rakSaNa karavuM joIe, e smRti upAya che. tenAthI yogI agrima stara para pahoMcavAne mATe potAnI jAtane sudaDha karI le che ane bAdhA rahita citta samAdhine prApta karI le che. (4) samAdhi - cittano nirodha thavo. A stara para pahoMcIne paNa anekavAra yogInuM mana vivekathI utpanna jhalakamAtrathI ja saMtuSTa thaIne lakSyane bhUlI jAya che. ane lakSyathI vimukha thato jAya che. mATe cittano nirodha karavAnI A staramAM paNa parama AvazyakatA rahe che. prajJA - RtaMbharA buddhinuM prakaTa thavuM. paramAtma-sAkSAtkAranA stara tarapha AgaLa vadhatA yogIne RtaMbharA prajJA prApta thaI jAya che, jenAthI yathArtha bodhanI sAthe paramAtma-sAkSAtkAranI utkRSTa sthitine yogI prApta karI le che. temanA abhyAsa ane paravairAgyathI asaMprajJAtasamAdhinI sarvocca sthiti prApta thaI jAya che ane yogI mokSane prApta karI le che. 20 have - te (zraddhA Adi yukta) yogI nizcayathI mUdu, madhya, adhimAtra upAyonA bhedathI nava thAya che. jema ke mRdu upAyavALA, madhya upAyavALA, adhimAtra upAyavALA. temAM mRdu-upAya yogI traNa prakAranA hoya che. mRdu saMvega, madhya saMvega ane tIvra saMvega. te ja rIte madhya upAyavALA tathA adhimAtra upAyavALA yogIonA traNa traNa prakAra hoya che. temanAmAM adhimAtra upAyavALA yogIonI - taMtravenAnAsana / ra? / sUtrArtha - tIvra saMveja = tIvra zuddha (doSa rahita) che. saMvega =vairAgya che jeno, te vairAgyayukta yogIonI samAdhi. siddhi ane samAdhinuM phaLa samIpa (najIka) hoya che athavA saMvejI zabdathI (1/ra0) sUtrokta zraddhA, vIrya, smRti, samAdhi, tathA prajJAnuM grahaNa karavuM joIe. temane yaugika kriyAnuSThAna paNa kahI zakAya che. zIdhra samAdhine mATe vairAgya tathA zraddhA AdinuM jeTaluM Adhikaya (vadhAre) haze, teTalI samAdhi siddhi zIdhrahaze (thaze) ane ahIM e paNa dhyAna rAkhavuM joIe ke A sUtramAM asaMprajJAta samAdhimAM pahoMcelA yogIonA viSayamAM kathana karyuM che, sAmAnya starane mATe nahI. mATe pUrvokta zraddhA AdinuM grahaNa karavuM ja ucita che. bhASya anuvAda - samAdhinI siddhi ane samAdhinuM phaLa=kaivalya (mokSa) tIvra saMvegavALA yogIonI mAnaH =nikaTa hoya che. 72 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir noMdha - (1) naveT - saMsAranA sukhothI sarvathA pRthapha thavuM tene "saMvega' kahe che (2) tattama - no artha "zuddha kareluM paNa che. tIvram - sarvaroga nivAra tiikssnnsvbhaavm| (3) madhamatra - jenAthI vadhAre adhika na hoI zake, tene "adhimAtra' kahe che. kema ke "tIvra' zabda sApekSa hovAthI ochuM athavA vadhAre hovAnI paNa saMbhAvanA rahe che. te 21 GdhyAyitvAtafpa vizeSa: / rara sUtrArtha - (pUrva sUtrota - tIvra saMvegavALA logIomAM) mUtIvra, madhyatIvra, ane adhimAtratIrva bhedathI (tatofja vizeSa :) te tIvra saMvegavAnA yogIothI paNa zIdhra samAdhi lAbha ane samAdhinuM phaLa (mokSa) hoya che. bhApya anuvAda - mRdumathyAdhimatratvata) mRdutIvra, madhyatIvra ane adhimAtratIvra, bheda hovAthI (tatogavizeSa :) te pUrvokta (tIvra-saMvega)thI paNa vizeSatA che arthAt mRdutIvrasaMga yogIne samAdhi lAbha tathA samAdhi phaLa nikaTa hoya che ane te yogIthI madhyatIvrasaMvegavALA yogIne mAnati = atizaya najIka ane te yogIthI paNa adhimAtratIvra saMvega adhimAtra upAyavALA yogIne samAdhi lAbha ane samAdhinuM phaLa (mokSa) atizaya najIka hoya che. bhAvArtha- (21-22) A banne sUtromAM upAya-pratyaya yogIonA paNa vibhinna stara batAvyAM che. asaMprajJAta samAdhinI pUrNa siddhi sudhI pahoMcavAne mATe nIce pramANe nava stara batAvyAM che. tIvra vairAgya tathA tIvrakriyA anuSThAnamAM paNa alpa athavA AdhikayA (vadhu) hovAthI samAdhilAbha vilaMba tathA alpakALamAM thAya che. te stara A prakAre che pahelAM A yogIonA traNa bheda karyA - che (1) mRdu upAya yogI (2) madhya upAya yogI (3) adhimAtra upAya yogI. tyArabAda pratyekanA traNa traNa bheda che. te A pramANe che - temAM sarvAdhika kALa mRdu upAyanA prathama bhedamAM lAge che ane tenAthI ocho madhyama upAyamAM ane tenAthI paNa ocho kALa adhimAtra upAya yogInA trIjA bhedamAM lAge che. ane jayAre "saMvega' zabdano vairAgya ane kriyA anuSThAna baMneya artha thAya che, tyAre uparanA bhedomAM paNa viparyaya (UlaTAsUlaTI) paNa thaI zake che jema ke - : (1) mUTha upAya yogI | (2) madhya upAya yogI | (3) adhimAtra upAya yogI | 1. mUdu vairAgya, mUda kriyAnuSThAna |1.madhya vairAgya, mUdu kriyAnuDAna/1. adhipAtra vairAgya, mRdu 2. mUdu vairAgya, madhya kriyAnuSThAnaJ2.madhya vairAgya madhya kriyAnuSThAnI kriyAnuSThAna 2. adhimAtra vairAgya, madhya kriyAnuSThAna 3. mUdu vairAgya,adhimAtra 3.madhya vairAgya adhimAtra 3. adhimAtra vairAgya, kriyAnuSThAna kriyAnuSThAna adhimAtra kriyAnuSThAna samAdhi pAda 73 For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che (1) mRdu upAya yogI | (2) madhya upAya yogI | (3) adhimAtra upAya yogI 1. mRdu kriyAnuna, mUdu vairAgya 1. madhya kriyAnuSThAna, mUdu vairAgya 1. adhimAtra kriyAnuSThAna, 2. mRdu kriyAnuSThAna, madhya vairAgya.2. madhya kriyAnuSThAna,madhya vairAgya muddavarAgya 2. AdhimAtra kriyAnuSThAna, madhya vairAgya 3. mRdu kriyAnuna, 3. madhya kriyAnuSThAna, 3. adhimAtra kriyAnuSThAna,* | adhipAtra vairAgya | adhimAtra vairAgya ! adhimAtra vairAgya A uparokta yogIonA bhedomAM uttarottara vadhu kaThina tathA bAdhAothI pUrNa che. eTalA mATe kaThopaniSadkAre 'dufpathadvayo vani kahIne A rahasyane spaSTa karyuM che. A samAdhi lAbhane mATe aneka janma-janmAMtaromAM niraMtara prayatna karavo paDe che. eTalA mATe A stara para pahoMcanAra yogIe nirAzA athavA nirutsAha jevA yogamArganA prabaLa zatruno nAza karavA mATe zraddhA, vIrya Adi upAyonuM vizeSarUpathI pAlana karavuM joIe. e 22 che have zuM A tIvra saMvega Adi (para vairAgya Adi)thI samAdhi atizaya nikaTa hoya che athavA A (asaMprajJAta samAdhi)nI siddhimAM bIjo paNa koI upAya che ke nahIM? IzvarapraNidhAnAdvA // 23 // sUtrArtha - "tathA te samAdhino yoga hovAnuM A paNa sAdhana che ke (zvarapra.) IzvaramAM vizepa bhakti thavAthI mananuM samAdhAna thaIne manuSya samAdhiyogane jaladI prApta thaI jAya che" (R. bhU. upAsanA) " (zvarapraNidhAnama) arthAt badhA sAmarthya, badhAM guNa; prANa, AtmA ane mananA premabhAvathI AtmA Adi dravyonuM Izvarane mATe samarpaNa karavuM." (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - 3ra praNidhAnA) IzvaranI vizeSa bhakti karavAthI vastita-ananyabhAvathI abhidhyAta Izvara madhyAnamAtra=mananuM praNidhAna karavAthI te upAsaka (bhakta) para anukaMpA (Izvara) kare che. tenA abhidhyAna karavAthI yogIonI samAdhi siddhi ane samAdhinuM phaLa atizaya nikaTa thaI jAya che bhAvArtha - A sUtramAM 'va samuccayArthaka che, vaikalpika nathI. upAya pratyaya yogIone paramAtma-sAkSAtkAra mATe pUrvokta abhyAsa, vairAgya Adi upAyo uparAMta Izvara praNidhAna=IzvaranI vizeSa bhakti karIne IzvaranA anugraha pAtra banavAnuM paNa ati Avazyaka che. "Izvara-praNidhAna' zabdanI vyAkhyA vyAsamunie (2/1)mAM A pramANe karI che - te paramaguru paramAtmAmAM potAnI samasta kriyAone arpaNa karavI ane tenA phaLono parityAga karavo. sUtrakAre IzvaranuM svarUpa AgaLanA sUtra (124)mAM spaSTa karyuM che. tathA "praNidhAna'no artha che ananyacitta thaIne IzvaranI vizeSa bhakti karavI. A ja sthitine Izvarano prasAda' paNa kahe che. paramezvara evA yogIne abhiSTa-sAdhanamAM dayALu pitAnI jema avazya sahAyaka thAya che. 74 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahIMyA e paNa dhyAna rAkhavuM joIe ke Izvara koI cATukAranI jema khuzAmata nathI IcchatA. teto badhAM ja prANIo para haMmezAM dayALubhAvabatAve che. ane je upAsaka (bhakta) prApta karavA mATe yogAbhyAsanuM anuSThAna satata karI rahyo che, evA supAtra yogI para paramezvara avazya anukaMpA kare che. paraMtu je paramAtma-sAkSAtkAranAM sAdhanone nathI apanAvato, phakta prabhunuM nAma smaraNa ja karato rahe che, te puruSArthahIna para paramezvara kadI paNa anukaMpA nathI karatA. 23 che have - pradhAna=prakRti ane purupajIvAtmAthI bhinna A Izvara koNa kevA svarUpavALA che? klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTa : puruSavizeSa svara: / ra4 . sUtrArtha - (ka) "have IzvaranuM lakSaNa kahIe chIe ke parezarma' arthAta A prakaraNamAM AgaLa lakhelA je avidyA Adi pAMca lezo ane sArAM kharAba karmonI je vAsanA, e badhAMthI je sadA alaga ane baMdharahita che, e ja pUrNa puruSane Izvara kahe che. pachI te kevA che? jenAthI vadhAre athavA temanA tulya koI paNa padArtha nathI tathA je sadA AnaMda, jJAnasvarUpa, sarvazaktimAna che, temane ja Izvara kahe che. " (R.bhU. upAsanA) (kha) "je avidyA Adi klezo, kuzaLa, akuzaLa, ISTa, aniSTa tema ja mizra phaLadAyaka karmonI vAsanArahita che, te badhA jIvothI vizepa Izvara kahevAya che." (sa. pra. sAtamo samullAsa) (ga) "avidyA Adi lezo tema ja zubha azubha karmonA phaLothI pRthapha manuSya AdinI tulanAthI rahita purupa paramezvara kahevAya che." (laghu. vedavirUddhamatakhaMDana) bhASya anuvAda - (vidyA) avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza e pAMca klezo che. (4) =zataHpuNyajanaka, masurataH apuNyajanaka karma che. vipa) te karmonAM phaLane vipAka kahe che. amAzaya) te karmonAM phaLone anurUpa banelI vAsanAo Azaya che. ane te avidyA Adi manamAM rahetA puruSa purizarIrezAnItU jIvAtmAmAM vyavahata (vyavahAra) thAya che. temAM kAraNa e che ke jIvAtmA e avidyA Adi phaLone bhogavanAro che. jema jaya athavA parAjaya yoddhAo=rAjAnA sainikomAM thAya che, paraMtu jaya-parAjayano vyauddeza=vyavahAra vAna =rAjAmAM thAya che. je nizcayathI A badhAM klezakarma Adi tathA temanA bhogathI pIgRSTha: = asaMbaddha che, te puruSa vizeSa Izvara che. (vatana:)= kaivalya (mokSa)ne jemaNe prApta karyuM che, evA mukta puruSo bahu thayA che. teo nizcayathI trIjA vizvanAni = zULa, sUkSma, tathA kAraNa - zarIronAM baMdhanone kApIne mokSane prApta thayA che. paraMtu IzvaranuM A zarIra Adi baMdhanothI na to samAdhi pAda 75 For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org = kadI saMbaMdha thayo che ke na to bhaviSyamAM thaze. jevI muktine prApta yogInI, pUrvabaMdhakoTi : muktinA pUrvakALamAM (pahelAM) zarIra AdinAM baMdhananI sthiti hoya che, te prakAranI IzvaranI nathI. athavA jevI prakRtittInasya = prakRtilaya yogInI (citta AdinuM nivRtta na thavAthI) uttarA= bAdamAM vadhoTi = zarIra Adi baMdhananI sthiti saMbhava che, tevA prakAranI IzvaranI nathI. te to sadAthI ja mukta che ane sadAthI rUMvara - sarvAtizAyI aizvaryavALA che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [prazna] je A IzvaranuM praDsattvopAvAnAta - sarvatotkRSTa sarvAtizAyI sattva = pralaya AdimAM paNa avinazvara, anAdi athavA sattva=je IzvaranuM zuddha svarUpa Adi guNonuM grahaNa karavAthI zAzrvatisArvakAlika (sadA rahenArA) 3rSa =aizvarya che. zuM te sanimitta : pramANa sahita che athavA pramANa rahita che ? [utta2] te IzvaranA zAzvatika utkarSa (aizvarya)mAM zAstra-veda pramANa che. (prazna) vedanuM pramANa zA mATe che ? (uttara) pratkRSTa-sattva nimitta-anAdi zuddha svarUpa IzvaranuM utkRSTa guNa baLa pramANa che. (kema ke veda IzvarIya jJAna che. jema ke vedAnta darzanamAM spaSTa kahyuM che - 'zAstrayonistvAt arthAt vedanuM kAraNa parabrahma che) A veda ane aizvaryanA IzvaranA sattva = zuddha svarUpamAM sadA vartamAna hovAthI anAdi saMbaMdha che. tenAthI e siddha thAya che ke Izvara sadAthI atizaya aizcaryavALA che. ane sadAthI ja mukta che. ane temanuM te aizvarya sAmya= tulyatA athavA atizayatA rahita che. arthAt IzvaranI samAna tathA temanAthI adhika koI ja nathI ane te Izvara koI paNa bIjA aizvaryathI atikrAnta nathI karI zakAtA. je sarvAtizAyI che te ja IzvaranuM aizvarya che. eTalA mATe jemAM aizvaryanI jAjJAprApti : = caramasImA che, te Izvara che. temanI samAna koInuM aizvarya nathI. (arthAt te rAjAonA paNa rAjA che. temanI para koInuM paNa aizvarya=prabhutA nathI) temAM kAraNa e che ke be tulya (sarakhI) vastuomAM abhiSTa koI paNa eka vastumAM eka ja kALamAM A vyavahAra thAya che. A navIna che, A pracIna che. A pramANe eka vastunI iSTasiddhithatAM bIjI vastunI abhiSTa siddhimAM vidhAta-virodha thavAthI nyUnatA-kamI thaI jAya che. e kadI paNa nathI thaI zakatu ke be sarakhI vastuonI eka sAthe abhiSTa siddhi thaI zake. kema ke baMne vastuonA (navInatva tathA purANatvarUpa) artha viruddha che. eTalA mATe jenuM aizvarya sAmyatA--tulyatA ane atizayatA= atikrAntatAthI mukta=rahita che, te ja Izvara che. ane te Izvara ja puruSavizeSa= pUrNapuruSa sarvavyApaka sarvajJa Adi guNayukta che. bhAvArtha -(4) A sUtramAM IzvaranA sattva-svarUpanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te paramezvara prakRti tathA jIvothI bhinna che. te A kathanathI spaSTa che ke yoga-darzanamAM spaSTarUpe Izvara, jIva tathA prakRti traNeya zAzvata sattAono svIkAra karyo che. prakRti acetana hovAthI jaDa che. ane Izvara ane jIva baMne cetana che. paraMtu baMnenA svarUpamAM 76 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir moTuM aMtara che. eTalA mATe sutrakAre "puraSa vizepa' kahIne IzvaranI vizeSatA batAvI che. (1) Izvara eka che jayAre jIvAtmA aneka che. (2) jIvAtmA avidyA Adi klezo, zubha-azubha karmo ane tenI vAsanAonA phaLathI saMbaddha thAya che, tathA tenAM phaLono bhoktA che paraMtu Izvara tenAthI sadA asaMbaddha rahe che. (3) jIvAtmA zULa, sUkSma ane kAraNa zarIronA baMdhanamAM Ave che ane yogAbhyAsa karIne baMdhanothI mukta paNa thAya che. paraMtu Izvarane evuM baMdhana kadI nathI hotuM, kema ke te sadA mukta che. (4) jIvAtmA alpajJa che, jayAre Izvara vedajJAnanA upadekhA tathA sarvajJa che. (pa) jIvAtmAnuM aizvarya ochuM vadhAre thatuM rahe che, paraMtu IzvaranuM aizvarya sarvAtizAyI hoya che. ItyAdi vizeSatAo jIvothI bhinna hovAthI Izvara "purupa vizepa' kahevAya che. tathA deha Adi baMdhanothI rahita tema ja sadA mukta kahevAthI Izvarano janma tathA avatAravAda AdinuM sarvathA khaMDana thaI jAya che. avatAravAdanI mAnyatA IzvaranA satyarUpane na jANavAthI zAstra-virUddha tathA kAlpanika hovAthI mithyA che. ane A yoga-darzanamAM vedamaMtrone anukULa ja IzvaranuM svarUpa batAvyuM che. yajurveda (408)mAM lakhyuM che ke - "parvaIchuM, Tyam, , anAvaram arthAt te paramezvara badhA ja prakAranAM zarIrothI rahita, sarvavyApaka tathA nasanADIonA baMdhanathI sarvathA rahita che. ahIM vyAsa-bhAyamAM A tathyane spaSTa karatAM lakhyuM che ke - "kuMvara tatyapUchyo na bhUto namAvI. arthAt IzvaranuM zarIra AdithI saMbaMdha na to kayAreya thayo che ane na to kayAreya thaze. (3) A sUtranA jApyathI e paNa spaSTa che ke koI paNa mukta AtmA jagata racanA Adi kAryane nathI karI zakatA, kema ke mukta AtmAonuM muktithI pahelAM baMdhana avazya hoya che. ane te baMdhanakALamAM paNa saMsAra vidyamAna hato, ethI spaSTa che ke mukta AtmAthI bhinna Izvare A saMsAranI racanA karI che ane jIvAtmA mokSa prApta karIne paNa sarvajJa nathI thaI zakato mATe te jagatanuM racanA Adi kArya nathI karI zakato. (1) bhAkhathI e paNa spaSTa che ke veda e IzvaranuM jJAna che. veda ane Izvarano saMbaMdha anAdi che. vedanI nirbAnta prAmANikatA IzvarIya jJAna hovAthI ja che. ane te Izvara ja jIvone vedono upadeza kare che. eTalA mATe te pUrveSApi guru jonAnavacche (yo. 1/26) samasta pUrvajonA paNa guru kahevAya che. mArA noMdha - (1) aizvaryano artha phakta dhana-dolata ja nathI "kuMvarasya bhAva pezvaryam' A vyutpattilabhya artha anusAra aizvaryano artha "prabhutA' paNa che. te Izvara saghaLAM jagatano svAmI che. jema ke vedamAM kahyuM che ke "phaMzAvAduM sarvam' (yaju.) (2) jemano satyavicAra, zIla, jJAna, ane anaMta aizvaryache, tethI te paramAtmAnuM nAma Izvara che. (sa.pra. prathama samullAsa) have - hajI tenAthI paNa vadhAre puruSa vizenI vizeSatA kahe che - samAdhi pAda For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatra niratizayaM sarvajJabIjam // 25 // sUtrArtha - (tatraniti.) jemAM nitya sarvajJajJAna che, te ja Izvara che. jemanA jJAna Adi guNa anaMta che, je jJAna Adi guNonI parAkASThA che. jemanA sAmarthyanI avadhi nathI, jayAre jIvanA sAmarthyanI avadhi pratyakSa jovAmAM Ave che. eTalA mATe badhA jIvone ucita che ke potAnA jJAnane vadhAravAne mATe sadeva paramezvaranI upAsanA (bhakti) karatA rahe. (R.bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - (sarvajJavInaY) je A atIta=bhUtakAlika, manAta=bhaviSThata kAlika, pratyutpana-vartamAna kAlika padArthomAMthI pratye=koI paNa ekanA athavA samunvayasAmUhika rUpamAM atIndri=parokSa viSayanuM jJAna che, ke je koImAM nyUna (thoDa) ane keTalAkamAM va=adhikache, A samasta sarvajJatAnuM vIga kAraNa nitizayama) jemAM vadhatuM-vadhatuM e jJAna nitizaya=atikrAntatAthI rahita thaIne rahe, te sarvajJa Izvara che. sarvajJavajJa=IzvaranuM atizaya jJAna hovAthI IMAprApti =caramasImA che. parimANa (mApa)nI mAphaka arthAt jema ke nAnAmAM nAnA paramANu sudhI alpa parimANa tathA mahAna AkAza sudhI mahatuM parimANa (mApa) vALA padArthonI sRSTi prati: = caramasImA hoya che, tevI ja sarvajJajJAnanI paNa caramasImA che. (sarvajJo je IzvaramAM jJAnanI MiBti = caramasImA che, te sarvajJa che. ane te puruSa vizeSa che. anumAna-pramANa (koI paNa atIndriya padArthanA) sAmAnya jJAnano bodha karAvIne samApta thaI jAya che. mATe vizeSa jJAna karAvavAmAM samartha nathI thatuM nahotuM. paraMtu te IzvaranI saMjJA-nAma Adi vizeSajJAnanI siddhi mAna-prada=zabda pramANa (vedathI)thI zodha karavI joIe. (evA puruSa vizeSa IzvarathI bhinna bIjuM koI nathI. RSi muni jJAnavAna tathA vizeSajJAnavAna hoI zake che. paraMtu niratizaya jJAnavAna nathI hoI zakatA.) te IzvaranuM (veda upadeza karavAmAM) potAno koI svArtha na hovA chatAM paNa bhUtAnupraTuM = prANIo para anukRpA karavAnuM ja prayojana che ke jJAnopadeza tathA dharma upadezathI kalpapralaya ane mahApralayamAM (pralaya samApta thatAM) sAMsArika puruSo (jIvono) uddhAra karIza. evuM paNa kahyuM che - avina = samagra aizvaryanA svAmI paramarSi AdividvAna paramezvare nimAvittam = saMkalpamaya cittanA AzrayathI karuNAnA kAraNe nAmanAya = jANavA mATe icchuka puri = jIvAtmAne mATe tatram = vedazAstrano upadeza karyo che. bhAvArtha- (1) A sUtramAM paNa jIvAtmAthI bhinna IzvaramAM vizeSatA batAvatAM kahyuM che ke Izvara sarvajJa che, kema ke temanAmAM niratizaya jJAna che. koI paNa jIvAtmA game teTalo prayatna kema na kare, tema chatAM paNa niratizaya jJAnavALo nathI thaI zakato. kema ke jIvAtmAnuM sAmarthya alpa (thoDuM) che. IzvaranI niratizayatAnuM spaSTIkaraNa 78 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAsabhApyamAM parimANa (mApa)nI jema kahIne karyuM che. arthAt jema jayAre ApaNe prAkRtika padArthomAM alpatAnI dRSTithI vicAra karIe, ke sauthI nAnI vastu kaI che, ke jenAthI nAnI bIjI koI paNa na hoI zake tyAre paramANu niratizaya nAno mAnyo che ane moTAnI daSTie AkAzane niratizaya moTuM kahyuM che. te ja pramANe jJAna cetana AtmAno guNa che. A cetana dharmanA viSayamAM paNa IzvaramAM niratizaya jJAna che. mATe te sarvajJa hovAthI sRSTinI racanA Adi kAryone karavAmAM samartha che. (2) vyAsa bhASyamAM e paNa spaSTa che ke IzvaranuM vedono upadeza karavAnuM tathA sRSTinI racanA Adi karavAnuM prayojana che- jIvAtmAo para dayA karavAnuM. tenAthI paNa IzvarathI jIvono bheda spaSTa thAya che ane te Izvara e jJAnano upadeza sRSTinI AdimAM jIvone kare che, jethI jIvAtmA jJAna prApti karIne parama-lakSya mokSane prApta karavAmAM samartha thaI zake che. mArA noMdha - (1) IzvaranA nAma AdinuM jJAna vedathI thAya che (ka) " mitra varuNAmagnimAhuratho divyassa suparNo garutmAn / eka sadviprA bahudhA vadantyagniM yama maravAnaHI[ ' || (R. 1/164,46) (kha) mAM sarva prad (yaju. 4017) (2) hiraNyagarbhaH samavarttatAgrebhUtasya jAta: patireka AsIta / sa dAdhAra pRthivIM dyAmutemA vacce sevA viSA viSe (yaju.) (gha) sUrya AtmA tatasthas I (yaju.) ItyAdi. (2) Adi vidvAna paramezvara ja che. kema ke te ja sRSTinI prAraMbhamAM vedonA upadeza dvArA manuSyone jJAna Ape che. jema ke A ja zAstramAM AgaLa kahyuM che ' pUrveSApi guru senAnavache tA (yo. 1/26) (3) masurasthApatyazrAsura navA | 'masura paramAtmAnuM nAma che. kema ke masUna = prAna rAti TrAti' - prANone pradAna kare che. temanA mapatya = putra hovAthI 'sura' jIvAtmA mATe ahIM Avela che. sa eSa pUrveSAmapi guru : kAlenAnavacchedAt // 26 // sUtrArtha-(g.) jo ke prAcIna agni, vAyu, Aditya, aMgirA ane brahmA Adi puruSa sRSTinI AdimAM utpanna thayA hatA, temanAthI mAMDIne ApaNA sudhI tema ja ApaNI AgaLa (pachI) je thavAnA che, te badhAMnA guru paramezvara ja che. kema ke veda dvArA satya arthono upadeza karatA hovAthI paramezvaranuM nAma guru che. te Izvara nitya ja che. kema ke IzvaramAM kSaNa Adi kALanI gatino pracAra ja nathI. (R.bhU. vedonuM niyatva) jema vartamAna samayamAM ApaNe loko adhyApako pAsethI zIkhIne ja vidvAna thaIe chIe, te rIte paramezvara sRSTinI AraMbhamAM utpanna thayelA agni Adi RSionA guru arthAt zIkhavADanArA che. kema ke jema jIva suputi tathA pralayamAM samAdhi pAda For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAna rahita thaI jAya che, tevA paramezvara nathI thatA. temanuM jJAna nitya che. eTalA mATe e nizcita jANavuM joIe ke nimitta vinA naimittika artha siddha kadI paNa nathI thato. (sa. pra. sAtamo samullAsa). bhApya anuvAda - ApaNA pUrvavartI guru to kALathI arvAcchana=nAza pAme che. je IzvaramAM pravacchevArtha nAzano hetu kALa upasthita nathI thato te Izvara pUrvaja RpimaharSionA paNa (agni AdinA paNa) guru = jJAna-dharmanA upadeTA (upadezaka) che. jema A sRSTinI AdimAM prakRSTa jJAna AdinA kAraNe (Izvara) siddha che, te ja rIte pAchaLanI sRSTionI AdimAM paNa jANavuM joIe. bhAvArtha - (ka) te Izvara eTalA mATe paNa jIvothI bhinna purapa vizepa che ke jIvAtmA paNa jo ke ajanmA, amara, zAzvata cetana sattA che, paraMtu te zarIra AdithI saMbaMdha thaI janma levo tathA pRthak thaI mRtyu thayuM Adi baMdhanothI baMdhAI jAya che. ane je janma le che, tenuM mRtyu avazya thAya che. e Izvarano aTala niyama che. eTalA mATe vyAsa munie lakhyuM che ke - pUrve dipurva: nenAvacchidyanta | arthAt jeTalA paNa RSi-muni vidvAna vyakti Aja sudhI thayAM che. te badhAM ja deha dhAraNa karavAthI kALa thI sImita kahevAya che, kema ke deha sadA nathI rahetAM ane deha dhAraNa vinA koI paNa jIvAtmA jJAnano upadeza nathI karI zakato. paraMtu izvara deha Adi baMdhanamAM kadI paNa nathI AvatA. te kALathI paNa sImita nathI thaI zakatA. eTalA mATe pratyeka sarga (suSTi racanA)nI AdimAM te sarvajJa, tathA kALa AdithI nAza na thanAra Izvara jIvone vedono upadeza kare che. eTalA mATe sUtrakAre Izvarane pUrvajonA paNa guru kahyA che. (kha) A bhAgyamAM aneka brAntionuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che. jema ke vedone sRSTinI AdimAM ApelA IzvarIya jJAnane na mAnavuM athavA vedajJAnane nitya mAnatA hovA chatAM paNa IzvarIya jJAna (IzvarIya upadeza) na mAnIne supta prabuddha nyAyathI manuSyone smaraNa thavAnI vAta mAnavI, vedone ghaNA arvAcIna (Adhunika) mAnavA, ane vedone RSi-muni praNIta mAnavA ItyAdi brAntionuM nivAraNa vyAsa muninA bhANathI ghaNA ja spaSTarUpathI thaI rahyuM che. ra6 tavya vAve: praviDa rA sUtrArtha (tasya vA.) je IzvaranuM mokAra nAma che, te pitA putranA saMbaMdha samAna che ane te nAma Izvarane choDIne (sivAya) bIjA arthanuM agni AdinI jema) vAcI nathI thaI zakatuM. IzvaranAM jeTalAM nAma che. temAM gokAra sauthI uttama nAma che." (bhU. upAsanA) "gorUma) A maoNkAra zabda paramezvaranuM sarvottama nAma che. kema ke temAM je , 3 ane mUtraNa akSara maLIne eka gorUma) samudAya banyo che. A eka nAmathI paramezvaranAM ghaNAM nAma Ave che. jema ke gakArathI virATu, agni tathA vizva Adi. 3kArathI - 80 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hiraNyagarbha ane vAyu, tejasa Adi, nakArathI Izvara, Aditya tathA prAjJa AdinAmonuM vAcaka tathA grAhaka che." (sa. pra. prathama samullAsa) badhA veda Adi zAstromAM paramezvaranuM mukhya ane nijanAma (rUma) kahyuM che bIjAM badhAM gauNika nAma che. (sa. pra. prathama samullAsa) bhApya anuvAda-pravi= zabdathI vacce kahevAyela Izvara che. (prazna) A praNavano vAcya vAcakatva saMbaMdha zuM zvetakrUtakRtrima che athavA "pradIpa' nA prakAzathI prakAzita padArthanI jema mavasthita nitya che? (uttara) A vAgyarUpa IzvaranuM vAva =praNavanI sAthe sthAyI=nitya saMbaMdha che. Izvarano saMketa to pahelethI sthitanitya che. A praNava zabda te vAcya vAcaka saMbaMdharUpa arthane ja prakAzita kare che. jema ke pitA-putrano sthita =nitya saMbaMdhanA saMketa dvArA prakAzita karAya che ke A tenA pitA che ane A teno putra che. bIjA sargo (sRSTio)mAM paNa vAcya-vAcaka zaktinI apekSAe tevo ja (nitya saMbaMdha) saMketa karAya che (thAya che). eTalA mATe mAmina : vaidika (vedone zIkhanAra, zIkhavADanAra) loko zabdArthanA jJAnanI nitya paraMparAthI zabda, artha, tathA saMbaMdha nitya che. evI pratijJA kare che. bhAvArtha - AjakAla vedAnuyAyI Astika manuSyomAM paNa paramezvaranI bhaktinAM vibhinnarUpa dekhAya che paraMtu e vibhinnatA ajJAnamUlaka hovAthI satya nathI jema ke - paramAtmAnI upAsanAmAM kyA nAmanuM uccAraNa athavA japa karavo joIe, e viSayamAM sarvAdhika bhrAnti phelAyelI che. paraMtu upAsanAnA A vaidika zAstramAM A sUtranI vyAkhyA karatAM maharSi dayAnaMda lakhe che ke - have temanI (IzvaranI) bhakti kevI rIte karavI joIe, te have lakhIe chIe. (tasthavIve ) je IzvaranuM gorUmanAma che... e ja nAmano japa arthAta smaraNa... karavuM joIe. (R.bhU. upAsanA) mATe upAsanA paddhatimAM praNava=oMkAranuM uccAraNa tathA tenA arthanI bhAvanA karavI joIe. kema ke tenAthI bhinna nAma paramezvaranAM tema ja anya padArthonAM paNa che. mATe te nAma gauNa che ane vartamAnamAM sAMpradAyika lokomAM pracalita rAdhezyAma, sItArAma AdinAmonuM mahAbhyato zAstra viruddha hovAthI mithyAjache. maharSi pAtaMjali tathA maharSi vyAse tenI puSTi A prakAre karI che(ka) tannatirthamAvanaYI (yo. 1/28) (kha) praNavAra - pavitrA naY: (yo.bhApya 2/1) - tema ja veda Adi satya zAstromAM paNa A ja nAmanuM pratipAdana karyuM che. (ga) marUne zAsakAre ahIM praNava zabdathI je kahyo che, tenuM IzvaranI upAsanAmAM potAnuM vizeSa mahattva che. A padamAM apUrvanu stutI dhAtuno prayoga che. jenAthI prakRSTa rUpathI paramAtmAnI stuti Adi A zabdathI thaI zake che. paramezvaranAM bIjAM nAma samAdhi pAda 81 For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir to koI paNa eka eka guNano ja bodha karAve che. paraMtu praNava=rUnazabda paramezvaranA samasta guNono bodha karAve che. jema ke amara padano je artha che tene "abhaya" pada nathI batAvatuM athavA "abhaya" padano je artha che, tene "ajara' zabda nathI batAvato. mATe paramezvaranA yathArtha svarUpanI abhivyakti eka rUma zabdathI ja thaI zake che. paramAtmAnA saccidAnaMdavALA svarUpane A zabdathI ja jANI zakAya che. eTalA mATe yogajJa zArakAre 'marUna tathA Izvarano nitya saMbaMdha svIkAra karyo che. mATe paramezvaranA badhA ja upAsakoe praNava kArane ja apanAvavAmAM niHzreyasanI prApti saMbhava che. nahIMtara nahIM. A RSionI yogaja satya zodha che. mArA noMdha - (1) praNava zabda paramezvarano vAcaka eTalA mATe che ke pravarSe nUyate phero yena sa praNava arthAta jenA dvArA IzvaranI stuti prakRSTarUpathI karAya che. (2) pradIpena prakAza : = prakaTibhavanaM yasya (kalazAde :) tat pradIpaprakAzam , tena tulyam prIpaprAzavatA arthAta jema pahelethI vidyamAna ghaTa Adi padArthane dIpaka prakAzita kare che, banAvato nathI, tevI ja rIte Izvara nitya che, teno vAcaka "praNava' che. have - (praNavanA) vAcya-vAcaka saMbaMdha jANanAra yogIe - tajjapastadarthabhAvanam // 28 // sUtrArtha - (tabdha.) A ja nAmano japa arthAt smaraNa ane tapAvanaH) teno ja arthano vicAra sadA karavo joIe ke jethI upAsakanuM mana ekAgratA, prasannatA ane jJAnane yathAvatu prApta thaI sthira thAya, jethI tenA hRdayamAM paramAtmAno prakAza ane paramezvaranI prema bhakti sadA vadhatI rahe. (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - (DLava) = gaoNkArano naEsmaraNa tathA pravivALa=IzvaranI mAvanI=IzvaranA guNono vicAra karavo joIe. A yogI puruSanuM citta praNava= moMkArano japa karatAM karatAM tema ja praNavanA arthanI bhAvanA (rakSaNa vagere karanArA IzvaranA svarUpanuM ciMtana) karatAM karatAM ekAgra thaI jAya che. ane evuM kahyuM paNa che - svAdhyAya pavitra "rana no japa karanArAM tathA mokSano upadeza karanArAM zAstrone vAMcavAthI ya =cittavRti nirodha karIne upAsanA kare ane yogdacittavRttinA nirodhathI svAdhyAya rUm nA japano gAmane abhyAsa kare. A svAdhyAya ane yoganI siddhithI aMtaraAtmAmAM paramAtmAno prakAza thaI jAya che athavA vivizeSAdrAvartita pharataHT-JUti' (yo. bhApya 1/ra3) A pramANathI paramAtmA upAsaka (bhakta) para anugraha kare che ane samAdhinuM phaLa zIgha prApta thaI jAya che. bhAvArtha - (1) A sUtramAM tat sarvanAmano be vAra pATha karyo che ane te tat pada praviM=kArano parAmarza kare che. mATe sUtrano artha che - paramezvaranI upAsanA mATe yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'marUno japa karavo joIe ane tenA ja arthanI bhAvanA (ciMtana) karavuM joIe. A japa karavAnuM phaLa, vyAsa-bhASyamAM cittanuM ekAgra thavuM batAvyuM che ane paramAtmAnuM jJAna thaI jAya che. mATe je mUrtipUjaka upAsanA nAmathI mUrti Adino Azraya karavo, eTalA mATe jarUrI batAve che enAthI mana ekAgra thaI jAya che te temanI mithyA dhAraNA che. sImita bAhya vastumAM mana kadApi ekAgra nathI thaI zakatuM. (2) goMkAra upAsanAnuM vistRta varNana mAvyopaniSadra mAM daSTavya che. jemAM kAranuM mahattva batAvatAM lakhyuM che ke - omityetadakSaramidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavad bhaviSyaditi sarvamoGakAra eva / / arthAtu kArathI vAcya eka advitIya brahmAkSara = avinAzI tathA vyApaka sattA che ane e A badhA pratyakSa dazya jagata te brahmanI prAptinuM sAdhana che tathA te brahma bhUta Adi traNe kALomAM ekarasa thaIne saMyukta rahe che. (3) praznopaniSadamAM maukAranA japanuM vidhAna tathA tenuM phaLa batAvatAM lakhyuM che ke - (5) mAraHfmadhyathIta (kha) yathA pAdodarastvacA vinirmucyata evaM ha vai sa pApmanA vinirmukta : sa sAmaminIyo (prazno, prazno arthAt kArano japa karavAthI upAsaka avidyA Adi lezothI evI rIte mukta thAya che, jema sApa potAnI kAMcaLIthI mukta thaI jAya che. (4) japanA bheda - vidhijJArna yajJo viziSTo ramafcheH 3pAMzu vAchata!sAdo manasa: kRtaH || (anu - 2/86) arthAta - agnihotra karatAM japa karavo daza gaNuM vadhAre phaLa Ape che. paraMtu bolIne japa karavAthI pazunA= je bIjAne saMbhaLAya nahIM, ane hoTha hAlatA rahe, evA japa so gaNA zreSTha che hoya che. manusmRtimAM kahelA A japanA prakArathI spaSTa che ke paramezvaranI upAsanA vAka IdriyanA vyApArathI zUnya mAnasika ghaNA ja zAnta thaIne ane aMtarmukha thaIne karavI joIe. paraMtu AjanA upAsakanI dazA ja viparIta thatI jAya che. prathama to teo kAranA japanA sthAne bIjAMja nAmonuM uccAraNa kare che, ane te paNa dhvaniprasAraNa (emplIphAyara) yaMtra lagAvIne. zuM A viparIta rIvALA pathika sAcA upAsaka banI zake che? (5) japanuM sthAna - apAM niyato saityi vidhaHTsthitaH | sAvitrI pyAyIta tvIra sahitaH || (H1-2/74) arthAt - jaMgalamAM arthAt ekAnta sthAnamAM jaI sAvadhAna thaIne jaLanI najIka besIne nityakarmane karatAM sAvitrI arthAt gAyatrI maMtranuM uccAraNa arthajJAna tathA tad anusAra potAnI cAlacalagata kare, paraMtu e manamAM karavuM uttama che. (sa.pra. tRtIya samullAsa) samAdhi pAda 83 For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir noMdha - (1) svAdhyAya zabdano artha yoga-bhAgyamAM A prakAre spaSTa karyo che - praNava Adi pavitrakAraka maMtrono japa tathA mokSa jaNAvavAvALAM zAnonAM adhyayanane svAdhyAya' kahe che. (2) A praNava japanuM phaLa sUtrakAre (1/29)mAM vighnono nAza tathA paramAtmasAkSAtkAra batAvyo che. have - A praNavano japa karanAra yogIne zuM (phaLa) maLe che? tata: pratyakcetanAdhigamo'pyantarAyAbhAvazca // 29 // sUtrArtha - pachI tenAthI upAsakone A phaLa paNa maLe che... (tata pra) arthAt te aMtaryAmI paramAtmAnI prApti tathA (aMtarAyo) tenA avidyA Adi klezo tathA rogarUpa vinono nAza thaI jAya che. (R.bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - je (yoganAM) vyAdhi Adi maMtarAya = vipna che, te zvapraNidhAna = bhakti vizepa (praNava japa Adi)thI athavA badhI kriyAone Izvara arpaNa karIne ane tenA phaLanI IcchAnA tyAgathI nathI thatAM ane Izvara-praNidhAna karanAra yogIne vaparzana = potAnA AtmA (jIvAtmA)nA svarUpanuM athavA paramezvaranA svarUpanuM jJAna paNa thaI jAya che. jema puruSa= pUrNa Izvara zuddha = avidyA Adi doSa rahita hovAthI sadA pavitra, prasana: = pApAcaraNa Adino sarvathA abhAva hovAthI sadA nirmaLa zevana = asahAya (sRSTi AdinI racanAmAM koI paNa bIjAnI apekSA na rAkhanAra) anupama : = nirvikAra athavA jAti - Ayu - bhoga Adi rUpa upasarga = saMparkathI rahita che. evA je A jIvAtmA) buddhi (vuddhiti jJAnendriyApupatakSA) thI thanArA jJAnanA pratisaMverI = anubhava karanArA che. puruSa : zarIramAM zayana karanArA che, te potAnA svarUpano samyak bodha prApta kare che. bhAvArtha - A sUtramAM moMkAra-japa (paramezvaranI upAsanA)nA be lAbha batAvyA che. (1) aMtara AtmAno sAkSAtkAra (2) vipnono nAza. sUtramAM pratye vetanadhAmaH' zabdapaThita che. jeno artha che ApaNI aMdara beThelo cetana AtmA. tenAthI AtmA ane paramAtmA bannenuM grahaNa thAya che. paraMtu ahIMyA prasaMga anusAra aMtaryAmI paramAtmAnuM grahaNa ja saMgata thAya che. kema ke A sUtramAM gokAranA japanuM phaLa batAvavAmAM AvyuM che. kArano japa tathA tadartha-bhAvanA karavAthI 'gorUma no ja sAkSAtkAra thavo joIe ane kema ke paramezvaranA sAkSAtkArane mATe paramezvaranI jema AtmAne paNa zuddha thavuM joIe. eTalA mATe jIvAtmA paNa japa-karatAM karatAM zuddha thaI jAya che. e ja tenuM potAnuM svarUpa jANavAnuM che ane vyAsa-bhAgyano paNa Aja abhiprAya che ke Izvara-praNidhAnathI vaparzanaHTT= jIvAtmAnA svarUpano paNa bodha thaI jAya che. ahIM " zabda samuccayArthaka che. jenAthI paramAtmA tathA jIvAtmA baMnenAM svarUpanuM jJAna abhipreta che. 84 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A sUtramAM Atma-tattvano bodha e je phaLa kahyuM che, te yogInI aMtima dazA che. tenAthI prathama jIvAtmAno citta Adi (prakRtijanya)thI paNa saMparka banI rahe che. eTalA mATe jayAM sudhI jIvAtmAnI sAthe prakRtino saMparka che, tyAM sudhI jIvAtmA zuddha, kevala tathA nirvikAra nathI thaI zakato. A aMtima dazAmAM pahoMcIne ja jIvAtmA potAnA zuddha svarUpane jANI zake che. mATe paramAtmasAkSAtkAranI dazA tathA jIvAtmAnI svarUpa sthitine pRtha-pRthaku kahevuM paNa ajJAnamUlaka che. ane vinono nAza bIjuM phaLa batAvyuM che. e vino yoganA prathama starathI laIne yoganI aMtima dazA sudhI bAdhaka banatAM rahe che. jo ke te vighno yogAbhyAsIne mATe uttarouttara alpamAtrAmAM ja rahI jAya che, paraMtu temano saMpUrNa abhAva paramAtmasAkSAtkAra thavAthI ja thAya che. mATe sUtramAM banne phaLonuM kathana eka sAthe karyuM che. A viznonuM svarUpa svayaM sUtrakAre AgaLanAM sUtra (1/30)mAM spaSTa karyuM che. mArA noMdha - AtmA paramAtmAnA bheda tathA aMtaryAmI paramAtmAmAM pramANa - AtmAna tiSThanAtmanogataroyamAtmA na ve yAtmA zarIram (bRhadAraNyaka.) have - cittane vikSipta karanArAM (yoganAM) vino kayAM che? ane te keTalA che? vyAdhistyAnasaMzayapramAdAlasyAviratibhrAntidarzanAlabdhabhUmikatvAnavasthitatvAni cittavikSepAste'ntarAyA : // 30 // sUtrArtha - "e vipno nava prakAranAM che. (vyAdhieka vyAdhi arthAta dhAtuonI viSamatAthI jvara (tAva) AdithI pIDA thavI, bIjuM (Ana) arthAt satya karmomAM aprIti, trIjuM saMzaya) arthAt je padArthano nizcaya karavAnuM icche tenuM yathAvat jJAna na hovuM thavuM), cothuM praHC) arthAt samAdhi sAdhanonA grahaNamAM prIti tathA temano vicAra yathAvat na thavo (hovo), pAMcamu mAtaca) arthAt zarIra tathA manamAM ArAmanI IcchAthI puruSArtha choDI devo, chaThuM (viratiarthAta viSaya-sevanamAM tRSNA hovI, sAtamuM pratiddana) arthAt UlaTA jJAnanuM hovuM jema ke jaDamAM cetana ane cetanamAM jaDa buddhi karavI tathA IzvaramAM anIzvara ane anIzvaramAM Izvara karIne pUjA karavI, AThamuM (470dhapUmi7) arthAt samAdhinI prApti na thavI ane navamuM (navaritha7) arthAta samAdhinI prApti thavA chatAM paNa temAM citta sthira na thavuM. A badhAM cittanI samAdhi thavAmAM vikSepa arthAt upAsanA yoganAM zatru che" (8. bhU. upAsanA). bhApya anuvAda - e nava antarAya = yoganAM vidga (vyAdhi Adi) cittane vikSipta karanArAM che. e (vipno) cittavRttionI sAthe ja hoya che. e vighnono abhAva thatAM pUrvokta cittanI vRttio (pramANa, viparyaya, vikalpa, nidrA ane smRti) nathI thatI. te vidgomAM vyAdhi = vAta, pitta, kapharUpa dhAtuonI viSamatA (asamAnatA) (khAdhA samAdhi pAda 85 For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIdhelA AhAranA) rasanI viSamatA ane IdriyonI viSamatAnuM nAma vyAdhi=roga che. sthAnama-cittanI akarmaNyatA (zreSTha kAryomAM mana na parovavuM) svAna viSma che. saMzaya evuM jJAna je samayoTippana = baMne kinArAne sparzanAruM be viruddha mArgo tarapha janAruM dvidhA (avaDhava) pedA karanAruM che, e AvuM hoI zake che ke nahIM, A prakAranAM jJAnane saMzaya kahe che. prat : = samAdhinA sAdhanone na karavAM pramAda vighna che. manastha= zarIra ane citta nA (tamaH pradhAna thatAM) je bhArepaNuM thavAthI (yoga sAdhanAmAM) pravRtta na thavuM, te ALasa-vighna che. avirati = cittanI (rUpa, rasa Adi) viSayonI saMprayogarUpa je IcchA che te aviratiSaviraktino abhAva che. pratidrzana viparIta athavA mithyAjJAnane bhrAntidarzana kahe che. manaSpamitramasamAdhinI bhUmi dazAne prApta na karavI. manavathitattvamansamAdhinI prApta bhUmi (dazA)mAM cittanuM na lAgavuM. kema ke samAdhinI siddhi thatAM to citta sthita thavuM joIe. e nava cittanAM vikSepa yonanA : = yoganAM maLa (doSa) thoDApratipakSI : = yoganAM zatru ane vaLataravA = yoganAM vighno kahevAya che. bhAvArtha - cittane vikSipta karanArAM kayAM kayAM vino=kAraNo hoI zake che. te badhAMnuM digdarzana sUtramAM karAvyuM che. e badhAM ja yogAbhyAsInA mArgamAM prabaLa bAdhaka banatAM rahe che. e badhAM ja vizno eka sAthe Ave che, evI vAta nathI. pratyuta yogAbhyAsInA mArgamAM vibhinna staromAM e vino AvI zake che. mATe yogAbhyAsIe temanAthI sadA jAgRta rahevuM joIe. e nava vino A prakAre che. - (1) vyAdhi-vyAsa-bhApya anusAra tenI utpatti traNa kAraNothI thAya che. dhAtu-zarIrastha rasathI laIne vIrya paryata dhAtuomAM athavA vAta, pitta tathA kaphamAM viSamatA= vikAra AvI javAthI, rasa = abhakSya, viparIta AhAra yA mithyA AhAra karavAthI (kama ke je kaMI ApaNe khAIe chIe, teno ja rasa bane che) tathA karaNa=IdriyomAM viSamatA=vikAra AvavAthI vyAdhi=zArIrika rogonI utpatti thAya che ane e rogo yogamAM vighna che. (2) svAna- teno artha che cittanI akarmaNyatA. arthAta tamoguNanI adhikatAnA kAraNe bhArepaNuM banI rahe che. ane tenAthI satyakarmomAM prIti nathI rahetI. (3) saMzaya - yogAbhyAsIne yoganuM phaLa tarata to maLatuM nathI. yogaphaLa to niraMtara dIrghakALanA abhyAsanI pachI prApta thavA lAge che. teTalA samaya sudhI bairya tathA zraddhA Adi guNone banAvI rAkhavuM parama Avazyaka che. paraMtu phaLa prApti pahelAM ja saMdeha pedA thaI jAya - ke AnuM phaLa maLaze ke nahIM, huM A kAryane karI zakIza ke nahIM? e saMdeha cittane vikSipta karI de che. kema ke evI kahevata prasiddha che - dvividhA rono gaye mAyA milI na rAma / (4) pramAda -yoganAM sAdhanonI upekSA karavI ane temanuM vidhivat anuSThAna na karavuM. (5) Alasya (ALasa) yoga sAdhanonAM anuSThAnanuM sAmarthya hovA chatAM paNa tamoguNa yogadarzana 86 For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdinA prabhAvathI zarIra tathA manamAM bhArepaNuM thavAthI yogasAdhanomAM pravRtta na thavuM. (6) avirati - sAMsArika viSayo pratye ruci banI rahevI. jethI tRSNA Adi doponA kAraNe virati-vairAgyano abhAva thaI jAya che. tenAthI yogasAdhano pratye prIti nathI rahetI. (7) brAntidarzana -mithyAjJAnanuM hovuM, je eka kliSTa vRtti mAnavAmAM Avela che. tenA kAraNe guru upadiSTa athavA zAstromAM kahelI bAbatone khoTI samajavAthI yoganI pratye azraddhA pedA thaI jAya che. yogAbhyAsano A badhAMthI prabaLa zatru che. (8) alabdhabhUmikatva-samAdhinI utkRSTadazA bahu samayanA abhyAsa pachI prApta thAya che. tenA pahelAM nirAzA utpanna thavI. A prakAre samAdhi dazAthI pahelAM paNa aneka saphaLatAo hoya che, temanI prApti na thatAM jotAM) yoga mArgane choDI de to paNa vighna (9) anavasthitatva - athavA yogamAM keTalIka saphaLatA maLatAM, potAnA kartavyane pUrNa samajIneyoga-mArgano abhyAsa choDI devo athavA pUrNa saphaLatAnathavAthI yoga-sAdhanAmAM cittanuM na lAgavuM vighna che. kema ke tene mATe ja yogadarzana (1|14)mAM daDha bhUmi karavAne mATe dIrghakALa sudhI niraMtara zraddhApUrvaka yogAbhyAsa karavAnuM vidhAna che. 3Oaa duHkhdaurmnsyaanggmejytvshvaasprshvaasaavikssepshbhuvH||3|| sUtrArtha - have temanuM bhavyAdhi Adi vighnonuM) phaLa lakhIe chIe. duHravo.) arthAt duHkhanI prApti, mananuM duSTa thavuM, zarIranA avayavonu kaMpana, zvAsa ane prazvAsanA atyaMta vegathI cAlavAmAM aneka prakAranA lezonuM hovuM, ke je cittane vikSipta karI de che. A badhA lezo azAnta cittavALAone prApta thAya che. zAnta cittavALAone nahIM. (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - [3] AdhyAtmika, Adhibhautika, ane Adhidaivika bhedathI duHkha traNa prakAranAM che. jenAthI pIDita thaIne prANI tenA nAzane mATe prayatna kare che. te duHkha hoya che taurmanastha) icchA pUrNa na thavAthI cittanuM kSubdha thavuM daurmanasyache. (ejanayatva) je aMgone kaMpita kare che. te aMgamejayatva che. zvAsa) je priVT) bAhya vAyune mAvati pIvo aMdara levo, te zvAsa che. (prakvala) je koThAno vAyu=udarastha vAyune bahAra kADhavo che te prazvAsa che. A du:kha Adi vikSepamuva: = vikSeponI sAthe utpanna thAya che. mATe vikSipta cittavALA puruSone ja e thAya che ane je samAditatta=ekAgra cittavALA yogIo che, temane te utpanna nathI thatAM. bhAvArtha - A sUtramAM vyAdhi AMdi nava vighnonI sAthe utpanna thavAnA kAraNe duHkha Adine vikSepa pU= vighnonA sAthI kahyAM che. A duHkha Adine pUrvasUtrokta vidgonuM phaLa kahevuM joIe. kema ke temanI utpattinuM kAraNa te vyAdhi Adi vihno ja che. ane jenuM samAdhi pAda ' 87 For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir citta vikSipta che, tene A duHkha Adi bAdhAo vadhu satAve che, paraMtu jenuM citta ekAgra thaI gayuM che tene nathI satAvatAM. mATe e bAdhAone paNa yogAbhyAsIe abhyAsa tathA vairAgya dvArA dUra karavI joIe. e upa-viknone vyAsa-bhAgyamAM A prakAre samajAvyAM che - (1) duHkha - jenAthI pIDita thaI prANI tene dUra karavAno prayatna kare che. te pratikULa anubhUti duHkha kahevAya che. prANIonAM samasta du:khone traNa bhAgomAM vibhaktakaravAmAM AvyA che. - (1) AdhyAtmika-je zarIrathI saMbaMdha rAkhe che. tenI aMtargata zArIrika jvara Adi roga tathA mAnasika rAga-dvapa AdithI thanArAM duHkha Ave che. (2) Adhibhautika --je zatruo, siMha, vAgha, sApa tathA macchara Adi thI duHkha prApta thAya che tene bhUta-prANIsamUhathI prApta thavAnA kAraNe Adhibhautika kahe che. (3) Adhidaivika - je deva arthAt mana tathA IdriyonI azAntithI tema ja prAkRtika AphatothI=ativRSTi, anAvRSTi, atiThaMDI, tathA atigaramI ane bhUkaMpa AdithI prApta thAya che. (2) daurmanasya - IcchA pUrI na thavAthI athavA temAM koI bAdhA AvI javAthI manamAM je kSobha (udvignatA) utpanna thAya che, tene daurmanasya kahe che. e vighnanA upasthita thatAM yogAbhyAsa pratye pravRtti ja nathI thaI zakatI. paraMtu ekAgra cittavALA yogIne e vighna vikSipta nathI karatuM. (3) aMgamejayatva - zarIranA aMgonuM kaMpana =hAlavuM, DolavuM. e kaMpana bhale game te roganA kAraNe hoya, athavA AsananI siddhi na thavAthI hoya, e yogAnuSThAnamAM bAdhaka thAya che. eTalA mATe AsananA abhyAsa dvArA niceSTa besavAno abhyAsa karavo joIe. ane kaMpana roga hoya to davA AdithI dUra karavo joIe. (4-5) zvAsa-prazvAsa - nAsikA-chidrothI bahAranA vAyune aMdara levo zvAsa ane aMdaranA vAyune nAsikA-chidrothI bahAra kADhavo "prazvAsa' kahevAya che. jo ke zvAsa-prazvAsanI gati svAbhAvika hoya che. paraMtu dama Adi rogonA kAraNe, atyaMta vegathI AvavuM javuM yogAbhyAsamAM bAdhaka thAya che (bane che) kema ke evI dazAmAM zvAsa-prazvAsa sAdhakanI IcchAnI viruddha thaI jAya che. ane jayAre prANAyAmano abhyAsa karavA lAge che, to te vakhate e upavipna bAdhaka banI jAya che. 31 have-samAdhinA zatru A vikSepono te abhyAsa ane vairAgya nAmanA upAyothI nirodha karavo joIe. temAMthI abhyAsanA vipayano upasaMhAra karatAM sUtrakAra Ama kahe che - __ tatpratiSedhArthamekatattvAbhyAsaH // 32 // sUtrArtha - (tapratiSedhA.) je kevaLa eka advitIya brahma che, temAM ja prema tathA sarvadA temanI ja AjJA pAlanamAM puruSArtha karavo, te ja eka te vighnonA nAza karavAnuM vajarUpa zastra che, bIjuM koI nathI. eTalA mATe badhA manuSyoe sArI rIte premabhAvathI paramezvaranA 88 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upAsanA yogamAM nitya puruSArtha karavo joIe ke jethI te badhAM ja vino dUra thaI jAya. (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda- (tapratiSedhArthana) te vyAdhi Adi cittanA vikSepone haTAvavA mATe eka tattva eka (advitIya) brahmatattva ja mArUMvanadhyeya viSaya che, jenuM te citta te AlaMbanano=Izvara ciMtanano abhyAsa kare. [kSaNika cittavAdanuM pratyAkhyAna jenA matamAM pratyarthaniyata= pratyeka padArthane mATe citta pRthaka pRthak niyata che nakkI che). pratyayAtra= pratItimAtra tema ja kSaNa kevaLa eka kSaNa sudhI rahenAruM che, tenAmatamAM badhAMcitta ekAgra che ane vikSipta citta hoI ja nathI zakatuM. (arthAt temanA matane mAnatAM cittanI vikSipta ja nathI banI zakatI ane temane pachI samAdhi tathA ekAgratAnI kAMI AvazyakatA nathI.) - jo ema kahevAmAM Ave ke cittane badhI bAjuthI pratyAtvika alaga haTAvIne koI paNa eka padArthamAM samAhita karAya che, tyAre citta ekAgra thAya che. paraMtu e citta pratyarthaniyata pratyeka padArthane mATe alaga alaga niyata (nakkI) che, ema nathI kahI zakAtuM. ane je (kSaNikavAdI) sazapratyapravAre= sadaza pratItinA pravAhathI cittane ekAgra mAne che. (arthAt prathama vastunuM niyata citte lAla raMganI vastune joI, pharIthI tyAra pachI bIjI vastunuM niyata cittamAM pUrvalAla raMganI vastunI pratItino pravAha AvI gayo) tenAthI bIjI vastunuM citta ekAgra thaI gayuM. (temAM do5) jo (e ekAgratA) pravAhacittano dharma che, to pravAhacittanuM kSaNika hovAthI (pahelAMno ane pAchaLanuM pravAhacitta) eka nathI banI zakatuM, ane jo pratItinA pravAhanA eka bhAgano ja dharma (ekAgratA) mAnI lIdho che, tyAre to te bhale sadaza pratItinuM pravAhI hoya athavA visadaza pratItinuM, pratyeke padArthamAM alaga-alaga niyata hovAthI citta ekAgra ja che, eTalA mATe vikSipta cittanuM thavuM siddha nathI thaI zakatuM. phalata citta eka hovA chatAM aneka vastuomAM rahenAruM eka niyata=akSaNika citta che. ane jo (kSaNikavAdIno e mata hoya ke) eka cittathI mana-vata: = asaMbaddha bhinna bhinna svabhAvavALAM jJAna thaI jAya che, to temAM doSa e che ke (1) bIjAM cittamAM joyelA padArtha)nuM bIjuM citta kevI rIte smaraNa karI zake che? ane kSaNikavAdamAM e paNa doSa che ke bIjAM citta dvArA arjita (bheguM thayeluM) za=karma tathA saMskAronuM phaLabhoga karanAruM bIjuM citta kevI rIte hoI zake che? ane (jo kSaNikavAdI) koI paNa prakAre A doSanuM samAdhAna karavAno prayatna paNa kare, to te eka gomaya-pAyajIva nyAyanI tulya niMdAnuM kAraNa thaI jAya che. ane (2) (kSaNikavAdInA matamAM bIjI eka asaMgati juo) potAnA samAdhi pAda 88 For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtmAno anubhava paNa maparva= mithyA thaI jAya che. (pratyeka padArthamAM) pRtha-pRthapha citta hovAthI tham = kaI rIte ? (jo koI evo prazna kare, to teno uttara e che) ke je padArthane meM joyo hato, tene huM aDakuM chuM ane jene huM aDakayo hato, tene huM jouM chuM.' A prakAranI pratyabhijJA, jJAnanA sAdhanabhUta cittanI bhinna-bhinna hovAthI para pratyAyanI = jJAtA (jIvAtmA)mAM ame=ekatva=abhinnarUpathI vartamAna rahe che. (pratyaviSayo)=eka ja jJAnano viSaya bananArI eka ja cittathI anubhUyamAna (anubhUti) thanArI A mAtmIka ekarUpathI thanArI pratyabhijJAnuM (bafmati pratyaya:) 'adam (huM) zabdathI jANavA yogya svAnubhUti, arthAt meM joyuM, athavA huM pUrvadaSTa padArthane aDakayo, A prakAranI pratIti atyaMta bhinna kSaNika cittamAM kevI rIte saMbhava che? ane kevI rIte atyaMta bhinna cittomAM vidyamAna (dekhAtI) eka sAmAnya pratyayI=jJAtA (AtmA)ne Azraya banAvaze? ane (3) jo kSaNikavAdI A 'adaY "huM" zabdathI thanArI pratyabhijJAne ja mAnavAno ja InkAra kare to teno uttara ApIe chIe. (vAnumatra prAravIyAme bhAti pratyaya ) e abhinnarUpa anubhUti (pratyabhijJA) (pratyeka manuSyane potAnA) anubhavathI grAhya che=pratyakSa anubhUti che ane pratyakSa pramANanuM mahattva bIjA koI paNa pramANathI dabAvAyaakhaMDita nathI karI zakAtuM. (kema ke) pratyakSathI bhinna pramANa to pratyakSa pramANanA baLathI ja pramANarUpa vyavahArane prApta kare che. tenAthI siddha thAya che ke citta eka che, te aneka padArthone jJAna karAvavA mATe avasthita-(kevalya prApti sudhI) sthita rahenAruM che. bhAvArtha- (1) yoga darzanamAM Izvara, jIva ane prakRti traNa anAdi tattvone mAnyAM che. ane mumukSu jIvAtmAne vivekakhyAti prApta karavAne mATe prakRti athavA prakRtinA kAryothI pRthapha thavAno upadeza Apyo che. jIvAtmAnuM prakRtinA baMdhanamAMthI chUTIne AtmA-paramAtmAnA svarUpane jANavuM ja te kaivalya kahevAya che. mATe A sUtramAM eka tattva' padano artha Izvara ja che. jIvAtmA prakRtithI pRthak thaIne bIjA konuM dhyAna karI zake che ? ane sUtramAM 'abhyAsa' padano abhiprAya praNava Adino japa karavo, taanusAra artha-ciMtana karavuM ane praNidhAna=samasta kriyAo ane temanAM phaLone Izvara aparNa karavuM Adi che. A eka tattva-brahmanI upAsanA tathA temanI AjJAnuM pAlana karavAthI vyAdhi Adi vino tema ja temanI sAthe thanArAM duHkha Adi upavipnonI nivRtti thaI jAya che. athavA hovA chatAM paNa Izvara-praNidhAna karanArA yogIne A vighno vikSipta nathI karI zakatAM. (2) cittanA kSaNikavAdanuM khaMDana-(bauddhamatavAdInuM) dArzanika jagatamAM eka mAnyatA e che ke A citta dara kSaNe badalAtuM rahe che. A kSaNikavAdamAM eka kSaNamAM cittamAM je vRtti rahe che temAM bIjI vRttinuM utpanna thavuM saMbhava ja nathI. mATe A pakSamAM cittanI yogadarzana 90 For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vRttionA nirodhane yoga mAnavAnI mAnyatA vyartha thaI jAya che, kema ke eka samaya (vakhate)mAM cittamAM aneka vRttio nathI rahI zakatI, vRjyantara thatAM ja bIjuM citta thaI jAya che. tenAM phaLa svarUpa cittamAM eka vRttino ja samAveza thavAthI citta ekAgra ja rahe che. mATe kSaNikavAdamAM A ekAgra karavAno upadeza ApanAruM yogazAstra cittanI vikSipta dazA na hovAthI nirarthaka che. kSaNikavAdanI mAnyatAmAM doSo - (1) jo kSaNikavAdIono abhiprAya e che ke jo ke citta pratyarthaniyata=pratyeka padArthane jANavAne mATe pRthaka-pRthapha niyata hovAthI pRthaka pRthak che. paraMtu badhA viSayothI haTAvIne eka padArthamAM ekAgra karavuM ja yoga che. A temanuM kathana (kahevuM) svavacana (pratijJA) virodhanA kAraNe asaMgata che. kema ke pratyeka padArthane mATe pRthapha pRthak citta niyata che. tenAthI temano virodha thaI jAya che. pRthapha pRthaka niyata cittone eka padArthamAM niyata karavuM kadApi saMbhava nathI thaI zakatuM. (2) jo temano cittane ekAgra karavAno abhiprAya e hoya ke pRthapha padArthone grahaNa karanArAM bhinna-bhinna cittone eka padArthamAM ekAgra karavAnuM to saMbhava nathI. paraMtu pratikSaNa citta badalAtuM rahe che, jayAre e cittomAM visadaza pravAha bhinna bhinna viSayono pravAha cAle che. to e cittanI vikSipta dazA che. ane e visadaza pravAhane rokavAne mATe ja yogAMgono upadeza karavAmAM Avyo che. jethI te citta sadaza pravAha-eka viSayane ja grahaNa karanAruM thaI zake eno abhiprAya e thayo ke pratikSaNa (dareka kSaNe) citta to badalAtuM rahe, paraMtu emAM vRtti eka ja rahe tenuM ja nAma ekAgratA che. A mAnyatAnuM khaMDana karavA mATe vyAsa-bhAgyamAM prazna karyo che ke kSaNikavAdI e batAve ke e je eka jJAnaviSayaka pravAharUpa vRtti pote mAnI che te cittano dharma che athavA pratyaya jJAnano? temAM prathama pakSa to svataH (ApameLe) ja dharAzayI thaI jAya che, kema ke je citta pratikSaNa badalAtuM rahe che, temanI sadaza pravAharUpa vRtti konA AzrayathI raheze? ane dharma ane dharmIno to samavAya saMbaMdha hoya che. (rahe che). je citta naSTa thaI gayuM tenI ja vRttinuM vartamAna rahevuM ane cittane kSaNika mAnavuM paraspara virodhI kathana che jayAre bIjA pakSamAM cittanI vikSipta dazA ja saMbhava nathI, kema ke je pratyaya=jJAna thaI rahyuM che, bhale te sadaza pravAhavALuM hoya ke visadaza pravAhavALuM hoya, te paNa kSaNika ja haze ane kSaNika cittamAM eka viSayavALI vRtti hovAthI svataH ja banI raheze. tene mATe yogano upadeza karavAnuM nirarthaka che. (3) ane jo kSaNikavAdIno abhiprAya e che ke ame bhinna-bhinna cittono sadaza pratyayaeka viSaya-jJAna pravAhane ekAgratA nathI mAnatA, balka eka jacittathI tenAthI asaMbaddha bhinna bhinna jJAna thaI jAya che, e ja ekAgratAnuM svarUpa che. temAM doSa e che ke pratikSaNa cittanA badalAvAthI bIjA cittathI thanArA jJAnane bIjuM citta kevI rIte samAdhi pAna 91 For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir smaraNa karaze? jJAna koIka bIjA cittathI thaI rahyuM hoya, ane tenuM smaraNa bIjuM citta karI le, e bAbata gomaya-pAyasIya nyAyanI tulya nindanIya hovAthI mAnya nathI thaI zakatI. jema ke gomaya (gobara) paNa gaOche ane pAyasaHkhIra paNa gavya che. e kAraNathI pAyasanI tulya gobara (gomaya)ne paNa khAI zakAya che ? e ja prakAre bIjAM cittathI thanArUM jJAna bIjuM citta eTalA mATe smaraNa karI leze ke baMne samAna dharmavALAM citta che; A kathana ThIka nathI. kSaNikavAda para sauthI moTo doSa e Ave che ke temanI mAnyatA pratyakSa pramANanI viruddha che. lokomAM badhA manuSyomAM e pratIti thAya che ke jene pahelAM kyAreka joyo, aDakayo athavA suMdhyo, te padArthane joIne e pramA =pratIti badhAMne thAya che ke jene meM joyo hato, tene sparza karI rahyo chuM athavA jene sparza karyo hato, tene ja joI rahyo chuM. joke jovA sAMbhaLavA AdinAM sAdhana (Idriyo) bhinna bhinna che. paraMtu Idriyo dvArA jANanAruM citta eka ja che. e pratIti atyaMta bhinna cittomAM kadApi saMbhava nathI ane pratyakSa pratItinuM koI paNa pramANathI khaMDana nathI karI zakAtuM kema ke bIjAM anumAna Adi pramANa, pratyakSa (pramANa)nA AzrayathI ja vyavahAramAM Ave che. eTalA mATe pratyarthaniyatavatta = pratyeka padArthane jANavAne mATe kSaNikavAdInI aneka cittonI mAnyatA mithyA ja che ane aneka padArthonuM jJAna karAvanArUM citta eka ja che, emAM koI doSa nathI Avato. A ja pakSamAM yoga darzanano samasta upadeza saMgata thAya che. vimarza - A sUtranI "ekatattva' padanI vyAkhyA yogavArtikakAra vijJAnabhikSue bhrAnta karI che. temanuM kahevuM che ke ahIM "ekatattva' padathI IzvaranuM grahaNa karavuM ucita nathI kema ke "ekatattva' eka sAmAnya zabda che. tenAthI koI paNa sthULa Adi padArthano cittane ekAgra karavAne mATe abhyAsa karI zakAya che, kevaLa IzvaranuM nahIM ane Izvara-paraka artha karavAmAM punarukta doSa paNa che kema ke praNava japa ane Izvara-praNidhAnanuM kathana pahelAM karI dIdhuM che. te ja vAtanuM piSTapeSaNa karavuM ThIka nathI. vijJAnabhikSunA A banneya tarka asaMgata che. sAmAnya zabdathI vizeSa arthano bodha na mAnavo anucita tema ja zAstraviruddha che. sUtrakAre "tanapatarthamAMvanA Adi sUtromAM paNa sAmAnya zabdathI vizepanuM grahaNa karyuM che. prasaMgAnusAra sAmAnya zabdono vizeSa artha paNa hoya che. (thAya che, ane jo A prakAranA sAmAnya zabdono vizeSa arthana mAnavAmAM Ave, to evA zabdono prayoga nirarthaka thaI jAya, kema ke emanAthI koI arthanI pratIti to thaI ja nathI zakatI. sUtramAM "ekatattva' zabda Apyo che, te eka mAtra Izvara ja hoI zake che. kema ke IzvarathI bhinna koI paNa padArtha yathArthamAM ekatattva nathI hoI zakato. tenuM kAraNa e che ke badhA ja padArtha pAMca tattvonA saMyogathI banyA che. ane Izvara-paraka vyAkhyAmAM punarukti doSa paNa nathI Avato. jema ke koIe koIne pUchayuM ke-dhrA mAyAtA : = zuM brAhmaNa AvI gayA che ? ane tyArabAda pUchayuM - 92 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir voDaMAyAto na vetika vasiSTha paNa AvyA ke nahI. ahIMyA joke vasiSTha paNa brAhmaNa ja che, to paNa vizeSa hovAthI bIjIvAra pUchavAmAM AvyuM che. te ja pramANe A mokSa-zAstramAM mokSa IzvaranA anugraha vinA kadApi saMbhava nathI. mATe IzvaranA ciMtananuM vAraMvAra kathana paNa punaruktidopayukta nathI kahI zakAtuM ane daSTa-viSayothI virakta thavA mATe verAgya mAnavAvALuM zAstra daSTa-viSayomAM Asakta thavAno upadeza kevI rIte karI zake? mATe teno artha Izvara-paraka karavo e ja ThIka che. 3rA noMdha-(1) gomaya-pAyasIya nyAyano abhiprAya e che ke gomaya=gobara (chANa) ane pAyasa= khIra baMneya gAyathI utpanna athavA banavAne kAraNe gavya che. paraMtu baMnemAM samAnatA kadApi nathI. gavyanA kAraNe gomaya tathA pAyasane samAna batAvavuM sarvathA ayukta che. te ja rIte citta jAtIyanI samAnatA hovA chatAM paNa eka citte joyelo padArtha bIjuM citta kevI rIte smaraNa karI zake ? (2) kSaNikavAdInI mAnyatAmAM jIvAtmAnA sthAne vijJAna' tattva mAnyuM che. ane yogadarzanamAM 'vijJAnane citta zabdathI kahyo che. cittane kSaNika mAnanArAonA matamAM jene meM joyo hato tene have huM sparza karUMchuM A prakAranI pratyabhijJAnuM hovuM (thavuM) kadApi saMbhava nathI. kema ke temanA matamAM jJAtA=citta kSaNika che. mATe pratyabhijJA saMbhava nathI. (3) cittaHmananA viSayamAM veda-maMtro (ziva saMkalpa maMtro)mAM ghaNuM ja spaSTa kahyuM che. arthAt yajurvedanA 34mA adhyAyamAM mananA viSayamAM kahyuM che ke - mana atyaMta vegavALuM, rAta-divasa kArya karanAruM, hRdayamAM sthira niyaMtA sArathinI tulya ajira kadI paNa vRddha na thanAruM, traNeya kALanA vyavahArone jANavAmAM sAdhaka, IdriyonuM prakAzaka, badhAM karmone siddha karanAruM, nizcayAtmaka, smaraNa, ahaMkAra Adi vRttiovALuM, amRta= zarIranI sAthe naSTa na thanAruM ane jJAna vijJAnanuM sAdhaka che. have - je avasthita-akSaNika cittanuM A zAsathI parikarma = (kriyAkalApa) nirdiSTa karyuM che, te kayA prakArano hoya che - maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanAtazcittaprasAdanam // 33 // sUtrArtha - " (maitrI.) arthAt A saMsAramAM jeTalAM manuSya Adi prANI sukhI che, te badhAMnI sAthe mitratA karavI. duHkhIo para kapA dRSTi rAkhavI. puNyAtmAonI sAthe prasannatA. pApIonI sAthe upekSA arthAtu na to temanI sAthe prIti rAkhavI ane na to vera rAkhavuM. A prakAranA vartanathI upAsakanA AtmAmAM satya dharmano prakAza ane tenuM mana sthiratAne prApta kare che. (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - (upAsaka) sukhI tathA bhoga (sAdhana) saMpanna badhAM prANIo prati mitratAnI bhAvanA kare, duHkhI prANIo prati dayAnI bhAvanA kare, puNya AtmAo samAdhi pAda 93 For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prati varSanI bhAvanA kare, (ane apuNyAtmAo = pApa karanArAM prati upekSA = udAsInatAnI bhAvanA kare. A prakAre bhAvanA karatAM A upAsakanA AtmAmAM zuksa varSa: = satyadharmano prakAza utpanna thAya che. ane A satya dharmanA prakAzathI tti prasana= nirmaLa = rAga AdithI rahita zuddha thaI jAya che. prasana= zuddha thayeluM citta ekAgra thaIne sthira thaI jAya che. bhAvArtha-manuSyonI jema yogI paNa sAmAjika prANI che. samAjamAM rahetAM sukhI, duHkhI, puNyAtmA, pApAtmA, mitra tathA zatru Adi badhAM prakAranAM manuSyo sAthe saMparka thato rahe che. sAmAnya manuSyomAM e pravRtti jovAmAM Ave che ke te anukULa vyaktio sAthe rAga, pratikULa vyaktio sAthe dveSa, sukhI vyaktine joIne IrSA, duHkhI vyaktine joIne dhRNAbhAva Adi karatA rahe che. A badhI ja rAga Adi yukta bhAvanAo cittane vikSipta tathA malina karanArI hoya che. mATe yogAbhyAsIe temanAthI bacavuM joIe. yogIno vyavahAra kevo hovo joIe, tenuM digdarzana A sUtramAM karAvyuM che. arthAt saMsAramAM je sukhI prANIo che, yogI temanI sAthe IrSA na karatAM, mitra bhAvanA rAkhe, duHkhI prANIo sAthe dhRNA na karatAM karUNA dayAnI bhAvanA rAkhe, temanA pratye hArdika sahAnubhUtinI bhAvanA haMmezAM rAkhe kema ke temanA du:khane dUra karavAno upAya karavAthI athavA sanmArga batAvavAthI cittamAM zAntibhAva banelo rahe che ane e ja pramANe je puNyAtmAo che, temanA prati harSabhAvanA tathA pApAtmAo prati upekSA bhAva haMmezAM rAkhe. je pApI vyaktio hoya che, temane sanmArga para cAlavAnI vAta karavI to joIe paraMtu e paNa dhyAna rAkhavuM joIe ke teo zatrutAvaza bAdhaka na banI jAya. A prakArano laukika vyavahAra karavAthI yogInuM citta svaccha tathA zAnta rahe che ane ekAgratA athavA saMprajJAta-yogane prApta karavAmAM A vyavahAra ghaNo ja sahAyaka thAya che. 33 noMdha - "parikarma' zabdano ahIM bhAva e che ke samAdhine yogya banAvavA, cittane sthira karavA ane tenA parizodhanane mATe je upAyo kahyA che temane "parikarma' zabdathI kahyA che. pracchardanavidhAraNAbhyAM vA prANasya // 34 // sUtrArtha-(pracchana) jema bhojana pachI koI prakArathI vamana (UlaTI) thaI jAya che, tevI ja rIte aMdaranA vAyune bahAra kADhIne sukhapUrvaka jeTalo vakhata rAkhI zakAya teTalo vakhata bahAra ja rokI rAkhavo, pachI dhIre dhIre aMdara laIne pharIthI e ja pramANe karavuM. A pramANe vAraMvAra abhyAsa karavAthI prANa upAsakanA vazamAM thaI jAya che. ane prANanA sthira thatAM, mana sthira thatAM AtmA paNa sthira thaI jAya che. A traNeyanA sthira thavAnI vakhate potAnA AtmAnI vacce je AnaMda svarUpa aMtaryAmI vyApaka paramezvara che, temanA svarUpamAM magna thaI javuM joIe. yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jema manuSya pANImAM gothuM (DUbakI) mArIne upara Ave che, pachI pharIthI gothuM mAre che (DUbakI mAre che) e ja pramANe potAnA AtmAne paramezvaranI vacamAM vAraMvAra magna karavo joIe." (R..upAsanA) (prANAyAmanI vidhi) jema atyaMta vegathI UlaTI thaIne anna-jaLa bahAra nIkaLI jAya che, te rIte prANane baLathI bahAra pheMkI, bahAra ja yathAzakti rokI rAkhavo. jayAre bahAra kADhavo hoya, tyAre mUlendriyane upara kheMcIne vAyune bahAra pheMkI devo. jayAM sudhI mUlendriyane upara kheMcI rAkho, tyAM sudhI prANa bahAra rahe che. A prakAre prANa bahAra vadhAre vakhata rokI zakAya che. jayAre gabharAmaNa thAya tyAre dhIre dhIre vAyu aMdara laIne pharIthI paNa e ja pramANe karatAM jAva. jeTaluM sAmarthya ane IcchA hoya ane manamAM (rUma)no japa karatAM jAva. A prakAre karavAthI AtmA ane mananI pavitratA ane sthiratA thAya che" (sa. pra. trIjo samullAsa) (prANAyAmanA bheda) "eka "bAhya vipaya' arthAt bahAravadhAre rokavo. bIjo "Abhyantara" arthAt aMdara jeTalo prANa rokI zakAya teTalo rokavo, trIjo "saMbhavatti' arthAta eka ja vAra jayAM hoya tyAM ja prANane yathAzakti rokI rAkhavo, cotho 'bAhyAbhyantarApI" arthAt prANa jayAre aMdarathI bahAra nIkaLavA lAge tyAre tenAthI viruddha nIkaLavA na devA mATe bahArathI aMdara levo. ane jayAre bahArathI aMdara AvavA lAge tyAre aMdarathI bahAranI tarapha prANane dhakko daIne rokatA jAva." (sa. pra. trIjo samullAsa) (prANAyAmanA lAbha) "evI eka bIjAnI viruddha kriyA karo to baMnenI gati rokAI jaIne prANa potAnA vazamAM thavAthI mana ane Idriyo paNa svAdhIna thAya che. baLa puruSArtha vadhIne buddhi tIvra sUkSmarUpa thaI jAya che. ke je ghaNA ja kaThina ane sUkSma viSayane paNa zIdhra grahaNa kare che. tenAthI manuSya zarIramAM vIryavRddhine prApta karIne sthiratA, baLa, parAkrama, jitendriyatA - badhAM zAstrone thoDA ja vakhatamAM samajIne upasthita karI leze. strI paNa A ja prakAre yogAbhyAsa kare" (sa. pra.trIjo samullAsa) bhApya anuvAda - athavA sau= udarastha vAyune nAsikkApura- nAsikAnA banne chidrothI prayatna vizeSa = yoga zAstrIya rItathI vamana = UlaTInI mAphaka vegathI bahAra kADhavo-pracchana che. ane (vivAra) (bAhya-vAyune prayatna vizeSathI ja) aMdara laIne dhAraNa karavo-tyAM ja rokavo "prANAyAma' kahevAya che. (tAgAma) te baMne=pracchedana tathA vidhAraNanI kriyAthI mananI sthiratA siddha karavI. bhAvArtha - (1) cittanI sthiratAne mATe prANAyAma eka mukhya upAya che. - - - - - - - - - samAdhi pAda 95 For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathArthamAM zarIrastha badhI ja kriyAono AdhAra prANa che. eTalA mATe samasta iMdriyo paNa prANanA AzrayathI kArya kare che. upaniSadomAM A ja rahasyane samajAvavA mATe prANanI sAthe IdriyonA vivAdanuM alaMkArika varNana Ave che. Idriyo mahAna che ke prANa ? A vivAdamAM prANanA bahAra nIkaLatAM ja Idriyone tenA mahattvano khyAla Avyo ane emaNe prANanI mahattA svIkAra karI. eTalA mATe prANanA niyaMtraNathI mana Adi Idriyo vazamAM thaI jAya che. eTalA mATe ja koI saMskRtanA kavie kahyuM che ke "vatte vAte vatta vitta niSatte nitte bhavet citta prANanA caMcaLa thatAM caMcaLa thAya che ane prANanA nizcala thatAM nizcala thaI jAya che. (2) manusmRtimAM prANano nigraha karavAnuM phaLa batAvatAM lakhyuM che ke - dahyante dhmAyamAnAnAM dhAtUnAM ca yathA malA : / tathendriyAnAM rAnta ToSaT : prANi nipradAtA (manu.) jema- agnimAM tapAvavAthI suvarNa Adi dhAtuono maLa (mela) nAza thaIne zuddha thAya che, te rIte prANAyAma karIne mana Adi IdriyonA dopa kSINa thaIne nirmaLa thaI jAya che." " (sa.pra.trIjo samullAsa) mATe cittane nirmaLa tathA sthira karavA mATe prANAyAma karavo atyaMta Avazyaka che. yoganA anubhavI yogIoe paNa prANAyAmanuM vizeSa mahattva batAvyuM che ke prANAyAma mana Adi IdriyonA maLone samULagA naSTa karI de che. paraMtu prANAyAma dararoja vidhipUrvaka sAmarthya anusAra ja karavA joIe. nahItara e nukazAna paNa kare che. maharSi-dayAnaMda A yuganA mahAna yogI hatA. temaNe potAnA anubhavanA AdhAra para prANAyAmanI saraLa tathA pUrNa vidhi lakhI che. je upara batAvI che. eTalA mATe saMdhyAmAM paNa dararoja prANAyAma karavAnuM vidhAna maharSie karyuM che. ane prANAyAmanI mAtrA (saMkhyA) traNathI laIne ekavIsa sudhI dhIre dhIre vadhAratA karavI joIe. A emaNe sAmAnya lokone mATe eka saraLa vidhi lakhI che ane A sUtranA AdhAre ja prANAyAmanA cAra mukhya bheda maharSie upara batAvyA che. joke haThayoga AdimAM prANAyAmanI tenAthI bhinna vidhio tathA bheda lakhyA che. paraMtu maharSie emane nathI apanAvyA. kema ke temanAthI lAbhane badale hAni paNa thavA saMbhava che. (3) sUtramAM prANa zabdathI zvAsa-prazvAsanA vAyunuM ja grahaNa karyuM che. zvAsa-prazvAsanuM lakSaNa yoga (1/31) sUtra bhAgyamAM draSTavya che. keTalAka vyAkhyAkAra "pracchandana'no artha zvAsa-prazvAsa" paraka mAne che arthAt je vAyu zarIranI aMdara bahArathI Ave che, tathA aMdarathI bahAra jAya che ane pracchardana' che. paraMtu e vyAsa-bhANanI viruddha che, kema ke pracchardana zabdanI vyAkhyA vyAsa-munie 'vamana' (UlaTI) zabdathI karI che, je zarIrathI bahAra nIkaLatA vAyu mATe saMgata thAya che. ane ethI sUtrakAre dvivacanano prayoga karyo che. jenAthI spaSTa che ke vAraMvAra bahArathI aMdara janArA prANane sUtrakAra vidhAraNa yogadarzana 96 For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAne che, prardana nahIM. (4) yogadarzanamAM yogAMgonA anuSThAnathI azuddhino kSaya thavAnuM mAnyuM che. temAMya prANAyAma mukhya che. yogAMgomAM prANAyAmanuM cothuM sthAna che. maharSi pataMjalie A krama paNa samajI vicArIne rAkhyo che. mATe prANAyAmanI siddhi tyAM sudhI saMbhava nathI jayAM sudhI yama-niyamonuM sevana na karavAmAM Ave ane Asana siddhi na thAya. kema ke yama-niyamonuM pAlana ane Asana siddhithI prANAyAma nirvighna thavAthI citta jaladI ekAgra thaI jAya che. ane jema-niyamonuM pAlana na karavAthI divasabhara mithyAbhApaNa, hiMsA, corI, lobha, moha Adi dopomAM grasta rahe che ane prAtaH sAyaM (savAra-sAMja) yogAbhyAsa karavAno prayAsa kare che, temane yogAbhyAsamAM saphaLatA nathI maLatI ane eTalA mATe potAnA doSo para dhyAna na ApatAM yoganI niMdA karavA lAge che. mATe prANAyAmanI siddhine mATe pUrvavata yogAMgonuM anuSThAna karavAnuM parama Avazyaka che. 34 viSayavatI vA pravRttirutpannA manasaH sthiti nibndhnii||35|| sUtrArtha - (vA) athavA viSayavatI, nAsikA-agra Adi sthAno para cittane sthira karavAthI (3tvanA pravRtti) utpanna divya gaMdha Adi viSayovALI pravRtti (mana :) mananI sthiti-nivazvanI sthiratAnuM kAraNa bane che. (thAya che.) rUpA cittanI sthiratA kevI rIte ane kyAM karavI joIe? IzvaranA sAkAravAdanA samasta upAsako e ja tarka Ape che ke, mUrti AdinA darzanathI citta sthira thaI jAya che. paraMtu A dhAraNA sarvathA mithyA tema ja yoga-darzananI viruddha che. A sUtranA bhAkhamAM maharSi vyAse A bAbatanuM spaSTIkaraNa karatAM lakhyuM che ke prathama stara para paNa cittanI sthiratA bAhya padArthomAM nahIM paraMtu zarIranI aMdara ja karavI joIe. A viSayamAM maharSi dayAnaMda lakhe che ke - "AnAthI pratimA (mRti) pUjana kadI nathI AvI zakatuM. kema ke emAM devabuddhi karavAnuM nathI lakhyuM. paraMtu jevI te jaDa che, tevI ja yogI loko tene mAne che. ane bAhyamukha (tarapha) je vRtti che, tene aMtarmukha (tarapha) karavAne mATe yogazAstranI pravRtti che. bahAranA padArthanuM dhyAna karavAnuM yogI lokone nathI lakhyuM. kema ke jeTalA sAvayava padArtha che, temAM kadI paNa cittanI sthiratA nathI thatI. ane jo thatI hoya to mUrtimAna dhana, putra, zrI AdinA dhyAnamAM Akho saMsAra lAgelo ja che. paraMtu cittanI sthiratA koIne paNa nathI thatI." (hugalI zAstrArtha pratimApUjana vicAramAMthI) bhApya anuvAda-nAsikAnA agrabhAga para dhArA=cittane sthira karanArA yoga-sAdhaka purupane je divya gaMdhanI anubhUti thAya che, e gaMdha pravRtti che. jIbhanA agrabhAga para cittane sthira karavAthI je divya rasanI anubhUti thAya che te rasa pravRtti che. tALavAmAM samAdhi pAda For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cittane sthira karavAthI je divya-rUpanI anubhUti thAya che te rUpa pravRtti che. jIbhanA madhyabhAgamAM cittane sthira karavAthI je divya sparzanI anubhUti thAya che te sparza pravRtti che. ane jIbhanA mULamAM cittane sthira karavAthI je divya-zabdanI anubhUti thAya che te zabda-pravRtti che. A pAMca prakAranI pravRttio utpanna thaIne, cittane sthiratAnIdazAmAM bAMdhe che-ekAgra karavA yogya banAve che. saMzayanuM nirAkaraNa kare che. ane samAdhijanya (RtaMbharA nAmanI) prajJAnI prAptimAM dvAra=kAraNa bane che. tenAthI caMdra, sUrya, graha, maNi, pradIpa, razmi AdimAM (cittane sthira karavAthI) utpanna, divya pravRtti paNa viSayavatI=viSaya saMbaddha ja jANavI joIe. (have je ahIMyA kahevAmAM AvyuM che ke vaMzave vidhati pravRttio saMzayane dUra kare che, tene spaSTa karIe chIe). jo ke te te zArasoviSaya anusAra banelAM bIjA zArothI, anumAna Adi pramANothI tema ja AcAryonA upadezothI je arthatattva = padArthonuM svarUpa jANavAmAM Ave che, te kaMthArtha ja hoya che, kema ke temanAmAM (zAstro, pramANo tathA upadezomAM) padArthonA yathArtha svarUpanA pratipAdananuM sAmarthya che. tema chatAMya koI padArthano eka bhAga paNa potAnA manathI pratyakSa anubhava nathI thato tyAM sudhI badhuM jJAna (zAstro, pramANo tathA upadezothI jANela) parokSanI mAphaka (avizvasanIya) hoya che. ane mokSa Adi sUkSma athavA gahana viSayomAM daDha buddhine utpanna nathI karatuM. eTalA mATe zAsa, anumAna ane AcAryonA upadezo (thI jJAta padArtho)ne sArthaka banAvavA (karavA) mATe avazya (jJAta padArthonuM) koI arthavizeSa viSaya vizeSanuM manathI pratyakSa karavuM joIe. A (mokSa Adi sUkSma viSayo) mAMthI zAstra Adi dvArA 3pagi=jJAta padArthanuM koI bhAganuM svayaM pratyakSa karavAthI thavAthI) mokSa paryata badhA ja sUkSma viSayo zraddhApUrva=vizvasanIya thaI jAya che. mATe e cittanuM rirjha= (yoga 1/33)mAM batAveluM, sukhI prANIomAM mitratA Adi pravRtti paryata nirdiSTa karyuM che. A viSayavatI tathA niyata asthAyI gaMdha Adi pravRttiomAM taviSaya-te te divya gaMdha Adi viSayomAM paNa ghaNIvAra saMjJA- apara vairAgya thatAM (citta) te te dhyeya padArthone pratyakSa karavAne mATe samartha thaI jAya che. ane tema thatAM= vairAgyanI siddhi thatAM yogIne (asaMprajJAta samAdhinA sAdhanabhUta)zraddha, vIrya, smRti ane samAdhi nirvinarUpe siddha thaI jaze, evo daDha vizvAsa thaI jAya che. bhAvArtha-(1) cittane sthira karavAno mukhya upAya prANAyAmanuM kathana karIne, have cittane sthira karanArA bIjA gauNa upAyonuM paNa kathana karyuM che. temAM eka upAya A sUtramAM kahyo che - nAsikAgrabhAga, jIbhano agrabhAga, jIbhanA madhya Adi bhAgo para cittane sthira karavAthI je divya gaMdha AdinI anubhUti thAya che, te pravRtti sAmAnya vyApAra na hotAM prakRSTa-vyApAra hoya che. A gaMdha AdinI anubhUti cittane ekAgra - - 98 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karavAmAM prathama stara para paryApta sahAyaka thAya che. ane atIndriya tattvone jANavAmAM vizvAsa tema ja zraddhA pedA karI de che. (2) A divya-gaMdha AdinI pratItino lAbha batAvatA bhAgyakAre lakhyuM che ke - (ka) tenAthI vikSipta cittanI pravRttiono pravAha rokAI jaIne ekAgra thaI jAya che. (kha) ane saMzayano nAza kare che. yogAbhyAsI purupe je kaMI gurujano pAsethI sAMbhaLeluM tathA zAstromAM vAMcelu hoya,jyAM sudhI tenA koIpaNa bhAganuM pratyakSa thatuM nathI, tyAM sudhI saMzaya ja banelo rahe che. A divyagaMdha AdinI pratItinI prathama saphaLatAthI saMzaya dUra thaI jAya che. ane mokSazAstrIya vacano tathA guru upadezo prati atizaya zraddhA vadhI jAya che. (ga) ane samAdhi-buddhi=RtaMbharA buddhinI prAptimAM e cittanI ekAgratA kAraNa banI jAya che. ane yoga sAdhanonA anuSThAnamAM protsAhita karI de che. paraMtu yoganI utkRSTa dazA prApta thatAM e viSayavatI pravRtti paNa hIna hovAthI tyAjya thaI jAya che. kema ke e paNa viSaya saMbaddha pravRtti mokSanA carama lakSyamAM bAdhaka ja rahe che. rUpA noMdha - (1) A pravRttione ahIMyA aniyata=asthAyI kahIne spaSTa karyuM che ke e pravRttio phakta cittane zarUAtamAM sthira karavAmAM sahAyaka thAya che. temanAM utpanna thatAM temanI aniyatatA=asthiratAne joIne sAdhaka temanA pratye virakta thaI jAya che ane temane choDI de che. (2) vazIkAra saMjJA - (yo. 1/15) sUtramAM apara vairAgyanA lakSaNamAM spaSTa kahyuM che ke diSTa tathA zrata (sAMbhaLela) viSayomAM tRSNA rahita cittanI vazIkAra saMjJA thAya che kema ke te viSayothI tRSNA rahita cittanI vazIkAra saMjJA thAya che. kema ke te viSayothI unmukta thaIne svAdhInatvanI anubhUti karavA lAge che. vizo vA tikhato / ra6 / sUtrArtha - A sUtramAM pUrva sUtrathI pravRttitpanA mana sthiti nivazvanI" e padonI anuvRtti Ave che. (vA) athavA jayAre citta (vizo)=rajasa ane tamasanA prabhAvathI rahita satoguNapradhAna hovAthI (thavAthI) duHkha, zoka AdinI anubhUtithI rahita thaI jAya che. ane jyotiSmatI = nirmaLa tathA zAnta hovAthI prakAza-svarUpa thaI jAya che, evI cittanI pravRtti thatAM citta ekAgra thaI jAya che. bhApya anuvAda - pUrva sUtramAMthI "pravRttitvanA manasa: sthitinavana' e padonI anuvRtti AvI rahI che. purI =hRdaya kamaLamAM dhAra=manane sthira karanAra yogIne je vuddhivat =buddhinI pratIti thAya che, te buddhi vastu prakAzamAna AkAzanI samAna nirmaLahoya che. tyAM cittanI sthiti sthiratA tathA vaizAradya= nirmaLatAnA kAraNe pravRtti= sUrya, caMdra, graha, maNinI mAphaka prabhArUpa AkAravALI (jayotikhatI) bane che ane smitA potAnA AtmAnI anubhUtimAM samAhita kareluM thayeluM) citta samAdhi pAda (99 For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taraMga-rahita sAgaranI jevuM zA-ta=rajoguNa tathA tamoguNanA prabhAvathI zunya, anaMtaghaNuM moTuM pratIta thatuM ane amitAmAtrama- AtmAnubhUtimAtra karanAra thaI jAya che. je viSayamAM ema kahevAya che ke te marUpa-sUkSmarUpa potAnA AtmAno anubhava karIne mati = "huM chuM' e prakAra (Atma anubhUti)nuM sabhyajJAna= sAkSAtkAra kare che. e be prakAranI vizokA jayotikhatI pravRtti che= eka viSayavatI (vuddhiviTUVT) ane bIjI asmitA mAtrA kahevAmAM Ave che. je pravRttithI yogI-puruponuM citta sthiratAne prApta kare che. (vyAsa-bhAkhanI maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA) emAM e jovuM joIe ke hRdayamAM dhAraNA cittanI lakhI che. tenAthI nirmaLa prakAza svarUpa citta thAya che. jevo sUkSma vibhu prakAza che, tevI ja yogInI buddhi thAya che. tatra nAma potAnA hRdayamAM vizALa sthiti thavAthI buddhinI je zuddha pravRtti, (soI=) te ja buddhi, sUrya, caMdra, graha, maNi temanA jevI prabhA, tevI ja yogInI buddhi samAdhimAM hoya che. tathA asmitAmAtrA arthAta A mAruM svarUpa che, evA sAkSAtkAra svarUpanuM jJAna buddhine jyAre thAya che. tyAre citta nitaraMga arthAt niSphapasamudranI jema ekarasa vyApaka thAya che. tathA zAnta, nirupadrava, anaMta arthAt jenI sImA na hoya, A ja mAruM svarUpa che, arthAta mArI AtmA che. je vigata arthAta zoka rahita je pravRtti te ja viSayavatI pravRtti kahevAya che. tene asmitAmAtra pravRtti kahe che. tathA jayotikhatI paNa tene ja kahe che. yogInuM je citta che, te ja caMdrAditya Adika svarUpa thaI jAya che". (hugalI zAstrArthamAM pratimApUjana vicAramAMthI) bhAvArtha - A vizokA jayotiSmatI cittanI pravRtti viSayavatI pravRttithI UMcA-staranI hoya che. e dazAmAM citta rajoguNa, tamoguNanA prabhAvathI hIna hovAthI sAttvika, prakAzamaya ane AkAzanA samAna nirmaLa thaI jAya che. jIvAtmAnuM nivAsasthAna hRdaya A dazAmAM sUrya, caMdra ane maNinA prakAzanA samAna prakAzamAna thaI jAya che. A sthitinI vizokA viSayavatI ane asmitAmAtrA jayotiSmatI bhedathI be prakAranI pravRtti hoya che. baMnemAM aMtara e che ke vizokA viSayavatInI sthitimAM zoka AdinI anubhUti na hovA chatAM paNa viSayavatI=laukika viSayono bodha rahe che. ane jayotiSmatI pravRttimAM asmitAmAtrA potAnA sUrama AtmAnuM zuddha-buddha svarUpano bodha thavAthI bIjI laukika vastuono bodha nathI raheto. te vakhate citta nistaraMga samudranI mAphaka zAnta, anaMta=sImA rahita ane AtmAnI sAthe abhinnarUpa jevuM thaI sAkSAt AtmAnI asmitA="huM chuM te prakAranI ja anubhUti kare che. prAcIna AcArya paMcazikhAcAryae paNa A ja bAbatanI puSTi karI che. joke A sthitithI yogInuM citta utsAhita thavAthI ekAgra thaI jAya che. paraMtu A sthiti vRjyAtmaka vRttivALI) hovAnA 10) yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAraNe sthAyI nathI hotI. kema ke sarvavRtti nirodha thavAthI ja pUrNa yoga thAya che. 36 noMdha (1) "hRdayapuMDarIkanI vyAkhyA maharSi dayAnaMde - 'mina brahmapure gUrI vezma (indro) pramANanI vyAkhyAmAM A pramANe karI che - mitha vi8) kaMThanI nIce be stananI vacamAM ane udaranI upara je hRdayadeza che, jene brahmapura arthAt paramezvaranuM nagara kahe che, tenI vacamAM je garta (guphA) che, temAM kamaLanA AkAranuM vema arthAt avakAzarUpa (khAlI) eka sthAna che ane tenI vacamAM....(paramAtmAnI) zodha karavAthI maLI jAya che" (28.bhU. muktivipaya) (2) jayotikhatI pravRttimAM citta nitAtta sAttvika, prakAzamaya tema ja AkAzanI jema nirdoSa rahe che. citta, sUrya AdinI mAphaka prakAzita hovAno bhAva e che ke te dizAmAM sAMsArika viSayothI saMbaddha koI paNa vRttino prabhAva nathI raheto. phakta asmitA vRtti=svarUpa sAkSAtkAranI vRtti udbhAsita rahe che. A divya Aloka (prakAza)nI dazAmAM, sAdhaka eTalo badho praphulla thaI jAya che ke te vakhate zoka-du:kha Adino lezamAtra paNa anubhava nathI thato, te ja kAraNe A dazAne "vizoka jayotimatI' kahI che. vItarAgaviSayaM vA cittam // 37 // sUtrArtha ('vIta: = viSaya =pato ramo yasmAta ja vItarA ka vItaro viSaya :=aviSayo yaza tat vItarA viSaye vittaH) (vA) athavA je rAga Adi dopothI sarvathA pRthaka che evA yogI puruSono caritra dhyAnamAM jenuM citta lAgyuM che, te sAdhaka yogInuM citta sthiratAne prApta kare che. (ahIMyA paNa pravRttitvanA manamAM fthatinivazvana padonI anuvRtti Ave che. bhApya anuvAda - athavA rAgathI rahita yogIjanonA cittanA AlaMbanamAM saMlagna yogInuM citta sthiratAne prApta kare che. bhAvArtha - cittane sthira karavAno eka bIjo upAya sUtrakAre ahIM batAvyo che. sUtrakAre pahelAM citta nirodha karavAno vairAgya tathA abhyAsa ema be upAya batAvyA che. tyAra pachI temanA sahAyaka upAyonuM ja kathana karyuM che. te upAyomAM cittamAM vairAgya-bhAvanA utpanna karavAne mATe virakta yogIonAM caritra tathA temanuM sAMnidhya sahAyaka thAya che. jema pUrNa svastha tathA hRSTapuSTa vyaktine joIne tevA ja banavAnI bhAvanA cittamAM utpanna thAya che, tevI ja rIte rAga-dveSa Adi doSothI zUnya, zAnta, pUrNa virakta ane harSa-zokathI vyathita na thanArA yogIonAM caritronuM ane vartamAna yogIonA sAMnidhyathI cittamAM tevA ja bhAva jAgRta thAya che, ane sAdhaka tevo ja banavA mATe protsAhita thaI prayatna karavA lAge che. te prakAre prayatna karatAM karatAM sAdhakanuM citta laukika vipayothI virakta thaI sthiratAne prApta karI le che. 5 37 noMdha - (1) ahIM "anaMta' zabdano abhiprAya e nathI ke citta bahu moTuM thaI jAya che. samAdhi pAda 101 For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paraMtu te vakhate evI anubhUti thAya che ke citta bahu moTuM che. (2) (ka) virakta yogIonA caritranA ciMtanathI paNa sAdhakanA cittamAM viraktinA bhAvo jAgRta thaI jAya che ke huM paNa tevo ja zAnta ane virakta banuM. (kha) mumukSu sAdhaka sAMsArika vipayothI virakti mATe kevA prakAranuM ciMtana kare.. tenuM vivecana karatAM maharSi manu kahe che - (jAo zloka manusmRti. 6-61-63) - arthAt mumukSajana (mokSanI IcchAvALo) saMsAramAM duSkarmonA kAraNe prApta manuSyonI kharAba gatiomAM kaSTa bhogavavuM, mRtyu vakhate thatI pIDAo priyajanonA viyogathI tathA zatruonA saMyogathI thatAM duHkha, vRddhAvasthAmAM vibhinna rogonI pIDAo, zarIrane choDavuM, pachI pharIthI garbhastha thavuM, ane vibhinna yoniomAM (janma-janmAMtaromAM) thatAM jIvonAM duHkho para niraMtara ciMtana karIne, temanAthI mukta karanArAMyoga zAstrokta upAyo para cAlavAno sadA prayatna kare. svapnanidrAjJAnAlambanaM vA // 38 // sUtrArtha - (vA) athavA... "jema svapna avasthAmAM citta jJAna svarUpa thaIne pUrvAnubhUta saMskArone yathAvat jove che tathA nidrA arthAt suputimAM AnaMda svarUpa jJAnavAna citta thAya che. evuM ja jAgRta avasthAmAM jyAre yogI dhyAna kare che. A prakAranA AlaMbanathI tyAre yogInuM citta sthira thaI jAya che." (hugalI zAstrArtha pratimApUjana vicAramAMthI) bhApya anuvAda - athavA svapnajJAnanuM AlaMbana tathA nidrAjJAnanuM AlaMbana karanArA tadAkAra yogInuM citta sthiratAne prApta kare che. bhAvArtha-sUtrArthatathA bhANa anuvAdathI spaSTa che ke sUtrastha "jJAna" zabdano saMbaMdha svapna ane nidrA baMnethI che. nidrA zabdathI ahIM suSupti dazAnuM grahaNa karyuM che. joke nidrA eka tAmasadazA hovAthI cittanI eka tyAjayavRtti che, tema chatAM ahIMyA tenuM grahaNa sAttvika nidrAthI che. jayAre koI sUIne UThayA pachI e anubhUti kare che ke "huM sukhapUrvaka sUto' tyAre cittane ekAgra karavAmAM nidrAjJAna sahAyaka thAya che. kAraNa ke te samaye tamoguNa pradhAna nidrAmAM sattvaguNanI mAtrA (aMza) paNa avazya hoya che. nahIMtara koI jJAna na thaI zake. e ja pramANe svapnajJAnathI abhiprAya evAM svapnothI che ke je vAsanAmUlaka na hotAM cittane prasanna karanArAM hoya, jene niraMtara jovAnI utkaMThA banI ja rahe che. A prakAranAM svapnomAM prAkRtika ramaNIya dazya, virakta zAnta sAdhuonA Azrama tathA tyAM rahenArA sAdhuono sukhada saMparka, temano zikSaNaprada upadeza AdinuM jovuM hoI zake che. A dazAmAM paNa citta ekAgra thAya che. A prakAranAM svapno tathA nidrA dazAnuM smaraNa tathA ciMtana manane ekAgra karavAmAM sahAyaka thAya che. 38 yogadarzana 102 For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathamikatadhyAnaddhiA / rU .. sutrArtha -"(vA) athavA tyAMthI laIne nidrAjJAnAvata vA' ahIM zarIramAM jeTalAM cittane sthira karanArAM sthAna lakhyAM che, temanAmAMthI koI paNa sthAnamAM yogI cittane dhAraNa kare. je sthAnamAM potAnI abhimati ruci) temAM cittane lagAve". (hugalI zAstrArtha pratimApUjana vicAramAMthI) bhApya anuvAda - athavA uparyukta upAyomAMthI koI paNa upAyanuM AlaMbana karIne cittane dhAraNa kare. te abhiSTa viSayamAM sthira thayeluM citta anya viSayomAM paNa sthiratAne prApta kare che. bhAvArtha-AsUtrano artha evo kadApi nathI ke sAdhaka uparyukta upAyothI bhinna potAnI ruci pramANe koI padArthamAM paNa (mUrti AdimAM) manane sthira karI zake che. ahIM vyAsa-bhAgyamAM A brAntinuM nirAkaraNa karatAM spaSTa kahyuM che ke uparyukta upAyomAMthI, je upAya sAdhakane abhISTa hoya, tyAM ja dhAraNA karIne cittane sthira kare. maharSi dayAnaMde paNa evI ja vyAkhyA karI che. ane e vyAkhyA jayogadarzanane anukULa che. kema ke samasta yogadarzanano viSaya bAhyavRttine samApta karIne aMtaravRtti karavAno che. pachI ahIM bAhyavRttiparaka sUtrArtha kevI hoI zake ? ane bAhya sImita padArthomAM mana sthira thaI paNa nathI zakatuM. e manano svabhAva che ke thoDA vakhata sudhI koI paNa bAhya viSayane joIne bAdamAM parAgamukha thaI jAya che ane ahIM tahIM bhAgavA mAMDe che. mATe uparyukta upAyono ja A sUtramAM vikalpa batAvyo che. evuM na mAnavAthI nazo vagere karavAnuM athavA vAsanAmUlaka azAstrIya upAyonuM paNa grahaNa koI karI zake che. ke je zAstraviraddha hovAthI mAnya nathI thaI zakatuM 39 have - cittane sthira karavAnuM phaLa - paramANuparamamahattvAnto'sya vazIkAraH // 40 // sUtrArtha - (50) A yogInA cittanI vizAra ) sthiratA=svAdhInatA (paramANuparamasadasvIta:) paramANu ane parama mahattva paryanta hoya che. arthAta yogI abhyAsa karatAM karatAM evI dazAmAM pahoMcI jAya che ke te potAnA cittane sUkSmathI sUkSma ane mahAna thI mahAna padArthomAM paNa sthira karI zake che. bhApya anuvAda (yogInuM citta) sUkSmamAM nivijJAna praveza karatuM sthira thatuM paramANu paryata padArthomAM sthiratAne prApta kare che. ane sthULa padArthomAM nivijJAna-sthira karatAM parama-mahattva paryata (jenAthI moTuM koI ja na hoya evA AkAza paryanta) padArthomAM sthiratAne prApta kare che. e prakAre te baMne (sUkSma tathA sthULa) TikinArA tarapha doDatA e yogInA cittane je pratipati abAdhita vazIra svAdhInatva che. te 3 = badhAthI uttama che. te vazIra=utkRSTa svAdhInatvathI paripUrNa=paripakava yogInuM citta samAdhi pAda 103 For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhyAsa sAdhya pari =upAyonI pachI apekSA nathI karatuM. bhAvArtha-34mA sUtrathI laIne 39mA sUtra sudhI cittane sthira karavAnA vibhinna upAyonuM kathana karyuM che. A sUtramAM temanuM phaLa batAvyuM che. arthAt jayAre uparyukta upAyothI citta ekAgra thavA lAge che, tyAre yogI sUkSmathI sUkSma (paramANu paryanta) ane mahAnathI mahAna laukika padArthomAM (AkAza paryanta) paNa potAnA manane ekAgra karavAnuM sAmarthya prApta karI le che. te padArthone jANI paNa zake che. ane evo yogI sUkSmathI sUkSma gahana viSayomAM cittane svecchAthI lagAvIne temanuM jJAna prApta karI zake che. A sthitine prApta karyA pachI cittane ekAgra karavA mATe bIjA koI upAyanI AvazyakatA rahetI nathI, A citta-ekAgratAnI dazAne prApta karyA pachI zuM sthiti thAya che. (hoya che, tenuM varNana AgaLanA sUtramAM karyuM che. 40 che saMprajJAtasamAdhinuM svarUpa have - (cittanA parikarmothI) sthiratAne prApta thayelA cittanI samApatti dhyeya viSayamAM tadAkAra pratIti kevA svarUpavALI tathA kayA viSayanI hoya che? kSINavRtterabhijAtasyeva maNergrahItRgrahaNagrAhyeSu tatsthatadaJjanatA samApattiH // 41 // satrArtha - (abhijJAtaae maLe rUva) svaccha=nirmaLa sphaTikanA samAna (haLavRtte ) je cittanI rAjasa tathA tAmasa vRttio kSINa thaI gaI che, tenI pradItRprada - gi) grahItA jIvAtmA, grahaNa=Idriya, tathA grAhya=ghULa tathA sUkSma dhyeya padArthomAM (tastha tatjhanatA) sthira thaIne tenA jevI ja = tattadAkAra pratIti thAya che. tene saMpatti ) samApatti kahe che. bhApya anuvAda-(kSaNavRtta) sUtra paThita A padano artha che ke je cittanI pratyaya rAjasa tathA tAmasa vRttio mata=zAnta thaI gaI che. te cittane mATe manAta maf=nirmaLa sphaTikanA samAna daSTAnta sUtrakAre ApyuM che. (sAtti.) jema zuddha sphaTika najIkanA bhinnabhinna padArthonA AzrayathI te te padArthothI 35razztattadAkAra (tenA jevuM) thaIne najIkanA padArthonA AkAravALuM pratIta thAya che. te ja rIte citta prAIM-grahaNa karavuM dhyeya padArthonuM (gaMdha Adi) viSayonA AlaMbanathI paravatta=lagAva rAkhatuM grAhyanI sAthe tadAkAratAne (tenA jevA AkArane) prApta thaI grAhyanA svarUpanA samAna dekhAya che. tathA udAharaNa svarUpa sUkSmapUd=pAMca tanmAtrAothI uparaMjita (raMgAyeluM) citta sUkSmabhUtonA AkAravALuM thaIne sUkSmabhUtonA svarUpa jevuM dekhAya che. tathA=ane stha7=pAMca mahAbhUto (AkAza, vAyu, agni, jaLa, pRthvI)thI uparaMjita (raMgAyelu) citta dhULa bhUtonA AkAravALuM thaIne dhULa bhUtonA svarUpa jevuM dekhAya che. tathA=ane te ja prakAre vizva samasta ghaTa paTa Adi vastuothI uparaMjita (raMgAyeluM) citta vizvame-ghaTapaTa 104 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adi vastuonA AkAravALuM thaIne ghaTa paTa AdinA svarUpa jevuM dekhAya che. te rIte prado-viSayone grahaNa karavAnAM jIvAtmAnAM sAdhana IdriyomAM paNa ema ja jANavuM joIe ke pradAna = IdriyothI uparaMjita (raMgAyeluM) citta grahaNanA AkAravALuM thaIne grahaNanA svarUpa jevuM dekhAya che. (thAya che). tathA te ja pramANe pradItA puruSa=jIvAtmAthI uparaMjita (raMgAyeluM) citta grahItA-puruSanA AkAravALuM thaIne grahItA-purupanA svarUpa jevuM dekhAya che. tathA te ja rIte mukata-purupathI uparaMjita citta mukata-puruSanA AkAravALuM thaIne mukata-purupa jevuM dekhAya che. A pramANe svaccha sphaTika mahinA jevo pradItA=jIvAtmA, prada= Idriyo ane prAI=paMcabhUto Adi AlaMbanamAM sthiratAne prApta thayeluM citta je tattadAkAra (te te AkAravALuM) thAya che, tene samajutti =A zAstrIya nAmathI kahevAmAM Ave che. bhAvArtha - jayAre yogAbhyAsInuM citta abhyAsa ane vairAgya Adi upAyothI zuddha ane ekAgra thaI jAya che, te vakhate tenI dazA evI hoya che ke jevI svaccha sapheda sphaTika pattharanI hoya che. zveta sphaTikanI samIpa lAla, pILI, bhUrI Adi raMgovALI jevI raMgIna vastu rAkhI hoya che. te patthara paNa tevo lAla, pILo, bhUro vagere raMgovALo thato dekhAya che. barAbara evI ja dazA zuddha tathA ekAgracittanI thAya che. citta prakRtino vikAra hovAthI satva, rajasa tathA tamoguNavALuM che. jayAre yogAbhyAsInA cittamAM rAjasa tathA tAmasa guNa abhibhUta thaIne prabhAvahIna thaI jAya che ane sattvaguNanI mukhyatA hovAthI citta nirdoSa, zuddha tema ja zAMta thaI jAya che, te vakhate citta je padArthonuM dhyAna kare che, te dhyeya padArtho jevuM ja citta dekhAvA lAge che. vyAsa-bhAyamAM dhyeya padArthone traNa bhAgamAM vibhakta karyA che-grahItA-jIvAtmA, grahaNa Idriyo tathA grAhya sthULa tathA sUkSmabhUto. yogasAdhanAnI dRSTie temane UlaTAkramathI samajavAM joIe arthAt prathama grAhya, pachI grahaNa, ane badhAMthI chelle pratItA. kema ke sAdhaka sthULa padArthono abhyAsa karato karato uttarotara sUkSmatA tarapha vadhe che. sAdhaka ekadama sUkSma padArthone dhyeyano viSaya nathI banAvI zakato. grAhya padArthomAM sthULa-sUmanA bhedathI be bheda che. pahelAM sAdhaka je (nAsikA agra bhAga Adi) sthULa bhUto para cittanuM saMyama kare che, citta dhyeya AkAra tattadAkAravALuM thaIne (tenA jevA AkAravALuM thaIne) tene jANavAmAM samartha thaI jAya che. te ja prakAre sAdhaka sUkSmabhUto, Idriyo tathA AtmA=potAnI jAtane dhyeya banAvIne, cittane tattadAkAravALuM banAvIne temanA svarUpane yathArthamAM jANI le che. vyAsa bhAgyamAM A ja tathyane grAhya (sthULa, sUkSmabhUta) grahaNa tathA grahItAnA kramane ja batAvyo che. A kramamAM uttarottara yoganA unnata(UMcA) starane batAvatAM aMtamAM cittane puruSa AkAravALuM batAvyuM che. paraMtu e sthiti lAMbAkALanA abhyAsa pachI prApta thAya che. eTalA mATe vyAsa-bhAgyamAM tene mukta-puruSanI sthiti kahI che. ahIM "mukta puruSa'thI abhiprAya potAnAthI bhinna samAdhi pAda 105 For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puruSa vizeSano Azraya nathI, balba je AtmA mokSano adhikArI banI gayo che, te jIvanamukta ja potAnA cittane dhyeya AtmAnA AkAravALuM banAvI zake che. A prakAre ekAgratathA zuddhacittanuM dhyeya-padArthathI pratibiMbita thaIne tadajanatA= tadAkara pratIta thAya che, tene ja samApatti' kahe che. ke 41 che noMdha - (1) grahaNa IdriyothI abhiprAya cakSu Adi golakothI nathI balka atIndriyazaktithI che. kema ke e golaka (gokhalA) to grAhyanA grahaNathI ja gRhIta thaI jAya che. (2) abhibhUtano Azaya e che ke jayAre cittamAM rAjasa tathA tAmasa guNono prabhAva bilakula nathI raheto tyAre sAttvika zuddha citta dhyeya padArthanA AkAravALuM ja bhAsita thAya che. (3) samApattino artha sam = sArI rIte, A = badhI bAjuthI patti-prApti thavI e artha che. have - samApattinA cAra bheda - tatra zabdArthajJAnavikalpaiH saMkIrNA savitarkA sApati: A kara sUtrArtha - temAM (samApattinA bhedomAM) zabda, artha ane jJAnanA vikalpa=vividha prakArathI navIf) mizrita arthAt bhedamAM abheda tathA abhedamAM bhedanA adhyAsathI (AropathI) e saMkIrNa-mizrita samApatti "savitaka che. arthAt loka vyavahAramAM zabda, artha ane jJAnanuM bhinna bhinna hovA chatAM paNa jo ' (gAya) zabdane sAMbhaLI ne abhedarUpathI traNeyano bodha thAya che. ane savitarkasamApattimAM yogIne zabda, artha ane jJAna traNeyano mizritarUpe pratyakSa thAya che. bhApya anuvAda - jema .' =gAya)e zrotrendriya (sAMbhaLavAno) grAhya dhvanirUpa zabda che. ja.' zabda bodhyA (sAsnAdimAna-gaLAmAM laTakatI godaDI jevI cAmaDIvALuM pazu vizeSa) teno artha che. ane 'nauH' e (gAya padArtha AkAra buddhivRtti) jJAna che. e traNeya vimatta=bhinna bhinna thayelAonuM paNa abhedarUpathI grahaNa jovAmAM Ave che. vibhaktono zabdadharma, arthadharma ane jJAnadharma bhinna bhinna che, tema ja temanA mA=astittva pRthaka pRthaka che. te (viSaya)mAM samApana samAdhine prApta sAttvika zuddha cittavALA yogInI samAdhi- prajJAmAM je "gAya" ItyAdi artha che. te jo zabda, artha, jJAnanA vikSAnuviddha-paraspara bhinna hovA chatAM paNa abheda pratIta thAya to te saMkkIf=mizrita hovAthI saMyukta samapatti=savitarkasamAdhi kahevAya che. bhAvArtha-jayAre yogInuM ekAgra tathA zuddha citta dhyeya sthULa, sUkSma padArthomAM tattadAkAra thavA lAge che, te dizAmAM sthULa viSayothI saMbaddha samApattinA be bheda thAya che- savitarko 106 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane nirvitaka. sUkSma viSayathI saMbaddha samApattionuM varNana (yo. 1/44)mAM karyuM che. ane A sUtramAM sthULa viSayathI saMbaddha savitarka samApattinuM varNana karyuM che. loka-vyavahAramAM sthULa vastuonuM jJAna karavAne mATe je jJAna thAya che te gurumukhaAdithI sAMbhaLIne, zAstrone vAMcIne athavA anumAna AdithI thAya che. temAM jJAnanI prakiyA zabda, artha, tathA jJAna e traNa rUpomAM thAya che. prathama zabda sAMbhaLIne tenA arthano bodha thAya che. te pachI te padArthanuM jJAna thAya che. zabda, artha, ane jJAna traNeya bhinna bhinna hovA chatAM paNa temanuM saMkIrNa (mizraNa) tathA asaMkIrNa rUpa arthAt bhedamAM abhedanuM tathA abhedamAM bhedanuM darzana paNa thAya che. yogAbhyAsI puruSane saMprajJAta samAdhimAM je dazAmAM zabda, artha tathA jJAnanuM saMkIrNa-mizritarUpa pratyakSa thAya che, tene savitaka samapatti kahe che. A dizAmAM yogIne zabda, artha, tathA jJAna traNeya sahabhAvathI abhivyakta thatAM rahe che. laukika pratyakSathI A yogaja pratyakSamAM aMtara e che ke laukika-pratyakSamAM eka krama dekhAya che, paraMtu yogajamAM nahIM. yogaja pratyakSamAM zabda, artha tathA jJAna eka sAthe upasthita rahe che. 42 che noMdha - jema ke jo e zabda dhvanimAtra che. go (gAya) zabdano artha= sAranAdimAna vizeSa prANI che e artha che. ane je A arthanI pratIti che te jJAna che. have - jayAre zabda saMketa ane smRtinI parizuddhi-nivRtti thatAM arthAtu na to zabda saMketa rahe ke na to smRti rahe, A prakAre zrutajJAna (sAMbhaLeluM jJAna) tathA anumAnajJAnano vikalpa bhedothI zUnya thatAM samAdhithI utpanna prajJAmAM potAnA zuddha svarUpa mAtrathI ja upasthita vastu potAnA svarUpanuM bodha karAvavAthI jANI zakAya che. te ucca staranuM pratyakSa che ane te zrutajJAna tathA anumAnajJAnanuM bIja=kAraNa che. kema ke tenAthI sAMbhaLelA athavA anumAnajJAnanI utpatti thAya che. ane e para-pratyakSarUpa darzana=jJAna, zrutajJAna tathA anumAnajJAnanI sAthe utpanna nathI thatuM. eTalA mATe bIjAM pramANothI asaMkIrNa nahI maLeluM (mizra na thayeluM), yogInuM nirvitarka-samAdhithI utpanna jJAna (para-pratyakSa) thAya che. A nirvitarkI samApattinuM AgaLanA sUtramAM lakSaNa batAvyuM che. smRtiparizuddhau svarUpazUnyevArthamAtranirbhAsA nirvita karU sUtrArtha- (mRtiparizuddhI) zabda, artha, jJAnanI mizrita smRtinuM paNa nivRtta thatAM (svarUpazcA va) svarUpa=cittanI grahaNAtmaka rUpathI zUnya jevI (arthamAtra nirmA) phakta padArthanuM jJAna karAvanArI (citta-vRtti sthitinuM nAma) nirvitarkasamApatti che. (A sUtramAM pAchaLanA sUtrathI samApatti padanI anuvRtti Ave che. bhApya anuvAda - je kreta-zabda, artha, jJAna, kRta-zAstranuM jJAna ane anumAnajJAnano vikalpa-bhedonI smRtithI parizuddha=hita, prAhya dhyeya padArthanA samAdhi pAda 107 For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svarUpathI uparaMjita (raMgAyelI) prajJA potAnA grahaNAtmaka prajJA svarUpane choDIne prArthanAtrasvarUpA grAhya padArthanA svarUpane dhAraNa karelI hoya che, te nirvitaka nAmanI HTTtti=samAdhi hoya che. A ja prakAre bIjA AcAryoe paNa) vyAkhyA karI che= [avayavInI siddhi]. vRddhayupama = " pa buddhima 35%oN=1nata' arthAt eka padArthanA rUpamAM namUyamana=e ka buddhi utpanna karanArA, arthAtmA=padArtha rUpa aNupracayavizeSAtmA 'aNunAM pracaya : (sthUlarUpa : pariNAma :) evAtmA svarUpaM yasya' paramANuonA sthaLa pariNAmavALuM vAri paTArarva= gAya Adi athavA ghaTa Adi padArtha to : = lokajJAnanA viSaya che. ane te sthAnavizeSa: = paramANuonA samUharUpa (gAya Adi athavA ghaTa Adi) bhUtasUkSmaUTIFsUkSmabhUto-tanmAtrAo= paramANuono sAdhAra-dharva =samAna rUpathI dharma che. = badhI ja tanmAtrAono dharma che. (koI be cArano nahIM) (paraMtu) AtmamUta: te sthaLarUpa sUkSma-bhUtonA svarUpavALa che (temanAthI bhinna koI padArtha paNa nathI) catta= samUharUpamAM prakaTa thanArA, ghaTa Adi dhULarUpa phaLathI je manI (ghaTa AdinI) sattAnuM anumAna karAya che. svavyaJjakAJjanaH = 'svavyaJjakena kAraNenAJjanaM prakaTIkaraNaM yasya arthAt // 29 // bhUta sUkSmabhUto (paramANuo)nA rUpathI je prakaTa thAya che, evuM sthULarUpa (avayavI) utpanna thAya che ane kapAla Adi anya dharmonA abhivyakta thatAM arthAta ghaTa AdinA TukaDe TukaDA thaI jatAM ghaTa Adi rU5 chupAI jAya che. te A sUkSmabhUtonuM dhULarUpa) ghaTa Adi padArtha "avayavI'nA nAmathI kahevAya che. ane je ekabuddhivALA, mAnasthULa rUpa (mo) maf = ane atizaya nAnuM che, sparzavAna=paNa IdriyothI grahaNa karavA yogya hovAthI, sparza guNavALuM, ziyAtharvava: = jaLa Adi dhAraNarUpa kriyAnuM sAdhaka nitya ane TukaDe TukaDA thavAthI dharmAntara vyakta thavAthI nAza thanAruM che. te avayavI" kahevAtA (ghaTa Adi padArtho dvArA)thI lokamAM vyavahAro karavAmAM Ave che. (avayavIne na mAnanArAonuM khaMDana) - jenA matamAM te paramANuonuM dhULarUpa avayavI vastu=sattAhIna che, tenA matamAM kAraNabhUta sUkSma paramANu to anuttama upalabdhi (pratyakSa)ne yogya nathI (a) kavitvastha abhedarUpa avayavInI sattAnamAnavAthI taQpratiSThama=padArthanA nijarUpamAM badhuM jJAna apratiSThita ja kahevAze eTalA mATe pravepA=bAhulyathI sarvamevaka badhuM ja jJAna nIvavivita) mithyA thaI jaze ane tyAre jJAnano viSaya (avayavI ghaTa Adi) na hovAthI yathArthajJAna paNa zuM thaze? (kevI rIte thaze?) vAstavamAM je je (padArtha) upalabdha thaI rahyo che, te te avayavInA rUpathI kahyo che. eTalA mATe (avayavothI bhinna) "avayavI' nAmano ghaTa Adi padArtha avazya che, je mahattvAdi=moTo, nAno vagere vyavahArano viSaya thAya che ane te ja avayavI nirvitaka samApattino 108 yogadarzana - - - -- - --- - - For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya dhyeya-viSa =AlaMbana bane che. bhAvArtha - (1) A sUtramAM cittanuM ekAgra tathA zuddha thatAM nirvitaka samapattinuM svarUpa batAvyuM che. savitarka ane nirvitarkomAM taphAvata e che ke joke e baMne samApattio sthULa dhyeya viSayonA AkAravALI ja jaNAya che, paraMtu savitarkamAM gAya, ghaTa Adi dhyeya padArthonI zabda, artha ane jJAna traNeyanI saMkIrNa mizritarUpanI smRti rahe che. jayAre nirvitamAM cittanI ekAgratA uccastaranI hovAthI cittanuM potAnuM svarUpa zUnyanI jema thaI jAya che. eTalA mATe, zabda, artha ane jJAnanI mizrita smRti na rahevAthI te padArtha mAtra ja bhAsita thAya che. abhiprAya e che ke A dizAmAM padArthanA vAcaka zabdanI smRti ane grahaNa karanArAM cittanuM svarUpa nivRtta jevuM thaI jAya che. cittanI A sthitine nirvitarkI samApatti' kahe che. (2) A sUtramAM je svapazcAdya padono pATha che. ahI svarUpa zabdano abhiprAya grahaNa karanAruM citta che. A dizAmAM cittanI sattAno abhAva nathI thato, balka dhyeya padArthamAM A prakAre tadAkAra thaI jAya che ke tenuM potAnuM grahaNAtmaka svarUpa pratIta nathI thatuM. jo cittano A dazAmAM abhAva mAnI levAmAM Ave to yogAbhyAsIne dhyeya padArthanuM jJAna paNa na thaI zake. A artha mAtra jJAnane vyAsa-bhAyamAM para-pratyakSa-uccastaranuM kahyuM che tene "yogaja-pratyakSa" paNa kahI zakAya che. (3) A yogaja pratyakSanA viSayamAM vyAsa munie keTaluMka spaSTIkaraNa paNa karyuM che. A para-pratyakSa jJAna zrata zAstra (zabda pramANa) ane anumAnanuM kAraNa hoya che. te ja pratyakSa jJAnathI (sAmAnya mANasone yogI puruSoe racelAM zAstrone vAMcIne) arthatattva viSayaka zabdapramANajanya jJAna tema ja AnumAnika jJAna thAya che. e zabda pramANa tathA anumAna pramANa te para-pratyakSa jJAnamAM sIdhuM sahAyaka nathI thatuM. eTalA mATe A jJAnane bIjAM pramANothI asaMkIrNa-amizrita kahyuM che. (4) A nirvitarka-samApattinI dazAmAM je dhyeya ghaTa Adino AbhAsa thAya che. tene darzanakAroe "avayavI" nAmathI kahyo che. e avayavI aneka avayavonA saMghAtarUpa hoya che. sAmAnya mANasa jayAre koI avayavIne jANe che to te pahelAM eka bhAganuM ja pratyakSa karIne anumAnathI bIjA bhAgone jANI zake che. paraMtu yogI A dazAmAM pahoMcIne saMpUrNa avayavIne yogAbhyAsathI jANI le che. (5) keTalAMka AcAryo "avayavI'nI koI sattA ja nathI mAnatA. vyAsa bhASyamAM temanI mAnyatAnuM khaMDana karIne eka avayavInuM pratipAdana karyuM che. joke avayavI potAnA sUkSma kAraNono eka samUha hoya che, paraMtu tene aneka paramANurUpa paNa nathI kahI zakAtuM. e avayavI sUkSma kAraNothI utpanna thaIne paNa potAnA eka bhinna svarUpavALuM hoya che. ane potAnA svarUpa (ghaTanAM ThIkarAM vagere)nA prakaTa thatAM prakaTa thAya che ane te svarUpano nAza thaI jatAM nAza thaI jAya che. eTalA mATe ghaDAnA cUrecUrA thaI jatAM jayAre samAdhi pAda 109 For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tenuM svarUpa nAza pAme che, to koI paNa tene ghaDo nathI kahetuM. A saMghAtarUpa avayavI eka mahAna athavA sUkSma, sparzavALuM, kriyAguNayukta ane anityarUpamAM lokamAM vyavahAra thAya che. eka avayavIne na mAnavAnA pakSamAM dopa lagAvatAM vyAsamuni lakhe che ke (1) e mAnyatA samasta lokavyavahAra tathA zAstrIya pramANothI viruddha hovAthI satya nathI. jema ke jaLa bharavAnuM kArya vagere ghaDA AdithI saMpanna thAya che, te paramANu-paMcathI kadApi nathI thaI zakatuM. (2) ane je para-pratyakSa jJAna yogIne thAya che, te paNa mithyA thaI jaze kema ke nirvitaka samapattimAM yogIne ghaTa Adi eka padArtha viSayanuM jJAna thAya che. te ekatvabodhaka jJAna vAstavika na hovAthI mithyA ja kahevAze. kema ke yogInA A dazAmAM dhyeyaviSayo sthULabhUta (bhautika dravyo hoya che ane sUkSmabhUta atIndriyahovAthI upalabdha nathI thaI zakatA. temano samUha (avayavI)nI sattA svIkAra na karavAthI yogIne thanArA ekatvabodhaka jJAna mithyA thaI jaze. mATe eka avayavIne mAnyA vinA loka-vyavahAra tathA samyaka jJAna nathI thaI zakatuM. A 43 mAM noMdha - (1) parizuddhi zabdano artha prakaraNa anukULa artha che. sarvathA nAza thavo=nivRtta thavuM. (2) nirvitarka samApattino viSaya bhinna bhinna paramANu na hotAM, eka avayavI hoya che. (3) ahIM bhAgyakAre ghaTa Adi padArthone paramANuothI bhinna batAvIne 'mAtmapUta zabdathI abhinnabatAvyo che. (4) anityathI abhiprAya prAdurbhAva-tirobhAva thanArAthI che. etayaiva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA vyaRvyAd 4jo. sUtrArtha - ( va) A savitarka-nirvitaka samApattinA vyAkhyAnathI ja (vivAra nivA2A ) suvicArA ane nirvicArAnI vyAkhyA samajavI joIe, savitaka -nirvitakano dhyeya viSaya sthaLa hoya che. paraMtu sUkSmaviSayA) savicArA-nirvicArAmAM dhyeya viSaya sUkSma hoya che e emanAmAM bheda che. bhApya anuvAda - (savAra) temAM je pheza=sthAna jayAM besIne gaMdha AdinuM grahaNa karavAmAM Ave, na = je vakhate gaMdha AdinuM grahaNa karavAmAM Ave, nimitta = je vastunA dvArA gaMdha Adi levAya, e traNenA anubhavathI saMbaMdha maLyAdha = prakaTa dharmavALA = sAkSAt yogaja pratyakSano viSaya bananAruM pUtaQcaMdana Adi pAMca mahAbhUtonuM sUkSma tattva=gaMdha tanmAtrA AdimAM je samapatti te vastunA dharmomAM tadrupa thavuM che, te "savicArA' kahevAya che. temAM paNa pravuddhiniTsa-eka buddhithI grahaNa thanArI (arthAta je vastu dvArA jo gaMdhatanmAtrAno abhyAsa karAto hoya, to tenI rUpatanyAtrA, rasata~AtrA AdimAM cittanuM na lAgavuM, phakta gaMdhanuM ja grahaNa karavuM, te yogadarzana 110 For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ja prakAre rasatanmAtrAnA abhyAsamAM rasamAM ja mana rahe, ItyAdi) tathaviziSTaRvastunA koI paNa dharma vizeSane ja prakaTa karanArI gaMdhatanmAtrA Adi pAMca mahAbhUtonAM sUkSma tattvonuM AlaMbana samAdhi prajJAmAM upasthita rahe che. nivavIra) je sarvathA=badhA prakArathI sarvata: = badhI bAjuthI zAntiH bhUtakALa ta= vartamAna tathA bhaviSyakALa, tathA deza, nimitta AdinA samasta dharmothI saMveddhaaspaSTa hotAM badhAM ja kAryarUpa dharmomAM anugata thanArA, badhA ja dharmanA kAraNarUpa tanmAtrA Adi sUkSma bhUtomAM samapatti tadrupatA hoya che. te nirvicArA' kahevAya che. evAM svarUpavALA gaMdhatanmAtrA Adi sUkSmabhUta A ja svarUpathI AlaMbana banelAM hovAthI ja samAdhikALanI prajJAnA svarUpane 3pafjhatatanmaya karI de che. ane jenAthI samAdhi prajJA potAnA svarUpanI pratIti na karatI hoya tema, jayAre marthanatri dhyeya arthanA ja rUpavALI thaI jAya che, tyAre "nirvicArA' samApatti kahevAya che. temanAmAM dhULa vastune viSayo banAvanArI savitarko ane nirvitaka samApattio hoya che. tathA sUkSma vastune viSaya banAvanArI vicAro ane nirvicArA samApattio hoya che. A prakAre A nirvikarmA samApati dvArA ja baMne = nirvitarko ane nirvicArA samApattionI virutvadAna = bheda zUnyatA = deza, kALa, nimitta Adi bhedothI zUnyatA batAvI che. bhAvArtha - yogIno dhyeya-viSaya jayAre sthULa hoya che, tyAre savitarko tathA nirvitarka nAmanI samApattio hoya che (thAya che). ane jayAre ekAgratAnI sthiti unnata thatAM dhyeya-viSaya sUkSma thaI jAya che. tyAre vicArA, nirvicArA nAmanI samApattio thAya che, paraMtu je bheda savitaka tathA nirvitakamAM che, tevA ja bheda savicArA tathA nirvicArAmAM che. arthAta jema savitarkasamApattimAM zabda, artha ane jJAnano bheda banI rahe che, ane nirvitakamAM arthamAtranI ja pratIti thAya che tevI ja rIte vicAra samApattimAM sUkSma dhyeya viSayano zabda, artha, jJAnanI sAthe deza=sthAna (upara, nIce ahIM-tahIM Adi)nI kALa=vartamAna bhUta-bhaviSyanuM tathA tenuM kAraNa tanmAtrA AdinuM ciMtana vartamAna rahe che ane nirvicArA samApattimAM sUkSma dhyeya viSayanuM zabda, artha, jJAna tathA deza, kALa, nimittanA bhedanI nivRtti thavAthI phakta sUkSma artha mAtra ja dhyAnano viSaya hoya che. te 44 che noMdha - savicArA tathA nirvicArAmAM aMtara e che ke savicArAmAM dhyAnano viSaya sUkSmabhUta gaMdhatanmAtrA Adi zabda, artha, jJAna, deza, kALa, nimittathI saMkIrNa (mizrito rahe che. jayAre nirvicArAmAM dhyAnano viSaya zabda, jJAna, deza, kALa nimittanA ciMtananI nivRtti thaI arthamAtra ja rahe che. joke zabda, jJAna, deza, kALa Adi badhA dharma dhyeya viSayamAM aMtanihita rahe che. paraMtu te arthamAtranA dhyAnakALamAM UbharatA nathI, dabAyelAM rahe che have - prAkRtika padArthonI sUkSmatAnI caramasImA - samAdhi pAda 111 For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkSmaviSayatvaM cAliGgaparyavasAnam // 45 // sUtrArtha - pUrva sUtramAM savicArA-nirvicArA samApattiono dhyeyaviSaya sUkSma batAvyo che (2) ane sUkSmaviyatvaF) e sUkSma vipayatA (tiparyavasAnama) aliMga=mULa prakRti parvata hoya che. bhApya anuvAda - pRthvInA ag=paramANuno sUkSma viSaya gaMdhatanmAtrA che. jaLanA paramANuno sUkSma viSaya rasatanmAtrA che. agninA paramANuno sUkSma vipayarUpatanmAtrA che. vAyunA paramANuno sUkSma viSaya sparzatanmAtrA che. ane AkAzanA paramANuno sUkSma vipaya zabdatanmAtrA che. te badhI tanmAtrAono sUkSma viya ahaMkAra. A ahaMkArano paNa sUkSma viSaya utaVIEWtra=mahattattva che. A liMgamAtra=mahattattvano paNa sUkSma viSaya gati =avyakta prakRti che. A avyakta prakRtithI sUkSma kazuM nathI. (prazna) nizcayathI (avyakta prakRtithI) sUkSma puruSa-paramAtmA che? (uttara) ThIka che. puru5 prakRtithI sUkSma che. paraMtu jevI utA=mahattattvathI tA=avyakta-prakRtinI sUkSmatA che, tevI ja sUkSmatA (vyakta ke avyaktanI sarakhAmaNImAM) puruSanI nathI, kema kepuruSa utA=mahattattvanuM anvayaRT=upAdAna kAraNa nathI. hetunimitta kAraNa to che. eTalA mATe prathAne = prakRti tattvamAM nitizaya = atulanIya (sarakhAvI na zakAya tevI) sUmatA kahI che. bhAvArtha- (ka) A sUtramAM aliMga' padamULa prakRtine mATe Avyo che. jelIna=aMtarpita arthano bodha karAve, te liMga hoya che. pratyeka kArya padArtha tenA kAraNanuM liMga (oLakhANa) cihna hoya che. kema ke kAryane joIne tenA adazya nahIM dekhAtA) kAraNanuM jJAna thAya che. ane kAryathI kAraNa sUkSma hoya che. AnAthI pahelA sUtramAM savicArA nirvicArA samApattiono dhyeya-viSaya sUkSma kahyo che. yogI A samApattino abhyAsa karatAM karatAM mULa prakRti sudhI pahoMcI zake che. vyAsabhApyamAM mULa prakRtinAM vibhinna sthULa kAryone batAvyAM che. arthAtu pRthvI Adi aNu sUkSmabhUto (tanmAtrAo)nA kArya che. sUkSma bhUta ahaMkAranuM kArya che. ahaMkAra mahattattvanuM kArya che. ane mahattattva mULa prakRtinuM kArya che. mATe upAdAnamUlaka A kArya-kAraNa paraMparAmAM prakRti mULa kAraNa che, ane tenuM kAraNa koI nathI. (kha) joke purupa Atmatattva prakRtithI paNa sUkSma che. paraMtu upAdAnamUlaka A kArya-kAraNa (sthULa-sUkSma) paraMparAmAM tenuM parigaNana nathI karyuM. kema ke purupa nirvikAra che. tenuM kArya koI padArtha nathI athavA A prakAre kahevuM joIe ke puruSa koInuM upAdAna kAraNa nathI. ahIM koIneya e prakArano saMdeha na thaI jAya ke prakRtithI sUkSma koI padArtha nathI. eTalA mATe vyAsa bhAgyamAM spaSTa kahyuM che ke prakRtithI sUkSma purupa Atmatattva che. paraMtu te liMgAnDayikAraNa=upAdAna kAraNa nathI, nimitta kAraNa to che. mATe upAdAna kAraNanI draSTithI pradhAna=prakRtine niratizaya sUkSma kahI che. 112 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ga) sUtrakAre (yo. 1/17)mAM saprajJAta samAdhinA vitarka, vicAra, AnaMda ane asmitA ema cAra bheda batAvyA che. temanAmAM virtakamAM dhyeya viSaya sthULa ane vicAramAM sUkSma hoya che. temanAthI unnatatara sthiti AnaMda ane asmitAnI che. AnaMdamAM rajoguNa tathA tamoguNa kSINa thavAthI sattvaguNanuM prAdhAnya (mukhyatA rahe che. paraMtu A dazAmAM paNa dhyeya sUkSma prakRti ja hoya che ane amitAmAM ekAtmikA saMbiMdu eka potAnA AtmAnI pratIti thAya che. samprajJAta samAdhinI A aMtima dazAmAM paNa zuddha Atmatattva dhyeya nathI hotuM kema ke A dazAmAM prajJAthI abhibhUta AtmA dhyAnano viSaya hoya che. paraMtu AtmasAkSAtkAranI jhalaka sAdhakane avazya prApta thaI jAya che. (gha) A sUtranA bhAgyamAM purupa=paramAtmAthI bhinna prakRttinI sattA mAnI che ane paramAtmAnA svarUpane paNa spaSTa karyuM che ke te nirvikAra tathA prakRtinA kAryarUpa karavAmAM nimitta kAraNa che. tenAthI spaSTa che ke paramAtmA sRSTinA kartA che. 5 4pa che noMdha - (1) kAryanI apekSA kAraNa sUkSma hoya che. ahIM kArya kAraNanA kramathI ja sUkSmatAnuM varNana karyuM che. pRthvI Adi mahAbhUtonuM kAraNa sUkSmabhUta=pAMca tanmAtrAo che. sUkSmabhUtonuM kAraNa ahaMkAra, ahaMkAranuM kAraNa mahattattva, mahattattvanuM kAraNa sattva, rajasa, tamasarUpa prakRti che. e vyavasthA upAdAna kAraNanA viSayamAM samajavI joIe. (2) aniM1= kArya potAnA kAraNanuM bodhaka hovAthI liMga che. prakRtinuM koI kAraNa nathI, mATe te aliMga che. tA eva sabIja : samAdhiH // 46 // sUtrArtha - (va) e cAreya savitarka Adi samApattio ja (vIga :)="vIne nijhena vartana ti navIna : prakRtinA AdhAravALI hovAthI sabIja samAdhi samprajJAta samAdhio che. bhApya anuvAda - e cAreya samApattio savitaka, nirvitaka, savicArA, nirvicArA nAmanI cAreya samAdhio ja udarvatuvInA : = bAhyavastu bIjavALI= bAhya AlaMbanavALI che. eTalA mATe samAdhi paNa sabIja che. temanAmAM dhULa vastumAM savitarka tathA nirvitarka samApatti samAdhi rahe che. ane sUkSma vastumAM savicAra tathA nirvicAra samApatti samAdhi rahe che. A prakAre sabIja (samprajJAta) samAdhi cAra prakAranI kahevAya che. bhAvArtha - upara saMprajJAta samAdhinA je bheda gaNAvyA che, te badhAmAM bIja=kAraNa (prakRti-saMyoga)sAdhakanI sAthe banelo rahe che. sAdhaka sAttvika cittavRttinA AzrayathI A stara sudhI pahoMcI zake che. mATe baMdhananuM kAraNa=prakRti saMyoga baneluM rahevAthI saMprajJAta yogane "sabIja' kahe che. e 46 . samAdhi pAda 1 13 For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirvicAravaizAro'dhyAtmaprasAdaH // 47 // sUtrArtha- vivArezara) pUrvokta nirvicArA samApatti vadhAre nirmaLa thatAM yogIne (adhyAtmaprabhA :) AMtarika prajJAloka=buddhi prakAza prakaTa thaI jAya che. bhApya anuvAda (rajoguNa tathA tamoguNanI) azuddhirUpI AvaraNa karanArA maLathI rahita, prakAzasvarUpa sAttvika cittanuM je rajoguNa tathA tamoguNanA prabhAvathI rahita svaccha (nirmaLa) sthitivAda = niraMtara sthira banI rahevuM (ekAgratAnI dhArA) che, te vaizAradya' kahevAya che. jayAre nirvivAra, samaze ) nirvicAra samApattivALI saMprajJAta samAdhinuM A vaiJradya nirmaLarUpa prakaTa thaI jAya che arthAt niraMtara citta ekAgra tathA sAttvikarUpa baneluM rahe che, tyAre yogIne madhyAtmapracitta (buddhi)nI nirmaLatA prApta thAya che. (te adhyAtma prasAda kevo che?) mUtAIviSaya = yathArtha viSayaka (kalpanA AdithI zUnya) ninurodhI kramanI pratIti rahita eka ja kALamAM chuTa = zuddha prajJAsto : = buddhi prakAza prakaTa thaI jAya che. ane evuM kahyuM paNa che - prajJA adhyAtmaprasAda=cittanI nirmaLatAne prApta thaIne ane (azonga ) zoka AdithI rahita prajJa:) buddhimAna yogI zoka karanArAM bIjAM ayogI manuSyone evI rIte jue che, jema zatartha parvata para sthita manuSya nIce bhUmi para sthita manuSyone jue che. bhAvArtha-A sUtramAM "prasAda' padano artha che - cittavRttinI nirmaLatA tathA ekAgratA. nirvicArA - samApatti sUkSma viSayavALI kahI che ane jayAre tenI unnata dazAmAM sAdhakanI citta sthiti evI thaI jAya che ke rajoguNa tathA tamoguNanA prabhAvathI rahita sattvaguNa mukhya hovAthI azuddhirUpI maLathI pRthapha ane cittavRttinibaMdharUpe ekAgra thaI jAya che, tyAre sAdhakane adhyAtmaprasAda prApta thAya che. arthAt tenI buddhivRtti evI zuddha thaI jAya che ke eka ja kALamAM (vakhate) padArthono yathArtha bodha karAvanArI thaI jAya che. tenuM jJAna bhrAnti rahita hovAthI zoka Adi duHkhonA prabhAvathI rahita thaI jAya che ane tene A unnata svarUpano bodha evo ja thavA lAge che ke jema koI buddhimAna puruSa parvatanA zikhara para caDhIne bhUmi para rahelA, trividha duHkhothI yukta ane zoka AdithI prabhAvita manuSyone joI rahyo hoya. 47 mA noMdha - jemAM krama hovA chatAM paNa kramanI pratIti na hoya evA eka ja kAryamAM thanArA prajJAlokane "kramAnanurodhI' kahe che. have - adhyAtmaprasAdanI dazAmAM yogInI prajJAnuM vizeSa nAma - RtambharA tatra prajJA // 48 // sUtrArtha - (12) te prajJAlokanA prakaTa thatAM yogInI prajJA (RtaMbharA) trata- satya vipatti dhArayatati saT arthAt satyane dhAraNa karanArI thaI jAya che. 114 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda-te nirvicAra samAdhimAM adhyAtmaprasAda prApta thatAM) ekAgra cittavALA yogInI je prajJA prakaTa thAya che, tenuM nAma "RtaMbharA' hoya che. ane te nAma sArthaka che. kema ke te (artha anusAra) ta=satyane ja dhAraNa kare che. A prajJAmAM viparyA-mithyA athavA viparIta jJAnanI gaMdha paNa nathI hotI. ane A viSayamAM kahyuM paNa che - A gAmaveda zAstronA zravaNathI, anumAna-anumAna-pramANathI, athavA mananathI, dhyAnasirasa dhyAnanA abhyAsathI (nididhyAsana dvArA)e traNeya prakArothI buddhine prakRSTa banAvato sAdhaka 3ttama yo=asaMprajJAta samAdhine prApta kare che. bhAvArtha-saMprajJAta yoganI nirvicArA samApattimAM cittanI jayAre UMcI nirmaLatA tathA ekAgratA thaI jAya che, tyAre je viziSTa buddhivRtti pedA thAya che tene "RtaMbharA' kahe che. A zabdathI ja prajJAnI vizeSatAno bodha thaI rahyo che ke e satyane ja grahaNa kare che. temAM viparIta jJAna lezamAtra paNa nathI hotuM. A RtaMbharA-prajJAnI sahAyathI ja yogI uttamayoga=asaMprajJAta samAdhine prApta karavAmAM samartha thaI jAya che. 48 have - ane te RtaMbharA prajJA pachI - zrutAnumAnaprajJAbhyAmanyaviSayA vizeSArthatvAt // 49 // sUtrArtha - A sUtramAM pUrva sUtrathI 'RtaMbharA" prajJAnI anuvRtti Ave che. RtaMbharA prajJAnI vizeSatA e che ke - e prajJA (zrutAnumAna prajJAkhyAma) zrata prajJA=Agama pramANajanya ane anugama pramANajanya prajJAthI (viSaya)bhinna viSayavALI hoya che. kema ke vizeSArtha7Ita) Agama ane anumAnathI padArthonuM sAmAnyajJAna ja thAya che. paraMtu RtaMbharA prajJAthI padArthonA vizeSarUpanuM jJAna thAya che. jema ke Agama AdinI dvArA je(=gAya) zabdano je artha jANavAmAM Ave che, te gAyamAtramAM sAmAnya rIte lAgu paDe che. paraMtu jyAre draSTA gAyane pratyakSa joI le che, tyAre gAyanA vizeSarUpane paNa jANI le che jenAthI draSTA (jonAra) bIjI gAyothI bhinnatA jANIne vizeSa=bhedaka guNane paNa jANI le che. bhApya anuvAda - je kRta (sAMbhaLelu)= Agama pramANajanya jJAna che te sAmAnya aMzane viSaya banAve che. mATe Agama pramANathI vizeSarUpa nathI kahI zakAtuM, kema ke vizeSavALA aMzano zabdathI saMketa nathI karavAmAM Avyo. (arthAt zabda dvArA karela arthano saMketa tenA vizeSarUpane abhivyakta nathI karI zakato.) te ja pramANe anumAna pramANajanya jJAna (vastunA) sAmAnya aMzane ja viSaya banAvanAra hoya che. jema ke jemAM prApti = sthAnAntara (bIjA sthAnamAM) javAno guNa che, temAM gati avazya che ane jemAM pratiH = jemAM pahoMcavAno guNa nathI, temAM gatizIlatA nathI, evuM anumAnathI kahevAya che ane anumAna dvArA sAmAnya aMzathI ja pasaMdIra = jJAnanI samApti thaI jAya che. eTalA mATe Agama ane anumAna pramANano viSaya koI paNa vastuno vizeSa aMza nathI hoto. samAdhi pAda 115 For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkSma vyavadhAnavALI (chupAyelI) athavA dUranI vastunuM nopratyakSa=pratyakSa pramANathI ja grahaNa nathI thatuM ane na to ema kahI zakAtuM ke vastunA vizeSa aMzanuM jenuM laukika pramANothI grahaNa nathI karI zakAtuM, abhAva ja che. eTalA mATe e vizepa aMzanuM samAghiprajJA=RtaMbharA prajJAthI ja grahaNa thAya che. pachI bhale te vizepa aMza pAMca mahAbhUtonAM sUkSma-tattvo saMbaMdhI hoya athavA puruSa-jIvAtmA-paramAtmA saMbaMdhI hoya eTalA mATe e RtaMbharA prajJAno Agama ane anumAna prajJAthI bhinna (judo) viSaya hoya che kema ke te vizeSa aMzano bodha karAve che. bhAvArtha - (ka) AnAthI pUrvasUtramAM yogaja RtaMbharA-prajJAnuM kathana karavAmAM AvyuM che, jenA dvArA yogI sUkSma tathA atIndriya padArthone yathArtha rUpamAM jANI le che. jo e jJAna pratyakSa Adi pramANo tathA zAstrothI thaI zakatuM hoya to pachI A prajJA prAptine mATe zuM kAma ATalo badho kaThora zrama (yoga sAdhanA) karavo joIe ? tenuM samAdhAna A sUtramAM karavAmAM AvyuM che. A sUtramAM "zruta' (sAMbhaLeluM) zabdathI zabda-pramANano nirdeza karavAmAM Avyo che. (kha) dareka padArthanuM rUpa sAmAnya tathA vizeSa ema be prakAranuM hoya che. sAmAnyarUpa te ja prakAranA bIjA padArthomAM rahe che. ane vizeSarUpa e che ke je sAmAnyarUpanA hovA chatAM paNa bhedaka viziSTa nijIrU5 (tenuM potAnuM) hoya che. jema ke - (gAya) zabda pazu vizeSa jAtine sAmAnyarUpe batAve che. paraMtu koI gAya-vizepanuM jayAre kArya thAya che, tyAre tenI vizeSarUpatrakALI, pILI, pAtaLI vagerethI vyavahAra thAya che. (ga) zabda pramANa ane anumAna pramANathI je jJAna thAya che, te padArthanA sAmAnyarUpanuM ja hoya che. paraMtu vizeSa rUpanuM nahI. kema ke gurumukha vagerethI sAMbhaLelo zabda je arthano bodha karAve che, te tenA vizeSarUpanI abhivyakti (oLakha) nathI karI zakatuM. jema ke koIe "gAya" padathI gAya pazu vizenI jANakArI to prApta karI lIdhI paraMtu jayAM sudhI tene sAkSAt nathI joto, tyAM sudhI teno saMdeha (zaMkA) dUra nathI thato. A prakAre anumAna jJAna paNa che. jema ke pahelAM ApaNe jANIe chIe ke gati vinA koI padArtha sthAnAntaramAM eka sthAnathI bIjA sthAne) nathI jaI zakato. tyArapachI ApaNe je devadattane keTalAka divasa pahelA kAzImAM joyo hato, tene pharIthI dilhImAM joIne devadattanI gatinuM jJAna thayuM. paraMtu e sAmAnya jJAna ja che, vizeSa nahI. ane jayAre draSTA pratyakSa joI le che, tyAre tene vizeSarUpano bodha thavAthI brAnti (gera samaja)nuM nirAkaraNa thaI jAya che. (gha) jo ahIM koI ema kahe ke pratyakSa pramANathI vizeSarUpano bodha thavAthI RtaMbharAtra prajJA prAptine mATe yogasAdhanA nirarthaka che, evI AzaMkA karavI paNa nirarthaka che, kema ke je padArtha atIndriya, sUkSma, dUrasthAne tathA chUpAyelo che, temanuM bAhya-pratyakSa saMbhava nathI ane te padArthono abhAva che ema paNa nathI kahI zakAtuM. mATe e padArthonA 116 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizepa rUpane jANavAne mATe, A samAdhi prajJAnI ghaNI moTI jarUriyAta che. tenA sivAya sUkSma-padArthonA vizeSarUpano tathA Atmatattvano sAkSAtkAra nathI thaI zakato. mATe samAdhiprajJAne zabda Adi pramANothI bhinna viSaya hovAthI prApta karavo yogIne mATe parama Avazyaka che. A 49 che noMdha - ahIM vedanA jJAnane sAmAnya kahevAno e abhiprAya nathI ke vedanuM jJAna apUrNa che athavA adhUruM che. vedajJAna nibrAnta tathA pUrNa che. paraMtu jJAnanI pUrNatA cAra prakAranI hoya che. (1) AgamakALa=guru mukhathI bhaNavuM (2) svAdhyAyakALaHsvayaM manana karavuM (3) pravacanakALa bIjAne zIkhavavuM athavA upadeza karavo (4) vyavahArakALa=vyavahAramAM (AcaraNamAM) lAvavuM. jema ke - gurumukhathI je jJAna prApta karyuM che, te pUrNa hovA chatAM paNa vyavahArakALa sudhInI vidhio vinA apUrNa che. te ja rIte vedanuM jJAna tyAM sudhI adhUruM che ke jyAM sudhI yogAbhyAsa vagere dvArA tene AcaraNamAM na lAvavAmAM Ave. ahIM vyAsa-munino paNa e ja Azaya che. have - samAdhi-prajJA=RtaMbharA prajJA prApta thatAM yogIne RtaMbharA prajJA dvArA navA navA saMskAro pedA thAya che. tajja : saMskAro'nyasaMskArapratibandhI // 50 // sUtrArtha - tijJa ) e RtaMbharA prajJAthI utpanna saMskAra ) saMskAra anya saMskAra pratibandhI) samAdhi virodhI vyutthAna = (sAmAnyadazA)nA saMskAronA vadha=rokanArA hoya che. bhApya-anuvAda - samAdhijA RtaMbharA prajJAthI utpanna saMskAra bIjA vyutthAna-saMskAra (samAdhi virodhI saMskAro) tathA temano Azaya=vAsanAne, vadhate potAnA kArya karavAmAM asamartha karI de che. yutthAna=samAdhi virodhI saMskAronA vane nAza thavAthI temanAthI utpanna thanArI pratItio (jJAna) nathI thatI. te pratItio (jJAna)nA nirodha thatAM samAdhinI upasthiti thaI jAya che (lAgI jAya che). te samAdhithI samAdhijJAjJika samAdhijanya prajJA (RtaMbharA prajJA) ane tyAra pachI prajJAthI utpanna saMskAra (utpanna)thaI jAya che. A prakAre navA navA saMskArono Azaya samUha pedA thavA lAge che. ane temanAthI samAdhijA prajJA ane te prajJAthI saMskAra pedA thAya che. (prazna) A prajJAthI utpanna saMskArono samUha cittane sAdhAra=potAnA kartavya bhogonukha vRttivALo zuM nathI karato? (uttara) te samAdhi-prajJAthI utpanna saMskAra avidyA Adi lezonA nAzanuM kAraNa hovAthI cittane dhikkAra viziSTa sAdhikAra=bhogonukha vRttivALA nathI karatA. kema ke te prajJAkRta saMskAra cittane potAnAM kAryathI = bhogonukhavRttithI judA karI de che ane cittanI kriyAo vyatiparyavasAna-viveka-khyAti paryata ja hoya che (rahe che). arthAta vivekAti siddha thaI jatAM cittano badho vyavahAra samApta thaI jAya che. samAdhi pAda 1 17 For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha - jayAre yogInuM citta niraMtara abhyAsa karatAM karatAM ekAgratAnA UMcA stara sudhI pahoMcI jAya che, tyAre yogIne yathArtha-bodha karAvanArI RtaMbharA prajJA prApta thaI jAya che. tyAra pachI e prajJAthI AdhyAtma viSayavALA evA prabaLa saMskAra utpanna thAya che ke je vyutthAna saMskAro-samAdhi virodhI saMskArone rokI de che. temanAthI te saMskArothI thanArI vyutthAnakALanI pratItio (jJAna) tathA vAsanAo samApta thaI jAya che. ane e samAdhiprajJAthI utpanna saMskAra eTalA badhA baLavAna hoya che ke temane vyutthAna saMskAro rokavAmAM samartha nathI thaI zakatA. tenuM kAraNa e che ke RtaMbharA prajJAthI yathArtha bodha thAya che. badhI ja bhrAntio (gerasamajo) samApta thaI jAya che. eTalA mATe A samAdhija prajJAthI lezo samULa nAza pAme che. kema ke lezonuM mULa kAraNa avidyA hoya che ane yogInA cittane A samAdhi-prajJAthI utpanna saMskAra viSayone bhogavavA tarapha javAmAM zithila (DhIlA) karI de che. eTalA mATe A saMskArothI citta bhogo tarapha pravRtta nathI thatuM ane bhogonI bhAvanA nitAMta zAnta thaI jAya che. che 50 have - RtaMbharA prajJAthI utpanna saMskAronA samUhanuM zuM phaLa hoya che? tasyApi nirodhe sarvanirodhAnnirbIja : samAdhiH // 51 // sUtrArtha - (tathApi nive) e RtaMbharA prajJAjanita saMskArono paNa nirodha karI detAM sarva nirodhata) samasta saMskArono nirodha thavAthI (cittanI sAthe ja prakRttimAM laya thavAthI) (nirvAna: samAdhi) bAhya vastunA AlaMbanathI rahita asaMprajJAta nAmanI samAdhi siddha thAya che. bhApya anuvAda - te (nirvAnA ) phakta samAdhi prajJA (RtaMbharA prajJA)nI ja virodhI nathI, paraMtu te prajJAthI utpanna saMskArono paNa virodha kare che. kayA kAraNathI nirodha kare che ? nirodhajanya saMskAra samAdhijanya saMskAro (RtaMbharAprajJAjanya saMskAro)ne paNa bAdhita kare che-dabAve che=nAza kare che. (ahIM e prazna utpanna thAya che ke zuM nirodhathI paNa saMskAra utpanna thAya che? teno uttara bhANakAra Ape che) nirodha avasthAmAM kALakramanA anubhavathI nirodhakAlIna cittamAM utpana saMskAronI sattA anumAna pramANathI jANI zakAya che. (have ahIM pharIthI prazna utpanna thAya che ke A nirodhajanya saMskArono virodha zenAthI thAya che? zuM e nirodhajanyasaMskAra cittamAM banelA ja rahe che? bhApyakAra tenuM samAdhAna kare che) (gusthAna-nirodhamafdhamalai) vyutthAna saMskArono virodha karanArI asaMprajJAta samAdhimAM utpanna (vA maLe: saMre sada) mokSa prApta karAvanAra saMskAronI sAthe citta potAnI prakRttimAM (kAraNamAM) lIna thaI jAya che. eTalA mATe te (nirodhajanya) saMskAra cittanA vividhana ) kAryakabhogonukha vRttinA virodhI hoya che, cittanI sthiti banI rahevAnA kAraNe nathI thatA. kema ke jayAre cittanuM yogadarzana 118 For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kArya samApta thaI jAya che tyAre te mokSa prApta karAvanArA saMskAronI sAthe nivRtta thaI jAya che.) arthAt citta potAnI prakRtimAM lIna thaI jAya che (maLI jAya che, tenI sAthe nirodha saMskArono paNa laya thaI jAya che.) te cittanI nivRtti thaI jatAM arthAt bhoga apavarga (mokSa) rUpa kAryothI nivRtta thaI jatAM (potAnA kAraNamAM lIna thaI jatAM) puruSa:= jIvAtmA potAnA svarUpamAM sthita thaI jAya che. te vakhate puruSa = jIvAtmA svarUpa mAtra sthitivALo hovAthI zuddha=triguNAtIta kevala ane muvata : =trividha duHkhothI chUTelo kahevAya che. bhAvArtha - (ka) A sUtramAM asaMprajJAta samAdhinuM svarUpa batAvyuM che. saMprajJAta samAdhinA aMtima-stara para pahoMcatAM RtaMbharA-prajJA, tenAthI utpanna saMskAra, te saMskArothI bhogonukhavRttino nirodha, tathA lezono kSaya thaI jAya che. AmAM cittavRttino adhikAra banelo rahe che, kema ke cittano vyApAra viveka-khyAti sudhI rahe che. jo ke A stara para cittavRtti adhyAtmaciMtanamAM lAgelI rahe che, tema chatAM paNa prakRti-janya hovAthI cittavRttinuM bhogonI tarapha pravAhita thavAnuM zakya che. ane e bhogo tarapha vaLavAnuM ja saMsAra (janma-maraNa)nuM kAraNa che. eTalA mATe saMprajJAta yogane "sabIja-yoga" kahevAmAM Ave che (kha) tyAra pachI yogAbhyAsa karatAM karatAM sAdhakanI sthiti vadhu UMcI banI jAya che (thaI jAya che) ane viveka khyAti thavAthI Atma-sAkSAtkAra thaI jAya che. A dizAmAM samAdhija-prajJAthI utpanna saMskArono paNa nirodha cittanA nirodhaja-saMskArothI thAya che. paraMtu A nirodhaja-saMskAra anumAnathI ja jANavA yogya hoya che. ane Atma sAkSAtkAra thatAM A nirodhaja-saMskAronI sAthe ja citta potAnA kAraNa, prakRtimAM vilIna (maLI) jAya che. A dizAmAM cittavRttino krama pUrNarUpe samApta thaI jatAM saMsAra janma maraNanAM bIja=kAraNanI paNa saMbhAvanA (zakayatA) nathI rahetI. mATe A samAdhine nirbeja-samAdhi' kahevAya che. (ga) samAdhinI A carama dazAmAM jIvAtmA prakRtinA saMparkathI sarvathA pRthak (judo) hovAthI svarUpa-mAtramAM sthita (rahI) thaI jAya che. prakRtino saMparka ja jIvAtmAnI azuddhi ane baMdhananuM kAraNa thAya che. eTalA mATe prakRtino saMparka na rahevAthI jIvAtmA zuddha ane baMdhana-mukta thaI jAya che. A dazAmAM jIvAtmAne kevala" kahevAno e Azaya nathI ke tenI sAthe paramAtmAno paNa saMparka nathI raheto. athavA jIvAtmA paramAtmAmAM vilIna (maLa) thaI jAya che. paramAtmAno saMparka to haMmezAM rahe che, ane raheze. paraMtu je prakRtinA saMparkathI baMdhanomAM jIvAtmA phasAya che, tenAthI pRthapha thavAthI ja jIvAtmAne kevala" athavA "kevalI' kahyo che. kema ke zuddha tathA mukta vizeSaNonI sAthe "kevala'nI paNa evI ja saMgati lagADavI yogya che. prathama samAdhipAda samApta samAdhi pAda 119 For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __ o3m atha dvitIya : sAdhanapAda : prArabhyate / / 2. sAdhana pAda have - ekAgra cittavALA sAdhakane mATe pahelA samAdhi pAdamAM yogano upadeza karyo che. vikSipta cittavALA paNa yogamAM kevI rIte praveze, A bIjA sAdhanapAdamAM zarU karavAmAM Ave che. tapa: svAdhyAyezvarapraNidhAnAni kriyAyogaH // 1 // sUtrArtha - (tapa :) yoga sAdhanA karatAM karatAM kaMko zaradI-garamI, bhUkha-tarasa, lAbha-nukazAna, sukha-du:kha, mAna-apamAna, jIta-hAra vagere dvatone sahana karavAM. (svAdhyAya) praNava rUna vagere pavitra vacano ane maMtrono japa karavo tathA mokSa-zAstrone vAMcavAM. phaeNzvarapradhAna) sAdhake potAnAM badhAM ja karmone paramezvarane arpaNa karIne, emanAM phaLanI IcchAno paNa tyAga karI devo. (ziyA-coLa :) yoga-sAdhakano nityano yoga vyavahAra che. athavA tapasyA karavI, svAdhyAya karavo, ane Izvara-praNidhAna karavuM, A traNeya kriyAothI vutthita=asthira cittavALo paNa yogamAM praveza prApta kare che arthAtu A yogabhyAsa karanAranAM bahiraMga (bahAranAM aMga) sAdhana che. bhApya anuvAda - je yogasAdhaka tapasvI nathI, teno yoga siddha nathI thato. pravAhathI anAdi puNya-apuNya karmo, avidyA Adi klezonI vArAnAo (saMskAro)thI citrita (citarAyelI), vividha prakAranAM baMdhananAM kAraNe, viSayone upasthita karanArI (rajoguNa, tamoguNathI pUrNa) cittane vikSipta karanArI azuddhimalinatA, tapasyA vinA judI nathI thatI zithila thaIne nAza nathI thato. mATe sUtramAM tapa zabdanuM (kriyAyogamAM sarvaprathama) grahaNa karyuM che. ane A tapasyA e sAdhake evI karavI joIe, jenAthI sAdhakanA cittanI prasannatA=nirmaLatA ane mAdhavyAdhi (roga) vagere zArIrika duHkha ApanArI na hoya evuM yogIo dvArA mAnavAmAM AvyuM che. svAdhyAya'no abhiprAya che - praNava=orUma Adi pavitra karanAra vacano tathA maMtrono japa karavo ane mokSano upadeza karanArAM zAstrono abhyAsa karavo. Izvara praNidhAna'no artha che-sAdhakanuM potAnI badhI kriyAone paramaguru=paramezvaramAM samarpita karavuM tathA te kriyAonA phaLano parityAga (saMpUrNatyAga) karavo. bhAvArtha-Ayoga-zAstranAM pahelAM pAda (prakaraNomAM samAdhinuM svarUpa, samAdhinAM bheda, samAdhine mATe atyaMta Avazyaka aMtaraMgasAdhana-abhyAsa, vairAgya tathA Izvara 120 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir praNidhAna, IzvaranuM svarUpa, IzvaranI upAsanAnuM phaLa, cittanI vibhinna judI judI) vRttio, cittane vikSipta karanArAM vighnonuM svarUpa, viknothI pRthak rahevAno thavAno) upAya, cittane sthira karavAnA vibhinna upAyo ane prANAyAmanuM svarUpa AdinuM kathana karyuM che. yoganAM A sAdhanone badhA ja nathI apanAvI zakatA. jemanuM citta virakta tathA zuddha che, te ja A sAdhanone karavAmAM samartha thAya che. paraMtu je vikSiptavRttivALA manuSpo che, ane jemanuM citta malina che, temane yoga-mArgamAM praveza karavAne mATe zAstrakAre A bIjAM pAda (prakaraNa)mAM bahiraMga sAdhanonuM varNana karyuM che. e sAdhanomAM - (1) tapa - A sAdhana (tapa)thI janma-janmAMtaronA saMcita avidyA Adi lezo ane vAsanAothI pUrNa cittanI zuddhi thAya che. tapa dvArA kleza tathA vAsanAono cittamAM rahelo maLa kSINa thaI jAya che. ane citta nirmaLa thaI jAya che. "tapa" kone kahe che? tenuM samAdhAna niyamonI aMtargata (yoga. 232nA) vyAsa-bhASyamAM A pramANe ApyuM che. bhUkha-tarasa, zaradI-garamI, sthAna-Asana ane kASTha (lAkaDA jevuM) mauna-AkAra-mauna Adi dhaMdhone sahevuM ane kRSNacAndrAyaNa Adi vratonuM zakti pramANe anuSThAna karavuM tapa" kahevAya che. paraMtu vyAsa-munie A taponA viSayamAM sAvadhAna paNa karyA che ke temanuM anuSThAna potAnI zakti anusAra ja karavuM joIe. nahIMtara zaktinuM atikramaNa (ullaMghana) karavAthI dhAtuomAM vapazya thaI jAya che. ane aneka rogothI zarIra dUSita (doSavALuM) thaI jAya che. (2) svAdhyAya-A sAdhananI aMtargata vyAsa-munie japa ane jJAnane mAnyuM che. japano abhiprAya che- paramAtmAnA 'gorUma nAmane arthasahita japavo, tenA arthanuM ciMtana karavuM ane Adi zabdathI gAyatrI Adi maMtrono japa paNa karavo joIe. avidyA badhA lezonuM mULa kAraNa che, tenAthI chUTavAne mATe jJAna meLavavuM aparihArya che. mATe mokSano upadeza karanArAM veda Adi satyazAstronA adhyayanathI avidyAne dUra karavI joIe. jJAna vinA paramezvaranI upAsanA tathA mokSa sAdhanA asaMbhava che. (3) Izvara-praNidhAna - yoga mArgamAM sarvAdhika bAdhaka che - Asakti ane lobhavRtti. jyAM sudhI e prabaLa zatru cittamAM vidyamAna (hAjara) che tyAM sudhI yoganuM paheluM pagathiyuM paNa pAra nathI thaI zakatuM ane temanAthI vazIbhUta thaIne, sAdhakanuM mana haMmezAM vikSipta ja rahe che. mATe mumukSune mATe, A parama Avazyaka che ke te potAnI badhI ja kriyAone Izvara praNidhAna karIne, tenA phaLanI IcchAno saMpUrNa tyAga karI de. vyAsa bhAgyamAM 'vA zabda samuccaya arthaka che vaikalpika nathI. A Izvara praNidhAna dvArA sAdhaka mAnaapamAna, rAga-dveSa, lAbha-hAni Adi doSothI mukta thaI jAya che. IzvarArpaNa karanAranI lobha vRtti to samULagI nAza thaI jAya che ane bhautika sukho pratye AkarSaNa paNa samApta thaI jAya che. ane A badhA ja lezothI rakSAne mATe vyAsa munie sAdhakane mATe parokSarUpe e paNa saMketa karyo che ke te aMtaryAmI paramAtmAne prathama guru sAdhana pAda 121 For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tarIke svIkAra kare. nahIMtara sAdhakanuM rakSaNa klezothI kadI paNa thaI zakatuM nathI. sUtrakAre uparanAM traNeya sAdhanone "kriyAyoga' kahyo che. jenAthI spaSTa che ke A kriyAyoga mana, vacana ane karmathI niyamita rUpe AcaraNa karavAnuM nAma che. sUtrakAre yogAMgomAM niyamonI vyAkhyAmAM paNa (yoga. 2/32) A traNeyanuM parigaNana karyuM che. yoganAM aMgonuM anuSThAna karavAnuM phaLa (yoga. ra/28)mAM azuddhino kSaya ane jJAna dIpti batAvyA che. ane (yo 2/2mAM)mAM paNa klezono nAza karavo e kriyAyoganuM phaLa batAvyuM che. jema ke - kheDUta khetara kheDIne prathama ghAsa Adi kacarAne dUra kare che, te ja rIte sAdhake prathama kriyAyoga dvArA kleza Adi maLone dUra karIne azuddhino nAza karavo joIe. te 1 dA have - te kriyAyoganuM phaLa (prayojana) A che. - samAdhibhAvanArtha : kleza tanUkaraNArthazca // 2 // sUtrArtha - pUrva sUtramAM kahelA kriyAyoganAM samyaka (badhA) anuSThAnanuM phaLa che - (IfdhamAvanArtha :) samAdhinI siddhi karAvAne mATe (2) ane (kanseza tanujarArtha) avidyA vagere pAMca lezone sUkSma karavAne mATe tathA vivekakhyAtithI sUkSma lezone dagdhabIjanI mAphaka kArya karavAmAM asamartha karavAne mATe che. bhApya anuvAda - te pUrva sUtrokta kriyAyoga mANena= niraMtara vAraMvAra samyaka anuSThAna karelA samAdhine siddha kare che ane avidyA Adi lezone ghaNA sukSma (nabaLA) karI de che. kriyAyogathI sUkSma thayelA lezoneusaMra01nAninA vivekakhAtirUpI agnithI prasavakaH = aMkuro utpanna karavAmAM asamartha = rAdha = baLI gayelAM bInI jema (samAna) (kAryonmukha karavAmAM asamartha) karI de che. ane pachI lezone sUkSma karavAthI ja lezonA saMparkathI rahita sarvapuruSAnyatArAtiH = vivekakhyAtirUpI prajJA = samAdhi prajJA, je sUkSma = sUkSma viSayono sAkSAta karanArI che, ane samAptAdhizorI = "samAptacitafdhAro thayA jenAthI cittanAM kArya samApta thaI jAya che, evI sUkSma prajJA pratiprasavAya = svakAraNamAM vilIna thavAmAM samartha thaI jaze. bhAvArtha-je vikSipta vRttivALA sAdhaka hoya che, temanA dvArA niraMtara karAyelA kriyAyoga (tapa, svAdhyAya, Izvara praNidhAna)thI be prayojana siddha thAya che - (1) samAdhibhAvanA cittavRttino vikSipta bhAva dUra thaI jaIne ekAgra thavuM ane tenAthI yoga pratye daDha bhAvanA thavI (banavI). kema ke cittanuM vikSipta thavAnuM kAraNa janmajanmAMtarothI arjita avidyA Adi kleza ane viSaya vAsanAo che. temano nAza kriyAyogathI thavAthI mana ekAgra thavA lAge che. (2) bIjuM prayojana (hetu) klezonuM tanUkaraNa sUkSma karavAnuM che. jema ke - kaThIyAro lAkaDAne cholI cholIne sUkSma karIdeche, te ja rIte svAdhyAya, tapa tathA Izvara praNidhAnanA 122 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baLathI anAdi kALathI cittamAM rahelAM kleza tathA vAsanAo kramazaH kSINa thavA lAge che. ane karmone Izvara-arpaNa karavAthI lobha vagere vRttio paNa zAnta thaI jAya che. ane jyAre vivekakhyAti thaI jAya che tyAre e sUma klezo paNa dagdhabIjanI jema phalonmukha thavAmAM (phaLa ApavAmAM) asamartha thaI jAya che. pa ra che noMdha - (1) cittasattva tathA cetana AtmAnI bhinnatAnuM jJAna karAvanArI vivekagrAti kahevAya che. (ra) prasava utpanna thavuM. prati prasava= prasavathI viparIta = kAraNamAM vilIna thavAmAM samartha. have - A lezo kyA che ane keTalA che te batAvIe chIe - avidyAsmitArAgadveSAbhinivezA : paJca klezA: // 3 // sUtrArtha - "cittanI pAMca vRttione yathAvata rokavAthI tathA mokSanAM sAdhanomAM Akho divasa pravRtta rahevAthI nIce lakhelA pAMca lezo nAza pAme che, te klezo che- (1) avidyA, (2) asmitA (3) rAga (4) dveSa (5) abhiniveza" (8. bhU. muktivipaya) "AmAM avidyAnuM svarUpa kahevAmAM AvuM. - pRthak vartamAna buddhine AtmAthI judI na samajavI amitA, sukhamAM prIti karavI rAga, duHkhamAM aprIti karavI pa, ane badhAM prAptimAtrane e IcchA sadA rahe che ke huM sadA zarIravALo rahuM, maru nahIM,-mRtyu duHkhathI thato trAsa abhiniveza kahevAya che. A pAMca klazone yogAbhyAsa vijJAna (bhakti)thI choDAvI brahmane prApta thaIne muktinA parama AnaMdane bhogavavo joIe. (sa. pra. navamo samullAsa) bhApya anuvAda - (phleza ) kleza zabdano artha che - viparyaya = mithyAjJAna ane te avidyA Adi bhedathI pAMca prakAranA thAya che. te lezo anA : = labdhavRtti thaIne vartamAna thaIne sattva Adi guNonAM kAryone (sukha-duHkha Adi bhogone) daDha kare che. arthAta triguNAtmaka cittane bhoga-apavargarUpa kAryamAM daDhatAthI lagAve che. paf HH = guNanAM pariNAma = prakRtinAM kAryone sthira kare che. paryA, strota: = kAraNarUpa avyakta na dekhAtI) prakRtinAM kArya-mahattattva, ahaMkAra vagerenI paraMparAne vadhAre che. ane samasta klazo parasparanudatatrIya = paraspara sahAyaka thaIne arthAt lezo karmane ane karmo klezo sAthe maLIne vipAm = prANIonA janma, AyuSya tathA bhoga rU5 karmaphaLane nirdanti = prakaTa kare che. bhAvArtha - (ka) A sUtramAM lezonuM parigaNana (gaNAvyA) karyuM che. temanuM svarUpa kramathI AgaLa kahevAmAM Avaze. A avidyA Adi prANIonA du:khonAM athavA baMdhananAM kAraNa hovAthI kleza kahevAya che "leza' zabdanI vyAkhyA vyAsabhAgyamAM 'viparyaya' (UlaTuMjJAna) zabdathI karelI che. jenAthI spaSTa che ke ahIMyA klezano abhiprAya viparita sAdhana pAda 1 2 3 For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAna (mithyAjJAna)thI che. tene ayathArthajJAna paNa kahI zakIe chIe. joke avidyA badhA lezonuM mULa kAraNa che, mATe avidyAnA kathanathI ja badhA lezonuM grahaNa thaI jAya che, tema chatAMya asmitA Adi zabdothI avidyAnA ja kAryone batAvyuM che. sUtrakAre paNa (24)mAM avidyAne badhA lezonuM kSetra-utpatti sthAna=mULa kAraNa kahyuM che. (kha) jayAre A klezono pravAha cAlu rahe che, arthAt prANI temanAthI pIDita (duHkhI) rahe che, tyAre temanAM kAryo kayAM kayAM hoya che? enuM spaSTIkaraNa karatAM vyAsa muni lakhe che ke - A lezo sattva Adi guNonA sahayogathI cittane bhoga tarapha vALe che? pariNAma = prakRttinA vikAra - mahattattva, ahaMkAra Adine sthira = niraMtara cAlu rAkhe che ane prakRtijanya kArya-kAraNanA strota = pravAhane vadhAre che, unnata kare che. A phleza karmone ane karma lezone paraspara sahAyaka thaIne prANIono karma vipAkaHkarma phaLa arthAt janma, AyuSya, ane bhogone prakaTa kare che. 3 avidyA kSetramuttareSAM prasuptatanuvicchinnodArANAm // 4 // sUtrArtha - (3ttareSA)AgaLanA asmitA Adi cAra kle zonuM je (prabhuptatanu-vicchino 18ALAma) prasupta, kanubhAva vicchinna tathA udAradazAne prApta che temanuM vidyA) avidyA (kSetrana) utpattisthAna che. maharSikRta vyAkhyA-vidyAkSetra) temAMthI asmitA Adi cAra phlezo anemithyAbhApaNa Adi doponI mAtA avidyA che, joke mUDha jIvone aMdhakAramAM phasAvIne janma-maraNa Adi duHkha sAgaramAM sadA DUbADe che. paraMtu jyAre vidvAna ane dharmAtmA upAsakonI satya vidyAthI (avidyA) vicchinna arthAt chinna-bhinna thaIne (prasupta tanu...)nAza thaI jAya che, tyAre te jIva muktine prApta thaI jAya che." (R. bhU. muktiviSaya) bhApya anuvAda - A avidyA Adi klezomAM avidyA 3ttareSA- asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza A cAra prakAranA bhedovALA ane prasupta, tanu, vicchinna tathA udAra - A cAra avasthAovALA klezonuM kSetra = prasava pUrva = utpatti sthAna che. arthAtu asmitA Adi cAreya lezo avidyAnI sattAthI rahe che ane na rahetAM nathI rahetA. klezonI e prasupti Adi cAra avasthAomAM prasupti kone kahe che? cittamAM phakta zaktirUpamAM sthita(rahelA) lezonA bIja bhAvane prApta karavo athavA bIja bhAvathI upasthita rahevuM e ja prasupti dazA che. ane e klezonA sahayogI AlaMbananuM upasthita thatAM puravamAva: = prakaTa thavuM ja pravo = jAgaraNa che je upAsaka yogI saMsthAnavata: = vivekakhyAtine prApta thayo hoya ane ra NavInaksa = jemanA lezonAM vIga = kAraNa, kSa = baLI gayAM che, te yogInA dagdhabIjanuM A pravo = jAgaraNa mAttavana = kalezonA mULa kAraNanuM (IdriyothI pratyakSa thanArA viSayonuM) upasthita thavA chatAM paNa, nathI thatuM, kema ke baLelA bIjano proDhuM = aMkurita 124 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thavuM kevI rIte zakaya che? mATe kSINa lezovALA yogI kuzaLa ane varaHpheda = (mokSa prAptino adhikArI hovAthI) aMtimadeha (chellA zarIra)vALo kahevAya che. dagdhabIjarUpatAvALI lezonI e pAMcamI avasthA te ja=vivekakhyAti prApta karanAra yogImAM ja hoya che, bIje kayAMya nahIM. hzonI sattA hovA chatAM paNa samaya = vivekapyAti prApta karI levAthI, lezonI bIjarUpa zakti baLI jatAM arthAta viSayonA upasthita thavA chatAM paNa lezonuM jAgaraNa nathI thatuM. A prakAre dagdhabIjanI jema kSINa klezanuM pharIthI mAroTa = aMkurita na thavuM (kAryonukha na thavuM) lezonI prasupti dazA kahI che. A prasupti tathA dagdhabIjabhAvono apraroha = na UgavuM kahI dIdhuM. (tabu) have tanuttva (dazA)ne batAvavAmAM Ave che. kriyAyoga dvArA pratipakSa bhAvanopatI = virodhI bhAvanAthI 35data = 355fkta = dabAyelA A avidyA Adi lezo tanava: = sUkSma thaI jAya che. | (vicchina) ane te ja rIte vacamAM vacamAM rokAI rokAIne athavA TUTI phUTIne pharIthI te te rUpathI prakaTa thavuM, e klezanI vicchinna dazA che. kevI rIte? (uttara Ape. che) rAga nAmanA phleza vakhate krodha nAmanA klezano abhAva thAya che. kema ke rAga vakhate krodha prakaTa nathI thato. (A kAlika vicchinna dazA che) ane rAga paNa koI strI Adi) AlaMbana pratye dekhAtAM, bIje bIjA AlaMbana pratye bilakula na hoya evI vAta paNa nathI (jema ke) caitra nAmano purupa koI strI pratye rAgavALo che, eTalA mATe bIjI strIo pratye bilakula virakta hoya evuM paNa nathI hotuM. paraMtu tyAM rAga taLavRtti = vartamAna pravRttivALo che, bIje to bhaviSyavRtti = bhaviSyamAM thanArI pravRttivALo che. te rAga te vakhate (bIjI strIo pratye) prasupta athavA tanu athavA vicchinnarUpathI hoya che. (A daizika vicchinnatA che.) (32) je kleza viSa = AlaMbanamAM nazvavRtti = potAnI vRtti =svarUpane prApta thaI gayA che, te udAra avasthAvALA che. ane A badhI ja avasthAovALA A lezo viSayad = klezapada vAcya viSaya arthane nathI choDatA mATe kleza ja kahevAya che. (prazna) jo e dareka dazAmAM kleza ja che, to pachI vicchinna, prasupta, tanu ane udAra A cAra nAma rAkhavAnuM zuM prayojana che? (uttara) teno uttara batAvavAmAM Ave che. e to satya ja che ke e badhI avasthAomAM klezarUpa rahe che, paraMtu vizeSa avasthAmAM rahevuM (sthita thavuM) ja e lezonAM vicchinna Adi nAma hovAnuM kAraNa che. je prakAre A lezo pratipakSa-mAvata: = kriyA yoganA karavAthI virodhI bhAvanAnA kAraNe nivRtta thaI jAya che. te ja rIte potAnA prakAzaka kAraNane pAmIne prakaTa thaI jAya che. e badhA ja lezo avidyAnA bheda che. kema ke badhA ja lezomAM avidyAnAM bheda che. kema ke badhA lezomAM avidyA ja marNivate = vyApta sAdhana pAda 125 For Private and Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (prasarelI) che = AdhArarUpathI sthita che. je vastu avidyAthI mArUti = prastuta = pratibhAsita karavAmAM Ave che, asmitA Adi kleza te ja vastunuM anuzete= anugamana karIne pravRtta thaI jAya che. kema ke vipakSaprAnta = mithyAjJAnanA samayamAM ja badhA lezo upalabdha thAya che. ane avidyAno nAza (kSINa) thatAMnI sAthe ja nAza thaI jAya che. bhAvArtha - A sUtramAM avidyAne badhA lezonuM mULa kAraNa batAvI che. ane e lezonI cAra avasthAo batAvavAmAM AvI che. temanuM kramazaH varNana A prakAre karavAmAM AvyuM che - (1) prasukha dazA-jayAre A kleza potAnuM kArya nathI karatA, phakta cittamAM saMskArarUpamAM sUtelA paDI rahe che, tyAre temanI prasukha dazA kahevAya che. jema ke bIjamAM aMkurita (UgavAnI)thavAnI zakti hoya che, paraMtu ucita (yogya) sthAna ane kAraNa na hovAthI bIja UgatuM nathI. te ja rIte jayAre kleza sahAyaka kAraNa athavA AlaMbananA abhAvamAM zaktirUpamAM ja paDI rahe che, potAnuM kArya nathI karI zakatA tyAre te tenI prasukha dazA kahevAya che. sahayogI AlaMbanane meLavIne A jAgI jAya che = kAryarata thaI jAya che, tyAre temanI prasukha dazA na thaIne udAra dazA thAya che. jema baLeluM bIja aMkurita nathI thatuM, kema ke tenI zakti kSINa (nAza) thaI jAya che te ja rIte je yogI vivekakhyAti meLa vIne lezone dagdhabIja (baLelA bIja)nI jema karI de che, tenA kleza AlaMbana-sahAyaka kAraNa hovA chatAM paNa kAryarata nathI thatA. evo kSINa kSezavALo puruSa mokSano adhikArI thaI jAya che. teno bhaviSyamAM janma-maraNa pravAha vicchinna thavAthI te tenuM cheluM zarIra ja hoya che. (2) tana-dazA -jema suthAra (takSaka) lAkaDAne cholI-cholIne sUkSma athavA nirbaLa karI de che, te ja rIte jayAre sAdhaka lezone kriyAyoga Adi dvArA eTalA badhA durbaLa banAvI de che ke te sahAyaka kAraNanA upasthita thavA chatAM paNa kAryarata nathI thaI zakatA, A klezonI tana-dazA che. paraMtu tenudazAmAM paNa A kleza koI prabaLa AlaMbana thavAthI jAgRta thaI zake che. mATe sAdhake A vAtanuM sadA dhyAna rAkhavuM joIe. aparipakava sAdhakane to A lezo potAnI jALamAM phasAvI de che. ane satAvatA-DarAvatA rahe che. (3) vicchinna dazA - jayAre sajAtIya athavA vijAtIya saMskArothI kleza abhibhUta=dabAyelA rahe che tyAre lezonI vicchinna dazA hoya che. jema ke jayAre rAga (kleza) Ubhare che, tyAre krodha dvipa) kleza dabAI jAya che. athavA jayAre krodha Ubhare che tyAre rAga dabAI jAya che. je kleza Ubhare che te udAra dazA hoya che. ane je dabAya che te vicchinna dazAmAM hoya che. A vijAtIya saMskAranuM udAharaNa che. sajAtIya (saMskAra)nuM udAharaNa A che - jema ke caitra koI eka strImAM rAgavALo che, te ja vakhate te bIjI strIomAM rAga vagarano nathI hoto paraMtu tenI bIjI strIo pratye rAga dabAyelo rahe che. 126 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (4) udAra-dazA - jayAre koI leza bhoga-dazAmAM vartamAna rahe che, te potAnA pUrA vegathI kAryarata rahe che (thAya che) e klezanI udAra-dazA che. tenuM udAharaNa vicchinna dazAmAM joI zakAya che. kema ke A banne dazAomAM eka kleza dabAya che, to bIjo kAryarata rahe che. rAga kAryarata rahe che to pa dabAI jAya che. ane krepa kAryarata thAya che tyAre rAga dabAI jAya che. A badhA ja klazo potAnI badhI ja dazAomAM, phlezabhAvano parityAga nathI karatA. ApaNe evuM kadApi na samajavuM joIe ke A kleza udAra dazA = kAryarata dazAmAM ja duHkha Ape che ane bIjI dazAomAM nahI. bIjI dazAomAM (prasupta AdimAM) paNa kleza duHkhanuM kAraNa banI rahe che. kema ke temanAmAM kleza karavAnI zakti bIjI dazAomAM paNa vidyamAna (hAjara) rahe che. A badhA ja lezomAM avidyA mULa kAraNa che. avidyAnA hovAthI te kleza hoya che ane avidyAnA nAzathI temano nAza thaI jAya che. mATe A badhA ja lezo avidyAnA ja bheda kahevAya che. noMdha - (1) klezanI A cAra dazAnuM vivaraNa (2/11)nA bhAvArthamAM daTavya che. (2) jemabALapaNamAM rAga (kAmavAsanA) prasupta hoya che ane yuvAnImAM udAra (jAgRta) thaI jAya che. | 4 have - e phlezomAM prathama avidyAnuM svarUpa kahevAmAM Ave che. anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA // 5 // sUtrArtha - (ka) "je anitya saMsAra ane deha AdimAM nitya arthAt je kAryajagata jovA-sAMbhaLavAmAM Ave che, sadA raheze, sadAthI che ane yogabaLathI A ja devonAM zarIra sadA rahe che, tevI ja viparIta (UlaTI) buddhi hovI avidyAno prathama bhAga che. azuci arthAt maLamaya strI AdinAM (zarIra) ane mithyAbhASaNa, corI Adi apavitramAM pavitra buddhi bIjo, atyaMta viSaya sevanarUpa du:khamAM sukha buddhi Adi trIjo, anAtmAmAM Atma buddhi karavI avidyAno cotho bhAga che. A cAra prakAranuM viparIta jJAna avidyA kahevAya che. tenAthI viparIta (UlaTuM) arthAtu anityamAM anitya ane nityamAM nitya, apavitramAM apavitra ane pavitramAM pavitra, duHkhamAM duHkha, sukhamAM sukha, anAtmAmAM anAtmA ane AtmAmAM AtmAnuM jJAna thavuM hovuM) e vidyA che. jenAthI padArthanA yathArtha svarUpano bodha thAya, te vidyA ane jenAthI tattvasvarUpana jANI zakAya, anyamAM anya buddhi thavI hovI) avidyA kahevAya che" (sa. pra. navamo samullAsa) (kha) "avidyAnAM lakSaNa A che (anitya) anitya arthAtu kArya je zarIra Adi dhULa padArtha tathA loka-lokAMtaramAM nitya buddhi tathA je nitya arthAt Izvara, jIva, jagatanuM sAdhana pAda 127 For Private and Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAraNa, kriyA, kriyAvAna, guNa, guNI ane dharma-dhamI che, A nitya padArthono paraspara saMbaMdha che, emAM anitya buddhi hovI e avidyAno prathama bhAga che. tathA (azuci) maLamUtra Adino samudAya durgadharUpa maLathI paripUrNa zarIramAM pavitra buddhi karavI (rAkhavI) (pavitra jANavuM-mAnavuM) tathA taLAva, vAva, kuMDa, kUvA ane nadImAM tIrtha ane pApa choDavavAnI buddhi karavI (jANavuM) ane temanuM caraNAmRta pIvuM, ekAdazI Adi mithyA vratomAM bhUkha-tarasa Adi duHkhone sahana karavAM, sparza-IdriyanA bhogamAM atyaMta prIti karavI (rAkhavI) ItyAdi azuddha padArthone zuddha mAnavA ane satya vidyA, satyabhApaNa, dharma, satsaMga, paramezvaranI upAsanA (bhakti) jitendriyatA, sarva upara upakAra karavo, badhA pratye premabhAvathI vartavuM Adi zuddha vyavahAra ane padArthomAM apavitra buddhi karavI, e avidyAno bIjo bhAga che. tathA duHkhamAM sukha buddhi arthAt viSaya tuNA, kAma, krodha, lobha, moha, zoka, IrSA, dveSa Adi du:kharUpa vyavahAromAM sukha maLavAnI AzA rAkhavI, jitendriyatA, niSkAma, zama, saMtApa, viveka, prasannatA, prema, mitratA, Adi sukharUpa vyavahAromAM du:kha buddhi karavI (rAkhavI) e avidyAno trIjo bhAga che. e ja prakAre anAtmAmAM Atma buddhi, arthAt jaDamAM cetana bhAva ane cetanamAM jaDa bhAvanA karavI avidyAno cotho bhAga che. A cAra prakAranI avidyA saMsAranA ajJAnI jIvone baMdhanano hetu hotAM (thatAM) temane sadA nacAvatI rahe che. paraMtu vidyA arthAt pUrvokta anitya, azuddhi, duHkha, ane anAtmAmAM kramazaH anitya, apavitratA, du:kha ane anAtma buddhinuM hovuM tathA nitya, zuci, sukha ane AtmAmAM kramaza: nitya, pavitratA, sukha, ane Atmabuddhi rAkhavI e cAra prakAranI vidyA che. jayAre vidyAthI avidyAnI nivRtti thAya che, tyAre baMdhanathI chUTIne jIva muktine prApta thAya che. (R. bhU. muktivijaya) bhApya anuvAda - anitya kArya (padArtha)mAM nitya buddhi karavI avidyA che jema ke duvA pRthvI= pRthvI nitya che. dhuvA satArA gha: = caMdra, tArA sahita dhuloka nitya che. amRtA divasaH = deva nitya che te ja rIte avi= apavitra paramavamatsa = atyaMta dhRNita zarIramAM - je zarIrane vidvAna loka eTalA mATe apavitra kahe che kema ke A zarIra sthAnathI = mUtra AdithI liMpAyelI (vITaLAyelI) yoni tema ja garbhAzayathI utpanna thavAthI, bIjathI = mAtApitAnA raja-vIryathI pedA thavAthI 3paSTaN = zarIrano AdhAra lohI, mAMsa Adino piMDa hovAthI niH candra = zarIramAM rahelAM netra, nAsikA Adi chidrothI malastrAva thavAthI nidhana = maryA pachI zarIranuM va = maDaduM thavAthI = Adheya-zavatvat = snAna AdinI sadAya apekSA hovAthI apavitra che. A prakAre apavitra (daha Adi)mAM pavitra buddhidekhAya che. (jema ke sI-zarIranA viSayamAM loko A prakAre kalpanA kare che.) A manAva = manohara kanyA, caMdramAnI navI kaLA jevI che. madhura amRtanA aMzothI jANe ke banelI che, ane evuM lAge che 128 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke e vandra = caMdra biMbane phADIne nIkaLI che. nIlakamalanA patranI samAna vizALa netrovALI A kanyA zRMgAra (zaNagAra)nA hAvabhAvothI pUrNa netrothI jANe prANijagatane AzvAsana ApatI dekhAya che. teno kyA (bhAgyazALI) puruSanI sAthe kyAM (zubha) karmonA kAraNe saMbaMdha thaze? A prakAre apavitra dehamAM pavitra buddhi karavI emithyAjJAna che. A ja avidyAnA bIjA lakSaNathI) sapuSpa = pApamAM puNyanI pratIti tathA anarthakArI padArthamAM marthapratya= sArthakatAnI pratIti arthAta ayogyamAM yogya buddhi karavI paNa avidyA ja jANavI joIe. te ja rIte duHkhamAM sukha buddhinA viSayamAM sUtrakAra kaheze - paritApAra TufMvRttivarodhaSya suvameva sarva viveksina : (yo. 2/15) A AgAmI sUtra dvArA sUcita duHkhomAM sukha buddhi karavI avidyA che. te ja rIte manAni=AtmAthI bhinna padArthomAM AtmAnI pratIti karavI (thavI) cothA prakAranI avidyA che. jema ke vetana = strI, putra, gAya AdimAM ane acetana (jaDa) gRha Adi padArthomAM athavA mokaITTdhaMIna = bhoganA AzrayabhUta zarIramAM, athavA puruSa = jIvAtmAnAM sAdhana manAtmA = AtmAthI bhinna (judAM) mana = aMtaHkaraNamAM AtmarAti = Atma= mAlikIpaNuM mAnavuM (svAmItva mAnavuM) athavA cetana che evI buddhi karavI, zarIra tathA manane ja AtmA mAnavo, tenAthI judA cetana AtmAne na mAnavo ItyAdI avidyA che. ' te ja rIte A viSayamAM (prAcIna AcAryuM paNa kahyuM che) - catta = cetana padArtha (putra, strI, pazu Adi)ne tathA avyakta = acetana padArtha (ghara, bhojana, vastra, zarIra, mana vagere)ne mAtmatvena= AtmIya rUpathI athavA AtmarUpa (cetana) samajIne te cetana-acetana padArthonI saMpa-samRddhine potAnI samRddhi mAnatAM prasanna thAya che, ane A padArthonI vipatti= kSaya athavA avanatine potAnI vipatti kSaya tathA avanati samajato zokAgrasta thaI jAya che. evAM badhAM ja prANI apratibuddha = nA samaja = avidyAgrasta che. e avidyA nAmano vaneza-catuSpad = cAra prakAranA che e samasta lezonuM tathA jAti (janma), AyuSya tathA bhogarUpa vividha karmaphaLovALA samasta karbhAzayanuM mULa kAraNa che. ahIM "phati pada avidyAnI vyAkhyAnI samAptinuM sUcaka che. (avidyAnI bhAvAtmaka sattA) te avidyAnuM vastu svarUpa (bhAvAtmaka sattA) "amitra" ane "agopada' zabdonI jema jANavuM joIe. jema ke "amitra' zabdathI na to mitrano abhAva ane na to mitra ja (jANavAmAM Ave che, paraMtu e mitrano virodhI zatru (bhAvAtmaka) jANavAmAM Ave che athavA jema ke - "agoSpada zabdathI na to goSpada gAyanA paganAM cinano abhAva ane na to goSpada (jANavAmAM Ave che). pratyuta e baMne arthothI judo vakvantara = bhinna vastu deza = sthAna che, ke jayAM gAyano paga paNa na rakhAyo hoya. sAdhana pAda 129 For Private and Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A ja prakAre "avidyA' nAmano kleza nato pramANa (vidyA) che ane nathI pramANa=vidyAno abhAva che. paraMtu vidyAthI bIjuM ayathArtha jJAna ja avidyA che. bhAvArtha - A sUtramAM avidyAnuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. kema ke avidyA badhA lezonuM mULa kAraNa hovAthI yogamAM prabaLa (ghaNuM ja) bAdhaka che. mATe yogIe avidyAnuM svarUpa sArI rIte samajavuM joIe. A sUtramAM avidyAnA cAra prakAra batAvyA che. jo ke avidyAnuM kSetra ghaNuM ja vistRta tathA mahAna che. tema chatAM cAreyanI aMdara ja badhI avidyAno samAveza thaI jAya che. sUtramAM anitya padArthomAM nitya buddhi karavI (nitya samajavAM), apavitra padArthomAM pavitra hovAnI) bhAvanA karavI, du:khamAM sukha mAnavuM ane anAtmA=acetanomAM Atmabuddhi karavI - ema cAra prakAranI avidyA mAnI che. paraMtu AnAthI vidyAnuM svarUpa paNa samajI zakAya che. arthAta nityamAM nitya, anityamAM anitya, azucimAM azuci, duHkhamAM duHkha, sukhamAM sukha, AtmAmAM AtmA tathA anAtmAmAM anAtma-buddhi karavI (rAkhavI) vidyAnuM svarUpa che. maharSi dayAnaMde A prakAre A sUtra para avidyAnI sAthe vidyAnI paNa vyAkhyA karI che. jema ke - arthapatti pramANathI jIno vatta tivA na muje devadatta jADo che, divase nathI khAto. A udAharaNathI e samajamAM AvI jAya che ke jADA thavuM bhojana vinA saMbhava nathI. mATe devadatta divase nathI khAto to rAtre avazya khAya che. ahIM je prakAre e rAtre khAvAno artha paNa te ja vAkayathI samajamAM AvI jAya che, te ja prakAre avidyAnA svarUpathI vidyAnuM svarUpa paNa sUtrathI ja samajavuM joIe. avidyAnA svarUpane vyAsa-bhAgya ane maharSi-dayAnaMdanI vyAkhyAmAM sArI rIte samajI zakAya che. je 5 che noMdha - (1) avidyA-ahIM avidyAmAM niSedhanuM grahaNa nathI paraMtu tenAthI bhinna (judI) tenA jevI vastuno (vidyAno) bodha karAve che. (2) maharSinI A sUtrArtha karavAnI vizeSa zailI che ke teo jJAnanA sAdhana arthapattithI paNa artha kare che. jJAna prAptinAM pratyakSa Adi pramANamAM arthapatti paNa eka pramANa che. mATe ahIM avidyAnI vyAkhyAthI viparIta vidyAnI vyAkhyA ja jANavI joIe. "have - asmitA klezanuM svarUpa nIcenAM sUtrathI batAvavAmAM Ave che - dRgdarzanazaktyorekAtmatevAsmitA // 6 // sUtrArtha - dirzanAvo ) daphazakti = daSTa zakti = jIvAtmA ane darzana zakti= jJAnanuM sAdhana buddhi zakti athavA cittanI (AtmatA va) ekarUpatA jevI pratIti (mitA) asmitA nAmano kleza che. maharSi kRta vyAkhyA -"(mitA) bIjo kleza "asmitA' kahevAya che. arthAt jIva ane buddhine maLelA samAna jovI (eka hoya tevI samajavI), tathA ahaMkAra abhimAnathI potAne moTo samajavo ItyAdi vyavahArane asmitA jANavI. jayAre samyaka vijJAnathI 130 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhimAna Adino nAza thavAthI tenI nivRtti thaI jAya che, tyAre guNone grahaNa karavAmAM ruci rahe che. (R. bhU. muktivipaya) bhApya anuvAda - dRrzanazavatyo :) dapha zakti = jovAnI = jANavAvALI zakti puruSa = jJAtA jIvAtmA che, Tuna zavita = ane jJAna karAvanArI sAdhanabhUta darzana zakti buddhi che. e bannenI judI judI sattA hovA chatAM paNa ekarUpatA jevI pratIti (thavI) "asmitA' kleza kahevAya che. atyanta saM yo : = bilakula pRthaka-pRtha rUpathI rahelI sthita) mojhumo yazo : = jIvAtmA nAmanI movaskRti = bhogavanAro purupa ane poSavata = bhoktA jIvAtmAne AdhIna buddhi zaktinI vimA prApti = maLI gaI hoya tevI pratIti (dekhAvuM) = abhinna (ekAkAra) thaI javAthI mon: = sukha-duHkha Adi sAkSAtkArarUpa bhoga bane rahe che. e bannenA svarUpano bodha thatAM to (vivekakhyAti thaI jatAM) jIvAtmAno mokSa ja thaI jAya che. mATe edazAmAM bhoga kevI rIte saMbhava che? evuM ja (koI prAcIna AcAryo) kahyuM paNa che - buddhithI sUkSma mAra = zuddha avikArI svarUpavALA, zIta= amaraNadharmA, vidyA = jJAna Adi guNonA kAraNe buddhithI taddana bhinna, puruSaHcetana jIvAtmAne judo na jANavAvALA sAmAnya puruSa (mANasa) acetana buddhimAM, mAtmA = cetana pratIti, modR = avidyAvaza samaje che. bhAvArtha - (ka) A sUtramAM asmitA-klezanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. daka zakti purUSa=cetanAtmatattva che. ane darzana zakti=jovA athavA jANavAnuM sAdhana buddhi tattva, AtmAthI bhinna prakRtinuM kArya che. "purupa, sukha-duHkhano bhoktA che, buddhi nahIM. A baMne taddana judAM judAM tattvo che. jenI bhinnatAnuM pratipAdana vyAsa-bhAyamAM koIka prAcIna AcAryanA vAkayathI paNa spaSTa che purupa buddhinA bhedasvarUpa, zIla, vidyA Adi vagerenA kAraNe che." arthAt parUpanuM svarUpa zuddha avikArI che. buddhi, prakRtino vikAra che. puruSa amaraNazIla hovAthI avinazvara (nAza rahita=sadA rahevAvALo) che, buddhi potAnA kAraNamAM lIna thanArI che. purupa cetana che. ane buddhi acetana (jaDa) che. () paraMtu puruSano bhoga, buddhivinA nathI thato. jayAre A baMnenI vamA prAptirivara ekAkAra pratIti thAya che, tyAre purupane bhoga maLe che (bhoga thAya che). A ekAkAra pratItimAM buddhine purupathI judI na samajavI ja "asmitA" phleza che. paraMtu emanAmAMekabIjAnA svarUpamAM lezamAtranI paNa saMkIrNatA = milAvaTa nathI thatI, e ekarUpatA pratIti avidyA = mithyAjJAnanA kAraNe thAya che. mithyAjJAnanI nivRtti thatAM asmitA klezanI paNa nivRtti thaI jAya che. kema ke vidyAthI svarUpanuM jJAna thavAthI bhogonI nivRtti thaI jAya che, tyAre purupa kaivalya bhAva (muktibhAva)ne prApta karI le che. (ga) joke buddhi anAtma tattva che, emAM Atma-buddhi karavI e avidyA ja che. to pachI "asmitA' klezanI judI sattA che ema zA mATe kahyuM? teno javAba e che ke avidyA badhA sAdhana pAda 131 For Private and Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir klezonuM mULakAraNa to che ja, paraMtu asmitA klazamAM buddhinA dharmone AtmAmAM Aropita karavAnA kAraNe-huM mUDha chuM, huM ghora chuM athavA huM zAnta chuM, A prakAre buddhinA dharmone purupano dharma mAnavA lAge che. avidyA A klazamAM kAraNa hoya che, ane asmitA enuM kArya che. e ja emanAmAM paraspara bheda che. | 6 | have - rAga-kalezanuM svarUpa - suvAniyo rA: chA sUtrArtha - (suravAnuzathI) sukho (bhogavyA) pachI rahI janArA saMskAra, sukhaprada vastumAM lagAvarU5 bhAva (rAga) klaza che. maharSi kRta vyAkhyA - "trIjo (suvAnuM.) rAga arthAt je je sukha saMsAramAM sAkSAt bhAMgavavAmAM Ave che, temanA saMskAranI smRtithI je tRNAnA lobha sAgaramAM vahevuM che, tenuM nAma rAga che. jayAre evuM jJAna manuSyane thAya che ke badhA saMyoga-viyoga, saMyoga viyogAnta che, arthAt viyoganA aMtamAM saMyoga ane saMyoganA aMtamAM viyoga tathA vRddhinA aMtamAM kSaya ane kSayanA aMtamAM vRddhi thAya che, tyAre enI nivRtti thaI jAya che." (R. bhU. muktivipaya) bhAkha-anuvAda - jeNe saMsAramAM pahelAM je sukhono anubhava karI lIdho che, evA purupanI, te sukha athavA sukhanAM sAdhanomAM sukhane anurUpa smRtipUrvaka je : = lAlasA, tRMIT=IcchA ane nAma lAlaca pedA thAya che, te rAga nAmano kleza che. bhAvArtha - puruSa saMsAramAM je bhogone bhogave che, temanAmAM indriyone anukULa sukha ApanArA bhogone bhogavyA pachI temanA saMskAronI yAda (smRti) vAraMvAra thatI rahe che, ane evI IcchA banI rahe che ke huM te bhogone pharIthI bhogavuM. A prakAre te laukika sukha ApanArI vastune joIne athavA sAMbhaLIne tenA pratye je tRSNA=utkaTa IcchA utpanna thAya che te ja rAga nAmano kleza che. 7 have - duHkha klezanuM svarUpa - kukaravAnuthI zreSa: 8 sUtrArtha- (kukaravAnuzathI duHkhanA anubhava pachIthI duHkhada arthAduHkha ApanArAM sAdhano pratye je dhRNA bhAva athavA pabhAva rUpa saMskAra thAya che te pa:) hepa kleza che. maharSi kRta - vyAkhyA - (TuravAnu...) cotho krepa kleza kahevAya che. arthAt je artha (vipaya)no pahelo anubhava karyo hoya, tenA para ane tenAM sAdhano para sadA krodha buddhi thavI. tenI nivRtti paNa rAganI nivRttithI ja thAya che" (% bhU. muktiviSaya) bhAkha-anuvAda-duHkhano anubhava karanAra manuSyanA duHkhane anurUpa smRtipUrvaka duHkha athavA duHkhanA sAdhanomAM je pratipa: = pratikAra karavAnA bhAva, kanya: = virodha karavAno athavA pratihiMsA karavAno prabaLa Aveza, bipAMsa = mAravAnI IcchA ane 132 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir #odha = bAhya gusso pedA thAya che, te laeNpa che. bhAvArtha - puruSane lokamAM (saMsAramAM) je vastuone bhogavavAthI pratikULatA thavAthI duHkhAtmaka anubhUti thAya che, tenA saMskAronI smRti paNa vAraMvAra banI rahe che, ane evI IcchA banI rahe che ke huM e duHkha ApanArA bhogothI sadA judo rahuM. paraMtu jayAre evI paristhiti AvI jAya che ke te pratikULa vastuone bhogavavI paDe, athavA tenA mATe ja koI dabANa Ape athavA sukha ApanArA bhogomAM koI bAdhaka banI rahyuM hoya, tyAre temanA pratye eka virodhI bhAvanA utpanna thAya che ke huM e pratikULa vastuo athavA bAdhAothI bacI zakuM. evI pratikULAtmaka bhAvanA japa nAmano kleza kahevAya che. A hza rAgathI viparIta (UlaTA)bhAvane batAve che. tenAthI citta ghaNuM ja duHkhI (vyathita) thaI jAya che, jenAthI purupa aniSTa kArya karavAne mATe vivaza thaI jAya che, jenI pAchaLa thI pazcAttApa ja karavo paDe che. mATe yogIe A phlezathI bacavA mATe sadA prayatna karavo joIe | 8 | noMdha - (1) ahIM vyAsa-munie "manyu" ane "krodha' baMneno pATha Apyo che. A baMne zabdomAM taphAvata A che - manyuno AMtarika krodha athavA prabaLa tejarUpa evo artha che. ane gussAnI dazAmAM je bAhya AkRti athavA ceSTA jovAmAM Ave che, tene "krodha zabdathI kahyo che. have - abhiniveza - klezanuM svarUpa - svarasavAhI viduSo'pi tathA rUDho'bhiniveza: // 9 // sUtrArtha - (viduSoDapi) vidvAnone paNa mUrmonI vAta ja zuM) (svarasavAdI je pUrva janma anubhUta mRtyu svarUpa saMskAra (tathAha8) zarIra na choDavAno bhAva pUrva janmanI jema banI rahe che, e jhiminiveza:) abhiniveza leza che. maharSi kRta vyAkhyA - "svarasvAdI) pAMcamo "abhiniveza' kleza che. je prANIone nitya AzA hoya che ke huM zarIra sAthe haMmezAM banelo rahuM arthAt kadI paNa maruM nahI, te pUrva janmanA anubhavathI thAya che (hoya che, ane enAthI pUrva janma paNa siddha thAya che. kema ke nAnA nAnA kRmi, kIDI vagerene paNa maraNano bhaya barAbara banI rahe che. eTalA mATe A klezane abhiniveza kahe che, ke je vidvAna, mUrkhatathA zudra jatuomAM paNa barAbara jovAmAM Ave che. A klezanI nivRtti te samaye thaze ke jayAre jIva paramezvara ane prakRti arthAta jagatanA kAraNane nitya ane kAryadravyanA saMyoga-viyogane anitya jANI leze. A lezonI zAntithI jIvane mokSa sukhanI prApti thAya che." (R. bhU. muktivijaya) tathA yogazAstramAM paNa pUrva janmanuM vidhAna karyuM che. (svara) (sarvastra prALi) dareka prANIonI e icchA nitya jovAmAM Ave che ke (pUyAti ) arthAt huM sadAya sukhI banI rahuM, maruM nahIM. evI IcchA koI paNa nathI karatuM ke tamArapUrva) arthAt huM na houM. evI IcchA pUrva janmanA abhAvamAM kadI paNa nathI hoI zakatI, A sAdhana pAda 133 For Private and Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhiniveza leza kahevAya che. ke je kRmi parvatane paNa maraNano bhaya barAbara hoya che. A vyavahAra pUrva janmanI siddhine jaNAve che." (R. bhU. punarjanmavipaya) bhApya anuvAda - badhAM ja prANIonI A AtmAza; =potAnI icchA nitya =sadA hoya che ke evuM na bane ke ame na rahIe, balka e ja IcchA rahe che ke miyAma) sadA AvA ja rahIe. jeNe (pUrva janmamAM) mara-dharma=maraNakriyAno anubhava na karyo hoya tenI evI AtmaviSayaka IcchA nathI hoI zakatI. e ja IcchAthI pUrva janmanA maraNa du:khano anubhava spaSTa dekhAya che ane te ja potAnA saMskAronA rUpamAM dekhAto manaveza = maraNa bhayarUpa kleza utpannabhAva = kSudra kastuone paNa, jeno A janmamAM pratyakSa, anumAna tathA Agama pramANathI grahaNa nathI karyo, evA 3che yAtmava=vinAza rUpa maraNatra=mRtyuno bhaya pUrva janmomAM anubhava karelA maraNa duHkhanuM anumAna karAve che. A kleza jevo matyantamUDha =ochI buddhivALA azikSitomAM jovAmAM Ave che, tema ja vidvAnone paNa, ke jeNe jIvanI pUrvavartI sAMsArika dazA ane antima dazA (mokSa)ne zAstrothI jANI lIdhI che. tene paNa Dha: = prApta che (maLe che) kema ke pUrva janmamAM duHkhano anubhava thavAthI za7= vidvAna ane maza7= maMda mati baMnemAM A vAsanA (saMskAra) samAna rUpathI che. bhAvArtha - A sUtramAM abhiniveza nAmanA klezanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. saMsAramAM jeTalAM paNa prANIo che, vidvAna hoya ke mUrkha, zudra jaMtu hoya ke moTuM, badhAMnI e bhAvanA banI rahe che ke huM kadIya maruM nahIM. A maraNatrAsanI bhAvanA mRtyubhayane prakaTa kare che. eTalA mATe dareka prANI, saMkaTa AvatAM bacavAno bharacaka prayatna kare che. A mRtyubhaya, A janmamAM to anubhava nathI karyo, to pachI anubhava vinA e bhaya kema thAya che? tenuM kAraNa e ja che ke pUrva janmomAM mRtyunAM duHkhano avazya anubhava thayo che. jenAthI enA saMskAra A janmamAM paNa duHkha ApI rahyA che. A pUrva janma anubhUta mRtyuno bhaya ja "abhiniveza nAmano kleza che. A klezanI nivRtti phakta guru-upadeza athavA vidyAthI paNa nathI thatI. paraMtu yathArtha jJAna ane paramezvaranI upAsanA baMnethI ja A lezanI nivRtti thaI zake che. mATe A phlezathI yogI sAdhaka ja trALa= rakSA karI zake che, bIjA nahIM. A 9 te pratiprasavayA: prA. / 20 / sUtrArtha- te te avidyA Adi pAMca kleza (sUkSma :) kriyAyoga dvArA sUkSma thaI jAya che, tyAre pratiprasavaEyA:) (kAraNathI kAryano prAdurbhAva thavuM prasava' kahevAya che, te kAryanuM pharIthI potAnA kAraNamAM lIna thavuM pratiprasava' kahevAya che) potAnA AdhArabhUta cittanA laya sAthe phrena samApta thaI jAya che. 134 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda - A avidyA, asmitA, rAga, dvepa ane abhiniveza rUpa pAMca lezo yogInAM jayAre rAdhavInanta = baLelAM bIja samAna (jevAM) (potAnuM kArya karavAmAM asamartha) thaI jAya che, tyAre yogInAM cittanAM ke jeNe bhoga Adi kAryo samApta karI dIdhAM che, te cittanAM potAnA kAraNamAM laya thaI jatAM te ja cittanI sAthe (kleza paNa) vilIna maLI) thaI jAya che. bhAvArtha - A sUtramAM te sarvanAma padathI pUrvokta avidyA Adi pAMca klezonuM grahaNa thAya che. ane (24) sUtramAM A lezonI cAra avasthAo batAvI che ke je - prasupta, tana, vicchinna ane udAra che. A cAra avasthAone paNa be bhAgomAM vaheMcI zakAya che. - sthULa tathA sUkSma. emAM udAra dazA sthULa che bAkInI badhI sUkSma. A sUtramAM sUkSma dazAomAM vidyamAna lezonI nivRttino upAya batAvavAmAM Avyo che. sthULa dazAnA lezone sUkSma karavAno upAya (22) sUtramAM kahI devAmAM Avyo che. arthAta tapa, svAdhyAya tathA Izvara praNidhAnathI dhULa phleza sUma thaI jAya che. ane sUkSma lezonI nivRttino upAya vivekasvAti che. vivekakhyAti thavAthI A sUkSma hzo dagdhabIjanI mAphaka phaLonmukha thavAmAM asamartha thaI jAya che. ane cittanA potAnA kAraNa= prakRtimAM laya thavAnI sAthe lIna thaI jAya che. yogIne A dazA prApta thatAM ja mokSanI prApti thaI jAya che. 10 have -bIja bhAvane prApta thaIne vartamAna lezonI - dhyAnayAhnavRttaya: / sutrArtha - (ta vRtta:) te bIjabhAva=sUkSma bhAvane prApta thayelA lezonI vRttio = pravRttio dhyAnathI :) dhyAnathI samApta karavA yogya che. bhApya anuvAda - avidyA Adi pAMca klezonI je sthULa pravRttio che, te kriyAyoga (tapa, svAdhyAya ane Izvara-praNidhAna)thI sUkSma thatI prIna = vivekakhyAti = dhyAnathI samApta karavA yogya che. (A lezonI sUkSma vRttionA nAzanI avadhi keTalI che ?) jayAM sudhI e phleza-vRttio kramazaH sUkSmatama thAya ane dadhubIjanI jema kArya karavAmAM asamartha thAya tyAM sudhI dhyAnathI kSINa karavAne yogya che. jema kapaDAMno sthaLa mela pahelAM dUra karavAmAM Ave che, bAdamAM sUkSma mela prayatnathI ane (sAbu vagere lagAvIne) vizeSa upAyathI dUra karavAmAM Ave che, te ja prakAre lezonI dhULavRttio (dazAo) vApratipakSa = ochA virodhI upAyathI dUra karI zakAya che. paraMtu phlezonI sUkSma vRttio HdApratiprajJA : = mahAna virodhI upAyathI samApta karavAmAM Ave che. bhAvArtha - klezonI dhULa tathA sUkSma vRttiono abhiprAya e che ke - asmitA Adi lezonI (yo. 2/4) sUtramAM prasupta Adi cAra dazAo batAvI che. jayAre e lezo potAnuM kArya na karatAM saMskArarUpamAM paDI rahe che. ane potAnA sahayogI athavA sAdhana pAda 135 For Private and Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udbodhaka kAraNanA abhAvamAM kAryarata nathI thatA, tyAre prasuta dazAmAM hoya che ane e jayAre tapa Adi kriyAyogathI eTalA zithila athavA maMda (durbaLa) karI devAmAM Ave che ke te kAryarata thavAnuM sAhasa nathI karI zakatA, tyAre temanI tanudazA thAya che. ane jayAre e lezo sajAtIya athavA vijAtIya saMskArothI dabAyelA rahe che, tyAre vicchinna dazA hoya che, jema ke jayAre rAga-ddeza Ubhare che tyAre krodha dabAyelo rahe che. lezonI cothI udAra dazA e hoya che, ke jayAre temano bhogano vartamAna rahe che, tyAre te potAnA pUrA vegathI UbharIne kAryarata rahe che. jema ke - jayAre rAga kleza Ubhare che, tyAre krodha dabAyelo rahe che. emAM rAga udAra dazAmAM che ane krodha vicchinna dazAmAM. klezonI A caturvidha avasthAomAM je udAra' dazA che te sthaLa che, kema ke A dizAmAM e pratyakSa anubhavamAM Ave che. bAkInI traNeya avasthAo sUkSma che. A dizAomAM rahelA lezo pharIthI na UbharavA lAge arthAtu udAra dazAne na prApta thaI jAya, eTalA mATe yogIe satata jAgrata rahevuM joIe ane lezonI pravRttionI samAdhijanita vivekakhyAtithI dagdhabIjanI jema phaLa ApavAmAM asamartha karI devA joIe. sUtramAM dhyAna' zabdano artha vyAsabhApyamAM prasaMkhyAna=vivekakhyAti karyo che. dhyAna'no artha "a vinAyA- dhAtvArtha pramANe "ciMtana karavuM che, jayAre yogI prakRtijanya vastuonA bhogathI thanArAM sukha-duHkhanuM ciMtana kare che ane pariNAmamAM temane duHkhada samajI le che, to yogInuM citta pUrNa virakta thaI jAya che. ane uttarottara kramazaH vairAgyanI utkRSTa (sarvottama) dazA sudhI pahoMcavAthI sUkSma phlezonI sthiti prathama sUkSma, sUkSmatara ane sUkSmatama thaI jAya che. ane chevaTe dagdhabIjanI jema aMkurita (UgavAmAM) thavAmAM asamartha thaI jAya che. e ja dhyAnathI lezo vRttionuM drIkaraNa (dUra karavAnuM) karavAnuM kahevAya che. vyAsa-bhAyamAM kleza-vRttione dUra karavAnI prakriyAne vaDhanA daSTAMtathI samajAvyuM che. jema kapaDAMno sthULa mela prathama dUra karavAmAM Ave che ane te ochA prayatnathI ja dUra thaI jAya che. paraMtu teno (vasano) je sUkSma mela hoya che, tene dUra karavAmAM bhAre prayatna karavo paDato hoya che. kapaDAMmAM sAbu vagere lagAvIne athavA garama pANImAM palALIne, dhokAthI kUTIne vastrono sUkSma mela dUra karavAmAM Ave che. te ja rIte lezonI sthULa vRttionI sarakhAmaNImAM sUkSma vRttione bALavAmAM (nAza karavAmAM) atizaya lAMbo vakhata prayatna karavo paDato hoya che. A ja pramANe sUkSma lezonI paNa prasupta, tana, vicchinna Adi dazAo thAya che. jema jema yogInI vivekakhyAti samRddha tema ja daDha thaze, tema tema ja A sUkSma-vRttione dagdha karI zakAya che. paraMtu A kArya saraLa nathI, AyoganI sarvocca dazA che. eTalA mATe vyAsa-bhASyamAM sUkSmatu mahApratipakSI : = sUkSmavRttio prabaLa-pratipakSa sApekSa hoya che, ema kahIne yogI puruSane saceta karavAmAM Avyo che. je yogI kriyA yogane karIne ja potAne 136 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtakRtya samajI le che, te lakSyabhraSTa thaIne ja rahI jAya che. kema ke kriyAyoga bahAranA dekhADAne mATe paNa karI zakAya che. mATe manu mahArAje lakhyuM che ke - yamAna seveta satataM na niyamAna kevalAn budhH| thanAra patityaafje niyana vattAnapAnA (manu. 4204) arthAt yama vinA phakta niyamonuM sevana na karo, paraMtu baMnenuM sevana karavuM joIe. nahIMtara patana saMbhava che. tapa, svAdhyAya, Izvara-praNidhAnane kriyAyoga kahyo che. ane e traNeya niyamonI aMtargata mAnelA che. (11) klezamUla : karmAzayo dRSTAdRSTajanmavedanIyaH // 12 // sUtrArtha - (ttezamUtra ) avidyA Adi pAMca lezonuM mULa kAraNa kAma, moha, lobha tathA krodhathI utpanna (Hzaya :) puNya apuNyarUpa karmono samUha (Azaya) (99namaya :) daSTa = vartamAna (cAlu) janmamAM phaLa ApanAra ane aMdara = bhAvi janmamAM phaLa ApanAra hoya che. bhApya anuvAda - Hzaya = badhI ja karmavAsanAo be prakAranI hoya che - puNya karbhAzaya ane apuNya karbhAzaya. A badhA karbhAzaya jozamUtta = kAma, lobha, moha ane krodhathI utpanna thAya che. arthAta samasta puNya-apuNya karma kAma bhAvanA, lobha bhAvanA, moha ane krodha bhAvanAthI karavAmAM Ave che. te baMne prakAranAM karma samUha9na-= cAlu vartamAna) janmamAM phaLa ApanAra tathA kaSTananya = bhaviSyamAM thanArA janmamAM phaLa ApanAra hoya che. temanAmAMthI tIvana = tIvratAthI karelo abhyAsa ane vairAgyathI athavA maMtra, tapasyA ane samAdhithI siddha thayelA (karelA) athavA Izvara, revatA = vidvAna maharSi mahAnubhAvonI ArAdhanA = bhakti athavA sevAthI maLelAM puNyakarbhAzaya jaladI paripAkane prApta kare che arthAt daSTa janmamAM (cAlu janmamAM) jaladI phaLa ApavA lAge che. te ja prakAre tIvratte = atyadhika udAra dazAmAM vartamAna asmitA Adi klezathI athavA ghora avidyA Adi lezomAM prasta thaI DarelA, ruNa tathA paNa = dayanIya jIvonA prati athavA vizvavasanIya jIvonA prati athavA mahAnubhAva tejasvI tapasvIo prati vAraMvAra karelo mapAra = apuNya = pApakarma ane te apakArajanya pApa karbhAzaya paNa sA = jaladI phaLa ApanAruM hoya che. arthAt dRSTanamaka vartamAna janmamAM ja phaLa ApanArA thaI jAya che. jema ke naMdIzvarakumAra manuSya-parAma = pitRyAna mArgane choDIne revatva = devayAnA rUpamAM potAnA puNya karbhAzayanA kAraNe) parabata = badalAI gayo ane te ja prakAre devono rUdra = rAjA nahuSa potAnA ri = devocita karmaphaLane choDIne utaryavarghana = kuTila karma karanArAnAM karmane prApta thayo. sAdhana pAda 137 For Private and Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (have adaSTa janmamAM phaLa maLavAnuM udAharaNa ApIe chIe.). te (daSTa janma vedanIya tathA adaSTajanma vedanIya karmo)mAM nara = atyaMta nIca gatine ApanArAM daSTa karmone karanArAno karmAzaya jhanana = vartamAna janmamAM phaLa . ApanArAM nathI hotAM (thatAM). - (kema ke temanuM phaLa to atyaMta aMdhakAramayI sthAvara Adi (vRkSa vagere) naraka yoniomAM ja maLI zake che, ane kSatteizAnAma = vivekakhyAtithI dagdhabIjavatuM lezovALA jIvanamukta jIvonA paNa mag = bhAvI janmamAM phaLa ApanArAM karbhAzaya nathI hotAM. kema ke te punarjanmamAM javAne yogya na rahyA, zarIranA tyAga pachI ja mokSane prApta thaI jaze.) bhAvArtha - jIvAtmA janma-janmAMtaromAM je kaMI paNa zubha-azubha karma kare che, te saMcita badhAM puNya-apuNyarUpa karma kartAzaya kahevAya che. ane e kazayanuM mULa avidyA Adi kleza hoya che. A zonA kAraNe je pravRttio utpanna thAya che, temane vyAsa-bhAgyamAM kAma, lobha, moha ane krodha ema cAra bhAgomAM vaheMcyA che. A lezo kAma-lobha Adine utpanna karIne manuSyane puNya-apuNya karmomAM pravRtta karAve che. jema ke-kAmanAthI prerita manuSya yajJa Adi puNya karmomAM ane kAmavaza ja parastrIgamana Adi pApa karmomAM pravRtta thAya che. zipyo prati hita prerita gurujanono tathA zatruo pratye yoddhAono krodha puNyaprada, ane te ja krodha - hiMsA karavI, koInI sAthe verabhAvanA athavA asUyAvRtti (IrSAvRtti) karavI vagere apuNyajanaka karmomAM pravRtta kare che. lobhavRtti to badhA ja pAponuM mULa che. lobhavaza puNya karmanI AzA to ghaNI ja ochI che, paraMtu corI karavI, bIjAnA dhanane chaLa, kapaTa vagerethI apaharaNa karavuM vagere pApakarmomAM pravRtti lobhavaza ja thAya che. te ja prakAre mohavaza vyakti zreSTha karmone choDIne pApakarmomAM pravRtta thaI jAya che. jema ke - arjuna mohavaza ja kartavyathI vimukha thaI gayo hato. ane manuSya potAnAM saMtAnone mohavaza ja sanmArganAM pathika (sanmArge cAlanArAM) nathI banAvI zakato vagere. A saMcita puNya apuNya karmono samUha duSTa janma- vartamAna janmamAM paNa phaLa Ape che ane adaSTa janma = AgaLanA janmomAM paNa cAlu jIvanamAM kyAM ane keTalAM karmonuM phaLa maLe che tathA AgaLanA janmamAM kayAM karmonuM phaLa maLe che ? teno niyatA paramAtmA che. mATe jIva te samajavAmAM asamartha ja rahe che. paraMtu vyAsa munie keTalAMka phaLono saMketa avazya karyo che. tIvra saMvega = daDha vairAgya tathA abhyAsavALAne tathA tIvra klezavALAne vartamAna janmamAM ja phaLa maLI jAya che. ane atyaMta nIcalI koTinuM pApa karanArAMne AgaLanA (have pachI thanArA) janmamAM phaLa maLe che. jema ke - je yogAbhyAsI tIvra saMvega tIvra vairAgya tathA satata abhyAsa, maMtrajapa, kaThora tapasyAthI Izvara bhakti tathA vidvAna, maharSi, yogI vagerenA saMparkathI samAdhi siddha karI cUkyA che temane daSTa janmamAM ja jaladI phaLa prApta thaI jAya che. jema ke - naMdIzvarakumAre yogadarzana 138 For Private and Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daSTajanmamAM ja yogasAdhanAthI manuSkatAthI upara UThIne devatvapadane prApta karyuM ane je tIvra kleiza=ghora avidyA AdinA kAraNe bhayabhIta, rogI, dayanIya jIvonI athavA tejasvI vizvasanIya tapasvIonI vAraMvAra hAni karavAmAM lAgelAM rahe che, temane paNa kharAba karmonuM phaLa tarata ja maLe che. jema ke- devono rAjA nahupa kuTila (kharAba) karmonA kAraNe devatvapadathI pRthapha thaI duSkarma karanAro thaIne duHkhone prApta thayo. paraMtu je nArakIya jIva che arthAta atyaMta dhRNita jaghanya pApone kare che tenuM phaLa AgaLanA janmomAM (have pachI thavAnA janmomAM) = nArakIya yoniomAM ja maLe che, daSTa janma = vartamAna (cAlu janma) janmamAM nahI. je yogAbhyAsIonA vivekakhyAtithI avidyA Adi kleza sarvathA kSINa thaI jAya che, temanuM karbhAzaya dagdhabIjanI jema aMkurita thavAmAM (UgavAmAM) asamartha thaI jAya che. mATe temano adaSTa bhAvI janma nathI thato ane teo mokSanA adhikArI thaI jAya che. 12 noMdha - ahIMyAM ghaNA bhAge bhAkhakAroe vyAsa-muninA AzayanI virUddha vyAkhyA karI che. jema ke - naMdIzvarakumAra manuSya zarIra choDIne deva zarIrane ane devono rAjA nahuSa deva zarIrane choDIne sarpa AdinA zarIrane pApta thayA. yathArthamAM vyAsamuni udAharaNa A vAtanuM ApI rahyA che ke saMgha varta = dara janmamAM ja phaLa maLI jAya che. jo yoni - parivartana karyA pachI phaLa maLe che, to te daSTa-janma nathI hoI zakato. mATe vartamAna janmaparaka vyAkhyA ja prasaMgane anukULa che. (yo. 2/13) sU nA bhAkhamAM drivipArI vA yuetutva mAM paNa A vAtanI ja puSTi thaI rahI che. sati mUle tadvipAko jAtyAyurbhogA: // 13 // sUtrArtha - (ta mUtte karmAzayana avidyA Adi klezarUpa mULa rahetAM tapAve che karbhAzayano vipAka = phaLa (gAcA ) = jAti = janma, AyuSya ane bhoga hoya che. ane avidyA Adi klezonI vivekakhyAtithI nivRtti thatAM karbhAzaya potAno vipAka = phaLa ApavAmAM asamartha thAya che. bhAkha anuvAda - te avidyA Adi pAMca klezonAM rahetAM ya = karmavAsanA = phaLane lAvanArI=prApta karAvanArI hoya che. klezarUpamULanuM ucchinna (uccheda) thaI jatAM karbhAzaya phaLa ApavAnI zarUAta nathI karatuM. jema ke je tuN = bhUsA (chotarAM)thI DhaMkAyelAM hoya ane baLI gayAM na hoya te cokhA UgavAmAM samartha hoya che. paraMtu je chotarAMthI rahita baLelA cokhAnAM bIja che te UgavAmAM samartha nathI thatAM. te ja prakAre avidyA Adi klezothI DhaMkAyelAM karmAzaya karmaphaLane aMkurita (prApta) karAvanArAM hoya che. lezothI rahita thayelAM athavA vivekakhyAtithI dagdhabIja thayelAM nahIM.. A ti ) viSayamAM vicAra karavAmAM Ave che - zuM eka karma eka janmanuM kAraNa che. athavA eka karma aneka janmonuM kAraNa che. sAMdhana pAda 139 For Private and Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bIjo vicAraNIya vikalpa e che ke - zuM aneka karma aneka janmone siddha kare che? athavA aneka karma eka janmane siddha kare che? (uttara) eka karma eka janmanuM kAraNa nathI, kema ke anAdikALathI pazvita = ekaThA thayelAM asaMkhya avaziSTa karmonuM ane vartamAnamAM karelAM karmonAM phaLakramano niyama na rahevAthI (te karmonuM phaLa kramazaH na maLavAthI) manuSyone anAzvA: = asaMtoSa prApta thaze (=sArAM karmanuM sArUM phaLa ane kharAba karmanuM kharAba phaLa maLe che. A siddhAntamAM vizvAsamAM nahI rahe) ane A asaMtoSa (satkarmomAM pravRttino virodhI hovAthI) aniSTakAraka che. ane eka karma aneka janmonuM kAraNa paNa nathI hoI zakatuM kema ke jo aneka karmomAM eka eka karma aneka janmanuM kAraNa che to bAkInAM karmono vipata = phaLa ApavAnAM kALano abhAva thaI jaze. te paNa aniSTakAraka pahelAMnI jema thaze. ane aneka karma paNa aneka janmonuM kAraNa nathI hoI zakatAM kAraNa ke (aneka karmothI utpanna thanArA) aneka janma eka sAthe prApta nathI thaI zakatA. eTalA mATe kramathI ja kahevuM joIe. arthAta eka karmathI eka janma,bIjA karmathI bIjo janma, trIjA karmathI trIjo janma vagare..to emAM paNa pUrvavata (pahelAnI jema ja) dIpa prApta thAya che. arthAta janma-janmAMtaronAM asaMkhya aviziSTa karmonA phaLa prApta karavAno niyama nahIM rahe ane asaMtoSa pedA thaze. eTalA mATe (siddhAnta pakSa e che ke) janma ane prayaLa = mRtyunI vacamAM, je punya = dharma ane apuSya = adharmarUpI vicitra karbhAzaya saMgraha karAya che, te badhAM pradhAna = mukhyarUpamAM athavA 3pasana = gauNa bhAvathI sthita rahe che ane kayuM karma pradhAna = phalonmukha thavAmAM mukhya che ane kayuM nauna = prabaLa na hovAthI dabAyelA jevuM che? tenI prAthamiLyavataH = abhivyakita, mRtyuthI = mRtyunA prakArathI thAya che. ane te samasta pradhAna gauNabhAvathI rahelAM karmAzaya prapaTTanena = eka gaTTAnA rUpamAM maLIne phalonmukha thavAne mATe jIvane mRtyunI pachI mUchita = kriyAzIla thaIne eka ja janmane Ape che, aneka nahIM. ane te janma te ja karmathI nazvAyun = prApta AyuSyavALA = prAptajIvanavALuM hoya che. ane janmanA jIvana kALamAM te ja karmathI = janma ApanArAM karmathI po = sukha-duHkha Adino bhoga saMpanna (siddha=maLa) thAya che. te = karma samUha janma, Ayu (AyuSya) tathA bhogano hetu= kAraNa hovAthI trivipA = traNa prakAranAM phaLovALuM kahevAya che. eTalA mATe va = zvAsI va: ziyA) viparUpe titi = viviI) eka janmavALuM kahevAya che. - 64 -navedayatva ane vartamAna janmamAM saMcita karbhAzaya viparidhdhIphakta eka vipAka=phaLa bhoga)ne ApanAruM hoya che. bhogano hetu (kAraNa) hovAthI athavA divivArathI be vipAko= phaLo(Ayu ane bhoga)ne ApanArAM hoya che. 140 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhoga ane Ayu (AyuSya)no hetu hovAthI. emAM udAharaNa Ape che. naMdIzvara ane nahupanI mAphaka. arthAta naMdIzvare vartamAna janmamAM puNya karmothI vipavitra Ayu ane bhoganI prApti athavA temAM vadhAro karyo ane nahupe avipariNI = daSTajanma = vartamAnajanmanA duSTa karmothI duHkharUpa bhoga (phaLa) prApta karyo. (vAsanA - saMskAro ane karbhAzaya - saMskArono taphAvata). (vanezavipIvAnumavanimittApa: avidyA Adi kleza, zubha-azubha karma, ane temanAM phaLonA anubhavathI utpanna vAsanAo dvArA anAdikALathI pUchatta = prasta A citta sarvathA evuM utrita = vividha - vanvita = raMgaberaMgI jevuM banI rahe che. jema - mAchalI pakaDavAnI jALa granthibaMdhanothI vyApta hoya che. e vAsanAo (cittane citrIkRta karanArI) naivamatvapUrvi: = aneka janmomAM saMcita thanArI hoya che. paraMtu A je karbhAzaya che, te va: = eka janmavALuM kahyuM che. ane je saMskAro smRtino hetu = utpAdaka che, te vAsanAo anAdikALanI che. je A vimavi = eka janmamAM phaLa ApanAruM IAya = karmajja che, te be prakAranuM che. eka che niyatava = jenuM phaLa nizcita che ane bIjuM che niyatavipa= jenuM phaLa anizcita che. e baMne karbhAzayomAMthI temAM niyama ) e vi) niyama niyatavipAkavALA adaSTa janmamAM phaLa ApanArA karmAzayanuM che, aniyata vipAkavALA ada>janma = bhAvi janmamAM phaLa ApanArA karmAzayanuM nahIMkema ke je aniyatavipAkavALuM = adaSTa janmamAM phaLa ApanAruM karbhAzaya che, tenI traNa prakAranI gati hoya che. (1) karelAM ane avipakava=vagara phaLa Ape karbhAzayano nAza thaI javo. (e sAmAnya niyama na hotAM mokSanA adhikArIne mATe che. ke jenA karma dadhabIjavata thaIne phalonmukha nathI thatAM.) (2) koI pradhAna karma = mukhya karmanA vipAka = phaLamAM ja bIjabhAvane prApta thavuM arthAt phalAbhukha mukhya karmanI sAthe-sAthe bIjabhAvathI aMkurita thavuM mukhya karmanA phaLathI ja phaLa prApta thaI javuM. (3) athavA niyata vipAkavALAM pradhAna karma phlabhukhathI abhibhUta dabAyelA karbhAzayanuM lAMbAkALa sudhI (bahu ja janmo sudhI) paDI rahevuM=vagara phaLa Ape zAnta thaIne paDI rahevuM. (1) e traNe prakAranA eka bhavika niyama rahita) karbhAzayamAMthI je (paheluM) karbhAzaya che arthAt karelAM ane vinA phaLa Ape karbhAzayano nAza thAya che, temAM daSTAMta Ape che - jema ke suvattA = puNya yA dharmanA karbhAzayano udaya = vadhavAthI Mr = apuNya = adharmanA karbhAzayano A ja janmamAM nAza thaI javo arthAt phaLa ApavAmAM samartha na rahevuM athavuM). jenA viSayamAM kahyuM che - ( 4 hai varSanA) be be prakAranAM karmone jANavAM joIe. eka zukalarUpa puNyakarma, bIjuM kRSNarU5 pApakarma. emAM je pAparUpa karmono samUha che, tene puNya sAdhana pAda . 141 For Private and Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karanArA jIvanAM puNya karbhAzaya nAza karI de che. eTalA mATe he jIvo! A ja janmamAM suti = puNyakarmone karavAnI IcchA karo. vaya = kAjodarzI RSimuni ane vidvAna loko te = tamArA mATe venta = puNyakarmone jaNAve che. (2) je karbhAzayanI bIjI gati batAvI che - pradhAna (mukhya) karmamAM gauNa karmanuM aMkurita thavuM, tenA viSayamAM kahyuM che - (yAta vanya saMra:) puNya karmomAM pApa karmonI milAvaTa ochI hoya che, ane tenuM duHkharUpa phaLa zataH puNya karanArA vidvAna puruSane pratyavamarza : = sahana karavA yogya hoya che. arthAta tenA puNya phaLathI dabAyelA jevuM hovAthI ochuM jaNAya che. ane te dabAyeluM pApakarma puNya karanAra vidvAnane puNyathI pRthapha karavAmAM samartha nathI thatuM. athavA puNyakarma phaLanI hAni (nAza) karavAmAM samartha nathI thaI zakatuM. kema ke puNya karanArA evuM vicAre che ke mArAM puNyarUpI bIjAM karma ghaNAM che, jemAM vApamAd = aMkurita thatAM = phalonmukha thanArAM ochAM pApakarma sfu = sukharUpa puNyakarma phaLamAM nyUnatA anya = ghaNI thoDI mAtrAmAM ja karaze. (3) karbhAzayanI je trIjI gati batAvI che - niyatavipAkavALAM (adajanmavedanIya) pradhAna (mukhya) karmathI upUta=dabAyelAM gauNa karbhAzayanuM lAMbAkALa sudhI paDI rahevAnuM kevI rIte thAya che? (uttara) - niyata vipAkavALo, adaSTajanmavedanIya karbhAzayanuM ja tamana- eka sAthe athavA tarata ja mRtyu tenI abhivyaktinuM kAraNa kahyuM che, aniyata vipAkavALA, adaSTa janmavedanIya karbhAzayanI abhivyakti maraNathI nathI thatI. je aniyata vipAkavALA adaSTa janmavedanIya karbhAzaya che te kayAM to nAza thaI jAya che athavA bAvApaVImana = aMkuritabhAvane prApta thaI jAya che athavA bIjarUpamAM lAMbA vakhata sudhI, tyAM sudhI paDI rahe che, jayAM sudhI tatkALa prabhAvavALuM athavA aviruddha karma amiSyana = prakaTa karanAruM = prakAzaka nimittane phalonmukha nathI karatuM. tivipavi ) e karbhAzayanuM phaLa deza, kALa ane nimittanA anizcitatAthI A = karmaphaLanI paddhati vicitra = Azcaryajanaka tathA ghaNI ja kaThinAIthI samajavA yogya che ane apavAda hovAthI 3 = sAmAnya niyamanI nivRtti nathI thatI. mATe viza: = eka janma ApanAruM ja karbhAzaya hoya che, e sAmAnya niyama ja mAnavAmAM Avyo che. bhAvArtha - (yo. 2/12) sUtramAM karbhAzayane lezamUlaka mAnyuM che. have e zaMkA thAya che ke jayAre yogInAM avidyA Adi klezono nAza vivekakhyAtinI carama avasthAmAM thaI jAya che. tyAre e to mAnI zakAya che ke AgaLa karbhAzayano saMcaya nahIM thAya. paraMtu anAdikALathI saMcita karbhAzayanI sattA to rahe ja che. zuM tenuM phaLa = janma-maraNarUpa (saMsAramAM gamana Agamana) phaLa yogIne nahIM maLe ? A brAntinuM nirAkaraNa A sUtramAM tathA vyAsa-bhASyamAM karyuM che ke saMcita karbhAzaya avidyA Adi klezonI sattA hovAthI ja janma, Ayu ane bhogarUpa phaLane Ape che anyathA nahIM. vyAsa munie 142 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahIM A vAtane ghaNI ja daDhatAthI tathA spaSTa karatAM lakhyuM che - "satsu klezeSu karmAzayo vipAkArambhI bhavati nocchinnaklezamUla: / arthAta na lezovALuM karbhAzayaphaLa ApavAmAM samartha nathI thatuM. vyAsa-bhASyamAM A ja bAbatane udAharaNa ApIne vadhAre spaSTa karyuM che ke jema dhAna (anAja)nuM bIja tyAM sudhI aMkurita (UgavAnuM) thaI zake che, jayAM sudhI tenuM chotaruM (choDuM) judu na karyuM hoya athavA dagdha = bALI na mukayuM hoya, paraMtu chotaruM juduM thatAM athavA dagdha = baLI jatAM anAjanuM bIja vidyamAna rahevA chatAM paNa UgatuM nathI. barAbara e ja prakAre je yogIe yogasAdhanAnA baLathI karbhAzayanuM mULa avidyA Adi klezono nAza karI dIdho che athavA yoganI uccatama dazAne prApta karIne saMcita karbhAzayane jJAnarUpI agnimAM dagdhabIjavat karI dIdhAM che, tenuM karbhAzaya vipAka = phaLa ApavAmAM samartha nathI thatuM arthAt te karmonuM phaLa nathI maLatuM ane avidyAmUlaka karbhAzaya jAti = janma, AyuSya tathA bhoga trividha phaLone ApanAruM hoya che. ane e phaLa avidyA Adi lezono nAza thatAM nathI thatAM (phaLa nathI ApatAM). janmarUpa phaLanuM kAraNa eka karma che ke aneka? - A viSayamAM vyAsa-bhAgyamAM cAra vikalpa batAvyA che - (1) zuM eka karma eka janmanuM kAraNa hoya che? (2) zuM eka karma aneka janmonuM kAraNa hoya che ? (3) zuM aneka-karma maLIne aneka janmanuM kAraNa che? (4) athavA aneka karma eka janmanuM kAraNa che? temAM pahelA traNa vikalpomAM dopa batAvIne aMtima pakSane siddhAMta mAnyo che. pahelAM traNa pakSomAM nIce pramANenA doSa batAvyA che - (1) eka karma eka janmanuM kAraNa nathI kema ke A pakSamAM anAdikALathI saMcita bAkInAM asaMkhya karmo tathA A janmanAM karmonAM phaLomAM koI krama nahI thaI zake, ane temanA phaLano kayAre avasara Avaze ? emAM saMdeha thavAthI karmaphaLanA viSayamAM lokamAM asaMtoSa phelAI jaze. jethI lokamAM zubha karmo pratye aruci (aNagamo) thavAthI aniSTa thaI jaze. (2) eka karma aneka janmonuM kAraNa nathI. - A pakSa paNa pUrva pakSanI mAphaka ayogya che. kema ke eka karma ja aneka janmonuM kAraNa che, to anAdikALathI saMcita bhogavyA vinAnAM karmono tathA A janmanAM karmonAM phaLa ApavAmAM krama na rahevAthI prathama pakSathI paNa vadhAre asaMtoSa utpanna thaze. mATe e paNa aniSTakAraka che. (3) aneka karma aneka janmonuM kAraNa nathI - kema ke aneka janma eka sAthe to saMbhava nathI, te kramathI hoI zake che, ane aneka janma kramathI thatAM pUrvavata ja doSa Avaze. arthAta jo so karma maLIne so janma Ape che, to eka karma ja eka janmanuM kAraNa thaze ane pahelAM vikalpanI jema dopa Avaze. ane jo karmonI saMkhyAthI ochA athavA vadhAre janma thaze to paNa asaMkhya bhogavyA vinAnA karmo tathA cAlu janmanAM karmonuM phaLa maLa sAdhana pAda 143 For Private and Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAmAM asaMtoSa ja thaze. ane jo kahevAmAM Ave ke aneka karma maLIne eka janma Ape che, tyAra pachI bIjAM aneka karma maLIne bIjo janma Ape che, A prakAre aneka karma aneka janmonuM kAraNa che. to to cothA vikalpathI koI bheda nathI raheto. mATe cotho vikalpa arthAt aneka karmonuM phaLa eka janma hoya che, e nirdopa pakSa che ane A pakSamAM paNa karmonI gaNanA IzvarIya vyavasthAne AdhAMta hovAthI pariNita nathI karI zakAtI ke keTalAM karmonuM phaLa eka janma hoya che. A cothA vikalpamAM paNa vyAsa-bhAgyamAM e nirNaya karyo che ke cAlu jIvananAM zubha azubha karma, pUrva saMcita bhogavelAM karmothI maLIne mukhya-gauNarUpamAM UbhAM rahI jAya che. e karmomAM apradhAna karma= gauNa karma dabAyelAM jevAM rahevAthI phalonmukha nathI thatAM paraMtu pradhAna karma maraNa pachI prabaLa thavAthI bIjA janmanuM kAraNa bane che. = koI paNa dRSTajanmavedanIya karmAzaya trivipAka nathI hotuM - gayA sUtramAM kleza mUlaka karmAzayanAM phaLa be prakAranAM batAvyAMche-(1) dRSTa-janmavedanIya ane (2) adRSTa janmavedanIya. joke A vyavasthA paNa IzvarAdhIna che ke kayuM karmAzaya dRSTajanmavedanIya hoya che ane kayuM (karmAzaya) adRSTajanmavedanIya che. tema chatAM paNa je adRSTajanmavedanIya karmAzaya che te ja trivipAka janma, Ayu ane bhoga ApanAruM hoya che ane je dRSTajanmavedanIya karmAzaya che te cAlu jIvanamAM potAnuM phaLa Ape che. A karmAzaya vipAva garamI = eka bhogarUpa phaLane ApanAruM hoya che athavA dhruivapAArakhI = bhoga ane AyuSyane ApanAruM hoya che paraMtu trivivAArammI = janma, Ayu ane bhoga ApanArAM kayAreya paNa nathI hotAM, kema ke dRSTa janmavedanIya karmAzaya jAti janmano hetu (kAraNa) nathI hotuM. AnAthI spaSTa che ke vyAsa bhASyamAM naMdIzvara ane nahupanAM udAharaNa ApyAM, te janmAMtara prAptinAM nathI balke cAlu jIvanamAM ja UMcI athavA nIcI dazAne puNya-apuNya karmonA kAraNe prApta karavAnA ja che. zaMkA samAdhAna - vyAsa bhAgyamAM ahIM eka zaMkA thAya che ke bhASyamAM je ema lakhyuM che } "tacca janma tenaiva karmaNA labdhAyuSkaM bhavati / tasminnAyuSi tenaiva karmaNA mona: saMpadyate / " = arthAt je karmonA kAraNe AgaLano (have pachIno) janma maLe che, tenAthI ja te jIvanamAM Ayu ane bhoga maLe che. enAthI e bhrAnti pedA thAya che ke jIvanamAM pUrva karmothI ja AyuSyanuM nirdhAraNa (nakkI) thaI jAya che ane bhoga paNa te ja karmonuM ja phaLa hoya che. paraMtu e mAnyatA vyAsa bhAgyanA AzayathI sarvathA virUddha che. e to satya che ke janma (manuSya Adi yoniomAM) pUrva karmonA kAraNe maLe che ane te te yonimAM Ayu = jIvana tathA bhoga paNa yoni pramANe ja maLe che. paraMtu eno abhiprAya e kadApi nathI ke cAlu jIvananA karmonAM phaLa A janmamAM nathI maLatAM. jo evuM hota to vyAsa-muni 144 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karbhAzayanuM daSTajanmavedanIya phaLa (eka vipAka athavA dvivipAka)no kadI paNa ullekha karatA nahIM. pachI to badhAM karbhAzaya adRSTajanmavedanIya ja hota. mATe pUrva janmanAM karmonI sAthe sAthe A janmanA karmonAM paNa phaLa avazya maLe che, jenA kAraNe Abu (jIvana) tathA bhogane ocho vatto paNa karI zakAya che. eTalA mATe sadAcAra AdithI Ayu vRddhinI vaidika prArthanAo sArthaka che, anyathA nahIM. daSTajanmavedanIya tathA adajanmavedanIya karbhAzayano bheda - je karbhAzaya ekabhAvika = eka janmamAM phaLa ApanAruM che, tene daSTa janmavedanIya kahe che, te niyata vipAka ane aniyata vipAkanA bhedathI be prakAranAM che. (1) je karmonAM phaLa vartamAna jIvanamAM ja maLI jAya che, te niyata vipAka kahevAya che. ane (2) je karmonuM phaLa cAlu jIvanamAM nathI maLatuM te aniyata vipAkavALA kahevAya che. ane adaSTa janmavedanIya karbhAzaya ke je aniyata vipAkavALAM paNa che. temAM anAdi kALathI saMcita nahIM bhogavelAM karmonI sAthe cAlu jIvananAM keTalAMka karma paNa maLI jAya che ane e karmonI traNa prakAranI gati thAya che. (1) je yogAbhyAsI vivekakhyAti prApta karIne karbhAzayane lezothI hIna tathA yogA agnithI dagdhabIjavat karI de che, to tenAM karbhAzaya dagdha (baLI gayelAM) hovAthI phaLa ApavAmAM asamartha thaI jAya che. (2) athavA phalonmukha mukhya karbhAzayanI sAthe sAthe gauNa karma paNa sahayogI thaIne phaLa ApatAM rahe che. eTalA mATe duHkhapradhAna karmaphaLanI sAthe sukhanuM ane sukha pradhAna karmaphaLanI sAthe duHkhanuM saMsAramAM mizraNa jovAmAM Ave che. (3) athavA niyata vipAkavALAM phalonmukha mukhya karmothI abhibhUta-dabAyelAM paDI rahe che. ane te abhibhUta (dabAyelAM) karma, tyAM sudhI phalonmukha nathI thatAM ke jayAM sudhI tatkALa prabhAva karanArAM abhivyaMjaka nimitta A karmone phalonmukha na kare. mATe prabaLa abhivyaMjaka kAraNane pAmIne (maLatAM) dabAyelAM karmo paNa phalonmukha thaI jAya che ane te vakhate te pradhAna (mukhya) karma kahevAya che. karmaphaLa mImAMsA ati gahana viSaya che - maharSi-vyAse karmaphaLanuM upayukta vivaraNa ApIne paNa spaSTa karyuM che ke - "rmatiritrAtAnA veti' arthAt karmonI gati atyaMta vicitra tathA durbodhya che kema ke karmaphaLanA deza (sthAna) kALa (samaya) ane nimittanuM nirdhAraNa nizcitapaNuM) nathI thaI zakatuM. tema chatAM paNa janma ApavAnuM kAraNa pUrva janmamAM arjita karbhAzaya ja che. A sAmAnya karmaphaLanI vyavasthAnuM nirdhAraNa (nizcaya) jarUrathI karI zakAya che. bhale ApaNe e na jANI zakIe ke kyA karmanuM phaLa, kayAre, kayAM ane kayA nimitta thavAthI maLaze? kema ke apavAda niyamathI sAmAnya niyamanI nivRtti nathI thaI zakatI. karmaphaLamAM paNa vizeSa jJAna Izvarane Adhina hovAthI ajJAta che. paraMtu sAmAnya niyama arthAt janma AdinuM kAraNa karbhAzaya che, e to avazya ja jANI zakAya che. me 13 sAdhana pAda 145 For Private and Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nodha -vimarza (1) ahIM taththAyuSya tathA "jo : sapU Adi padono artha prakaraNa anusAra na samajavAthI ghaNA bhAge evI bhrAnti rahe che ke manuSyanuM AyuSya pUrvakarmothI nizcita =nakkI thAya che ane vartamAna janmamAM je paNa phaLa maLe che, te pUrvajanmanAM karmonuM ja phaLa che. A janmanAM karmonuM nathI. A mAnyatA jayAM prakaraNanI virUddha che, tyAM pratyakSanI paNa virUddha che. A janmanAM karmonuM phaLa A janmamAM paNa maLe che. e sarva jana vidita che ane prasaMga janma = zarIrendriya buddhionA samUhanA prAdurbhAvano che. tenI prApti bhale janma manuSya, pazu, pakSI, kRmi, kITa Adi koIno hoya, pUrva janmanAM karmo pramANe ja hoya che (thAya che) te janmane koI paNa jIva svecchAthI badalI zakato nathI. dareka yonimAM bhoganI vyavasthA paNa judI judI che. jema ke - siMha mAMsAhArI che, gAya ghAsa vagere khAnArI che. A vyavasthA to janmanI sAthe ja nakkI hoya che. paraMtu AyuSya = umaranuM nirdhAraNa pUrvakarmothI saMbhava nathI. nahIMtara mavIrIte thayuM (mana) ityAdi RSimunionAM pramANa tathA vaidika prArthanAo mithyA ja thaI jaze ane vyAsa-bhAkhanI 'STanmavenatu nI AgaLanI paMktiothI virUddha che. (2) nizcita Ayu mAnavAvALAoe vyAsa-muninA A zabdo para vizeSa dhyAna ApavuM joIe. A dvipAka Adi zabdothI tathA naMdIzvara ane nahupanA daSTAMtothI spaSTa che ke vartamAna janmanAM karmonuM phaLa (AyuSya tathA bhoga) A janmamAM paNa maLe che. puSyAna vagere vaidika prArthanAomAM traNa gaNA AyuSyanuM vidhAna paNa tyAre ja saMbhava che ke jayAre AyuSya ane bhoganI vRddhi (vadhAro) athavA hAsa (ochuM thavuM) cAlu jIvananA karmothI paNa saMbhava hoya. (3) niyata vipAka ane aniyata vipAkano krama IzvarIya jJAnamAM ja hoya che. (4) ahIM nita kriyAne joIne e zaMkA thAya che ke zuM evAM karma paNa che ke je phaLa bhogavyA vinA ja nAza thaI jAya che. yathArthamAM karmonuM adarzana ja nAza che. je yogIo mokSanA adhikArI thaI jAya che, temanA avidyA Adi lezono nAza thaI jAya che ane valleAmavAtH zayAmAvala (yo. bhA. 3/55) A pramANathI kleza na rahevAthI karmonuM phaLa na maLavuM te ja nAza che, e artha abhipreta che. paraMtu mokSanI avadhi samApta (pUrI) thatAM te na bhogavelAM karmo pramANe ja jIvAtmA saMsAramAM janma le che. maharSi dayAnaMde paNa veda-bhAkhamAM evuM mAnyuM che. juo (ka) maharSi dayAnaMda (R. 1/24/2) maMtranA bhAvArthamAM lakhe che. - pApa puNyAtmaka karma phaLonI vyavasthA karanArA paramezvara ja mukta jIvone (mokSanI avadhi pUrI thatAM) mahAkalpanA aMte pApa-puNyanI tulyatAthI pitA ane mAtAnuM manuSya janma dhAraNa karAvIne darzana karAve che. AnAthI spaSTa che ke mokSa pachI paNa mukta jIvone je manuSya janma maLe che, tenuM kAraNa pApa ane puNya karmonI tulyatA che. (kha) jIvAtmA be prakAranAM karma kare che - pApavALA ane puNyavALA. jayAre jIvAtmA 146 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pApomAM phasAIne kharAba kAma vadhAre kare che, to tenuM phaLa pazu vagerenI yonimAM bhogavIne pApa puNya sarakhAM thatAM tene pharIthI manuSya janma maLe che. ane jayAre niSkAma puNyakarma kare che, tyAre tenuM phaLa mokSa maLe che. ane mokSanI avadhi pUrI thatAM pApa-puNya sarakhAM thatAM pharIthI manuSya janmamAM Ave che. A viSayamAM maharSinAM vacana daSTavya che - (a) "jayAre pApa vadhI jAya che, puNya ochuM thaI jAya che, tyAre manuSyano jIva pazu vagere nIca zarIra ane dharma vadhAre tathA adharma ocho hoya che, tyAre deva arthAt vidvAnonAM zarIra maLe che, ane jayAre pApa-puNya barAbara thAya che, tyAre sAdhAraNa manuSya janma thAya che (hoya che). emAM paNa puNya pApanAM uttama, madhyama ane nikRSTa (nIca) hovAthI manuSya AdimAM paNa uttama, madhyama, nikRSTa zarIra Adi sAmagrIvALa thAya che. ane jayAre vadhAre pApanuM phaLa pazu vagere zarIramAM bhogavI lIdhuM che, pharIthI pApa puNya sarakhAM rahetAM manuSya zarIramAM Ave che, ane puNyanAM phaLa bhogavIne pharIthI paNa madhyastha manuSyanA zarIramAM Ave che. (A) abhakta nahI bhogavelAM) karma kadI paNa kSINa (nAza) thatAM nathI. e viSayamAM maharSinuM vacana juo - e cAra puruSa to sRSTinI AdimAM utpanna thayA hatA temanuM pUrva puNya karma kayAMthI AvyuM? (uttara) - jIva, jIvonAM karma ane sthULa kArya jagata e traNeya anAdi che. jayAre jIva ane kAraNa jagata svarUpathI anAdi che. karma ane sthULa kArya jagata pravAhathI anAdi che. (R. bhU. vedotpatti) te lAdaparitApaphalA : puNyApuNyahetutvAt // 14 // sUtrArtha- (te) te jAti = janma AyuSya ane bhoga puthApuNhetustrAta) zubha-azubha athavA puNya pApa karmothI utpanna thavAnA kAraNe (dattAt paritApanA :) AnaMda (sukha) ane duHkharUpa phaLavALAM che. bhApya anuvAda - te janma, Ayu ane bhogarUpa karmavipAka TUvRdetu: = puNya karmajanya hovAthI sukharUpa phaLavALAM che ane putra pApa karmajanya hovAthI duHkharUpa phaLavALAM hoya che. jema e duHkha pratitmika = arucikara = apriya hoya che, e ja pramANe yogI puruSane viSayonAM sukha pariNAmamAM duHkhamaya hovAthI athavA viSayonAM sukha mizritadu:kha hovAthI pratijUnA-% = apriya hovAthI duHkharUpa ja dekhAya che bhAvArtha-jema hiMsA Adi pApa AcaraNathI utpanna duHkha pratikULa hovAthI apriya hoya che, te ja rIte puNya AcaraNathI utpanna laukika (sAMsArika) sukha pariNAmamAM duHkhAtmaka hovAthI yogIne apriya hoya che. jema - koIka vyakti nyAyanA AcaraNathI dhana kamAyo, te dhana AdithI tene sAMsArika sukha maLyuM. paraMtu A laukika sukha pariNAma - tApa Adi duHkhothI mizrita hoya che, mATe yogI purupane sukha paNa duHkha mizrita hovAthI duHkha ja dekhAya che. ane e laukika sukha yogInA yogamArgamAM bAdhaka hovAthI pratikULa ja rahe che. kema ke e viSayonA sukha baMdhananAM ja kAraNa che. e sukhonuM pariNAma sAdhana pAda 147 For Private and Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adi duHkhonI vyAkhyA AgaLanA sutramAM divya che. che 14 have - yogIne viSayasukha kevI rIte duHkha jaNAya che ? tenuM aucitya spaSTa karavAmAM Ave che - pariNAmatApasaMskAradu :khairguNavRttivirodhAcca duHkhameva sarva vivekina H // 15 // sUtrArtha - (parimitApATurvepariNAma duHkha = saMsAranA bhogothI je sukha pratIti thAya che, te pariNAmamAM duHkhamaya ja hoya che. tApa duHkha = je nirjIva bhojana AdithI ane sajIva = strI, putra AdinuM saMsAramAM sukha maLe che, tene meLavavAmAM, surakSita rAkhavAmAM ane bhogavavAmAM lobhamUlaka, mohamUlaka tathA vaipamUlaka saMtApa banelo ja rahe che. sukhanAM sAdhanone prApta karatAM pratikULa sAdhano pratye dvaipavaza saMgharSa karavo paDe che. saMskAra duHkha = sukhanA anubhavothI sukha-saMskAra ane du:khonA anubhavathI duHkha-saMskAra utpanna thAya che. te saMskAra yogya uddhodhaka nimittane pAmIne smRti pedA kare che ane sukha-duHkhanI smRtithI anukULa padArtha pratye rAga ane pratikULa padArtha pratye dveSabhAvanA jAgRta thAya che. te rAgadveSathI prerita purupa sukhAtmaka karma athavA duHkhAtmaka karma kare che. e traNa prakAranAM duHkhothI (2) ane guNavRttivirodhAta) sattva Adi guNonI vRtti = svabhAva (zAnta, ghora, mUDha) paraspara viruddha hovAthI (e guNono je kArya padArtha che. temanAmAM koI paNa A guNothI rahita nathI) mATe vivelina ) vivekI yogI purupane sarva purva duHva) saMsAranA badhA padArtho ja duHkhamaya che. bhApya anuvAda - badhAM prANIone vetana = putra, nokara, baMdhu (bhAI) sI vagere tathA vetana = jaDa bhogya, bhojana, vastra, ghara Adi sAdhanothI prApta thanArA e laukika (sAMsArika) jeTalA paNa suravAnumava= sukhonI anubhUti thaI rahI che, te badhAM ja rAgathI yukta che, kema ke A sukha anubhUtimAM rAga = rAgathI utpanna karbhAzaya bane che. ane te ja prakAre prANI suvAdhanAna = sukhanAM virodhI sAdhano pratye dveSa = aprIti (aNagamo) kare che. ane noda = avidyAvaza saMsAramAM mamatva joDe che. A prakAre dveSa ane mohathI karelA (utpanna) karbhAzaya paNa bane che. jema ke kahyuM paNa che - "(nAnuparatvapUta) prANIo pIDA ApyA sivAya sukhano upabhoga zakaya nathI, eTalA mATe (laukika) sukhabhogamAM hiMsAta: = prANIonI pIDAthI utpanna thanAruM zarIra = zarIra karmajanya paNa karbhAzaya bane che. ane viSayonA sukhone avidyA kahI che. [pariNAma-du (vA mafSyadriyaT) je bhogo laukika badhI ja sukha anubhUtiomAM Idriyo = jIvAtmAnA bhoganAM sAdhano =netra AdibAhya-Idriyo ane aMtaHkaraNanI tRptithI (saMtopathI) 35zakti = tRpti thatI hoya che, te sukha che ane je yogadarzana 148 For Private and Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taucAta IdriyonI caMcaLatAthI anupati = saMtApa na thavo (tRpta na thavuM), te duHkha che. Idriyone moTMIsa bhogono niraMtara vAraMvAra bhogavatA rahevAthI vaitRSpa = taNA-rahita (viSayo pratye ruci rahita) nathI karI zakAtI, kema ke bhogAbhyAsa pachI II : = bhogo pratye anurAga ane IdriyonuM viSaya grahaNa pratye) fzana = kuzaLatA vadhatI ja rahe che. eTalA mATe mothAra = viSayasukhono vAraMvAra bhoga karavo sukha prAptino upAya nathI. je suravAtha = sukhane IcchanArA (ane duHkhothI gabharAyelo) thaIne viSayone meLavavAnI vAsanAthI yukta thaIne mahAna duHkharUpI kAdavamAM DUbI jAya che= viSayasukhane ja sukha mAnI bese che, te cokkasa evo ja du:khI rahe che, jema koI vRzcika-favmata: = vIMchInA vipathI bhayabhIta thaIne bacavA icche che. paraMtu tene AviSa= sApa karaDI lIdho hoya. (vIMchInA jherathI sApanuM jhera vadhu duHkhada che.) ahIM vanuM pada uakSA alaMkArane batAvI rahyAM che. e paripaIThuravatA = pahelAM sukharUpa dekhAtI paraMtu pariNAmamAM duHkharUpatA sukha-avasthAmAM paNa pratisUtra=duHkharUpa hovAthI yoft = vivekazIla purupane kaleza Ape che = duHkhI kare che. (sAmAnya manuSya A pariNAmaduHkhatAno anubhava nathI karI zakato.) | (tApa-kuvo have tApa duHkhatA zuM che? (teno javAba ApavAmAM Ave che) badhAM prANIone cetanAtana sAdhanAthIna: = sajIva putra, nokara cAkara vagere ane nirjIva - bhojana, vastra Adi sAdhanothI maLato je tApanumava: = duHkhano anubhava che te pa nAmanA phlezathI viMdhAyelo rahe che. eTalA mATe temAM TreSana: = pathI utpanna karbhAzaya bane che. ane sukhanAM sAdhanone Icchato, zarIra, vANI ane manathI cAreya tarapha gT = bhAga doDa kare che. tataH = te ceSTAnA phaLa svarUpa koIkane anuprAti = anugrahita kare che = apanAve che, pam = bIjA koIkane pIDA Ape che = nAza kare che. A prakAre ekane anugraha kare che to bIjAne pIDA ApavA rUpa ceSTAothI manuSya dharma ane adharmanuM = puNya ane apuNya karmono saMgraha kare che. te karbhAzaya lobha ane mohanA kAraNe bane che. A prakAre e tApa-kukaravata = saMtApajanya duHkharUpatA che. #iAra duH3] ( puna: saMzAraduHravatA) saMskAra duHkhatA zuM che? (teno uttara Ape che) sukhonI anubhUtithI sukha-saMskArono samUha ane duHkhonI anubhUtithI duHkha saMskArono samUha utpanna thAya che. A prakAre krakhya : = karmonA phaLasvarUpa prApta vipakre = janma, Ayu tathA bhogarUpa phaLono anubhava karatAM sukha athavA duHkhamAM pharIthI karbhAzaya-saMskArano samUha bane che. A prakAre e anAdri = pravAhathI anAdi samayathI viprakRtam = duHkhono vaheto pravAha yogIne ja pratijUnAtmavAta anukULa na hovAthI = duHkhamaya hovAthI udvigna kare che = becena kare che. e anAdiduHkhapravAhayogIne ja zA mATe becena kare che? kema ke vidvAna-vivekI puruSa = makSitritva: = netragolakanA jevo hoya che. jema ke mRtatu = Unano sAdhana pAda 149 For Private and Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir doro athavA karoLiyAnuM jALuM pAtra = AMkharUpI pAtramAM paDeluM sparzamAtrathI ja duHkha Ape che, bIjA trAva " = zarIranA bIjA avayavone aDatAM duHkha nathI ApatA. A prakAre e duHkha akSipAtranI jema yogIne ja kleza Ape che. bIjAM sAmAnya sukhano anubhava karanArAMne nahIM. (tarajhana = bIjA sAmAnya manuSya kevA hoya che? teno uttara Ape che) phitara tu svapadata) bIjA manuSyone to vAraMvAra prApta thanArAM potAnA karmonA phaLasvarUpa duHkhone choDatAM - choDatAM ane vAraMvAra tyAgelAM te ja duHkhone pharIthI grahaNa karatAM, anAdikALathI ekaThI thayelI vAsanA saMskArothI citrita cittavRttithI avidyA dvArA badhI bAjuthI jANe viMdhAyelA, tyAga karavA yogya padArthomAM ja avidyAne kAraNe ahaMkAra ane mamatAmAM (huM ane mArAnA kIcaDamAM) grasta thayelA ane vAraMvAra janma lenArA jIvone bAhya ane AdhyAtmika baMne prakAranA kAraNothI utpanna (tripa : = traNa prakAranA tApa arthAt pariNAma duHkha, tApa duHkha ane saMskAra du:kha bheTavALA tApa = saMtApa ApanArAM duHkha anunavatte = karma pramANe (anusAra) prApta thatAM rahe che. A prakAre pravAhathI anAdi du:kha strota (jharaNAM)thI vyayana = gherAyelA mAtmAnam = potAnI jAtane ane badhAM ja prANIone joIne yogI badhAM du:khonA nAzanuM kAraNa sa rjanama = tattvajJAnanA saraLa = Azrayane prApta kare che. [TMvRttivirodhISya ane sattva, rajasa tathA tamoguNanI vRttio = svabhAva paraspara-virodhI hovAnA kAraNe vivekI puruSane mATe badhuM jagata ja duHkhamaya che. (bhAprakAra A ja vAtane vadhAre spaSTa kare che) vRddhA: = cittanAM avayavabhUta traNeya (sattva, rajasa, tamasa) guNa kramazaH pracArUpa = prakAzazIla pravRttirUpa = kriyAzIla, sthiti = sthitizIla che, ane te badhAM ja paraspara sahAyaka thaIne triguNAtmakazAnta = sukhamaya, pora = duHkhamaya, mUDha = mAhatmaka jJAnane utpanna kare che. (ane e pratyaya = jJAna sthira paNa nathI rahetuM kema ke, guNono vRtta = kArya vanthata = asthira ane kSiprapabipi = jaladIthI ja parivartita thanAro kahyo che. (citta viSayanI A mAnyatAthI badhA pratyaya == anubhava triguNAtmaka ja hovA joIe. zAnta, ghora ane mUDha dazAnA judAM judAM svarUpanuM jJAna kevI rIte thAya che? teno uttara A che) - (rUpatizaya vRti.) cittanA e guNa patiyA: = dharma-adharma, jJAna - ajJAna, aizvarya - anaizvarya, vairAgya - avairAgya vageremAM atizaya utkarSavALA ane vRtAva = zAnta, ghora, mUDharUpa atizaya svabhAvavALA paraspara virUddha che. mATe A guNonI atizayatA vadhAre hovuM) eka sAthe nathI thaI zakatI. A guNonI pravRttino prakAra e che ke sAmAnyajIna = temanI sAmAnya dazAo, eka bIjAnI gati = utkRSTa 150 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazAnI sAthe pravRtta thAya che. arthAt jayAre dharmanI pradhAnatA (mukhyatA) che, to adharma sAmAnya haze, vairAgyanI pradhAnatAmAM avairAgya sAmAnya haze. A prakAre e sattva Adi guNo eka bIjAnA AzrayathI (gauNa-pradhAnarUpamAM rahIne) sukha, duHkha tathA moharUpa pratItivALA hoya che. eTalA mATe badhA ja padArtho sarvarUpA =sukha, du:kha, moha, traNeya rUpovALA hoya che. pachI e padArtha sukhAtmaka che athavA duHkhAtmaka athavA mohAtmaka, eno bodha kevI rIte thAya che ? teno uttara e che ke A guNonI vizeSa = bhedarUpa pratIti guNonA gauNabhAva tathA pradhAnabhAvanA kAraNa hoya che. arthAt je padArtha ne ApaNe sukhamaya kahIe chIe, temAM sukhanI pradhAnatA che, duHkha tathA moha gauNa che. A ja prakAre bIjA guNomAM paNa jANavuM joIe. eTalA mATe vivekI puruSane mATe badhA ja padArtho duHkhamaya ja che (kema ke temanAmAM duHkha kayAreka pradhAnarUpamAM che, to kayAreka gauNarUpamAM hoya ja che.) A mahAna duHkha samUhanuM pramanavInam utpattikAraNa avidyA che ane samparzanam = yathArtha bodha A avidyAne dUra karavAno hetu (kAraNa) che. jema ke cikitsAzAstra caturbhUdana = cAra aMgovALu hoya che - (1) roga, (2) roganuM kAraNa (3) Arogya lAbha (4) bhaiSajya = auSadha = davA. A ja prakAre A yogazAstra paNa cAra aMgo = vibhAgovALu ja che. jema ke - (1) saMsAra (roga sthAnIya) (2) saMsArano hetu (avidyA athavA aviveka) (3) mokSa (prakRti puruSanA saMyogano abhAva) (4) mokSano upAya (vivekakhyAti) temane ja kramazaH heya, heyahetu, hAna ane hAnano upAya paNa kahe che. e cAreyamAM duHkha bahula saMsAra deva = tyAjya che, prakRti ane puruSano saMyoga devadetuH "saMsAranuM kAraNa che. prakRti-puruSanA saMyoganI atyaMta nivRtti jJAna = mokSa prApti che. ane sabhya drzana = yathArthajJAna (vivekakhyAti) hAna (nAza)no upAya che. (A uparyukta caturvyUha hAna AdinA viSayamAM e avazya samajavuM joIe ke e hAna (nAza) puruSanA viSayamAM nathI, paraMtu pradhAna prakRti athavA prakRtijanya dehAdimAM ja sImita che.) (taMtra hAtu : svarUpam) temAM hAna (nAza) karanAro puruSa jIvAtmAnuM svarUpa na to pAyaH grAhya che ke na to deva = tyAjya. kema ke puruSanA svarUpano jJAna = tyAga mAnavAthI teno 3 vheva = nAzano prasaMga Ave che. ane tenI prAptimAM = prApya mAnavAmAM (arthAt puruSanA svarUpanI prAptija mokSache) kAraNavAdano prasaMga thaze, arthAt puruSanA svarUpane prApya mAnavAthI e paNa mAnavuM paDaze ke te koI kAraNathI prApta thayuM. ane je kAraNathI jANavAmAM AvyuM athavA prApta thayuM che, e kArya hovAthI prakRtijanya kAryonI mAphaka kRtrima banAvaTI haze. puruSane kArya mAnatAM vinAzazIla mAnavo paDaze ane mayapratyAyAne " hAna ane upAdAna baMne pakSone na mAnavAthI zAzrvatavAva : puruSa nitya siddha thAya che. A puruSanA zAzvatavAdane = sAdhana pAda For Private and Personal Use Only = 151 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samajavo ja saMdrzana = yathArthajJAna che. bhAvArtha - karbhAzayano vipAka janma, Ayu tathA bhoga hoya che ane A puNyakarmonA kAraNe sukhamaya tathA apuNyakarmonA kAraNe duHkhamaya hoya che paraMtu yogIne mATe lakika sukhamaya viSayonuM sukha paNa duHkhamaya ja hoya che. tenuM kAraNa e che ke A viSaya-sukha avidyAvazaja dekhAya che. jayAre A sukhonAM pariNAma Adi para vicAra karavAmAM Ave to nizcitarUpe A sukha paNa duHkhamaya ja hoya che. ane e sukha prANIone pIDA ApyA vagara bhogavI zakAtuM nathI. A sukhomAM je duHkhamizrita che, tene sAmAnya jana anubhava nathI karI zakatA. paraMtu yogI temanAM pariNAmone jANI le che. mATe tene mATe badhAM ja laukika (sAMsArika) sukho paNa duHkhamaya ja che. laukika bhogAsakta hovuM sukhanuM kAraNa nathI - pratyeka prANI sukhonI zodhamAM bhAgato phare che, paraMtu te vAstavika sukhane prata na karatAM viSayasukhomAM sukha anubhava kare che. paraMtu vipayasukhomAM Asakta thavuM e ema ja atizaya duHkhothI gherAI javuM che. jema ke koI vyakti vAMcha karaDavAnA DarathI bhAgIne bIjI tarapha doDavA lAgyo, paraMtu tyAM sApe tene karaDI lIdho. jo ke baMnenuM karaDavuM du:khada che, paraMtu vIMchIno DaMkha thoDA samaya sudhI duHkha Ape che, jayAre sApano DaMkha to tenAthI vadhAre bhayaMkara ane jIvanane paNa samApta karI de che. A ja pramANe duHkhothI saMtapta (pIDAtI) vyaktinuM sukhanI icchAthI vipayAmAM phasAvuM, jIvanane ja nAza karI devuM che ane mahAduHkha sAgaramAM DUbI javuM che. viSayasukha yogIne ja zuM kAma duHkhI kare che? - sAmAnya manuSya ane yogI purupamAM ghaNo ja taphAvata hoya che. vyAsa-bhASyamAM yogIne "kSapAtratva kahIne A rahasyane spaSTa karyuM che. jema ke karoLiyAnAM jALAMno tAra zarIranA bIjA bhAgo para lAgavAthI duHkhada nathI lAgato. paraMtu te ja tAra AMkhamAM paDI jAya to sparza mAtrathI ja ghaNuM duHkha thAya che. e ja prakAre sAMsArika viSayonuM sukhasAmAnya mANasone dukha ApanAruM nathI jaNAtuM. paraMtu akSiApAtranI samAna nirmaLa cittavALA (avidyA Adi klezothI rahita) yogIne avazya duHkha Ape che. sAmAnya puruSa to prathama sukhamaya jaNAtA viSayasukhone bhogavato-bhogavato bhoganAM sAdhanonA saMgrahamAM ja lAgelo rahe che. ane avidyAmUlaka vAsanAonA kAraNe viSayasukhamAM ja moha mamatAnA kAraNe tevuM ja sukha anubhava kare che, jema kUtaruM hADakAMne cAvatAM potAnA lohIne ja cATI hADakAMmAMthI maLato svAda mAnI bese che tema te janma janmAMtaro sudhI viSayonI dhakapakatA agnimAM ja baLato rahe che. paraMtu yogI A viSayasukhomAM nIce lakhelAM kAraNothI duHkhanI anubhUti kare che. - (1) pariNAma duHkha - badhAM ja sAMsarika sukhonuM pariNAma duHkha ja nIkaLe che. saMskRta bhASAmAM e loka kahevata prasiddha che ke - "nAnA bA?' arthAta pratyeka kAryanA 15ra yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phaLane joIne tenA sukhamaya athavA du:khamaya svarUpane samajavuM joIe ane bIje paNa kahyuM che jema ke - (ka) na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / viSaI Mvarteva jUtha vidhivata (manu.) (3) mota muvA vayetra purA: (bhatRhari ) na vattaje vivi rijhamRtopaAYI (gItA) arthAt - vipayasukhono bhoga karavAthI kadI paNa IcchAnI tRpti thatI nathI. baLe tenAthI IcchAo evI ja vadhI jAya che, jema ghI AdinI AhutithI agni vadhAre ane vadhAre vadhato jAya che. ane bhogone bhogavatAM bhogavatAM ApaNe ja samApta thaI jaIe chIe, paraMtu bhoga samApta nathI thaI zakatA. ane je pariNAmamAM amRta jevA kAryo hoya che, te pahelAM jhera jevAM du:khada jaNAya che. mATe bhaugomAM Asakta thaIne Idriyone kadI paNa tRpta nathI karI zakAtI balka bhogo pratye rAga uttarottara vadhato jAya che. bhale manuSya vRddha thaI jAya, tema chatAMya bhogone bhogavavAthI tRSNA zAnta nathI thatI ane IdriyonuM kauzala=bhoga-bhogavavAnI dakSatA vadhI jAya che ane viSayasukha na maLatAM e dakSatA manuSyane atizayarUpe taDapAvatI rahe che. paraMtu yogI (viveka dhIra) purapane e pariNAmaduHkhatA sadA saceta karatI rahe che ane te sadA jAgrata rahIne viSayonA pariNAmane joIne duHkhothI judo = surakSita rahIne adhyAtma mArgamAM ja lAgelo rahe che. (2) tApa- duHkha - pratyeka manuSya je laukika vastuomAM sukhano anubhava kare che, te temano saMgraha karavAmAM satata lAgelo rahe che. te sukhadasAdhanomAM cetana=strI, putra vagere tathA acetana = makAna, dhana, bhUmi, UMcuM pada vagere Ave che. e sAdhanonI icchA karato manuSya mana, vacana, karmathI temanAmAM saMlagna rahe che. e sAdhano meLavavAmAM je sahAyaka thAya che, temanI para anugraha kare che. ane je bAdhaka banI jAya che, temane dUra karavA mATe krepa, hiMsA vagere upAyone paNa apanAvatAM nathI gabharAto. e lobha tathA mohathI utpanna karbhAzayapa AdithI pUrNa hoya che. jenA vazIbhUta thaIne te vyakti dharma tathA adharma baMneno saMgraha kare che. e pamUlaka agni vyaktine viSayasukhonA bhogomAM paNa saMtapta karato rahe che. te sivAya e vyakti ema paNa Icche che ke e viSayabhogano krama kadI paNa samApta na thAya, sadAya banelo rahe. e kepa-agni tathA bhoga-lAlasA tene sadA satAvatI rahe che, e ja tApa-duHkhatA che. tenA viSayamAM ja koIka kavie ghaNuM ja suMdara kahyuM che - arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkha vyaye duHkhaM ghigarthAn kaSTasaMzrayAn // arthAt viSayasukhanA mukhya sAdhana dhana kamAvAmAM, kamAIne tenuM rakSaNa karavAmAM sAdhana pAda 1pa3 For Private and Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (kyAMka cora, DAku corI na jAya, tema ja rAjA vadhAre kara na lagAvI de ane bhAI vagere parivAranAM sabhyo vaheMcI na le) mA = e saMpattine bIjA upAyothI vadhAravAmAM ane ca= kharca karavAmAM paNa anekavidha duHkha Ave che. mATe duHkhonA AzrayabhUta dhana Adine dhikkAra che. (3) saMskAra duHkha-cittamAM sukhonA bhogathI sukhonA saMskAra tathA duHkhone bhogavavAthI du:khonA saMskAra utpanna thAya che. ane A saMskAra ja smRtinA kAraNe thAya che. kAlAntaramAM upayukta vastune joIne e saMskAra anukULa (sukhada) vastu pratye rAgane ane pratikULa (duHkhada) vastu pratye dveSane pedA kare che. ane vyakti saMskAravaza ja pharIthI te ja karmonA anuSThAnamAM lAgI jAya che. A prakAre e anAdikALathI pravAhita thanAro sukha duHkhano krama yogI purupane pratikULa hovAthI duHkha Ape che, sAmAnya puruSone nahI. sAmAnya mANasa to potAnA karmothI maLatAM duHkhone prApta kare che. prApta duHkhone choDavAnI IcchA paNa kare che. paraMtu choDelAM duHkhonAM kAraNone pharIthI grahaNa karatAM, anAdikALathI saMcita-vAsanAothI citrita cittavRtti hovAthI avidyAmAM grasta rahe che ane yathArtha bodhathI ghaNA ja dUra rahevAthI, ahaMkAra tathA mamatAne vazIbhUta thaIne trividhatApa=AdhyAtmika, Adhibhautika tathA Adhidaivika duHkhothI grasta rahe che. paraMtu yogI puruSa A duHkhothI potAne tathA bIjAM prANIone duHkhI joIne duHkhothI choDAvanArA samyagdarzana-vivekakhyAtine prApta karavAno satata prayatna karato rahe che. (4) guNavRtti-virodha-citta prakRtino vikAra hovAthI triguNAtmaka che. ane e traNeya guNonI vRtti = vyApAra paraspara virodhI che. arthAt sattvaguNathI sukha (zAntaguNa) rajoguNathI caMcaLatA ane tamoguNathI moha vagere utpanna thAya che. paraspara virodhI thaIne paNa e sattva Adi guNa pradhAna-gauNa bhAvathI kArya kare che. je guNanI je samaye pradhAnatA (mukhyatA) hoya che, te samaye tenI vRtti kArya kare che. ane bIjA guNa abhibhUta dabAyelA athavA avyakta (aprakaTa) rUpamAM rahe che. A prakAre A guNonA kAraNe sukhanA anubhava vakhate duHkha paNa jarUra vidyamAna (hAjara) rahe che. kema ke sukhanI pAchaLa duHkha tathA viSAda (zoka) sadA chupAyelo rahe che. eTalA mATe vyAsa-bhASyamAM "varta di guNavRtta{ guNono vyApAra caMcaLa batAvyo che. yogI puruSa lokanA sukhomAM pariNAma duHkha, tApa duHkha, saMskAra duHkha tathA guNavRttinA kAraNe duHkhano anubhava ja kare che. ane temanAthI haMmezAM judo ja rahe che. A badhAM ja duHkhonuM mULa avidyA che, jenA kAraNe e duHkha utpanna thAya che. duHkhothI chUTavAno ekamAtra upAya samyagdarzana = vivekagrAtine prApta karavAno che ane jema cikitsAzA (vaidakazAstromAM cikitsAnAM cAra mukhya aMga hoya che, arthAta roga, roganuM kAraNa, Arogya tathA bhaiSajya = rogane dUra karavAnI davA. te ja rIte A zAstranA paNa cAra bhAga che. - (1) duHkhUbahula saMsAra = janma-maraNanI prApti ja roga 154 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che, ke je tyAjya che. (2) saMsAra hetu = A janma-maraNarUpa roganuM kAraNa aviveka che, jenA kAraNe jIvAtmA saMsAramAM phasAI jAya che. (3) mokSa = avivekapUrNa prakRtipuruSanA saMyogano nAza ja mokSa che, tene "hAna" paNa kahe che. (4) mokSano upAya = samyagdarzana che. tenuM bIjuM nAma vivekakhyAti che. A saMsArarUpI rogano samULo nAza karavAnuM parama auSadha che. paraMtu e sadA smaraNa rahevuM joIe ke A uparokta cAreya mukhya aMga phakta deha (zarIra) athavA bhautika racanAo sudhI ja sImita rahe che. cetana jIvAtmAmAM nathI lAgatAM. kema ke A jIvAtmA na to heya = tyAjya che ane na to e upAdeya = grAhya che. heya pakSamAM jIvAtmAno nAza prApta thaI jaze ane grAhya pakSamAM tenuM kAraNa batAvavuM paDaze ke koNa kone prApta karavAnI IcchA karI rahyuM che. mATe jIvAtmA utpatti tathA nAzathI rahita apariNAmI nitya tattva che. te 15 | noMdha - saMskaronA viSayamAM krama A pramANe samajavo joIe sukha athavA duHkhanA anubhavathI tajjAtIya vAsanA saMskAra bane che, temanAthI AgaLa sukha vagerenI smRti thAya che, te smRtithI rAga athavA Sa utpanna thAya che. rAga-dvepathI trividha ceSTAo thAya che. A ceSTAothI karbhAzaya saMskAra bane che. pachI vipAka = janma, Ayu ane bhoganI prApti ane tenAthI pharI vAsanA-saMskAra bane che. have - tevuM A yogazAsa cAra vibhAgovALuM kahyuM che, arthAt heya, heyahetu, hAna ane hAnopAya. temAM prathama heyanuM svarUpa A che - caMdu:ravamanA tim rahRAA sUtrArtha - (manA tama) je duHkha hajI AvyuM nathI = AgaLa AvavAnuM che = bhaviSyanuM (TukavaF) duHkha che te duHkhane heyama) = dUra karavuM joIe. bhASya-anuvAda - je duHkha 31mo = bhoga karavAthI atikrAnta thaI gayuM che=bhogavAI gayuM che = bhoga karavAthI samApta thaI gayuM che, te heya= tyAjyanI koTimAM nathI AvatuM. ane je vartamAnamAM duHkha bhogavAI rahyuM che, te potAnA samayamAM bhoganI prakriyAmAM cAlu che, mATe te duHkha kAlAntaramAM heya-pakSamAM nathI thaI zakatuM. (kema ke kAlAntaramAM tenI sattA ja nathI ane je bhogavI rahyAM chIe tene tAtkAlika choDI nathI zakAtuM.) eTalA mATe je anAgata duHkha che, hajI sudhI AvyuM nathI, bhaviSyamAM thanAruM che, te ja kSa-pAtram = jema karoLiyAnA jALAno taMtu AMkhamAM paDI javAthI mahAna du:kha Ape che, paraMtu zarIranA bIjAM aMgo para nahIM, te ja rIte nirmaLa netra golaka samAna avidyA Adi klezothI rahita yogI puruSa che, tene kleza = pIDA Ape che = becena kare che, bIjA sAdhAraNa (avivekI), pratipattA = anubhava karanArA manuSyone nahIM. te ja anAgata (bhaviSyanuM) duHkha devatA= tyAjyatAne prApta thAya che arthAta tene choDavA = dUra karavAno ja prayatna karavo joIe. sAdhana pAda For Private and Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha- A sUtramAM anAgata=bhaviSyamAM thanArA du:khane heyaEchoDavA yogya batAvyuM che. tenuM kAraNa spaSTa che ke je duHkhano bhoga-samaya samApta thaI gayo arthAta je duHkha bhogavAI cUkyuM ane je duHkhane vartamAnakALamAM bhogavI rahyA chIe, tene tyAjya kahevuM nirarthaka ja che. mATe sUtrakAre bhAvi-duHkhane choDavAno upadeza karyo che. yogI purupa te ja duHkhathI chUTavAnA prayatno karyA kare che. paraMtu sAmAnya manuSya viveka vinA AvI dUra-darzitA sudhI nathI pahoMcI zakatAM. me 16 . have A kAraNathI je anAgata duHkhane heya = tyAjya kahyuM che, tenA ja kAraNano nirdeza karavAmAM Ave che. - draSTiko : saMyo cahetu: InzA sUtrArtha - (i-zyo ) buddhi-pratisaMvedI = cittavRttino anubhava karanArA (jJAtA athavA bhoktA) purupa draSTA che ane dazya = purupa dvArA anubhava = bhogavavA yogya prakRti che. e baMnenuM saMyo 1 ) sAMnidhya hovuM detu :) tyAgavA yogya duHkhanuM kAraNa che. bhAgya-anuvAda-draSTA= cetana AtmAne kahe che, kema ke te ja zarIranAM badhAM sukha duHkha Adino draSTA = jJAtA, bhoktA che. tene ja 'puruSa' zabdathI paNa kahevAmAM Ave che. e puruSa vuddhi = badhA ja prakRtijanya bhogya padArthono prativerI = anubhava karanAro = bhoga karanAro che. dRzya = badhA ja prakRtijanya bhogya padArtho che. (emAM rUpa, rasa, gaMdha, Adi grAhaka bAhya Idriyo ane mana vagere AMtarika che.) badhA ja rU5, rasa, gaMdha Adi prakRtinA dharma, julli = (padArthonA AkAranI jema AkAravALuM hovAthI) cittavRtti para ArUDha= prApta thaIne ja dazya = jovA yogya = jANavA yogya athavA bhogavavA yogya thAya che. A buddhi-sattva = cittavRtti, a nnanaLa = cuMbaka samAna najIka hovAthI (saMyoga thavAthI) "bhogano viSaya banavA' rUpe upakAra kare che. zirUpa= draSTA athavA bhoktA svAmIrUpa puruSanuM dazya = bhogya hovAthI prakRti sva mati = AtmIya thaI jAya che. kema ke A dazya-prakRti anumavaviSayatAmAnamaH puruSanA bhogarUpI karmaviSayatAne prApta thaI jAya che ane potAnAthI bhinna puruSa = AtmAnA cetanavata rUpane prApta thaIne svataMtrapi = jagatanI upAdAnatArUpamAM bIjA koInI madada na lenArI svataMtra prakRti paNa pArtha = purupanA bhoga-apavarga (mokSa)ne siddha karavAthI paratavatra= puruSane AdhIna che. te baMne chI= puruSa ane dazya = prakRtinA puruSArthane mATe anAdi (pravAhathI) saMyo deyadetuM: = tyAjya = duHkhanuM kAraNa che. evuM kahyuM paNa che - ke (satyayogahetuvivarNanAta) te dazya prakRtinA saMyoganA kAraNa (aviveka)ne tyajI devAthI e TuvatIkAra: duHkhano nAza AtyaMtika thaI jAya che. kema ke dUra karavA yogya duHkhanA kAraNane dUra karavAthI duHkhano nAza jovAmAM Ave che. 156 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jema ke - "paraMtara = paganuM taLiyuM vIMdhAI javuM e duHkha che. Ta = kAMTAnuM pagane vIMdhavuM e duHkhanuM kAraNa che. parihAra = A du:khane dUra karavAno upAya che - kAMTA upara paga na rAkhavo athavA pAtra = jUtAMthI paga DhAMkIne kAMTA para paga mUkavo. A traNeya vAtone = duHkha, duHkhanuM kAraNa, ane duHkhathI chUTavAno upAya - je vivekI purupa jANI le che, te saMsAramAM duHkhanA pratikAra karatAM karatAM bhedaja kAMTAthI thanArA duHkhane prApta nathI karato. kema ke traNeya vAtonI ThIka ThIka jANakArInI kSamatAnA kAraNe duHkhano pratikAra thaI jAya che. evI rIte ahIM paNa duHkhathI mukti IcchanArAne tApa = duHkha ApanArA rajoguNano sarvameva = cittavRttimAM rahelo sattvaguNa ja tapya = tapAvavAne yogya che. kema ke tafpakriyA rmatha = karmamAM rahelI hovAthI sattvaguNarUpa karmamAM hoya che, karmamAM pariNAma lAve che, apariVTiff = pariNAmazunya = guNapariNAmathI rahita avikArI ane niSkriya = kriyAhIna kSetrajJa = purupamAM nahIM. purupane duHkha zA mATe thAya che? teno uttara e che ke-fzataviSayatvIta = buddhi=cittavRtti dvArA purupane bhogano viSaya dekhADavAnA kAraNe sattvaguNanA (rajoguNanA kAraNe) saMtapta thatAM tIranurodhI tenA AkArane AtmasAt karanAro athavA tenA pratisaMverI = anubhava karanAra purupa = AtmA paNa manuSyanta = cittavRttinI pAchaLa duHkhI thAya che. bhAvArtha-draSTA ane dazya saMyoga ja du:khanuM kAraNa che, tene ja ahIM tyAjya kahyo che. draSTAnuM lakSaNa e che ke je buddhi-pratisaMvedI=samasta prakRtijanya bhogya padArthonA bhogano anubhava karanAro che. kema ke prakRti athavA prakRtijanya padArtha jaDa hovAthI anubhava nathI karI zakatA. dazyanuM svarUpa (yo. 2/18)mAM spaSTa karyuM che, arthAt A triguNAtmaka prakRti puruSanA bhoga tathA apavargane mATe che. "dazya' zabdathI badhA ja prakRtijanya padArthonuM grahaNa thaI jAya che. jenA aMtargata ja rUpa, rasa, gaMdha Adi guNavALA bAhya padArtho tathA bhoga grahaNa karAvanArI indriyonuM paNa grahaNa che. puruSa A kyA=prakRtinA padArthothI saMyoganA kAraNe ja duHkha Adi baMdhanomAM phasAya che. mokSa prAptine mATe prakRti-saMyogane choDavo e ja uttama upAya che. mATe mokSArthIe traNa vAtone jANavI ati Avazyaka che. (1) duHkha zuM che? (2) duHkhanuM kAraNa zuM che? ane (3) duHkhathI chUTavAno upAya zuM che? vyAsa-bhASyamAM A vAtane eka daSTAMta ApIne samajAvavAmAM AvI che. jema- pagamAM kAMTo pesI javAthI duHkha thAya che. AmAM paganuM chedAvuMduHkha che, duHkhanuM kAraNa kAMTo che, kAMTAthI bacIne rahevuM athavA jUtAM (joDA) Adi paheravA te duHkhano pratikAra che. A ja prakAre puruSa paNa tyAre ja duHkhothI bacI zake che, ke jayAre te duHkha, duHkhanA kAraNa ane tenAthI chUTavAnA upAyone jANato hoya. mATe prakRti-saMyogathI bacavA mATe zAstrIya upadezonuM pAlana karavuM joIe. prakRti-puruSanuM svarUpa- sUtranA bhASyamAM prakRti tathA puruSanA svarUpa para paNa prakAza sAdhana pAda 157 For Private and Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pADyo che. prakRtine (ka) jhayAnta : = cuMbaka samAna batAvI che. jema - cuMbaka najIkanA lokhaMDane kheMcI le che, te ja rIte A prakRti potAnA najIkapaNAthI puruSanA bhoga tathA apavargane siddha kare che ane puruSane potAnA mohAtmaka svarUpathI mugdha karIne potAnA bhogomAM phasAve che. (kha) prakRtine ahIM svataMtra kahI che. joke prakRti acetana hovAnA kAraNe svayaM kazuM ja nathI karI zakatI, tema chatAMya ahIM svataMtra kahevAno bhAva e che ke prakRti jagatanuM upAdAna kAraNa che. te A kAraNamAM bIjA koInA aMzanI apekSA nathI rAkhatI. prakRtinI pravRttine mATe cetananI apekSA to rahe ja che. (ga) prakRti parArtha che. svArtha nahIM. (potAnA mATe nathI). kema ke prakRti svayaM potAno bhoga nathI karI zakatI. te to puruSanA bhoga tathA apavarga saMpAdana kare che. puruSa (jIvAtmA) A prakRtino bhoktA che. jIvAtmA draSTA jJAna guNavALo cetana che. te ja prakRtijanya bhogone bhogave che. A jIvAtmAne kSetrajJa zArIrika kriyAono jJAtA kahyo che. zarIramAM thanArI dareka kriyAne jIvAtmA jANe che ane jIvAtmA apariNAmI=avikArI=prakRtijanya vikAronI mAphaka vikArovALo nathI ane e niSkriya=Idriya AdinI mAphaka kriyAvAnuM nathI. kema ke te indriyo dvArA ja sarvavidhi ceSTAo kare che. jIvAtmAno prakRtinI sAthe saMyoga pravAhathI anAdi che ane mokSa thatAM sudhI cAlato rahe che. mokSa-prAptinA upAya vivekakhyAtithI avidyA Adi klezono nAza thatAM puruSano prakRti-saMyoga samApta thaI jAya che. prakRtinuM na to baMdhana thAya che ke na to mokSa. baMdhana-mokSa jIvAtmAnA hoya che. prakRtinI sAthe bhogomAM Asakta thavuM puruSanuM baMdhana che ane prakRtinA saMyogane choDavo e ja purapano mokSa che. te 17 have - dazya=prakRtinuM svarUpa batAvIe chIe. prakAzakriyAsthitizIlaM bhUtendriyAtmakaM bopalafthe zyana / 8 . sUtrArtha-tRzyama) draSTAthI juduMAje prakRtijanya jagata che. te prakriyA sthitizItama) [ "zata padano saMbaMdha pratyeka zabdanI sAthe che ane "zIla'no artha che svabhAva.] sattvaguNa prakAzazIla che, rajoguNa kriyAzIla che. ane tamoguNa sthitizIla che. samasta dazya sattva vagere guNonuM pariNAma che. mATe dareka dazya padArtha sattvaguNanA kAraNe prakAzita thaI rahyo che. rajoguNanA kAraNe kriyAzIla che. ane tamoguNanA kAraNe ekasImita samaya sudhI sthitizIla che. mATe samasta dazya triguNAtmaka che. kriyAtmama) ane A dazyanuM bhUtAtmaka=bhUta svarUpa tathA IdriyAtmaka=IdriyasvarUpa che. "bhUta" zabdathI sUkSma tathA sthULa prakRtinAM kAryonuM grahaNa che. ane indriya zabdathI pAMca jJAnendriyo, pAMca karmendriyo tathA mana, buddhi ane ahaMkAranuM grahaNa che. A prakArathI prakRtinA sUkSmathI yogadarzana 158 For Private and Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir laIne dhULa paryata badhAjavikArono samAveza 'bhUtendriya'mAM thaI jAya che popavArtha ane A samasta dazyanuM puruSanA bhoga tathA apavarga-mokSane mATe pravRtta thavuM e ja prayojana che. bhASya anuvAda -sattvaguNa prakAzAtmaka che, rajoguNa kriyAzIla che ane tamoguNa prakAza tathA kriyAne sthira karanAro che. A traNeya guNo paraspara 35ravakta=maLelAM, vimA //= pRthaka pRthak aMzovALA, pariNAnI= vikArayukta, saMyoga-vibhAga dharmavALA, eka bIjAnA sahayogathI potAnA mUrti zarIra athavA svarUpane dhAraNa karanArA, paraspara baMga-3mAd =gauNa-mukhya bhAvathI ekaThAM rahetA hovA chatAM paNa pota-potAnI zavita sAmarthyane pRtha-pRthak banAvI rAkhatA, tatvajJAtIya samAna jAtIya tathA vijJAtIyavirUddha jAtinA padArthomAM vimepRthaka pRthak sahakArIrUpa zaktibhedane prApta, pradhAnavetA pota potAnI pradhAnatAmAM (bIjA guNo gauNa hovAthI) potAnA svarUpane prakaTa karanArA, A guNonA gauNarUpe rahevA chatAM paNa sahakArI kAraNanA kAryabhUta vyApAramAtrathI mukhyaguNanA aMtanihita (aMdara) hovA chatAM paNa, potAnA astitvane batAvanArA, purUSa=jIvAtmAnA bhoga-apavargarUpa prayojanane mATe, potAnA sAmarthyano prayoga karanArA, mayaktamaf=lohacuMbakanI samAna nidhamAtra = saMyogamAtrathI puruSano upakAra karanArA, padArthomAM gauNa dazAmAM potAnI pratyaya)= pratIti vinA koI eka guNa (pradhAnarUpamAM vartamAna guNa)ne anukULa, vRtti= vyApAravALA che. ane A traNeya guNa "pradhAna'nA nAmathI kahevAya che. A guNatraya ja dazya' kahevAya che. te A dazya' athavA "pradhAna" zabdathI kahevAtA guNatraya bhUto pRthvI Adi ane Idriyo zrotra AdinA rUpamAM pariNata=parivartita thaI jAya che. ahIMyA "bhUta" zabdathI sUkSmabhUta tathA sthULabhUta baMnenuM grahaNa che. ane indriya" zabdathI paNa prakRtinA pahelA vikAra mahattattvathI laIne agiyAra indriyo (pAMca karmendriya, pAMca jJAnendriyo tathA agiyAramuM "mana") sudhInuM grahaNa che. te guNatrayanuM bhUta tathA iDhiyarUpa pariNata thavuM niprayojana nathI paraMtu puruSanA bhoga apavarga rUpe prayojanane svIkAra karIne temanI pravRtti thAya che. eTalA mATe puruSano bhoga tathA apavarga mATe pravRtta e guNatraya dazya' nAmathI kahevAya che. bhoga tathA apavarganuM zuM svarUpa che? teno uttara ApavAmAM Ave che- (rUMchanig) ISTa ane aniSTa guNonA svarUpanuM vadhAra= je anubhava vimA pinapuruSanI sAthe vibhAga vagaranAM = asmitA dvArA AtmasAta thavAthI thAya che tene "bhoga" kahe che ane bhoktA purapanA potAnAM svarUpanuM avadhAraNa=anubhava thavo "apavarga kahevAya che. A baMne=bhoga tathA apavargathI judu koI rana = pratIti nathI. AvuM bIjA AcAryoe paNa kahyuM che - ( tu ravanu) A avivekI jIva to sAdhana pAda 1pa9 For Private and Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizcayathI kriyAvAna traNeyasattva Adi guNomAM ane cothA pravartA- kriyAhIna purapamAM, je guNothI tucanAtIya sattAvAna, sUkSmatA AdinA kAraNe ane pratyutvajJAtIya cetanatA, apariNAmI AdinA kAraNe vijAtIya che, ane guNonI kriyAonA sAkSI che, te puruSamAM 3panIyamanaM tattadAkArarUpe pratibhAsita, sarvamavAna= badhA zabda, rUpa Adi viSayone 355nAna- yathArthamAM upasthita samajato cittavRtti dvArA pratyapita bhogathI bhinna dRrzana = tattvajJAnanI za= kalpanA paNa nathI karI zakato. (tata bhopava) te A baMne bhoga ane apavarga vuddhikRta- cittavRttinI kriyAothI utpanna thAya che ane cittavRttimAM ja vartamAna rahe che. temano puruSa = jIvAtmAmAM vyavahAra zA mATe thAya che? teno uttara A che - jema yuddhamAM laDanArA yoddhAono naya: = jIta athavA paST : = hAra thAya che, paraMtu teno vyavahAra temanA svAmI rAjAmAM thAya che, kema ke te rAjA ja te vijaya athavA hAranAM phaLono bhoktA che. te ja prakAre baMdhana ane mokSanuM yuddha cittavRttimAM rahetAM ja puruSa-jIvAtmAmAM pareza= vyavahAra thAya che, kema ke te purupa ja temanAM phaLono bhoktA che. baMdha ane mokSanuM svarUpa zuM che? teno uttara A che-(revapuruSArthagharamAta.) cittavRttino puruSArtha= purupanA bhoga athavA apavargarUpa prayojananuM pUrU na thavuM baMdha che ane puruSanA puruSArthanI samApti thaI javI ja mokSa che. tenAthI spaSTa thAya che ke pradA=padArthonuM jJAna, dhAra = padArthonI smRti >>dA = padArthonA vizeSa dharmano tarka (UhA) karavo, bapora = jJAnathI ajJAnanuM nirAkaraNa karavuM, tattvajJAna - vivekakhyAti, naveza= mRtyu vagereno bhaya, sadA jIvatAM rahevAnI IcchA Adi cittavRttimAM rahetA puruSa = jIvAtmAmAM adhyApita = vyavahUta thAya che. kema ke te purapa ja temanAM phaLono bhoktA che. bhAvArtha - gayA (2/17) sUtramAM draSTA ane dazyano prasaMga Avyo che. have temanA svarUpanuM kathana karavAmAM Ave che. draSTAnuM svarUpa (220) sUtramAM batAvavAmAM Avaze ane dazyanuM svarUpa A sUtramAM batAvyuM che. samasta pAkRtika jagata triguNAtmaka che. mATe dRzyA= mULa prakRti paNa traNa guNovALI che kAraNa ke kAraNanA guNa ja kAryamAM Ave che. sattvaguNa prakAzAtmaka hoya che, rajoguNa kriyAzIla pravRtti karAvanAro hoya che ane tamoguNa sthitizIla = prakAza tathA kriyAne sthira karanAro hoya che. mATe samasta saMsAramAM prakAzAtmaka guNa sattvaguNanA, kriyAtmaka guNa rajoguNanA ane sthitirUpa guNa tamoguNanA kAraNe che. Adazyano svabhAva batAvIne tenuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che-bhUtendriyAtmakam ahIM 'bhUta" zabdathI sUkSma tathA sthaLa baMne prakAranAM bhUtonuM grahaNa karavAmAM AvyuM che ane "idriya" zabdathI bAhya-idriyo tathA aMtaHkaraNa baMnenuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. A prakAre prakRtino pahelo vikAra mahattattvathI laIne ahaMkAra, sUkSmabhUta, agiyAra 160 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir idriyo ane pRthvI Adi sthULabhUta sudhI badhI ja prakRti-vikRtionuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. prakRtinuM kAryabhUta samasta A jagata dazya kahevAya che. A dazyanuM prayojana che purupane bhoga tathA apavarga prApta karAvavo. joke bhoga ane apavargane jIvAtmA buddhinI sahAyathI ja prApta kare che, mATe e buddhikRta ja kahevAya che. paraMtu buddhi acetana hovAthI svayaM pravRtta nathI thaI zakatI. eTale puruSanI preraNAthI ja buddhino badho ja vyApAra hovAthI buddhikRta bhoga tathA apavarga purupa ja bhogave che. vyAsa-bhAyamAM AnuM spaSTIkaraNa eka daSTAMta ApIne karyuM che. jema ke - rAjAnA AdezathI yoddhA loko zatru sAme laDe che. ane yuddhanuM pariNAma hoya che - vijaya athavA parAjaya, te yoddhAono thAya che. paraMtu A hAra athavA jIta temanA svAmI rAjAnI ja kahevAya che, kema ke te ja samasta yuddhano saMcAlaka athavA preraNAstrota che. e ja prakAre A zarIranAM je kaMI paNa bAhya tathA AMtarika sAdhano che temanuM saMcAlana puruSanI preraNAthI thAya che. mATe purupa ja A sAdhanothI thanArAM sukha tathA duHkhano bhoktA che. jayAre purupa bAhya viSayothI saMparka karavAnI IcchA kare che, tyAre buddhithI nizcaya karIne manane prerita kare che ane mana bAhya-Idriyone prerita kare che. A ja prakAre IdriyothI je kaMI paNa jJAna thAya che, te mana dvArA buddhine ane buddhi dvArA puruSane maLe che. mATe A puruSanI atizaya najIka rahenArI buddhi pradhAnamaMtrInI mAphaka hoya che. A ja kAraNe keTalAka loko buddhine ja bhoktA mAnavA lAge che. paraMtu e temanI moTI bhrAnti che. vyAsa bhAgyamAM tenuM spaSTarUpe khaMDana karyuM che. sattva Adi guNonuM svarUpa - ahIM vyAsa-bhAyamAM sattvAdi guNonA prakAza Adi svabhAva batAvavAnI sAthe sAthe A guNonA svarUpa para paNa prakAza pADayo che. joke A traNeya guNo saMyoga-viyoga karavAthI paraspara virodhI svabhAvanA che, tema chatAMya paraspara maLIne tathA gauNa-mukhya bhAvathI rahIne, prakRtijanya kAryonuM saMpAdana kare che. eka samayamAM eka ja guNa pradhAnabhAvathI rahe che. ane bIjA guNa gauNabhAvathI rahe che. Ano abhiprAya e nathI ke koI eka guNa pradhAna hovAthI bIjA guNono abhAva ja thaI jAya che. A badho ja guNo pRthaka pRthaka aMzovALAM, pota-potAnI zakti pRtha-pRthapha banAvI rAkhIne tathA pradhAnaguNanI sAthe sahakArIbhAvathI kArya kare che. je guNanI pradhAnatA hoya che, tenuM ja kArya prakaTarUpamAM jovAmAM Ave che. ane gauNarUpe rahenArAM guNo paNa yogya avasara tathA upayukta nimitta maLatAM pota-potAnAM kAryone prakaTa karavAmAM samartha thaI jAya che. mATe zAnta, ghora ane mUDha pariNAmono krama ochAvattA rUpamAM cAlato ja rahe che. puruSanAM baMdhana tathA mokSanuM svarUpa - prasaMga anusAra vyAsa bhASyamAM puruSanAM baMdhana ane mokSanA svarUpa para paNa vicAra karavAmAM Avyo che. vRddhava puruSArthaDapasimAptirvadha arthAt buddhi Adi sUkSma zarIranA ghaTaka che ane e sAdhana pAda 161 For Private and Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir janma-janmAMtaromAM paNa puruSanI sAthe rahe che. puruSa temanI sahAyathI ja sukha-duHkhano bhoga kare che. mATe mokSa thatAM sudhI buddhi Adi puruSane mATe kArya karatAM rahe che. temanA kAryanI samApti na thavI ja puruSanuM baMdhana che. tathA tavasAyo mokSa ?' arthAta e buddhinuM kArya jayAre vivekakhyAti thatAM samApta thaI jAya che. ane purupa potAnA svarUpane samajI le che. A prakRtinA saMparkathI pRthapha thavuM ja puruSano (jIvAtmAno) mokSa kahevAya che. me 18 have-dazya prakRtinA sattva Adi guNonA svarUpabhedano nizcaya karavAne mATe A sUtrano AraMbha karavAmAM Ave che. vizeSAvizeSaliGgamAtrAliGgAni guNaparvANi // 19 // sUtrArtha - (gu-padffr)- sattva Adi guNonA vibhAga athavA avasthA vizeSA. vizeSata:trAtini) cAra che - (1) vizepa (2) avizepa (3) liMgamAtra (4) aliMga. vizepa, avizepa, liMgamAtra ane aliMganI samaja nIce mujaba che - vizeSa - A guNonI aMtima dazA che. AmAM guNo parivartita thatAM thatAM evI dazAne prApta karI le che, ke jemAM guNonA vizeSa dharmo (zAnta, ghora, mUDha)nI vizeSarUpe abhivyakti thavA lAge che. A vizepomAM bhUta = cULabhUta tathA agiyAra (11) IdriyonuM grahaNa thAya che. avizeSa =pUrvokta vizeponuM upAdAna kAraNa avizeSa che. e ja che - zabdatammAtra sparzatanmAtra, rUpatanmAtra, rasatanmAtra, ane gaMdhatanmAtra tema ja asmitAmAtra= ahaMkAra. temanAmAM guNonA vizeSa dharmo gaMdha AdinI abhivyakti na hovAthI e avizeSa che. liMgamAtra-A avizeponuM upAdAna kAraNa mahattattva che ane e prakRtino Adya prathama vikAra paNa che. aliMga-A liMga = mahattattvanuM upAdAna kAraNa ane prakRtinI mULa avasthA che. emAM sattva Adi guNa sAmya avasthAmAM rahe che. mATe guNonuM koI liMga=cilDrana abhivyakta na thavAthI tene aliMga kahe che. tenAM pradhAna avyakta, prakRti Adi nAmo paNa che. tenuM upAdAnakAraNa koI nathI. mATe kAryarUpa na hovAthI e nitya che. bhASya - anuvAda - sattva Adi guNonA bhAgomAM AkAza, vAyu, agni, jaLa, ane bhUmi A pAMca mahAbhUta kramavAra zabdatanmAtra, sparzatanmAtra, rUpatanmAtra, rasatanmAtra ane gaMdhatanmAtra A pAMca avizeponAM vizeSa pariNAma che ane zrotra (kAna), tvacA (cAmaDI) netra (AMkha), jIbha, tathA nAka e pAMca jJAnendriyo ane vANI, hAtha, paga, gudA ane jananendriya A pAMca karmendriyo tathA agiyAramuM mana (aMtaHkaraNa) je sarvArtha = je jJAnendriyo tathA karmendriyo badhAnI sAthe saMparka rAkhe che, e agiyAra 162 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asmitA lakSaNavALAM ahaMkAra avizepanAM vizeSa pariNAmo che. sattva Adi guNonuM A SoDaza = agiyAra Idriyo ane pAMca mahAbhUta vizeSa pariNAma che. ane A cha avizepa che= zabdatanmAtra, sparzatAtra, rUpatanmAtra, rasatanmAtra ane gaMdhatanmAtra e kramazaH eka, be, traNa, cAra ane pAMca lakSaNovALAM pAMca avizeSa che ane chaThuM avizeSa asmiAtAmAtra (abhimAnavRttivALo ahaMkAra) che. A cha mAtmanaH = badhAM kArya jagatamAM vyApaka sattAtrI = prakRtinA prathama vikArarUpe abhivyakta mahattattvanAM avizeSa pariNAma che. A cha avazeSothI parama = sUkSma tattva che, te vyApaka sattAvALA mahattattvamAM e cha avizeSa pariNAma thaIne vivRddhi jhim = vizeSa pariNAmane prApta thAya che. athavA potAnA vikAsanI aMtima sImAne prApta kare che. pratisaMcamInA: = pralayakALamAM potAnA kAraNamAM vilIna thatAM A cha avizepa te ja vyApaka sattAvALA mahattattvamAM - sthira thaIne pachI je nittA-satta{ = sattA ane asattA baMnethI rahita che arthAt ghaTa AdinI jema abhivyakta na hovAthI sattAvALuM nathI, paraMtu sarvathI sattAhIna paNa nathI, kema ke anumAnathI temanI siddhi thAya che ane je niHsasa arthAt koInuM kAryana hovAthI nid che. ane atyaMta sUkSma atIndriya che, nirasan = abhAvAtmakatAthI rahita bhAvAtmaka che, acaeN = je vyakta nathI, gatima = liMgatA-lakSaNavALA mahattattvathI bhinna che. arthAt mahattattvathI paNa sUkSma kAraNa che, te pradhAna=mULa prakRtimAM lIna thaI jAya che. A mahattattva e guNonuM liMgamAtra pariNAma che ane nisattAkSattama = abhivyakti ane abhAvathI rahita prakRtitattva guNonuM aliMgapariNAma che. eTalA mATe aliMga dazAmAM bhoga-apavargarUpa puruSArtha kAraNa nathI hotuM arthAt (bhANakAra ja pharIthI spaSTa kare che) aliMga-avasthAnI zarUAtamAM puruSArthatA kAraNa nathI hotI, eTalA mATe puruSArtha A avyakta avasthAnuM kAraNa nathI. kema ke e avyakta, prakRti, puruSArtha-sAdhanane mATe nathI banI, mATe atriH = kAraNarahita hovAthI nitya kahevAya che. bAkInI traNeya vizeSa avasthAo (liMga, avizepa ane vizeSa)nI zarUAtamAM puruSArthatA = puruSanA bhoga-apavarga siddha karavuM, kAraNa che. arthAt puruSArthatA traNa dazAonuM nimitta kAraNa bane che. mATe kAraNajanya hovAthI anitya kahevAya che. sattva Adi traNeya guNo to A badhI ja prakRtinA kAryanI dazAomAM anuti = anubhUta = saMlagna rahe che, te na to nAza pAmatAM ke na to utpanna thAya che. paraMtu bhUta, bhaviSkatu, ane vartamAnakAlika, guNothI nvita = yukta tathA caTHvatI mi: dAsa ane vuddhivALI vyaktio = vastu vizeSothI A sattva Adi guNa 35jhana = utpatti tathA apAya = vinAza dharmavALA jevAM pratyavAsanta = jaNAya che. jema ke revatto radriti = devadatta daridra banI rahyo che. kema ke tenI gAyo marI rahI che. ahIM gAyonA maravAthI ja e devadattanI daridratA che, nahIM ke devadattanA koI svarUpanI hInatAthI. ahIM saETdha = samAdhAna (uttara) samAna che. sAdhana pAda 163 For Private and Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAt guNonI utpatti athavA vinAzanA prasaMgamAM paNa evuM ja samajavuM joIe. guNonI svarUpathI na to utpatti che ke na to vinAza thAya che. - have aliMga-avasthAvALI prakRtithI thanArI liMga Adi avasthAono krama batAvIe che ( ttitra sthapratyAnna) liMgamAtra=mahattattva, aliMgamAtra= prakRtinuM sauthI najIkanuM kArya che. tatra = e aliMgamAM liMga = mahattattva saMcha = maLeluM che. te aliMga liMgarUpathI juduM che. prakRtinA vikAra kramanuM atikramaNa na karavAthI. e ja prakAre cha vizeSa = (zabdatanmAtra vagere) nimatra = mahattattvathI saMsRSTa (maLeluM) = avibhakta rahetAM temano judo vibhAga pariNAma paraMparAnA niyamathI thAya che. te ja prakAre te cha avizepomAM (zabdatanmAtra AdimAM) vizepa pAMca pRthvI Adi bhUta ane agiyAra Idriyo saMpurNa = avibhakta che. temano vibhAga pUrvokta pariNAma paraMparAnA niyamathI thAya che. A bhUta-Idriyo (vizepo)thI parama = pachInuM koI bIju tattva nathI. mATe vizeponuM koI tattva, pariNAma nathI. te vizepo (bhUta tathA Idriyo)nAM to dharmapariNAma, lakSaNa pariNAma, ane avasthA pariNAma ja hoya che. temanI vyAkhyA (yo. 3/13)mAM karavAmAM Avaze. bhAvArtha - A sUtramAM triguNAtmaka prakRtinAM vibhinna kAryo batAvavAmAM AvyAM che. A samasta jagatanuM mULa upAdAna kAraNa (Material cause) prakRti che. prakRti koInuM paNa kArya nathI. mATe e nitya che. pralaya pachI sRSTi - samaya prAraMbha thatAM jayAre mULa prakRtimAM vipamatA thaIne prathama kArya utpanna thAya che, tene "mahattattva' kahe che, A aliMga prakRtinI liMga = prathama vyakatAvasthA che. (tene buddhi tattva paNa kahe che.) tenI pachI mahattattvathI je ahaMkAra, pAMca tanmAtrAo Adi kArya utpanna thAya che, temane ahIM avizeSa' kahyAM che. kema ke emanAmAM guNonuM zAnta, ghora tema ja mUDha rUpa prakaTa nathI thatuM. tyAra pachI vizepa-staranAM tattva AkAza Adi dhULabhUta utpanna thAya che. ahIM vyAsa-bhAgyamAM sUtrakAranI zailIthI ja vyAkhyA karI che. arthAta vizeSanI prathama vyAkhyA karIne kramazaH aliMga sudhI vyAkhyA karI che. joke racanAnI daSTithI sUkSmathI sthULa banavAno krama ja batAvavo saMgata hovo joIe, tema chatAMya krama-viparyaya (UlaTAvIne) karIne sUtramAM prathama sthULa tattvane rAkhavAnuM vizeSa prayojana che. sAmAnya manuSya pahelAM dhULane ja samajI zake che. tenA pachI kramathI sUkSma, vadhAre sUkSma, sauthI vadhu sUkSma tattvone samajI zakAya che. vyAsa-bhASyamAM A guNonA parva=vibhAgonuM spaSTarUpe varNana karavAmAM AvyuM che arthAta aliMga prakRti eka ane nitya che. liMga = mahattattva prakRtino prathama vyApaka vikAra ane potAnAMmAMthI utpanna thanArAM kAryonuM kAraNa paNa che. A mahattattvanA zabdatanmAtra Adi pAMca ane ahaMkAra cho, A vikAra che ane e paNa utpanna thavAthI kArya che tathA e AgaLanAM sthULa tattvonuM kAraNa paNa che. A avizeSonAM soLa kArya che, 164 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jene vizeSa kahe che. arthAt pa AkAza Adi mahAbhUta, 5 jJAnendriyo, pakarmendriyo tathA 1 mana. sargakALamAM je prakArathI racanAno krama sUkSmathI dhULa thavAno hoya che, pralayamAM tenAthI viparIta krama, sthULathI sUkSma thavAno rahe che. pota-potAnA kAraNamAM laya thatAM, chevaTe mULa prakRtimAM badhAMno laya thaI jAya che. A mULa prakRtine avyakta, aliMga tathA pradhAna zabdothI paNa kahevAmAM AvI che. vyAsa bhAyamAM A prakRtine mATe eka bIjA zabda "ni:sattAkSatta nI paNa vyavahAra karavAmAM Avyo che. jeno Azaya e ja che ke A prakRti vyakta na hovAthI "ni: sattA che ane sattAhIna paNa nathI kema ke A atyaMta sUkSma, atIndriya tattvane tenAM kAryatattvothI jANI zakAya che. eTalA mATe te asa-sattA vagaranI nathI. athavA A zabdane A prakAre paNa samajI zakAya che- "ni = nina sa=kAra nAta je jagatanuM nizcitarUpathI kAraNa che. ane = na vidyate sa=Ara yaW arthAt jenuM koI kAraNa nathI, te pote ja jagatanuM kAraNa che. AnAthI prakRtinuM svarUpa tathA mULa kAraNatattvane spaSTa karavAmAM AvyuM che. eTalA mATe A prakRti kRtrima na hovAthI tathA guNonI sAmya dazA hovAthI puruSanA bhoga-apavarganuM kAraNa nathI banatI. paraMtu tenAM sthULa kAryo ja puruSanA arthane siddha kare che. vyAsa bhASyamAM guNonA parvanA vibhAgonuM paNa prasaMga anusAra varNana karyuM che. e sattva Adi guNa mULa prakRtimAM sAmya avasthAmAM rahe che. ane sargakALa (sRSTi racanAno kaLa)mAM A guNonI viSamatA thavAthI gauNa-mukhyabhAvathI rahIne badhAM ja prakRtinAM kAryomAM sahAyaka rahe che. utpanna, vinAza tathA vikasita thanArA padArthothI sattva Adi guNa utpatti -vinAza tathA vikasita thavAthI avazya jaNAya che. paraMtu teo utpanna tema ja nAza nathI pAmatA. A rahasyane vyAsa bhASyamAM eka udAharaNa ApIne samajAvyuM che. jema ke revadratto ridrAti- devadattane gAya Adino nAza thavAthI daridra athavA gAya AdinI samRddhi thavAthI saMpanna kahevAmAM Ave che. yathArthamAM devadattanA potAnA svarUpano hrAsa athavA vikAsa, daridra Adi kahevAmAM kAraNa nathI hoto. e ja prakAre guNono vikAsa Adi paNa padArthonA vikAsa vagerenA kAraNe kahevAmAM Ave che. vAstavika nahIM. vizeSa-kAryone 16 vibhAgomAM vahecyAM che. ane e nirNaya paNa Apyo che ke e vizeSa kAryonuM bIjuM koI kAryAntara tattva nathI hotuM, A prakRtinuM chelluM kArya hoya che. je saMsAramAM sthULa bhUtonAM kArya upalabdha thAya che, te tattvAntara na hotAM dharma pariNAma, lakSaNa pariNAma tathA avasthA pariNAma ja hoya che jemanuM spaSTIkaraNa (yo. 3/13)mAM karavAmAM Avaze. A 16 vizeSa kAryonAM cha avizeSa kAraNa che. arthAta tanmAtrAothI sthULabhUtonI utpatti ane asmitA = ahaMkArathI 11 IdriyonI utpatti thAya che. A prakAre (2/18-19) baMne sUtromAM dazyanuM varNana karavAmAM AvyuM che. 19 sAdhana pAda 165 For Private and Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir noMdha - (1) sattva Adi guNo sUkSmathI laIne sthaLa paryata cAra bhAgomAM vahecyAM che. - vizepa, avizeSa, liMgamAtra ane aliMga. ahIM sUtrakAre samajAvavA mATe sthULa vikArothI zarU karIne sUkSma vikAro tathA mULa prakRtinI sUkSmatAne batAvI che. (2) "avizeSa"no abhiprAya e che ke jemAM sattva Adi guNonA zAnta, ghora, mUDha rUpa prakAzita nathI thatAM ane vizeSa'no abhiprAya e che ke jemAM zabda Adi rUpa tathA sattva Adi guNa abhivyakta rahe che. (3) zabdatanmAtra phakta lakSaNavALI hovAthI eka lakSaNavALI che. sparzataknAtra zabda ane sparza e be lakSaNovALI hovAthI dvilakSaNavALI che. rUpatanmAtra zabda, sparza ane rUpa e traNa lakSaNovALI hovAthI trilakSaNavALI che. rasatanmAtra-zabda, sparza, rUpa, rasa e cAra lakSaNovALI hovAthI caturlakSaNavALI che gaMdhatanmAtra-zabda, sparza, rUpa, rasa tathA gaMdha e pAMca lakSaNovALI hovAthI paMcalakSaNavALI che. (4) je jenAthI sUkSma che, te ja eno "AtmA' hoya che. (R.bhU.vedanityatvavicAra) (5) yathArthamAM ni: satsat zabdathI bhAkhrakAre nisattAsattam padanI vyAkhyA karI che. mATe 'Atmana zabdathI ahIM kAraNarUpathI vidyamAna mahattattvanuM grahaNa che. (6) liMga tathA aliMga zabdono abhiprAya e che ke liMga = koIka prakAranA cina sattva Adi guNonI viSamatAthI thAya che. ane mULakAraNa prakRti guNonI sAmyaavasthAnuM nAma che, mATe te dazAmAM koI paNa prakAranuM liMga = cihna prakaTa na hovAthI tene aliMga kahI che. (7) prakRtinI A sAmya avasthA purupanA bhoga-apavargarUpa puruSArthanuM prayojaka nathI hotI. puruSa - prayojananI saMpannatA prakRtinI viSama ane vizeSa dazAmAM thAya che. have - "dazya'nI vyAkhyA gayA be sUtromAM karavAmAM AvI, have draSTA(jIvAtmA)nA svarUpano nizcaya karavA mATe A sUtrano prAraMbha karavAmAM Ave che. draSTA dRzimAtra : zuddho'pi pratyayAnupazya: // 20 // sUtrArtha - (traNa) jonAro=jANanAro cetana puruSa (zimAtra ) phakta jovAnI (anubhavAtmAka pratItimAM) zaktirUpa che. te zuropi) nirvikAra tathA sattva Adi prakRtinA guNothI rahita hovA chatAM paNa priyInupa :) triguNA buddhivRtti dvArA jANelAM ghaTa Adi viSayone athavA prastuta viSayone buddhinA sAMnidhyathI jANe che. bhASya anuvAda -(zimAtra) = dakazakti (patati ) ja vizeSaNothI parIkRSTa = asaMbaddha che. arthAta jonArI jJAnazaktithI saMpanna cetana AtmAne cetana batAvavA mATe bIjA koI paNa vizeSaNanI jarUra nathI. ( purUSa ) te cetana AtmA yuddha = cittavRttino pratisaMverI = anubhava karanAro che. (buddhi = cittavRtti ane puruSa = cetana AtmAmAM taphAvata) 166 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (1) te cetana puruSa na to buddhi (cittavRtti)nA saMpa: = samAnarUpavALo che ke na to atyaMta judA rUpavALo che. puruSa, buddhinA samAnarUpa to eTalA mATe nathI ke buddhi jJAta-ajJAta viSayavALI hovAthI pariNAmavALI che. te buddhinA viSaya gAya Adi athavA ghaTa Adi kayAreka jJAta hoya che, to kyAreka ajJAta arthAtu, jayAre te ghaTane jANe che, tyAre gAyane nathI jANatI, jayAre gAyane jANe che tyAre ghaTane nathI jANatI. A prakAre buddhinI pariNAma-zIlatAno bodha thAya che. paraMtu puruSane to vipayanuM sadA jJAta rahevuM puruSanI apariNAmitAne siddha kare che. AnuM kAraNa e che ke puruSanI jJAna viSayabhUtAbuddhi, puruSane kayAreka jJAta hoya kayAreka jJAta na hoya evI vAta saMbhava nathI. enAthI siddha che ke puruSanI viSayabhUtA buddhi puruSane sadA jJAta rahe che. mATe A vAtathI purupanI apariNAmitA siddha thAya che. (2) vikhya pAtha yuddhi) puruSa ane buddhimAM bIjo bheda e che ke buddhi nAmanuM tattva para = potAnAthI judA purupanuM prayojana=bhoga, apavarga siddha kare che. kema ke vRddhi padatyAtvita = triguNAtmaka hovAthI sAthe maLIne puruSArtha siddha kare che, jayAre puruSa (svArtha : puruSa :) potAnA prayojana siddha karavA mATe che. potAnAthI judA jaDa padArtha mATe nahIM. (3) tathA sarvAdhyavasAyavetvI trizuddhi .) buddhi ane puruSamAM trIjo taphAvata e che ke buddhi badhA ja sarva Adi guNonA zAnta, ghora tathA mUDharUpa arthono adhyavasAya = nizcaya karAvanArI che ane triguNAtmikA hovAthI buddhi matanA = jaDa che. paraMtu gunAtpaSTa puruSa :) puruSa sattva Adi guNono phakta 35 9 = sAkSAtkAra karanAro che. mATe puruSa buddhine sarUpa nathI, kema ke puruSa na to triguNAtmaka che ke na to jaDa che.) . (kastu taf vipa:) sAruM to jayAre puruSa buddhine sarUpa nathI to viphA = viparIta athavA judA rUpavALo haze? nA, puruSa sarvathA buddhithI judA rUpavALo paNa nathI. kAraNa e che ke jenAthI A puruSa zuddha = nirvikAra, nirlepa hovA chatAM paNa pratyayAnupara: = buddhikRta jJAnono manuSTa = sAkSAtkAra karanAro upadraSTA che. kema ke puruSa vI =buddhi dvArA gRhIta jJAnane grahaNa kare che, athavA anubhava kare che. buddhigata jJAnano anubhava karato puruSa matAtmA = buddhi jevo na hovA chatAM paNa tAtmA phuva = buddhi jevo jaNAya che. jema ke kahyuM paNa che - (maparini movaovitta :) bhokatRzakti = cetana (puruSa) zakti pariNAma rahita tathA pratisaMkrama = nirlepa che paraMtu pariNAmazIla buddhimAM pariNAmavALInI mAphaka calAyamAna jevI pratibiMbita thaIne, te buddhinI vRttinuM anupatana = anugamana karatI buddhigata jJAnane grahaNa kare che. ane prApta thaitoSapradarUpIvA: = cetanapuruSanA pratibiMbathI, jeNe cetanavata rUpa prApta karI lIdhuM che, te buddhivRttinA anumatratayA = anukaraNamAtrathI buddhinI vRttithI sAdhana pAda 167 For Private and Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viziSTa = tenA jevI ja puruSanI jJAnavRtti thaI jAya che ema kahevAya che. bhAvArtha - cikitsAzAstranA roga Adi cAra vibhAgonI jema yoganA heya duHkha Adi cAra vibhAgomAM (2/17)mAM heyahetunA varNanamAM draSTA ane dazyanuM kathana karavAmAM AvyuM che. dazyanuM varNana karIne tyAra pachI A sUtramAM draSTAnA svarUpanuM kathana karavAmAM AvyuM che. draSTA puruSa zuddhacetanatattva che. kema ke cetanatattva ja draSTA = jovA = jANavAvALo hoI zake che. cetana tattvane siddha karavA mATe, bIjA koI paNa vizeSaNanI jarUra nathI. tene bAhya vastuonuM jJAna, tenI atizaya najIka rahenArI buddhi dvArA thAya che ane buddhi Idriyo dvArA jJAna kare che. Idriyo bAhya viSayathI saMbaddha jJAna manane, mana buddhine ane buddhi purupane pahoMcADe che. Idriya, mana, tathA buddhi A badhAM ja acetana hovAthI draSTA = jJAtA nathI. puruSamAM vikAranI saMbhAvanA karIne keTalAka vyAkhyAkAra sukha-duHkhanI anubhUti buddhimAM mAne che. paraMtu A mAnyatA zAstrIya-virodhanA kAraNe mithyA che. A zAstramAM prakRtine parArtha=puruSanA prayojanane mATe mAnI che. jo cetananA sAMnidhyathI buddhimAM anubhUti mAnavAmAM Ave, to ema avazya mAnavuM paDaze ke prakRti parArtha nathI paraMtu puruSa parArtha haze. kema ke purapa buddhinuM prayojana siddha karI rahyo che. buddhine A zAstramAM prakRtino vikAra mAnyo che. te acetana hovAthI jJAnanI anubhUti nathI karI zakatI. A sUtramAM paNa draSTA=purupane pratyayAnupazya=buddhivRtti dvArA jJAnanI anubhUti karanAro mAnyo che. mATe buddhimAM jJAnanI anubhUti mAnavI zAstraviruddha hovAthI mithyA che. cetana puruSa tathA buddhimAM spaSTa bheda prakaTa karatAM vyAsa-bhAgyamAM nIcenI vAto para prakAza pADayo che. - (1) purupa buddhivRttithI thanArA jJAnanI anubhUti kare che, buddhi nahIM (2) puruSa buddhinA samAnarUpavALo nathI. kema ke buddhi pariNAmavALI=vikAra dharmavALI che, to puruSa apariNAmI che. buddhi acetana che to purupa cetana che. buddhi prakRtino vikAra hovAthI kAraNavALI che. mATe anitya che. paraMtu purupa nitya sattA che. buddhi Adi purupanAM bhoganAM sAdhano che, to puruSa bhoktA che. (3) joke A baMnemAM upara jaNAvela taphAvata hovA chatAM paNa spaSTarUpe virUpatA che. paraMtu vyAsa-bhASyamAM virUpatA eTalA mATe nathI mAnI ke temanuM atizaya nikaTapaNuM che. buddhivRttithI thanArA jJAnono draSTA puruSo mATete buddhinA AkAravALo jaNAya che. (4) buddhi parArtha-puruSane mATe che, purupa buddhine mATe nathI (pa) buddhi triguNA che ane nizcayAtmaka vRtti che. paraMtu puru5 guNono sAkSAtkAra karanAro ane triguNAtmaka na hovAthI cetanadharma che. te 20 che noMdha (1) zuddhasphaTikamAM japAkusumanA pratibiMbanI jema cittavRttinA jJAnanA pratibiMbane puruSa potAnuM che, ema samajIne anubhava kare che. (2) prAyaH TIkAkAra "apratisaMkramA' no artha niSkriya kare che. e zAstronI viruddha che. 168 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtmA dravya che ane tene zAstromAM kriyAguNavALo mAnyo che. mATe ahIM "nati pratisaM=saMgo viSaSa thI te anusAra "nirlepa" arthanI ja saMgati yogya che. tadartha eva dRzyasyA''tmA // 21 // sUtrArtha - (dRzyAtma (yo. 2/18 tathA 2/19) sUtromAM vyAkhyAta dRzya pradhAna zabdavAcya triguNAtmaka prakRtinuM mAtmA = svarUpa tirtha va) draSTA purupanuM prayojana=bhoga-apavarga sAdhavA mATe ja che. bhAkha-anuvAda - A drazya = triguNAtmaka prakRtinuM kAryarUpa jagata prazipa = draSTA cetana AtmAnI karmarUpatAne prApta che arthAta cetana AtmA bhoktA che ane dazya enA bhogano AdhAra che. ane tartha draSTA purupane mATe ja =triguNA prakRtinuM svarUpa kAryarUpamAM prakaTa thAya che. bhAvArtha - A sUtramAM va zabda avadhAraNa arthano bodha karAvI rahyo che. jenAthI spaSTa che ke dRzya=prakRti, draSTA purupanA prayojana (bhoga-apavargarUpa)ne mATe che. tenuM bIjuM koI ja prayojana nathI. tenAthI e lokonI mithyA-mAnyatAnuM khaMDana thaI jAya che ke je buddhine ja sukha ane du:khanI bhoktA mAne che. jo bhoga karanArI buddhi che, to A sUtranuM prayojana nirarthaka thaI jAya che. kema ke buddhi paNa prakRti-janya hovAthI dazyanuM prayojana dazyane mATe thavuM nirarthaka ja thaI jaze. A sUtramAM 'tat sarvanAma pUrvasUtramAM kahelA draSTA-puruSano ja parAmarzaka che dazyano nahIM ane (2/18)mAM "mo pavacaMdrana kahIne puruSanA bhoga-apavargane mATe ja dezyanuM prayojana batAvyuM che. buddhine pUrva sUtranA bhASyamAM para thaI kahevAno bhAva paNa e ja che ke buddhi puruSanuM prayojana siddha kare che, purupa buddhinuM nahIM. mATe sukha-duHkharUpa badhA ja bhogono bhoktA cetana dharmA puruSa che, buddhi nathI. 21 have - e dazya prakRtinuM svarUpa draSTA purupa dvArA parijJAta thatAM ane bhoga-apavargarUpa puruSArthanA pUrA thatAM te dazya purupa dvArA jovAtuM nathI. eTalA mATe A dazyanA svarUpanA nAzano prasaMga prApta thAya che. paraMtu dazya nAza nathI pAmatuM, kAraNa ke - kRtArtha prati naSTamapyamanaSTaM tadanyasAdhAraNatvAt // 22 // sUtrArtha- dRzya)= prakRtinI kAryabhUta buddhi AdinuM vRtArtha) mukta puruSane mATe prayojana samApta thayuM hovA chatAM paNa te puruSanA pratye naSTafpa) nAzano prasaMga prApta thavA chatAM paNa temanaIma) dazya nAza nathI pAmatuM, ( taHTdhAraNa7Ita) kema ke tenuM prayojana mukta puruSathI bhinna=amukta (baddha) puruSo pratye sAdhAraNa sthiti banI rahevAnA kAraNe sArthaka rahe che. bhApya anuvAda - eka mukta purupanA pratye kRtArtha samApta prayojanavALA dazyanA nAzano prasaMga prApta thavA chatAM paNa nAza nathI thatuM. kema ke puruSa pathArapAtvIka sAdhana pAda 169 For Private and Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te dazya mukta purupathI judA amukta purupo pratye sAdhAraNa= samAna rUpe banI rahevAnA kAraNe nAza nathI thatuM. (A ja vAtane vadhAre spaSTa karavAmAM Ave che) surata - vivekagrAtine prApta puruSa pratye dazyano nAzano prasaMga prApta thavA chatAM paNa majuttiavivekI= baddha puruSo pratye kRtArtha prayojana samApta nathI thayuM. eTalA mATe e baddha puruponI TrazeH = darzanakriyAnA dazya-karma-viSayatAne prApta thAya che. bIjA baddhapurupothI (avaziSTa kArya rahevAthI) dazya mAtmapatra potAnA svarUpane banAveluM ja rAkhe che. ane eTalA mATe vRrzanazAstro puruSa ane buddhizaktionA nitya hovAthI baMneno saMyoga pravAhathI anAdi kahevAmAM Avyo che. ane evuM kahyuM paNa che - (AmanAdri) dharmIo prakRti tathA purupano anAdi 'saMyoga hovAnA kAraNe dharmo = prakRtinAM kArya buddhi ityAdino puruSanI sAthe saMyoga pravAhathI anAdi che. bhAvArtha - gayA sUtromAM spaSTa karavAmAM AvyuM che ke A dazya samasta jagata puruSanA bhoga, apavarganI siddhine mATe che ane jayAre koI puruSano bhoga ane apavarga siddha thaI jAya che. arthAt te mokSa prApta karI le che. tyAre zuM dazya niprayojana thavAthI nAza thaI jAya che? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM sUtrakAre kahyuM che ke puruSa cetana jIvAtmA anaMta (ghaNAM) che temanI mukti eka sAthe kadApi nathI thaI zakatI. koI eka athavA ghaNAM puruSono yogAbhyAsa vagere karavAthI vivekakhyAtithI mokSa thatAM paNa dazyanuM prayojana pUruM kadApi nathI thaI zakatuM, kema ke A dazya jagata badhA ja AtmAone mATe che. koI vizeSa (AtmAo) mATe nathI, je akuzaLa puruSa mokSanA adhikArI nathI, temanA mATe dazyanuM prayojana baneluM ja rahe che. jema sRSTi-pralayano krama rAta-divasanI mAphaka pravAhathI anAdi cAlato rahe che. te ja rIte jIvono janma-maraNano krama cAlato rahe che. A dazya jagata, pralayamAM potAnA kAraNamAM lIna thaIne sthira rahe che. ane sargakALamAM pharIthI vyakta avasthAmAM AvI jAya che. mATe A dazya ane puruSaHcetana AtmAno saMyoganityahovAthI anAdi che. arthAta ema nathI kahI zakAtuM ke kayArathI temano saMyoga zarU thayo che. saMyoga zabdathI paNa e vAta spaSTa che ke dazya ane draSTA puruSa be judAM judAM tattvo che. temano koIka nimittathI saMyoga thAya che ane vivekakhyAti thatAM sudhI e krama cAlato rahe che. ane pralayakALa ane mokSamAM temano saMyoga nathI raheto. | 22 che have - draSTA ane dazyanA saMyoganuM svarUpa kahevAnI IcchAthI A sUtra pravRtta thayuM che - svasvAmizaktyoH svarUpopalabdhihetu : saMyogaH // 23 // sUtrArtha - (sva-svAmazo ) "sva' padathI ahIM dazyanuM tathA "svAmI' padathI puruSaHcetana AtmAnuM grahaNa che. mATe dazya-prakRti ane svAmI puruSa e baMnenAM 17) yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (svarUpopalabdhihetu soga ) svarUpone jANavAno je hetu che, te saMyoga che. bhApya - anuvAda - puruSane ja ahIM "svAmI' zabdathI kahevAmAM Avyo che ane sva' zabdathI =prakRtijanya buddhi Adine. puruSa stra=dazyanI sAthe darzanane mATe saMyukta thAya che. te saMyogathI je dazyanA svarUpanI upalabdhi thAya che, e bhoga che. ane je kaI svAmI puruSa AtmAnA svarUpano bodha thavo, te apava=mokSa che ane puruSa tathA dazyano saMyogana= yathArthajJAnarUpa kAryanAM saMpanna thatAM sudhI ja rahe che. eTalA mATe darzanane puruSa tathA buddhi Adi dazyanA viyoganuM kAraNa kahevAmAM AvyuM che. A darzana paNa madarzana= avidyAnuM pratidIvirodhI che eTalA mATe adarzana (avidyA)ne puraSa ane dazyanA saMyoganuM kAraNa kahevAmAM AvyuM che. ahIM na = vidyA, mokSanuM kAraNa nathI, balka pradarzana = avidyAno abhAva thaI jatAM ja je baMdhanano abhAva thaI jAya che, te ja mokSa che. na = yathArthajJAna thaI jatAM baMdhananuM kAraNa (prakRti puruSanA saMyoganuM kAraNa) ana= avidyAno nAza thaI jAya che. eTalA mATe na= jJAnane mokSanuM kAraNa kahyuM che. adarzana=avidyAnuM svarUpa spaSTa karavAne mATe ATha vikalpa (1) A adarzana zuM che? ( fmunAdhikAra) zuM je sattva, rajasa ane tamasa guNono adhikAra=prakRti vikArane abhivyakta (prakaTa) karavAnuM sAmarthya che, zuM te adarzana che? (2) (masvizipablyu) athavA draSTA je svAmI puraSa che, tenA pratye zabda Adi viSayone batAvI cUkeluM pradhAna vira=cittavRttinuM prakaTana thavuM arthAt (mi ) svarUpa dazya vidyamAna rahevA chatAM paNa tena= baMnenAM yathArtha svarUpanuM jJAna na thavuM che. zuM te adarzana che? (3) nirNavattA punA) zuM satvaAdi guNonI arthavattA= (jhartha = puraSacartha tayuHI: arthavane teSAM vAva) puruSanA artha = bhoga-apavarga saMpAdanamAM pravRtta rahevuM arthAta jayAM sudhI guNonuM puruSArtha kArya pUruM nathI thatuM, tyAM sudhI guNomAM puruSArthavattA banI rahe che, zuM A adarzana che? (4) (athavA vattenalada) athavA (pralayakALamAM) pratyeka jIvanA potAnA cittanI sAthe niruddhA = potAnA kAraNamAM lIna thanArI ane (sarganA prAraMbhamAM) potAnA cittanI utpattinAM vIjha = kAraNarUpamAM rahenArI avidyA adarzana che? (pa) vi ritirakSa) athavA zuM sthiti= saMskArakSaya = mULa prakRtimAM sAmya avasthAnA zAnta saMskAro kSINa thaI jatAM gati saMramithyavita: = sattva Adi guNonI viSamatAthI mahattattva Adi vikArono prAraMbha karanArA saMskAronI maLyavira = kAryonmukha karavuM e ja adarzana che? jenA viSayamAM ema kahyuM che ke jo pradhAna = prakRti, sthiti dazAmAM=sAmya avasthAmAM ja rahe to vikAronI zarUAta nA thavAthI, prakRti pradhAna nathI kahI zakAtI ane e ja prakAre caitra vartamAna) sAmya sAdhana pAda 171 For Private and Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avasthA na rahevAthI, vipama avasthAvaza niraMtara gati rUpamAM ja vartamAna rahevAthI, vikAronA nitya hovAthI, vikAronI sarakhAmaNImAM prakRti pradhAna nahIM kahI zakAze. ane sthiti= sAmya avasthA tathA gati = viSama avasthA beya dharmothI prakRti vRtti = pradhAna padanA vyavahArane prApta thAya che, anyathA nahIM. ane jo pradhAnanA sthAna para jagatanAM bIjA kAraNo (paramANu AdinI) kalpanA karavAmAM Ave, to pradhAnanI samAna ja prasaMga raheze. arthAta jo te sthiti = sAmya avasthAmAM ja rahe che to te kAraNa nahIM banI zake ane jo sadA ti=viSama avasthAmAM rahe che, to paNa kAraNa nahIM kahI zakAze. (6) (ravivArjinakiye.) evuM keTalAka loko mAne che ke darzanazakti ja adarzana che. (kema ke te pahelAM anucitanuM darzana = jJAna, bhogarUpe karAve che, tyArapachI ucitanuM darzana=jJAna karAvaze). evI zruti paNa che - pradhAna = mULa prakRtinI pravRtti potAne batAvavAne mATe hoya che, mATe prakRtinuM darzana ja adarzana che. (7) (sarvoccodhArtha) athavA keTalAka loko evuM kahe che ke badhA vojha = zeya padArthone jANavAmAM samartha puruSa pradhAnanI pravRtti pahelAM kazuMya paNa nathI jANato. ane sarvakAryaraLasamartham = badhAM kAryo karavAmAM samartha dRzya = kArya jagata paNa tA=pradhAnanI pravRtti pahelAM nathI dekhAtuM. A prakAre puruSa ane dazya baMneno adarzanarUpa dharma ja adarzana che. A baMnemAMthI ( 0) dazyanuM darzana thavuM nija dharma hovA chatAM paNa puruSa jJAnanI apekSAthI ja (purupane AdhIna hovAnA kAraNe) dazya dharmanA rUpathI thAya che, ane e ja rIte puruSanuM mana = avidyA nijadharma nathI to paNa te dazya pratyayApekSa= buddhivRttinA jJAnanI apekSAthI puruSanA dharmanA rUpamAM jaNAya che arthAt AtmA to sadA daSTa che, paraMtu dazya sAme hovAthI te adaSTa jevo thaI jAya che. (8) ( jJAnamevalinanimiti devi) keTalAka loko ema paNa kahe che - je rAga AdinuM jJAna che, e adarzana che. arthAt vivekakhyAtithI bhinna je Tarzana = jJAna che, te badhuM barzana= avidyA ja che. A ATha vikalpa adarzananA viSayamAM zAstromAM prasiddha che. te aneka vikalpomAM badhA puruSo = vidvAnonI sAdhAraviSaya= sAmAnya mAnyatA e che ke sattva Adi guNono saMyoga thavo e ja adarzana (avidyA) che ane temano viyo = pRthaka thavuM e ja Turzana = vivekakhyAtirUpa vidyA che. bhAvArtha- (2/17) sUtramAM draSTA tathA dazyanA saMyogane deva=duHkhanuM kAraNa batAvyuM che. draSTA tathA dazyanuM svarUpa gata sUtromAM kahyuM che. paraMtu temano saMyoga thavAnuM zuM kAraNa che, athavA temanA saMyoganuM svarUpa zuM che, e A sUtramAM batAvavAmAM AvyuM che. sUtramAM " zabdathI dUra = prakRtijanya buddhi AdinuM grahaNa che ane svAmI zabdathI puruSa = cetana AtmAnuM grahaNa che. e baMnenAM svarUponI upalabdhino hetu temano saMyoga hoya che. arthAta "sva zaktinA svarUpanI upalabdhi bhoga che ane svAmI-zaktinA svarUpanI 172 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upalabdhi ja apavarga che. svAmI-zakti = AtmasAkSAtkAra pachI e saMyoga samApta thaI jAya che. mokSa sakAraNa che athavA akAraNa? ahIM vyAsa-bhAgyamAM arjuna = avidyA AdinA abhAvathI baMdhananA abhAvane mokSa kahyo che ane sAthe ema paNa kahyuM che ke A adarzanano abhAva, Turzana = yathArthajJAna thatAM thAya che, eTalA mATe mokSanuM kAraNa Turzana = jJAna che. ahIM keTalAka vyAkhyAkArono evo mata che ke darzanathI mokSa prApti mAnavAmAM Avaze to e sakAraNa hovAthI anitya thaI jaze. kema ke je je kAraNathI kArya utpanna thAya che, te anitya hoya che. eTalA mATe adarzananA abhAvane ja mokSa mAnavo yogya che; jethI anityatAno doSa na Ave. paraMtu A te AcAryonI brAnti mAtra ja che. kema ke teo adarzananA abhAvane mokSa mAnIne mokSanA kAraNa "darzana'ne choDI nathI zakatA. darzana vinA adarzanano abhAva kadApi nathI thaI zakato. aniyatAnA dopathI temano zuM Azaya che? zuM teo mokSa thatAM te AtmAonI mokSathI AvRtti (pAchuM saMsAramAM AvavuM)nathI mAnatA ? athavA paramezvaranuM je AnaMda svarUpa che temAM koIka prakAranI uNapa thaI jaze? temanI A baMne zaMkAo ja nirAdhAra che. kema ke mokSa prApti paNa sAvadhika hovAthI sadA nathI rahetI. tenuM kAraNa spaSTa che ke mokSa jIvAtmAnA karmonuM phaLa che ane tenA sAnta karmo (aMtavALAM karmo)nuM anaMta phaLa mAnavuM nyAya-viruddha che. nyAyakArI paramezvara evo anyAya kadApi nathI karI zakatA ane alpa sAmarthyavALo jIvAtmA potAnA sImita karmonuM phaLa asImita kevI rIte bhogavI zakaze? paramezvaranA AnaMda svarUpa mokSamAM uNapa mAnavI e to hAsyApada ja kahevAze kema ke paramezvaranuM AnaMda svarUpa akSuNa ane asImita hovAthI emAM koI paNa prakAranI uNapa kadApi saMbhava nathI. mATe mokSane sakAraNa mAnavAmAM koI doSa nathI Avato. adarzananuM svarUpa - yogadarzananA (224) sUtramAM prakRti-purupanA saMyogano hetu vighA = adarzanane mAnavAmAM Avyo che. A adarzananuM zuM svarUpa che, e viSayamAM vyAsa-bhASyamAM nIce jaNAvelA vikalpa batAvyA che - (1) sattva, rajasa ane tamasa A prakRtyAtmaka guNonuM kAryarata rahevuM, arthAt A guNono AtmAnI sAthe saMyoga banI rahevo e ja adarzana che. (2) draSTA = puruSa pratye viSaya-darzana karAvanArA cittanuM prakaTa na thavuM ane vivekakhyAtinA rUpe pariNata na thavuM ja adarzana che. (3) puruSanA artha = bhoga -apavarganA saMpAdanamAM sattva Adi guNonuM pravRtta rahevuM arthAt puruSanuM prayojana pUruM thatAM sudhI guNonA kAryanuM rahevuM adarzana che (4) pralaya pachI guNonI viSama-dazA, sattva AdimAM guNonuM kAryarata rahevuM adarzana che. sAdhana puda. * 173 For Private and Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (5) cittamAM rahelI avivekapUrNa vAsanAonuM yogya avasara maLatAM prakaTa thavuM adarzana che. (6) keTalAka AcAryo darzana-zaktine ja adarzana mAne che. kema ke A ja pahelAM bhoga karAvIne bhogothI nivRtti karAve che. (7) puruSa ane prakRtinA svarUpane ne jANavuM ja adarzana che. (8) keTalAka AcAryono mata che ke vivekakhyAtithI bhinna je rAga AdinuM jJAna che, te adarzana che. kema ke rAga AdinuM jJAna ja vivekakhyAtimAM bAdhaka che. uparanA badhA ja vikalpono eka mAtra sAra e che ke avidyAnA kAraNe prakRti-puruSano saMyoga thavo duHkhanuM kAraNa che. mATe vivekakhyAtino abhAva ja adarzana che. je 23 ! noMdha - (1) A prasaMgathI paurANiko (mokSane nitya mAnavAvALA) e Azaya kADhe che ke ahIM mokSane kAraNajanya nathI mAnyo, mATe te (mokSa) nitya che. paraMtu emanI A brAnti che kema ke vyAsa bhASyanI AgaLanI paMktiomAM mokSane sakAraNa mAnatAM darzana-vidyAne mokSanuM kAraNa mAnyuM che. (2) "pradhAna' zabdanA arthathI paNa e ja spaSTa thAya che - "prarpoLa ghI viranAd na pradhAnam arthAt vikArone prakRSTatayA dhAraNa karanAruM tattva "pradhAna' kahevAya che. (3) mokSanI avadhi "parAntakAla' muMDakopaniSadamAM mAnI che. te keTalA kALa sudhI rahe che teno nirNaya maharSi dayAnaMdanA amara graMtha "satyArtha prakAza"nA mokSa-prakaraNamAM draSTavya che. have - je jIvAtmAno acetana prakRtijanya buddhinI sAthe saMyoga thAya che. tenuM kAraNa zuM che? tacaturavidyA rajA sUtrArtha - (ta7) sva= prakRtijanya buddhi ane svAmI = jIvAtmAnA saMyogano hetu:) kAraNa (vidyA) avidyA=ajJAna ane mithyAjJAnanA saMskAra che. maharSi dayAnaMdakRta vyAkhyA nIce pramANe che - avidyA arthAt viSayomAM Asakti, aizvaryabhrama abhimAna che. moTA-moTA pAThAntaro karavAthI ja phakta vidyA utpanna nathI thatI. pAThAntara e vidyAnuM sAdhana haze. yathArtha darzana ja vidyA che. yathAvihita jJAna vidyA che. pramAnI virUddha bhrama che. vidyAmAM bhrama nathI hoto. 'manAtmani mAtmavRddhi 'mazuvighArthe su-puddhi' e bhrama che. e ja avidyAnuM lakSaNa che ane enI virUddha je lakSaNa che te vidyAnAM che. je puruSane e abhimAna hoya che ke huM dhanADhya chuM, athavA to huM moTo rAjA chuM. tene avidyAno doSa che. bIjuM zarIranuM kSINa rahevuM e avidyAnA kAraNe ja thAya che. 174 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ethI badhA prakAranI vidyA saMpAdana karavAnA viSayamAM prayatna karatA rahevuM joIe. ApaNA dezamAM nAnI vayamAM vivAha (lagna) karavAnA kAraNe vidyA saMpAdana karavAmAM aDacaNa thAya che, apavitra padArthamAM pavitratA mAnavI e avidyA che. IzvaranuM dhyAna, e pUrNa vidyA che. e ja badhI vidyAonuM mULa che. koI paNa dezamAM A vidyAno hAsa (nyUnatA) thavAthI te dezane dUrdazA AvIne ghere che." (upadeza maMjarI-trIjo upadeza) bhAkha-anuvAda-virya = mithyAjJAnanI vAsanA avidyA che. A mithyA jJAnanI vAsanA (saMskAra)thI mAvalitA- gherAyelI buddhivRtti potAnA kAryanI niSThA = samApti = pUrNatA, jene 'vivekakhyAti' kahe che, tene prApta nathI thatI. mATe dhArAmithyAjJAnanA saMskAronA kAraNe guNonI pravRttipUrvaka buddhivRtti vAraMvAra saMsAramAM AvatI rahe che. ane jayAre e buddhi vittavRtti puruSa0thAtiparyavasAnA = vivekagrAti sudhI potAnA kAryane pUruM karI le che, tyAre caritAMdhavaIRI= potAnuM kArya samApta thavAthI kRtakRtya thaI jAya che. ane jenuM mana = mithyAjJAna dUra thaI gayuM che, mATe baMdhananuM kAraNa mithyAjJAna nivRtta thavAthI pharIthI saMsAramAM pAchI nathI AvatI. arthAta te purupano saMyoga prApta nathI karatI. A viSayamAM koI (pUrvapakSI athavA nAstika) =napuMsaka vyaktinA 3parivAra = kathana dvArA 3Iti = A viSayane spaSTa karavA mATe zaMkA kare che - mohita tathA putra kAmanAvALI strI napuMsaka puruSane kahe che ke he paMDaka (napuMsaka) mAryaputra= svAmina! mArI bahena saMtAnavALI thaI gaI che ane huM kema nathI thaI? te napuMsaka e ramIne kahe che ke huM marIne tArAthI saMtAna utpanna karIza. e napuMsaka puruSanI mAphaka arthAtu jema-vidyamAna napuMsaka saMtAna prApti nathI karAvI zakato, to marI gayA pachI tenAthI zuM AzA rAkhI zakAya? e ja rIte vidyamAna jJAna cittavRttine nivRtta nathI karatuM to vinaSTa arthAt nivRtta thaIne zuM karaze? A prakArano zuM pratyAga = vizvAsa karI zakAya che? A pUrvapakSanuM samAdhAna AcAryapadane prApta uttarapakSI kahe che - are bhadra puruSa! buddhinI nivRtti ja mokSanathI. mana=baMdhananA kAraNabhUta avidyAnI nivRtti thavAthI ja buddhinivRtti thAya che ane te mana = mithyAjJAna baMdhananuM kAraNa che. tenI nivRtti darzana = vivekakhyAtithI thaI jAya che. A viSayamAM cittavRttinI nivRtti thavI ja mokSa che, A e pUrvapakSIne je taprama: = bhrAnti thaI rahI che, e asthAne arthAt prasaMganI viruddha ja che. kema ke ahIM bhramano koI avasara ja nathI. bhAvArtha-pUrva sUtramAM "saMyoga'nuM svarUpa tathA prayojana paNa spaSTa karyuM che. puruSa ane dazyanuM kAraNa AsUtramAM kahyuM che. A avidyA zuM che? tenI vyAkhyA (2/5) sUtramAM draSTavya che. arthAta anityamAM nityajJAna,nityamAM anityajJAna, zuci (pavitra)mAM azucijJAna, sAdhana pAda 175 For Private and Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir azucimAM zucinuM jJAna, anAtmAmAM AtmajJAna, AtmAmAM anAtmajJAna, duHkhamAM sukhajJAna ane sukhamAM duHkhannAna karavuM avidyA che. arthAtu avidyA zabda viparyaya tathA mithyAjJAnano paryAyavAcI che. ahIM avidyAne puruSa ane dazyanA saMyogane kAraNa mAnyuM che ane avidyAnI utpatti purapa-dazyanA saMyoga thatAM thAya che. A anyonyAzraya doSa che, evI zaMkA thAya che ane rUtaretarAyA va AI na prAnta, nadImALe itaretara AzrayathI kAryo siddha nathI thatAM. tyAre enuM samAdhAna A che. avidyAnA saMskAra anAdikALathI cAlatA rahe che, te yogya-avasara, sthAna tathA kAraNa maLatAM ubuddha (jAgrata) thaI jAya che ane purapa bhoga-Asakta thaI jAya che. paraMtu je yogI praNava-upAsanA, yoganAM aMgonuM anuSThAna ane utkRSTa vairAgyathI e vAsanAone dagdhabIjavata karI de che, te bhoga Asakta na thatAM mokSano adhikArI banI jAya che. eTalA mATe ene mokSa-prAptithI pUrva samayamAM dazyA=cittavRttino saMyoga, thato hovA chatAM paNa avidyAgrasta nathI karI zakatI ane jayAM prakRtinuM prayojana bhoga karAvavAnuM che, tyAM apavarga= mokSa prApta karAvavAnuM paNa che. mATe prakRtino saMyoga avidyAnuM ja kAraNa nathI, balka vidyAnuM paNa kAraNa hovAthI mokSanuM paNa kAraNa che. A to purupanI parIkSA che ke te konuM cayana kare che. temanA saMyogathI temanAM svarUponuM samyaphajJAna thatAM kaivalya paNa prApta karI zakAya che. avidyAnA saMskAronA kAraNe saMyoga thatAM purapa bhoga-Asakta thaI jAya che ane vidyA=yathArthajJAna dvArA saMskArone phalonmukha karavAmAM asamartha karIne apavargano adhikArI banI jAya che. mATe bhoga- Asakta thavAmAM prakRti-purupano saMyoga ja kAraNa nathI, avidyA ane avidyAnA saMskAra paNa kAraNa che ane mokSa prAptimAM vivekakhyAtinI utkRSTa-dazA prApta karavA mATe praNava-japa, yama-niyamAdinuM pAlana, vairAgya ane vidyA, kAraNa che. kema ke avidyA badhA ja lezonuM mULa che. ane vidyA baMdhanamAMthI muktinA badhA upAyonI jananI che. eTalA mATe zAsakAra avidyAne baMdhananuM kAraNa ane vidyAne mokSanuM kAraNa mAne che. 24mAM have-anAgata duHkha (bhaviSyanuM) heya= tyAjya che ane tenuM kAraNa prakRti ane jIvano saMyoga kAraNasahita kahevAmAM Avyo che. tyAra pachI "hAna viSe - tadabhAvAtsaMyogAbhAvo hAnaM tadRze : kaivalyam // 25 // sutrArtha - (taHvatA e avidyA=mithyAjJAnanI nivRtti thavAthI je IIMG!). cittavRtti ane puruSanA saMyoganI nivRtti thAya che (tata) te (dInaY) hAna-duHkhothI chUTavuM che. (ze : vencama) ane draSTA puruSanuM sattva Adi guNothI juduM thavuM va7 = mokSa che. bhApya anuvAda - tavAta) e ena = mithyAjJAnanI vAsanA nivRtta thavAthI 176 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (AyomA ) yuddha = cittavRtti ane puruSanA saMyogano abhAva thaI jAya che arthAt purupanAM baMdhananI sarvathA nivRtti thaI jAya che. e ja hAna duHkhano nAza che. ( taze: zaivalyama) ane te draSTA purupanuM sattva Adi guNothI pRthapha rahevuM ane pharIthI saMyoga na thavo "kaivalya che. duHkhanuM kAraNa (mithyAjJAna ane saMyoga)nI nivRtti thatAM duHkhanA 35rama = nAza thavo TrAnam = mokSa che. e samaye puruSa phakta svarUpamAM pratiSThAvALo hoya che, evuM kahevAmAM AvyuM che. bhAvArtha-A zAstranA caturvyUha = heya vagere cAra aMgomAMthI heya ane heyahetunuM kathana karI devAmAM AvyuM che. A sUtramAM "hAna'nuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. A sUtramAM tata zabdathI (pUrva sutrokta) "avidyAno parAmarza che. mokAra upAsanA, vairAgya, jJAna AdithI jayAre avidyAno sarvathA abhAva thaI jAya che ane sUkSma lezonI vAsanAone paNa dagdha karI devAmAM Ave che tyAre dazya tathA puruSanA svarUpa bhedanuM jJAna thavAthI puruSano prakRtinI sAthe saMyoga samApta thaI jAya che. A ja prakRtinA baMdhanathI chUTavuM hAna' kahevAya che ane e ja puruSanuM kevalya mokSa che. A ja vAtane vyAsa-bhAkhamAM ghaNI ja spaSTa karI che ke puruSanuM prakRtinA sattva Adi guNothI juduM thavuM ane pharIthI saMyoga =janma-maraNarUpa saMsAramAM na AvavuM e ja mokSa che. duHkhanuM kAraNa prakRti saMyoga che. tenuM chUTavuM ja hAna = mokSa che. ahIM vyAsa-bhAkhamAM 'kAtyakti vizvanoparam lakhyuM che. jenuM yathArtha rUpa na samajavAthI e mithyAbhrAnti thAya che ke zuM puruSa mokSa prApta karyA pachI saMsAramAM kadI paNa nathI Avato? zuM purupanI mokSathI punarAvRtti nathI thatI? paraMtu prasaMga para samyaka vicAra karavAthI bhrAntinI nivRtti svataH ja thaI jAya che. janma-janmAMtarothI prakRti-baMdhananA kAraNe je du:kha paraMparAthI puruSa grasta thAya che. te bahu ja jaTila hovAthI durbhedya hoya che. tenAthI saMtapta purupa jayAre niraMtara puruSArtha tathA sAdhanA kare che, tyAre te duHkhonI jALathI mukta thaIne evI anubhUti kare che ke mArAM duHkhono atyaMta abhAva thaI gayo che. A viSayamAM maharSi dayAnaMdanI vyAkhyA juo - e Avazyaka nathI ke atyaMta zabda atyaMta abhAvanuM ja nAma hoya jema ke - 'satyanta Turavamatyanta puravaM vAkya vartate ghaNuM ja sukha A manuSyane che. tenAthI e ja vidita (jANa) thAya che ke tene ghaNuM ja sukha athavA duHkha che. e ja prakAre ahIMyA paNa "atyaMta' zabdano artha jANavo joIe. 5 25 che (sa. pra. navamo samullAsa) noMdha - (1) ahIM vyAsa bhAgyamAM 'mAnata zabdane paurANika TIkAkAro 'zAzvati nivRtti artha karIne mokSathI punarAvRtti nathI mAnatA. paraMtu A artha pramANa tathA yuktithI viruddha hovAthI mAnya nathI thaI zakato. mokSanI paNa parAntakALa eka avadhi che. (2) ahIM "atyaMta' zabda atizaya arthano ja bodhaka che. sAdhana pAda 177 For Private and Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) satva puruSanI bhinnatAne viveka kahe che ane teno bodha thavo vivekaJAti che. have - ane A bahAna'nI prAptino upAya zuM che? A batAvIe chIe. vivekakhyAtiraviplavA hAnopAyaH // 26 // sUtrArtha - (viplavA) bAdhArahita arthAt mithyAjJAnanuM dagdhabIjavat thavAthI ane vazIkAra vairAgyathI pavitra thavAthI nirdoSa (vivekAti) sattva = cittavRtti ane puruSanI bhinnatAno bodha = asaMprajJAta yoga (dAno :) hAna = duHkhanA nAzano upAya che. bhASya anuvAda - attva = buddhi (cittavRtti) ane puruSanI bhinnatAno bodha ja vivekakhyAti che. paraMtu e vivekaJAti mithyAjJAnanI nivRtti na thatAM sudhI te - bhraSTa = smalita = asthira rahe che. jayAre mithyAjJAna baLI gayelAM bIjanI mAphaka vaccapravi= pharIthI uddabhava thavAmAM sAmarthya vagaranAM thaI jAya che. tyAre avidyA Adi klezo ane rajoguNanA prabhAvathI rahita sarva= buddhinI utkRSTa nirmaLatA thatAM, utkRSTa vazIkAra saMjJA, sva-AtmavazIkAra anubhUtinI avasthAmAM vartamAna, puruSanI vivekakhyAtino pravAha nirmita = nirdoSa thaI jAya che. ane e nirdoSa vivekagrAti hAna'no upAya che. te vivekakhyAtithI mithyAjJAnanuM baLI gayelAM bIjanI mAphaka thaI javuM ane pachI prasavaka kAryotpattimAM samartha na rahevuM, e mokSano mArga ja "hAna" no upAya che. bhAvArtha - A sUtramAM yoganAM heya Adi cAra aMgomAMthI cothA aMga "hAnopAya" nuM varNana karyuM che. hAnopAyane mokSano upAya paNa kahevAya che. prakRti-puruSanA saMyoganuM kAraNa avidyA che. A saMyogano abhAva jahAna=mokSa che. ane A saMyoganI nivRtti thAya che vivekakhyAtithI. jayAre yogIne jaDa-cetananA svarUpano yathArtha bodha thaI jAya che arthAta prakRtinA badhA ja padArtho jaDa ane pariNAmI che, eTalA mATe potAnuM zarIra, patnI, putra, dhana vagerenI mamatAnA baMdhana (pAza)thI virakta thaI jAya che ane AtmatattvanA apariNAmI tathA cetana svarUpane samajI le che, tyAre tene yathArtha bodha thavAthI avidyAthI mukti maLI jAya che. paraMtu A mukti phakta pustakIya zAbdika jJAnathI prApta nathI thatI, jayAM sudhI yogIne bodha karAvanArI "RtaMbharA-prajJA'nI prApti nathI thatI, tyAM sudhI zAbdika jJAnavALI vivekakhyAti aviplavA=vipnothI rahita nathI thaI zakatI. mithyAjJAnanA kAraNe avidyA Adi kleza tathA rajoguNano prabhAva banelo rahe che. eTalA mATe yoganAM aMgonAM anuSThAnathI parama vairAgyane prApta karIne jayAre yogInA, tamoguNa tathA rajoguNanA prabhAvathI rahita sattvaguNanA nirmaLa svarUpanI mukhyatAthatAMvivekajJAnanirmaLa thaI jAya che, tyAre vivekakhyAti aviplavA=vidhvarahita thAya che, ane e ja mokSa prAptino upAya che, bIjo nahIM. A avasthA asaMprajJAta 178 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazAmAM prApta thAya che. kema ke saMprajJAta yogamAM paNa cittavRttio viSaya-Asakta thaI zake che. asaMprajJAta yogamAM cittavRtti nirodha tathA mithyAjJAna dagdha thavAthI e cittavRttio vaMdhyaprasavatraphalonmukha thavAmAM sarvathA asamartha thaI jAya che. rajA tasya saptadhA prAntabhUmi : prajJA // 27 // sUtrArtha - (ta) je yogIe vivekakhyAti prApta karI lIdhI che, tenI (prajJA) buddhi (4tathA prAntaNUka) (avidyA Adi lezothI nivRtta thavAthI nirmaLa thayelI) sAta utkRSTatama dazAovALI thaI jAya che. bhApya anuvAda - sUtramAM 'taNa pada e yogIne mATe vaparAyo che ke jene vivethati = nirodhasamAdhi prakaTa thaI gaI che. te vivekI yogInI prajJA, avidyArUpiNI azuddhi, ke je cittavRttine gherelI rahe che, tenA dUra thavAthI ane cittamAM bIjA koI prakAranA jJAnanI utpattino abhAva thatAM, sAta prakAranI ja buddhi thaI jAya che jema ke - (1) (rijJAti heya) heya = tyAjya duHkha athavA duHkhamaya saMsAra jANI lIdho che. A vivekI puruSane have ya= jANavA yogya zepa kazuM ja nathI rahyuM. (2) (kSILadeva-detava.) duHkhanA kAraNa avidyA Adi kleza kSINa = vivekakhyAtithI dagdhabIjavat thavAthI nAza thaI gayA che. have emanAmAM (avidyA Adi hetuomAM) kazuM kSINa karavA yogya zepa nathI. (3) sAkSAta niro) nirodhaHgha = asaMprajJAta samAdhithI hIna = mokSano sAkSAtkAra karI lIdho che, athavA anubhava karI lIdho che. (4) (bhAvita vivevyAti) vivekapyAtirUpa dAnapaN: = mokSano upAya siddha karI lIdho che. A vivekI yogInI prajJAnI cAra prakAranI kAryAvimukti che ane citta - vimuktio to traNa prakAranI che. (5) (caritadhArA puddha:) buddhi potAnAM kAryo karI cUkI che. sattva Adi guNonA vyApArothI nivRtta buddhine "caritAdhikArA' kahe che. (6) (guNaT frrzivarataTaSNutA.) jema parvatonA zikhara-taTathI lapasI paDelA pattharanA TukaDAo vacamAM nirAdhAra thaIne gabaDatAM-gabaDatAM potAnA mULakAraNamAM vilIna thavAne mATe agrasara thAya che, te ja rIte sattva Adi traNeya guNo avyakta tattvamAM vilIna thavAne mATe agrasara thAya che. ane e yogI puruSanuM prayojana na rahevAthI vilIna thayelAM A sattvAdi guNonI pharIthI abhivyakti nathI thatI. (7) A prajJAnI chellI dazAmAM puruSa, guNonA saMbaMdhathI judo thaIne svarUpatrikyoti: = AtmasvarUpathI prakAzita, atta = nirmaLa = guNa saMbaMdhathI rahita thavAthI, cittavRttinI pratItithI sarvathA rahita thaI jAya che. sAdhana pAda. 179 For Private and Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A sAteya prakAranI prAnta pUmi-prazA= utkRSTa (bhUmi) dazAvALI prajJAone anubhava karato yogI puruSa, kuzala" nAmathI kahevAya che. ane cittanA pratika potAnA kAraNamAM vilIna thavA chatAM paNa guNAtItattva-guNonA saMbaMdhathI rahita thavAthI "mukta" ane "kuzala" ja kahevAmAM Ave che. bhAvArtha - A sUtramAM vivekakhyAtine prApta karanArI yogInI prajJAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. te utkRSTatama-prajJAnA sAta prakAra batAvyA che. vyAsa-bhASyamAM A prajJAnA prathama sAta prakAronA be bhAga pADyA che - (1) cAra prakAranI prajJAvimukti ane (2) traNa prakAranI cittavimukti. vyAsajInA A zabdothI spaSTa che ke prajJAnA sAta prakAronA bhAva, sAta prakAranI buddhi nahIM, balka buddhigata bhAvonI dazAonuM varNana karavAmAM AvyuM che. ane A ja vAta sUtrakAre "bhUmi = avasthA' zabdathI prakaTa karI che. cittano abhiprAya aMta:karaNa (mana)thI che. tenI ja eka nizcayAtmakavRtti prajJA kahevAya che. eTalA ja mATe vyAsa munie prajJAnI avasthAomAM cittanI avasthAnuM paNa kathana karyuM che. prajJA (buddhi)nuM kArya nizcaya karavAnuM che, paraMtu vivekakhyAti thavAthI prajJAnA kArya = vyApAranI samApti thaI jAya che. jema ke - (1) buddhinuM kArya jJAnopalabdhi che, paraMtu A dazAmAM joya = jANavA yogya kazuM ja nathI rahetuM. prakRtijanya A dazyajagata pariNAma, tApa ane saMskArajanita duHkhonA kAraNe duHkhamaya che, mATe heya = tyAjya che, A jJAna thavAthI bIjuM kazuM paNa jANavA yogya nathI rahetuM. (2) je duHkhanAM kAraNa che - draSTA-dazyanA saMyoga kAraNa avidyA Adi klezo, te paNa kSINa =dagdhabIjavat thavAthI dUra karI dIdhA che, have bIjAM kazuM paNa dUra karavA yogya nathI rahyuM. (3) draSTA-dazyanA saMyogathI puruSanuM je baMdhana janma-maraNarUpa saMsAra che, teno paNa tyAga thavAthI nirodha samAdhi dvArA mokSano sAkSAtkAra karI lIdho che. have tenAthI judA bIjA koIno sAkSAtkAra karavA bAkI nathI. (4) ane chelluM lakSya hatuM mokSano upAya prApta karavo, te paNa aviplava = vivekakhyAti prApta karavAthI prApta karI lIdhuM che. mATe have buddhinuM samasta kArya pUruM thavAthI prajJA kArya-vimukta thaI jAya che. tyAra pachI cittanuM kArya paNa samApta thavAthI traNa prakAranI cittavimukti kahevAya che. jevI ke - (1) cittanI nizcayAtmaka vRtti buddhinuM bhoga apavargarUpa kArya pUruM thavAthI tenuM koI kArya bAkI nathI rahetuM. (2) citta prakRtino vikAra hovAthI triguNAtmaka che ane e guNo ja cittanI pravRttinA kAraNa hoya che. paraMtu vivekapyAti prApta thatAM prayojana na hovAthI A sattva Adi guNa potAnA kAraNamAM vilIna thaI jAya che. jema parvata zikharathI paDelA pattharanA TukaDA nirAdhAra hovAthI cUrecUrA thaIne potAnA kAraNamAM vilIna thaI jAya che. (3) guNo vilIna thatAM triguNAtIta puruSa svarUpamAtra jyoti, nirmaLa ane kevalI thaI jAya che. phakta potAnA svarUpamAM sthita hovAthI puruSa kuzala athavA mukta kahevAya che. A avasthAmAM cittanI pharIthI pravRtti te kuzala (mukta) 180 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir purapa pratye nathI thatI. A cAra prajJA-vimuktio tathA traNa citta-vimuktio ja sAta prakAranI prajJAo kahevAya che. temane sAta prakAranI prajJA kema kahevAmAM Ave che? tenuM kAraNa e che ke puruSanuM buddhinI sAthe atizaya sAMnidhya rahe che ane puruSane mokSanI prApti karAvavAmAM e cittavRtti (buddhi) chevaTa sudhI atizaya sahAyaka hoya che. bhoga-ra pavarganI prApti karAvavI e dazyanuM prayojana mAnyuM che. ane dazyanI aMtargata cittavRttimAM paNa buddhinuM kArya, mukta puruSa pratye chelluM kArya hoya che. mATe mukta puruSanI aMtima dazAone ja ahIM "saptadhA prajJA" kahI che. paravA noMdha - (1) kArya vimuktithI abhiprAya che - kArya = kriyA = vyApArathI chUTakAro, prajJA = buddhinuM karavAnuM kArya pUruM thavAthI koI kartavya bAkI nathI rahetuM. (2) "prAntabhUmi' prajJAnuM vizeSaNa che. eno artha che - praNono vAsa mULInAM tA : prAntA H | prAntA kayovasthA vasthA : sI prAntapUmi : (prajJA) arthAt utkRSTatama staravALI prajJA. (3) mana, buddhi, citta, ahaMkAra A aMtaHkaraNanI mukhya vRttio che. AmAM maharSi dayAnaMdanuM vacana dravya che - aMtaHkaraNa arthAta mana, buddhi, citta ahaMkArathI (sa.pra. 9mo samullAsa) mana =dhArAvata ddhina (yajurveda 3/55) mana+ =virUNa (R. 176/1) vagere. have - vivekakhyAtirUpI 'hAna'no upAya pahelAM siddha karI dIdho che ane vinA sAdhana siddhi nathI thatI mATe sAdhana siddhi nathI thatI. mATe sAdhanone batAvavA mATe A sUtrano prAraMbha karAyo che - yogAGgAnuSThAnAdazuddhikSaye jJAnatattarAvivecane ra8AA sUtrArtha - (yohnanuSThAnAta.) yoganAM yama-niyama Adi ATha aMgonAM anuSThAna (AcaraNa) karavAthI mizuddhi azuddhino kSaya (nAza) thatAM samAviveothAte:) vivekakhyAti paryata jJAnati ) jJAnanI vRddhi thatI rahe che. maharSi dayAnaMdakRta vyAkhyA - (ka) ( yonuSThAnAta) AgaLa je upAsanA (bhakti) yoganAM ATha aMga lakhIe chIe, jenA anuSThAnathI (maddhi) avidyA Adi doSono kSaya ane (jJAnatIti ) jJAnanA prakAzanI vRddhi thavAthI jIva yathAvat mokSane prApta thaI jAya che. (R. bhU. upAsanA) (kha) " (mAviveda6yA che jyAM sudhI mukti na thAya tyAM sudhI tenA AtmAnuM jJAna barAbara vadhatuM rahe che." (sa. pra. trIjo samullAsa) bhApya anuvAda - yoganAM ATha aMgo yama niyama Adi (yo. 2/29) AgalA sUtramAM sAdhana pAda 181 For Private and Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahevAmAM Avaze. e yogAMgonuM anuSThAna = niraMtara sevana karavAthI = abhyAsa karavAthI azuddhirUpa pAMca bhAgavALA (avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza) viparyaya (hzo) = mithyAjJAnano nAza thaI jAya che ane e mithyAjJAnarUpI azuddhi kSINa thaI jatAM sathAna = tattvajJAnanI abhivyakti thAya che. jema jema yoganAM aMgonuM anuSThAna karavAmAM Ave che, tema tema azuddhi sUkSmatvane prApta thAya che ane jema jema azuddhino kSaya thAya che tema tema kSayanA kramanuM anusaraNa karanArI jJAnanI dIpti paNa vadhatI jAya che. ane A jJAnanI vRddhi vivekakhyAti paryata unnata ja thatI rahe che. vivekakhyAtino abhiprAya che = mAdhupuruSasvarUpavijJAnAt sattva Adi guNo tathA puruSanA bhinna bhinna svarUpanuM jJAna thatAM sudhI jJAnanI vRddhi thatI rahetI hoya che. yoganAM yamaniyama Adi aMgonuM anuSThAna karavuM e azuddhino viyoga = dUra karavAnuM kAraNa che. jema - parazu = kuhADo kApelA lAkaDAM Adine pRthapha karavAnuM kAraNa hoya che. ane A yogAMgonuM anuSThAna vivekakhyAtine prApta karavAnuM evuM ja kAraNa che. jema- sukha prAptinuM kAraNa dharma che. vivekakhyAti prAptinuM yogAMgothI bIjuM koI kAraNa nathI. athavA "nAnyathA rajU thI bhAprakArano e vizepa Azaya che ke jema - ghaTaAdibanAvavAmAM kuMbhAra nimitta, mATI upAdAna tathA cakra (cAka, ThaMDo vagere) Adi sAdhAraNa kAraNa che, paraMtu rAma = gadheDuM jenAthI mATI lavAI che, te anyathA siddha thAya che arthAt mATI lAvavA mATe gADI, gADuM Adi bIjo paNa upAya hoI zake che. e ja prakAre vivekakhyAtinI prAptimAM yogAMgAnuSThAna anyathA kAraNa nathI, balka aparihArya kAraNa che. [kAraNa keTalAM che? zAstramAM A keTalAM kAraNa hoya che? Ano uttara ApIe chIe - vaiva=nava ja kAraNa hoya che. jema ke - utpattisthityabhivyaktivikArapratyayAptaya : / viyo nyatvavRta vAra navadhA mRtama utA arthAtu utpatti, sthiti, abhivyakti, vikAra, jJAna, prApti, viyoga, anyatva ane dhRti, A nava prakAranAM kAraNa kahyAM che (temanI kramavAra vyAkhyA A prakAre che) - (1) (tatrotpattira ko) vijJAnanI utpattinuM kAraNa mana che. (2) (cchitAra manasa ) mananI sthiti (sthiratA)nuM kAraNa puruSArthatA = bhoga-apavargarUpa puruSanA (artha) prayojanane siddha karavAnuM che. jema - zarIranI sthitinuM kAraNa bhojana che. (3) (mivitaraV yathA.) jema - rUpanI abhivyaktinuM kAraNa mAno = prakAza che, te ja rIte rUpanuM - jJAna paNa - kAraNa che. (4) (vArA mano) mananA vikAranuM kAraNa che - viSayAntara = judA judA 182 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayonuM sAme hovuM. jema - pakAvavA yogya vastunA vikAranuM kAraNa agni che. (pa) (pratyayavaIR) dhUma (dhumADA)nuM jJAna, agni-jJAnanA yathArtha bodhanuM kAraNa che. (6) pratira.) prApta karAvanAruM kAraNa prApti-kAraNa che. jema - vivekakhyAtinI prAptinuM kAraNa yogAMgonuM anuSThAna karavuM che. (7) (viyogara) te ja yogAMgonuM anuSThAna karavuM azuddhi = mithyAjJAnane dUra karavAnuM kAraNa che. (8) (mItva ) bhinnarUpa ApanAra paNa kAraNa che. jema - suvafAra = sonI sonAnAM AbhUSaNo- Adi banAvIne) bIjuM rUpa banAvavAvALo che (anyatva kAraNanuM bIjuM daSTAMta ApIe chIe.) A ja prakAre eka strInA viSayamAM vibhinna jJAnomAM vibhinna kAraNo che. strInA mohamaya jJAnamAM avidyA kAraNa che, rIjJAnanA duHkhAtmaka hovAmAM pa kAraNa che, ramI jJAnanA sukhAtmaka rUpamAM rAga kAraNa che ane strI jJAnanA madhyacce audAsInyarUpa (udAsInatArUpa) jJAnamAM tattvajJAna kAraNa che. (9) (dhRti zarIra) Idriyone dhAraNa karanAruM kAraNa zarIra che. ane te Idriyo zarIrane dhAraNa karavAmAM kAraNa che (AnuM ja bIju daSTAMta ApIe chIe). pRthvI Adi mahAbhUta zarIronAM dhRti (dhAraNa karavAnuM) kAraNa che. ane te paraspara badhAM ja zarIronA dhRtikAraNa che. AnuM kAraNa e che ke tiryakTronivALAM pazu-pakSI Adi, manuSya tathA devatAonA zarIra paraspara arthavALAM hovAthI paraspara dhRtikAraNa che. A rIte A nava kAraNa thAya che. ane te nava kAraNo yathAsaMbhava bIjA padArthomAM paNa ghaTita karavAM joIe. paraMtu yoganAM aMgonuM anuSThAna karavuM e to be prakAranAM ja kAraNatvane prApta kare che. arthAt vivekakhyAtinI prAptinuM kAraNa ane avidyArUpa azuddhinA viyoganuM kAraNa yoganAM aMgonuM anuSThAna che. bhAvArtha - (yo. 2/26) sUtramAM yogazAsanA caturvyUha (haya, he hetu, hAna ane hAnopAya)nA cothA bhUhamAM vivekakhyAtine hAnopAya batAvavAmAM Avyo che. have A sUtramAM vivekakhyAti sudhI pahoMcavAnAM sAdhano ane temanAM phaLonuM kathana karavAmAM AvyuM che. yoganAM ATha aMgo (yama-niyama Adi) hoya che, je AgaLa kahevAmAM Avaze, temanuM anuSThAna karavAthI cittanA doSa (maLa) kSINa thavA lAge che, ane uttarottara jJAnanI vRddhi thavA lAge che. A jJAna-vRddhi vivekakhyAti sudhI thatI rahe che. jema - kuhADI dvArA lAkaDA AdinuM chedana nizcitarUpe thaI jAya che, te ja rIte cittamAM rahelA maLo athavA mithyAjJAnane dUra karavAmAM yogAMgo parama (zreSTha) sAdhana che. joke kAraNa nava prakAranAM vyAsa-bhAyamAM parigaNita karyA che, paraMtu yogAMgonuM anuSThAna be prakArathI ja kAraNa bane che - (1) mati = vivekakhyAti prApta karavAmAM ane (2) vivo = avidyA (mithyAjJAna)rUpa azuddhino nAza karavAmAM. sAdhana pAda 183 For Private and Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAraNa nava hoya che - vyAsa-bhASyamAM prasaMgAnusAra nava prakAranAM kAraNono ullekha A zlokamAM karyo che - utpattisthityabhivyaktivikArapratyayAptaya : / viyogAnyatvadhRtaya : kAraNaM navadhA smRtam / / TUMkamAM e kAraNonI vyAkhyA A pramANe samajavI joIe - (1) utpatti kAraNa - mana = aMtaHkaraNa jJAnanI utpattimAM kAraNa che. (2) sthiti kAraNa-mana (aMtaHkaraNa)nI sthitinuM kAraNa purupano artha =bhoga-apavarga siddha karavAno ema ja che. jema - zarIranI sthiratAnuM kAraNa bhojana hoya che. bhojana vinA zarIranI sthiti saMbhava nathI. te ja rIte puruSanuM prayojana siddha karavAne mATe mananI sthiti hoya che. puruSArtha-siddhi pachIthI mana potAnA kAraNamAM vilIna thaI jAya che. (3) abhivyakti kAraNa-oraDAnI aMdara ghaTa Adi padArtha rAkhyA che. paraMtu aMdhakAranA kAraNe dekhAtA nathI. dIvA AdinA prakAzathI te padArthonI abhivyakti thaI jAya che. mATe rUpanI abhivyakti kAraNa prakAza ane (rUpanuM) jJAna che. (4) vikAra kAraNa - jema agnithI raMdhAIne dALa-zAka vagere gaLI javAthI vikAravALAM thaI jAya che. athavA dahIM athavA khaTAzanA yogathI dUdha vikAravALuM thaI jAya che. AmAM agni, khaTAza vagere vikAranA kAraNa che. te ja rIte manamAM - pahelAM bhogavelI vastune joIne vikAra pedA thaI jAya che. (5) pratyaya kAraNa - rasoI vageremAM dhUma-agninA vyApti-saMbaMdhane jANanArI vyakti, jayAre dUrathI parvata Adi para dhumADo jove che, to dhumADAthI agninuM jJAna karI le che. ahIM agnijJAnanuM kAraNa dhumADo hoya che. (6) prApti kAraNa - yogAMgonuM anuSThAna karavuM vivekakhyAtinI prAptimAM ema ja kAraNa che jema - dharmanuM AcaraNa sukha prAptimAM tathA guru mukhathI zIkhavuM vidyAprAptimAM kAraNa hoya che. (7) viyoga-kAraNa - yogAMgonuM anuSThAna karavuM azuddhi athavA avidyAnA viyoga karavAmAM ema ja kAraNa che, jema - kuhADI lAkaDAnA judAM judAM kakaDA karavAmAM kAraNa che. (8) anyatva kAraNa - eka vastunA vibhinnarUpa karavAM anyatva kAraNa kahevAya che. jema - sonI sonAthI vibhinna prakAranA AbhUSaNo banAvI de che. athavA kuMbhAra mATIthI vibhinna ghaDA vagerenI racanA karI de che. AmAM sonI tathA kuMbhAra anyatva kAraNa che. ahIM vyAsa-bhAyamAM strInuM paNa udAharaNa ApyuM che. eka rUpALI yuvatIne jovAnuM kArya samAna hovA chatAM paNa patine mATe sukhanuM, sapatnIne mATe duHkhanuM, parapuruSane mATe rAga=mohanuM ane tattvajJAnIne mATe sukha, duHkha, rAga AdithI rahita udAsInatAnuM kAraNa che. (9) dhRti-kAraNa - zarIra Idriyone ane Idriyo zarIrane dhAraNa karavAmAM kAraNa che. e 184 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ja prakAre AkAza Adi mahAbhUta zarIrone dhAraNa karavAmAM kAraNa che. ane te zarIra paraspara badhAM ja zarIronA dhRtikAraNa che. kema ke pazu pakSI, manuSya, deva, AdinA zarIra, dhAraNa karavAmAM sahayoganI apekSA rAkhe che. paraMtu have - yoganAM aMgonI saMkhyA tathA temanA svarUpano nizcaya karavAmAM Ave che - yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAna - samAdhayo'STAvaGgAni // 29 // sUtrArtha - " yamaniyaHI.) arthAt eka (yama) bIjuM (niyama) trIjuM (Asana) cothuM (prANAyAma) pAMcamuM (pratyAhAra) chaThTha (dhAraNA) sAtamuM (dhyAna) AThamuM (samAdhi) A badhAM upAsanA yoganAM aMgo kahevAya che. ane ATha aMgonuM siddhAMtarUpa phaLa saMyama che." . (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - A yama niyama Adi ATha yoganAM aMgonA kramathI anuSThAna ane svarUpane AgaLa (have pachIthI) kahIzuM. bhAvArtha - joke A zAstranA pahelA pAdamAM cittavRttionA nirodhane mATe ekatattvAbhyAsa, vairAgya, abhyAsa, praNavajapa, prANAyAma AdinuM kathana karavAmAM AvyuM che. tema chatAM ahIM sAdhanarUpa yogAMgonuM vidhAna karyuM che. A aMgomAM prANAyAma, praNavajapa, IzvarapraNidhAna, vairAgya AdinuM pahelAM kathana karavA chatAM paNa pharIthI prANAyAma, IzvarapraNidhAna, svAdhyAya = praNavajapa AdinuM kathana punarukta (pharIthI kaheluM) jaNAya che. paraMtu A punarukta doSano pUrvApara vicAra karatAM parihAra thaI jAya che. svayaM vyAsa-munie prathama pAdamAM samAhita cittavALAone mATe yoga kahyo che ane bIjA pAdamAM vyasthita = asthira cittavALAone mATe yoga kahyo che. mATe asthira cittavALAonA yogane mATe pUrvokta sAdhano tathA tenAthI judAM sAdhanonuM paNa kathana karavAnuM Avazyaka samajIne ahIM varNana karyuM che. asthira cittavALAo mATe sthULa tathA sUkSma phlezone rakSaNa karavA mATe ane jJAnanI vRddhine mATe A yogAMgono kramavAra nirdeza karavo paNa jarUrI samajIne kathana karavAmAM AvyuM che. yoganAM A ATha aMgomAM pahelAM pAMca bahiraMga sAdhana che ane traNa aMtaraMga sAdhana che. yogAbhyAsI puruSa bahiraMga sAdhanonI siddhi vinA aMtaraMga sAdhanomAM siddhi prApta nathI karI zakato. yama ane niyamonuM je vidhivat pAlana kare che, te Asana-siddhi ane Asana-siddhithI prANAyAmanI siddhi karI zake che. yogano abhyAsa karanAro puruSa pahelAM yamaniyamanA pAlanathI vaiyaktika, pArivArika tathA sAmAjika bAhya vyavahArone pariSkRta (pavitra) karIne Asana tathA prANAyAma karavAno adhikArI bane che. prANAyAmanI siddhithI mananI vRttiono saMyama thAya che ane tyAra pachI yogI pratyAhAra=Idriyone potapotanA viSayomAMthI nirodha karIne dhAraNA = eka sthAna para sAdhana pAda 185 For Private and Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthira karI zake che ane dhAraNAnA abhyAsathI dhyAna = Izvara-ciMtana karIne samAdhidazAne kramazaH prApta karI zake che. A prakAre yogAgomAM yogamArga para AgaLa vadhavAno uttarottara eka vizeSa krama rAkhavAmAM Avyo che. ane A kramathI spaSTa che ke yoganuM carama lakSya samAdhi che. Akramane dhyAnamAM rAkhIne sUtrakAre aMgI samAdhine paNa aMgomAM ja parigaNita karI dIdhI che. nahIMtara samAdhi siddhine mATe ja yamaniyama Adi aMgonI jarUriyAta hoya che. pachI samAdhine aMgomAM na rAkhata. ane samAdhinA paNa judA judA stara che. temanAmAM sAdhya, unnatatama sthitine prApta karavAne mATe tenAthI prathama stara paNa, sAdhana che. mATe yogAbhyAsIe yama-niyama Adi yoganAM aMgonI sopAna paraMparAnuM ullaMghana na karavuM joIe. para have - te ATha aMgomAM paheluM yama che - (upAsanAnuM bIja). ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamAH // 30 // sUtrArtha -"(tatrArdisa) te ATheya aMgomAM pahelo yama che, je pAMca prakArano che-eka bardi.arthAta badhA prakAre, badhA kALamAM, badhAM ja prANIonI sAthe vera choDIne, prema prItithI vartavuM. bIjo (satya) arthAt jevuM potAnA jJAnamAM hoya tevuM ja satya bolavuM, karavuM ane mAnavuM. trIjo (teya)arthAt padArthavALAnI AjJA vinA koI padArthanI IcchA paNa na karavI, Ane corIno tyAga kahe che. cotho (hi) arthAtu vidyA zIkhavAne mATe bALapaNathI laIne sarvathA jitendriya hovuM ane paccIsamA varSathI laIne aDatAlIsa varSa sudhImAM vivAha karavo, pararavI, vezyA Adino tyAga karavo, sadA RtugAmI thavuM, vidyAne sArI rIte zIkhIne sadA zIkhavatA rahevuM ane upastha Idriyane sadAniyamamAM rAkhavI. pAMcamo (apariprada) arthAtuviSaya ane abhimAna Adi doSo vagaranA thavuM. A pAMceyanuM barAbara anuSThAna karavAthI upAsanAnuM bIja vAvI zakAya che. (R. bhU. upAsanA). arthAt ( sA) veratyAga, (satya) satya mAnavuM, satya bolavuM ane satya ja karavuM asteya, arthAta mana, vacana, karmathI corIno tyAga (brahmacarya arthAta upasthandriyano saMyama (apariprada) atyaMta lolupatA svatva-abhimAna rahita thavuM, A pAMca yamonuM sadA sevana karIe". (sa. pra. trIjo samullAsa) sarvadA (f) nirveratA, (satyama satya bolavuM, satya mAnavuM, satya karavuM, miteva) mana, karma, vacanathI anyAya karIne parapadArthanuM grahaNa na karavuM, na koIneya tema karavAno upadeza karavo, (dravirya) sadA jitendriya=ATha prakAranAM maithunano tyAga karIne vIryanuM rakSaNa ane unnati karIne ciMrajIvI thaIne sadA badhAno upakAra karatA rahevuM, (mariprada) abhimAna Adi doSa rahita, koI saMsAranA dhana Adi padArthomAM mohita thaIne kadI paNa na phasavuM. A pAMca yamonuM 186 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sevana sadA karyA karavuM". (saM. vi. saMnyAsa) bhApya anuvAda - (dA) e pAMca yamomAM ahiMsAnuM lakSaNa e che ke- sarvathA badhA prakArethI arthAt zarIra, vANI ane manathI sarvatA=badhA kALamAM, badhAM ja prANIomAM manamoda: = pIDA ApavAnI bhAvanAno tyAga karavo athavA vera-bhAva na rAkhavo ahiMsA che. sUtramAM ahiMsAthI AgaLanA satya Adi cAra yama ane niyama Adi ahiMsAmUlaka arthAta ahiMsA para ja Azrita che. ahiMsAnI siddhi karavIe ja temano mukhya uddezya che. mATe ahiMsAnI siddhine mATe ja bIjA yama tathA niyama AdinuM pratipAdana karavAmAM AvI rahyuM che. ahiMsAnA mavati = nirdoSa zuddha svarUpane batAvavAne mATe ja te yama-niyama AdinuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. bIjA AcAryoe paNa ema ja kahyuM che - te A yoga sAdhaka) brAhmaNa jema jema ghaNAMkharAM yama Adi vratonuM anuSThAna karavA Icche che tema tema praHdra = ALasa athavA asAvadhAnInA kAraNe thayelAM hiMsAnAM kAraNothI nivartamAna = parAMgamukha thato ahiMsAne ja nirdoSa rUpamAM athavA atyaMta zuddha rUpamAM apanAve che. (satya) yathArtha= je padArtha jevo hoya tenA saMbaMdhamAM tevI javANI (bolavI) ane tevuM ja mananuM hovuM (vicAravuM) satya kahevAya che. A ja satyanI paribhASAne vadhAre spaSTa karIe chIe - thAi= IdriyothI jevuM pratyakSa karyuM che, kathAnunA=anumAnathI jevuM jANyuM hoya, thAkRta ane bIjA manuSyo pAsethI sAMbhaLyuM hoya, barAbara evuM ja vANI ane mananuM hovuM satya che ane patra=bIjA manuSyone potAnuM jJAna pahoMcADavA mATe je vANI bolavAmAM AvI che. jo te vakhyata= ThaganArI, bhrAnti pedA karanArI ane pratipattiva= jenAthI sAco athavA khoTo koI paNa prakArano bodha na thato hoya, evI vANI na hoya, to te satya che. A satyavANI badhAM ja prANIonA upakAra mATe hoya, prANIone pIDA= duHkha ApavA mATe pravRtta na hoya. jo A prakArathI arthAta vaMcanA rahita, bhrAnti rahita, jJAnabodhaka Adi uparokta vANI hovA chatAM paNa bolavAthI bIjA prANIone duHkha ApanArI hoya, to te satya nathI pAparUpa asatya ja haze. te pukhyAmA=puNyanI jema jaNAtA, puNya jevAM apuNyathI pApanuM phaLa atizayaduHkha ja prApta thaze. eTalA mATevANInI parIkSA karIne (pahelAM samajI-vicArIne) prANImAtrane mATe hitakara satyavacana bolavAM joIe. (tela) zAstrokta vidhAnanI viruddha bIjAMnA dhananuM (dravyonuM) grahaNa karavuM te = corI che. teno pratiSedha = abhAva thavo tathA maskUdIpa = bIjAMnA dravyane grahaNa karavAnI IcchA paNa na karavI, te "mahera nAmano yama che. (brahmacarya - gupta Idriya (upastha = jananendriyono saMyama karavo brahmacarya nAmano yama che. sAdhana pAda 187 For Private and Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (aparigraho viSaya= saMsAranA baMdhananA kAraNe dhana Adi bhogya padArthanA mana = saMgraha karavAmAM doSa, rakSaNa = saMgraha karelAnuM rakSaNa karavAmAM doSa, kSaya = temanA nAza thavAmAM doSa, saM = temanAmAM Asakta thavAno doSa ane hiMsA = prANIonI hiMsA = pIDAmAM doSa dekhAto hovAthI e bhogya padArthono saMgraha na karavo e ja "aparigraha che. A prakAre e pAMca yama kahevAya che. yamonI aparihAryatA - yama-niyama AdinuM pAlana karavAmAM e dhyAna avazya rAkhavuM joIe ke yamo vinA niyamonuM pAlana karavuM bAhya pradarzana hovAthI patananuM kAraNa paNa thaI zake che. mATe yamonuM pAlana nitya karavuM joIe. A viSayamAM maharSi manu lakhe che - yamAn seveta satataM na niyamAn kevalAn budha : / yamana patatyo niyaHTna vAmanana || (manu. 4/204). "yamo vinA phakta A niyamonuM sevana na karIe, paraMtu e baMnenuM sevana karyA karIe. je yamonuM sevana choDIne, phakta niyamonuM sevana kare che te unnatine prApta nathI thato, paraMtu adhogati arthAta saMsAramAM paDelo rahe che." (sa.a.trIjo samullAsa) bhAvArtha -yoganAM aMgomAM pahelA gaNavAmAM AvelA "yama" nAmanA yogAMganuM varNana A sUtramAM karyuM che. yoga-mArganA pathikane mATe "yama" prathama sopAna (pagathiyuM) che. joke A pAMca yamono nirdeza sUtrakAre ahIM yogAbhyAsI mATe karyo che. paraMtu AgaLanA sUtra (231)mAM A yamone mahAvrata kahyAM che. ane A yama jAti, deza, kALanI sImAothI na baMdhAnArA sarvamauna : = pRthvI para rahelA badhA ja mAnavonI unnatinAM mULa vrata che. jema nadIno pravAha be kinArAthI saMyata thavAthI mAnava upayogI bane che ane asaMyata pravAha pUra AdinA rUpamAM pralayakArI thaI jAya che, te ja prakAre mAnavajIvana paNa asaMyata dazAmAM uphaeNkhala, dAnavIya bhAvanAono puMja banI jAya che. yama" zabda joke zAstrIya pAribhASika che tema chatAMya potAnA mULa dhAtvartha sAthe lIdhelo che. vyAkaraNa anusAra "kurUpane dhAtuthI "yama" zabda bane che jeno artha e che ke potAnI cittavRttione bAhya viSayothI rokIne niyaMtrita karavI ane samAdhi siddhi mATe agrasara thavuM. A yamonA mULamAM ahiMsA Ameya badhAnuM mULa che, jema avidyA badhAM ja lezonuM mULa che. ahiMsAno pratidvandI zabda hiMsA che. hiMsAmAM manuSya svArthavaza pravRtta thAya che. tenI pUrtine mATe mithyAbhASaNa, corI, parigraha Adi kAryomAM pravRtta thAya che. hiMsAnuM kAraNa verabhAvanA che, te paNa svArthavaza ja thAya che. mATe svArthI vyakti yogI kadI nathI banI zakato. svArthano parityAga karavo yogIne mATe parama Avazyaka che. ahiMsA-pradhAna yamonI puSTine mATe vyAsa munie koIka prAcIna AcAryanuM vacana saravalvayaM brAhmaLo.' paNa TAMkayuM che. A pAMca yamonuM TUMkamAM vivaraNa yogadarzana 188 For Private and Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A prakAre che. (1) ahiMsA - badhA prakArathI badhA kALomAM prANImAtrane duHkha na ApavuM ahiMsA che. koI prANI pratye droha karavo, IrSA karavI, krodha karavo Adi samasta vyavahAra hiMsAmUlaka hoya che. hiMsAmAM rata puruSane kayAreya paNa zAnti nathI maLI zakatI. . jema ke maharSi manu e kahyuM che - nahiM vaireNa vairANi prazAmyanti kadAcana / verabhAvanA rAkhavAthI verabhAvanA kadI zAnta nathI thaI zakatI ane verabhAvanA mAnasika azAntinuM mULa che. eTalA mATe yogAbhyAsIne mATe hiMsAvRttino parityAga karavo parama Avazyaka che. ane etadartha yogI puruSane (yo. 1/33) sUtra anusAra sukhI pratye mitratA, duHkhI pratye karuNA, puNyavAna pratye prasannatA tathA pApI pratye upekSAbhAva rAkhIne cittane nirmaLa karavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. (2) satya-jevuM joyuM, sAMbhaLyuM tathA jANyuM hoya, tevo ja mana ane vANIno vyavahAra satya kahevAya che. bIjAo mATe evI vANI kadI na bolavI ke jemAM chaLa-kapaTa hoya, bhrama pedA thato hoya, athavA jeno koI abhiprAya (artha) na nIkaLato hoya, evI vANI kyAreya paNa na bolavI, jenAthI koI prANIne duHkha pahoMce. bIjAne nukasAna karanArI vANI pApamayI hovAthI du:khajanaka hoya che. mATe parIkSA karIne badhAM prANIonuM hita karanArI vANIno prayoga karavo joIe. (3) asteya -corI na karavI. bIjAnI vastu para pUchayA vinA adhikAra karavo athavA zAstra virUddha DhaMgathI vastuonuM grahaNa karavuM tema=corI kahevAya che. bIjAnI vastune grahaNa karavAnI lAlasA paNa corI che. mATe yogIe A dupravRttino sarvathA parityAga karavo joIe. (4) brahmacarya - kAmavAsanAone uttejita karanArAM khAna-pAna, dazya, zravya, zRMgAra AdithI sarvathA bacatAM rahIne vIrya-rakSaNa karavuM brahmacarya che. A vratanuM pAlana karavuM atyaMta kaThina kArya che kema ke upasthandriyano saMyama karavAmAM sarvAdhika sAvadhAnI ane niyaMtraNanI jarUriyAta hoya che. (5) aparigraha - A paMcabhautika zarIrane mATe joke bhautika padArthonI parama AvazyakatA hoya che, paraMtu jayAre manuSya A sAdhanone ja sAdhya banAvIne temanAmAM Asakta thaI jAya che, tyAre lobha vagere vRttio jAgRta thaI jAya che. jenAthI vazIbhUta thaIne manuSya anAvazyaka padArthonA saMgrahamAM ja lAgI jAya che. bhogya padArthono saMgraha karavAmAM, temanuM rakSaNa karavAmAM Asakta thavuM tathA temanI prAptine mATe hiMsA Adi doSomAM paNa pravRtti joIneyogI vastu-saMgraha karavo choDI de che. te ja prakAre zarIranI rakSAne mATe vastranI, ThaMDI garamIthI bacavA mATe makAnanI paNa jarUriyAta hoya che. paraMtu sAmAnya vastrone choDIne vizeSa zaNagAra prakaTa karanArAM vastrone dhAraNa karavAM sAdhana pAda 189 For Private and Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane AlIzAna bhavanonA nirmANa karAvavA vagere parigraha (saMgraha) vRttino ja paricAyaka che. yogAbhyAsI puruSe parigraha vRttino paNa sarvathA parityAga karI devo joIe. 30nA noMdha - ATha prakAranAM maithuna nIce pramANe che - (1) darzana (2) sparzana (3) ekAMta sevana (4) bhASaNa (5) viSaya kathA (6) paraspara kriIDA (7) viSayanuM dhyAna ane (8) saMga A ATha prakAranAM maithunathI judA rahevuM. (sa.pra. trIjo samullAsa) have - te ahiMsA Adi pAMca yama to - jAtidezakAlasamayAnavicchinnAH sArvabhaumA mhaavrtm||3|| sUtrArtha - te ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha A pAMca yama (jJAti-phleza-17-samayAvacchinA :) gati = pazu, pakSI, manuSya Adi, reza = sthAna - vizeSa, Rtti = tithi vagere ane samaya = ziSTa - paraMparA arthAt kartavyonI sImAothI manavAMchana na baMdhAyelA arthAta sarvatra, sarvadA tathA sarvathA karavA yogya (sarvimauna:) sarvatra prasiddha athavA bhUmi para rahenArA badhA ja manuSyone mATe hitakara (madAvratam) mahAna = zreSThatama vrata = kartavya che. bhApya anuvAda-te jAti vagere cAra sImAothI baMdhAyelA yamomAMthI jAtinI sImAthI baMdhAyelI ahiMsA e che ke jema-mAchalI pakaDanAra mAchImAranI, mAchalIonI ja hiMsA karIza, bIjA jIvonI nahIM. A ahiMsA ja deza videza (sthAna vizeSa)thI baMdhAyelI A prakAre che jema ke - tIrtha = pavitra yajJa Adi karavAnA sthAna para athavA jIvone duHkharUpa avidyAthI choDAvIne vidyA prApta karAvanArA pavitra gurUkuLomAM mArIza nahI. A ahiMsA dezavizeSanI sImAthI baMdhAyelI che. te ja ahiMsA kALa-vizeSanI sImAthI baMdhAyelI hoya che, jema ke - caudazanI tithimAM athavA koI bIjA pavitra divase huM jIva hatyA karIza nahIM. A saMkalpathI prakaTita ahiMsA kAlavizeSathI baMdhAyelI che. ane e ja ahiMsA jAti Adi uparokta traNe sImAothI 3pa2ta = rahita vyaktinI samaya= ziSTa paraMparA, pratijJA kartavyanI sImAthI paNa baMdhAyelI hoya che. jema ke - Teva = AcArya, mAtA, pitA Adi ane brAhI: = vra = veda - vidyAnA vidvAnane mATe mArIza, arthAt deva-brAhmaNanI rakSA mATe prANIonI hatyA karIza, bIjA koI prayojanathI jIva hatyA karIza nahIM. ahIM samayAvacchinna ahiMsAnuM daSTAMta ApavAmAM Ave che - jema ke - kSatriyone yuddhamAM ja hiMsA yogya hoya che. yuddhathI bIje nahIM. A ahiMsA samaya = ziSTa, paraMparA athavA AcAra - paraMparAthI baMdhAyelI che. A jAti, deza, kALa, samayonI (navacchinA) sImAothI na baMdhAyelI hoI, ahiMsA Adi pAMceya yamonuM sarvatha = badhA prakArathI pAlana karavuM joIe. 190 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvaSi = badhI ja avasthAo ane sarvaviSayeSu = badhA ja prakAranA viSayo yajJa AdimAM badhA prakArathI ja jemano mavAra = aniyamitatA =smalana = bhaMga = koI paNa viSayamAM nathI dekhAyo, evA sarvapauma =(sarvabhUmipuvati :) sarvatra prasiddha athavA (sarvamUttina) bhUmi para rahenArA badhA ja manuSyone mATe hitakArI mahAvata = badhAthI mahAna kartavyadharma kahevAmAM Avyo che. bhAvArtha - A sUtramAM ahiMsA Adi pAMca yamone sArvabhauma mahAvrata kahyAM che. mATe yogAbhyAsIe AyamonuM pAlana sarvadA, sarvathA tathA yAvat jIvana jIvatAM sudhI) karavuM joIe. paraMtu A vratonA pAlana karavAmAM aneka bAdhAonuM AvavuM saMbhava che. zuM bAdhAo AvatAM A mahAvratone choDI devA joIe sUtrakAre emAM bilakula nizcayAtmaka nirNaya Apyo che ke yogIne mATe A vratonA pAlana karavAmAM kaI kaI muzkelIo AvI zake che, temane jAti, deza, kALa ane samaya=niyamanA kAraNe cAra bhAgomAM vaheMcyo che. ahiMsAnuM pAlana karavAmAM jAti AdinA kAraNe kaI kaI muzkelIo AvI zake che? teno nirdeza vyAsa-bhAgyamAM udAharaNa sAthe karI dIdho che. e ja prakAre satya AdinA pAlanamAM paNa samajavuM joIe. jema ke - satyamAM jAtinuM baMdhana - koIka manuSya athavA gAya vagere pazunuM rakSaNa jo asatya bolavAthI thatuM hoya to asatya bolIza, tenAthI bIje nahi boluM. ahIM satya bhASaNa (bolavAmAM)mAM jAtinuM baMdhana bAdhaka che. satyamAM dezanuM baMdhana - gurUkuLa Adi tIrthasthAnomAM satya bolIza, bIje icchA mujaba bolIza. nyAyAlaya (koTa) kacerI vagere rAjakIya kAryomAM asatya bolavAthI jo kArya siddha thatuM haze to asatya paNa bolIza. A satya bolavAmAM dezanuM baMdhana che. satyamAM kALanuM baMdhana - amAsa Adi parvomAM satya ja bolIza. anyatra IcchA mujaba. A satyabhASaNamAM kALanuM baMdhana che. satyamAM samayanuM baMdhana -pratijJA, zapatha athavA vrata AdinA anuSThAnanA samaye evuM praNa (vacana) levAya che ke huM amuka vratanuM pAlana karatAM sudhI asatya nahIM boluM. anyatra IcchA mujaba. athavA upAsanA AdinA samaya sudhI satya ja bolIza, ItyAdi niyama, pratijJA AdinuM satya bhASaNamAM samayakRta baMdhana hoya che. asteyamAM jAti baMdhana - vidvAna brAhmaNane ghera corI nahI karuM, anyatra IcchA mujaba. A jAtikRta baMdhana che. asteyamAM deza baMdhana - gurUkuLa Adi tIrtha sthAnomAM corI nahI karuM, anyathA IcchA mujaba. A dezakRta baMdhana che. asteyamAM kALanuM baMdhana - amAsa Adi parvonA divase corI nahI karuM. athavA ApatkAlIna dazAne choDIne corI nahI karuM. ItyAdi kAlakRta baMdhana che. asteyamAM samaya-baMdhana - A paNa satya ane ahiMsA pramANe samajavuM joIe. sAdhana pAda 191 For Private and Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brahmacaryamAM jAti AdinuM baMdhana - jema ke - gurukuLa AdimAM brahmacaryanuM pAlana karIza, anyatra kAmacAra che. A dezakRta baMdhana che. amAsa Adi parvo para brahmacaryanuM pAlana karIza,anyatra IcchA mujaba. A kALakRta baMdhana che. gAya Adi pazuonI hatyA baMdha thatAM sudhI brahmacaryanuM pAlana karIza, anyatra kAmacAra che, A jAtikRta baMdhana che. e ja pramANe vidyA samApta thatAM sudhI brahmacaryanuM pAlana karIza, tyArapachI kAmacAra che. A samayakRta baMdhana che. aparigrahamAM jAti AdinuM baMdhana - huM brAhmaNanA dravyano parigraha nahI karuM, anyatra IcchA mujaba, A jAtikRta baMdhana che. gurUkuLa Adi tIrtha sthAno para parigraha-vRttino parityAga karIza, A dezakRta baMdhana che. amAsa Adi parvo para parigraha nahIM karuM, A kALakRta baMdhana che. gRhasthAzramane choDIne anya AzramomAM parigraha nahI karuM. ItyAdi jAti AdinI sImAo (baMdhano)thI yamone sImita karavA A vratono bhaMga karavA samAna ja che. mATe A badhI ja sImAothI upara jaIne yogIe ahiMsA Adi mahAvratonuM sarvadA, sarvathA pAlana karavuM joIe. 31 noMdha - 1. "tIrtha' zabdathI gaMgA vagere nadIonuM grahaNa nathI "samAnatIrthe vAta (ma. 4/4/107) sUtra pramANe vidyapadA gurujana athavA gurukuLa Adi artha ja yogya che. eTalA mATe eka guruthI zIkhanArAne tIrtha' kahe che. "tIrtha' zabdano artha spaSTa karatAM maharSi dayAnaMda lakhe che ke - (ka) tarata pena yatravA tattIrthanA guryajJa: puruSArtho maMtrI natAzavA (uNAdi. ra7) (kha) veda Adi zAso bhaNAvanAra je AcArya che - tenuM, veda Adi zAso, tathA mAtA-pitA ane atithinuM nAma paNa tIrtha che. kema ke temanI sevA karavAthI jIvAtmA zuddha (pavitra) thaIne duHkhothI pAra thaI jAya che. (R. bhU. graMthaprAmANyA.) 2. ahIM 'samaya' zabda kALavAcI nathI kema ke samaya tathA kALa baMne paryAyavAcI zabdone vAMcavAmAM punarUkti doSa Ave che. mATe ahIM A zabdano bIjo artha pratijJA, niyama Adi ja lavo yogya che. 3. joke vyAsa-bhAyamAM ahiMsAnAM ja jAti Adi sImAothI baMdhAvAnAM udAharaNo ApyAM che. paraMtu e ja prakAre bIjA yamonAM paNa udAharaNa samajavAM joIe. 4. A vyAsa-bhASyamAM e mAnyatAnuM paNa khaMDana thaI jAya che ke "vaichiI hiMsA fhaMsA ramavati | hiMsA e to hiMsA ja che, bhale te game te prakAranI hoya. sAdhaka yogIne badhA ja prakAranI hiMsAthI bacavuM joIe. pa. "sArvabhauma' zabdathI vidita tathA nimitta Adi arthomAM a. pa/1/41 tathA 43 sUtromAM man pratyaya thAya che. sarvApu pUmiSa (nAtyAtrikSaTIT) vitA: sArvabhauma : | 192 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zocasaMtoSatapaH svAdhyAyezvarapraNidhAnAni niymaaH||32|| sUtrArtha -"pahelo zauca) arthAt pavitratA karavI, te paNa be prakAranI che. eka aMdaranI ane bIjI bahAranI. aMdaranI zuddhi dharmanuM AcaraNa, satya bolavuM, vidyAno abhyAsa, satsaMga karavo vagere zubhaguNonA AcaraNathI thAya che ane bahAranI pavitratA jaLa vagerethI zarIra, sthAna, mArga, vastra, bhojana, khAvuM-pIvuM vagere zuddha karavAthI thAya che. bIjo saMtoSa) je sadA dharma anuSThAnathI atyaMta puruSArtha karIne prasanna rahevuM ane du:khamAM zokAtura na thavuM. paraMtu ALasanuM nAma saMtoSa nathI. trIjo (tapa:) che. jema kesonAne agnimAM tapAvIne nirmaLa karI daIe chIe. te ja rIte AtmA ane manane dharmanA AcaraNa ane zubha guNonA AcaraNarUpa tapathI nirmaLa karI devuM. cotho (vAva) arthAt mokSavidyA-vidhAyaka vedazAstranuM bhaNavuM-bhaNAvavuM ane kAranA vicArathI Izvarano nizcaya karavo, karAvavo ane pAMcamo (rUMvara - pradhAnama) arthAt badhuM ja sAmarthya, badhA guNa, prANa, AtmA ane mananuM premabhAvathI AtmA Adi satya dravyonuM Izvarane mATe samarpaNa karavuM. A pAMca niyama paNa upAsanAnuM bIju aMga che." (R. bhU. upAsanA) "(zaura) arthAt snAna AdithI pavitratA (santoSa) samyapha prasanna thaIne udyama rahita rahevuM e saMtoSa nathI paraMtu puruSArtha jeTalo thaI zake teTalo karavo, hAni-lAbhamAM harSa tathA zoka na karavo. (tA) arthAt duHkhanA sevanathI paNa dharmayukta karmonuM anuSThAna karavuM, (svAdhyAya) bhaNavuM-bhaNAvavuM, (ravara-prLathAna) IzvaranI bhakti-vizeSamAM AtmAne arpita rAkhavo, A pAMca niyama kahevAya che. yamo vinA phakta A niyamonuM sevana na karIe, paraMtu e baMnenuM sevana karyA karIe. je yamonuM sevana choDIne phakta niyamonuM sevana kare che, te unnatine prApta nathI thato paraMtu adhogati arthAt saMsAramAM paDelo rahe che." | (sa.pra. trIjo samulAsa) ane temanI sAthe pAMca niyama arthAt (zauca) bahAra-aMdarathI pavitra rahevuM, (santoSa) puruSArtha karatA rahevuM ane hAni-lAbhamAM prasanna tathA aprasanna na rahevuM, (tapa:) sadA pakSapAta rahita nyAyarUpa dharmanuM sevana, prANAyAma Adi yogAbhyAsa karavo. (svAdhyAya) sadA praNavano japa arthAta manamAM ciMtana tathA tenA artha-Izvarano vicAra karatAM rahevuM. (phuvara-yfmdhana) arthAtu potAnA AtmAne vedokta paramezvaranI AjJAmAM samarpita karIne, paramAnaMda paramezvaranA sukhane jIvatAM bhogavIne, zarIra choDIne sarvAnaMdayukta mokSane prApta karavo, saMnyAsIonAM mukhya karma che. (saM. vi. saMnyAsa) bhASya anuvAda- ziva) e pAMca niyamomAM zauca (pavitratA) niyama be prakAranA hoya che - bAhya tathA AMtarika. emAM bAhya zauca (pavitratA)=zuddhatA mATI, pANI AdinA saMyogathI thAya che. ane meLa-vitra 1Syavadara = khAdya padArthone khAvA ane amedhya 193 sAdhana pAda For Private and Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padArtho (nA khAvAlAyaka)nA parityAgathI thAya che. ane AMtarika zuddhi = mAnasika zoca cittavRttinA vighA = mithyAjJAna AdithI utpanna rAga, dveSa Adi maLonuM sAkSAnana+ = yathArthajJAna tathA kriyAyogathI dhovAthI thAya che. (santoSa) - bIjo niyama saMtoSa = lobharahita vRtti che. jIvana-nirvAhanA nidita = upasthita hAjara) sAdhanothI adhika sAdhanone grahaNa karavAnI IcchA na karavI "saMtoSa' che. (19) trIjo niyama e che ke kaMkone sahana karavuM e tapa che. ( nityAvivAre bhUkha-tarasa, zItoSNa = ThaMDI-garamI, sthAnAne UbhA rahevA tathA besavAno abhyAsa tathA ptimauna-mArIne = (izArAthI paNa potAnA bhAvane prakaTa na karavo kASThamauna, ane vANIthI na bolavuM, paraMtu IzArAthI bhAvane prakaTa karatA rahevuM AkAramauna che.) kAThamauna AkAramauna e taMdra che. temane sahana karavuM tapa che. A kaMko sivAya "vrata paNa tapanI aMtargata Ave che. jema ke kRSNuvrata, cAndrAyaNa vrata ane sAntapana Adi. A vratonuM yathAyoga = zarIranI anukULatA anusAra pAlana karavuM joIe. (svAdhyAya) mokSano upadeza karanArAM yogadarzana Adi zAstronuM adhyayana karavuM ane praNava: = rU no japa karavo svAdhyAya kahevAya che. (kuMvara-pradhAna) e paramaguru, jenuM sUtrakAre (yo. 1/26)mAM "pUrvapApa guruvAjonAnavaccha kahIne varNana karyuM che, te paramezvaramAM badhAM ja karmonuM arpaNa karavuM Izvara praNidhAna' kahevAya che. (zavyAsanoDa) jIvanmukta yogI puraSa bhale pathArI athavA Asana para beThelo hoya, bhale mArgamAM jaI rahyo hoya, te Izvara praNidhAna dvArA svastha = svarUpamAM ja sthita hoya che. tenAM badhAM (vitarjanAta = saMzaya, ajJAna, hiMsA Adi naSTa thaI gayAM che ane e yogI saMsAranAM bIja = avidyA Adi lezo tathA avidyAjanya saMskArono nAza karato nityayukta = nitya yogAbhyAsa karato amRtaporA-por= mokSanA AnaMdano adhikArI banI jAya che. jenA viSayamAM sUtrakAre paNa kahyuM che - tataH pratyavetanadhAno dhvantarIyAmAvaI (yoga. 1/29) arthAt praNavajapa = upAsanAthI Atmatattvano sAkSAtkAra ane vidgono abhAva (nAza) thaI jAya che. bhAvArtha-yoganAM ATha aMgomAM bIjuM - niyama che. zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane Izvara-praNidhAna e pAMca niyamo che. gata sUtranA kahelAyamonA anuSThAnanI sAthe sAthe niyamonuM pAlana karavuM paNa ati Avazyaka kahyuM che. joke yamo vinA niyamonuM pAlana karavuM bAhya dekhADo mAtra hovAthI patananuM kAraNa paNa thaI zake che. paraMtu yamonI sAthe niyamonuM pAlana yogIne potAnA lakSya tarapha vadhAre che. zauca Adi niyamonuM 194 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svarUpa A prakAre vyAsa-bhAkhamAM tathA anyatra sUtrakAre paNa kahyuM che - (1) zauca - A zabdano artha zuddhi athavA pavitratA che. A zauca be prakAranA hoya che - (ka) bAhya (kha) AMtarika (AtyaMtarika), bAhya-zuddhi paNa be prakAranI hoya che - eka mATI, pANI Adi dvArA zarIra, vastra ane nivAsasthAna Adine zuddha rAkhavA tathA bIjI zuddhi pavitra AhAra karavAthI thAya che. buddhinAzaka nazIlA madya-mAMsa Adi padArthono tyAga, corI vagerethI prApta bhakSya padArthonuM paNa sevana na karavuM tathA tamoguNI tema ja rajoguNI padArthone na khAvA ItyAdi bAhya zuddhimAM Ave che. ane AtyaMtarika (AMtarika) zuddhi che- cittamAM rahelA maLone dUra karavA arthAt IrSA, lepa, lobha, moha, krodha, rAga Adi maLono ane tenAM kAraNono parityAga karavo AtyaMtarika zuddhi hoya che. zaucanuM phaLa zuM che? tenuM kathana (yo. 2/40-41) sUtromAM draSTavya che. (ra) saMtoSa-laukika yAtrAne mATe parizramathI prApta thanArAM jIvana nirvAhanAM Avazyaka sAdhanothI vadhArenI IcchA na karavI. ane je sAdhano prApta hoya, temanAthI jIvana pasAra karavuM, "saMtoSa" kahevAya che. saMtoSa niyamanA anuSThAnathI lobha AdinI vRttio duHkha nathI detI. ane saMtoSanA pAlanathI je sukha prApta thAya che te sarvAdhika zreSTha hoya che. jenuM kathana (242) sUtramAM karavAmAM AvyuM che. (3) tapa-tapano artha che - kaMkone sahana karavAM. ThaMDI-garamI, sukha-duHkha, bhUkha-tarasa mAna-apamAna Adi kaMTha kahevAya che je yogamArga para cAlanArane duHkhI karI zake che. jenAthI gabharAIne yogAbhyAsI yogabhraSTa thaI jAya che. mATe zArIrika tathA mAnasika baMne prakAranAM kaMkone sahana karavAnuM sAmarthya yogIe prApta karavuM joIe. A tapanuM mahattva batAvatAM vyAsa-bhApya (yo 2/1)mAM lakhyuM che - "nAtapasvino yoga : sidhyati / anAdi karma klezavAsanAzcitrApratyupasthitaviSayajAlA cAzuddhirnAntareNa tapa : sambhedamApadyate / / " arthAta je tapasvI nathI teno yoga siddha nathI thaI zakato. tapasyAnuM bIjuM phaLa e che ke anAdikALathI saMcita janma-janmAMtaronI cittastha vAsanAo tathA lezothI mukti tapa vinA nathI thaI zakatI. cittamAM hAni-lAbha, mAna-apamAna AdinA thatAM je prabaLa uddega utpanna thaI jAya che, temane sahana karavuM athavA temanAthI duHkhI athavA sukhI na thavuM tapa kahevAya che. tapano abhyAsa karavA mATe cAMdrAyaNa Adi vratonuM paNa jarUriyAta pramANe sevana karavuM joIe. ahIM vyAsa bhAgyamAM "yathAyoga' zabda ApIne espaSTa karI dIdhuM che ke tapanA anuSThAnamAM zaktinuM atikramaNa kadApi na karavuM joIe. potAnA sAmarthya anusAra ja tapa karavuM lAbhaprada che. A ja rahasyane vyAsa-munie (yo 2/1) sUtrabhASyamAM spaSTa karatAM lakhyuM che - tacca cittaprasAdanamabAdhamAnamanenAsevyamiti manyate / ' arthAta e tapa evuM hovuM joIe ke je zArIrika roga AdinuM kAraNa banI zake. sAdhana pAda 195 For Private and Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnAthI haThayoga Adi kriyAono spaSTa niSedha thaI jAya che. sUtrakAre (243)mAM tapanuM phaLa batAvyuM che. (4) svAdhyAya - yogAbhyAsa karavAmAM sauthI prabaLa bAdhaka ajJAna hoya che. A ajJAna ja badhA klezonuM mULa che. ane tenI nivRtti jJAnathI ja thAya che. eTalA mATe jJAna-prAptine mATe svAdhyAya'nuM vidhAna RSioe karyuM che. svAdhyAyano abhiprAya che ke mokSa prAptino upadeza karanArAM veda Adi satya zAstronuM adhyayana karavuM ane kAra Adi pavitratAkAraka maMtrono japa karavo. eTalA mATe je vyakti jJAna vinA ja yogAbhyAsa karavAno prayatna kare che athavA daMbha kare che te kayAreya paNa yoganA lakSyane prApta nathI karI zakatI. svAdhyAyanuM phaLa sUtrakAre (2/44)mAM paNa batAvyuM che. (5) Izvara-praNidhAna - A zabdano abhiprAya e che ke sarvavyApaka, sarvaniyantA, sarvajJAna Adi guNavALA IzvaranI sattAno svIkAra karavo, tene ja potAno paramaguru hRdayathI mAnavo ane temAM ja potAnI badhI ja kriyAone arpaNa karIne phaLano parityAga karIne niSkAma karma karavuM. A Izvara-praNidhAna karavAthI abhimAna Adi doSonI nivRtti tathA vinaya Adi sadguNonI vRddhi thavAthI yoga mArga ghaNo ja sugama banI jAya che ane karma-phaLonI IcchA na karavAthI sukha duHkhanI jALathI bacI jaI zakAya che. A prakAre yogI puruSa sUtAM-jAgatAM, cAlatAM-pharatAM, uThatA-besatAM, khAtAM-pItAM pratyeka kriyAne karato hovA chatAM paNa yamaniyamonA pAlanathI svastha rahe che, hiMsA Adi doSothI bacato rahe che ane saMsAramAM janma-maraNanAM bIja = kAraNa karbhAzayane dagdhabIjanI jema phalonmukha karavAmAM asamartha karato mokSano adhikArI banI jAya che. Izvara praNidhAnanuM phaLa sUtrakAre (245)mAM samAdhinI siddhi batAvI che. 3rA noMdha - (1) sAMtapana kacchavrata-gomUtra, gobara, dUdha, dahIM, ghI ane kuzAonuM jaLa, e badhAMne meLavIne eka eka divasa choDIne khAya te "sAMtapana" kRcchavrata kahevAya che. (manusmRti 11/212) (2) cAMdrAyaNa vrata - divasamAM (savAra, bapora ane saMdhyAkALa) traNavAra snAna karIne kRSNa pakSamAM (aMdhAriyAmAM) eka eka grAsa (koLiyo) ghaTADatA jAva ane pharIthI zukalapakSamAM (ajavALiyAmAM) eka eka grAsa (koLiyo) vadhAratA jAva. A prakAre 15 divasa sudhI bhojana ochuM karatAM karatAM pharIthI 15 divasa sudhI kramazaH grAsa (koLiyA) vadhAravuM "cAMdrAyaNa' vrata kahevAya che. (manusmRti 11/216 pramANe.) (2) vita: = virUddha tarka = viparIta tarka = yama niyama AdinI virUddha hiMsA, asatya, corI vagere vitarko kahevAya che. (vAsabhASya yo. 2/33 bhASyamAM) (sUtrakAra yo. 2/34mAM) yama-niyamonA pAlanamAM prApta vighnone kevI rIte dUra karavA - have - A yama niyamonA yogAgaMtvane siddha karIe chIe - yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vitarkabAdhane pratiprakSabhAvanam // 33 // sUtrArtha - A yama niyamonAM anuSThAna karanAra yogIne je vitavAdhane) hiMsA Adi vitarka-yogavirodhIbhAvanAo bAdhaka banavA lAge, temane rokavAmAM pratipakSa-vana) vitarkonA virodhI vicArone jAgrata karavA joIe. bhApya anuvAda - jayAre A bIllA = yogIne hiMsA Adi (Adi zabdathI mithyAbhASaNa Adi) vita = virUddha vRttio utpanna thavA lAge, jema ke huM apAra = ahita karanArAne mArI nAkhIza, e apakArInA viSayamAM jUThuM paNa bolIza, tenuM dhana paNa laI laIza, tenI patnImAM paNa vyakravAra == durAcAra karanAro banIza, tenA ekaThA karelA dhanano svAmI thaI jaIza, potAno adhikAra karI laIza. A prakAre viparIta mArga tarapha laI janArA ghaNAM prabaLa vitattvareja = hiMsA Adi rogathI pIDita thato yogI tatvatipakSa =te vitarkonA virodhI bhAvone prabuddha (jAgrata) kare, ke bhayaMkara saMsArarUpI aMgAromAM zekAI jatA mArA dvArA arthAt saMsAranA duHkhothI saMtapta thaIne meM badhA ja jIvone abhayadAna ApavAnI bhAvanAthI yogadharmanuM zaraNa lIdhu hatuM ane te ja huM have yogamArgane choDIne pharIthI te hiMsA Adi vitarkone (yoga-virodhI bhAvone) grahaNa karato zvavRttena tulya: = kUtarAnI vRttinI samAna thaI gayo chuM. jema kUtaruM potAnAM ulTI karelAM vamanane svayaM pharIthI cATI le che, te ja rIte choDelA vitarka Adine pharIthI grahaNa karanAro huM thaI gayo chuM. A prakAre vitarka Adi bhAvone rokavAne mATe vitarka virodhI bhAvone jAgrata kare. A ja prakAre sutrAntaro= yama niyamathI bhinna=Asana AdinAM pratipAdaka sUtromAM paNa vitarka virodhI bhAvanAone karavI joIe. bhAvArtha-yogAbhyAsI jayAre yoganAM yama niyama Adi aMgonuM anuSThAna karavA lAge che tyAre vitarka Adi (hiMsA Adi) nA bhAva vinarUpamAM upasthita thaIne yama niyama AdinA pAlana karavAmAM bAdhaka banI jAya che. jema ke yamonI virUddha hiMsA, jUTha, corI, brahmacaryano abhAva ane parigraha vRtti tathA niyamonI virUddha apavitratA, asaMtoSa asahanazIlatA, svAdhyAyamAM ALasa AdinA kAraNe na karavo ane IzvarathI vimukha thavuM vagere. jayAre koI, yogInI koI prakAranI hAni karI de che, tyAre yogInA manamAM evo bhAva thavAno avasara prApta thAya che ke huM nukazAna karanAra puruSane mArI nAMkhIza, tenAthI badalo levA mATe javuM paNa bolIza, tenI saMpatti corI larIza, tenI saMpatti para adhikAra karIne teno svAmI banI jaIza, ane e apakArakane nIco pADavA mATe tenI patnIne paNa dharma bhraSTa karIza. niyamonA aMtargata zauca-saMtoSa Adi paNa badhuM dekhAva karavAne mATe che. huM apakAra karanArAthI badalo avazya laIza. A prakAranA prabaLa hiMsA AdinA bhAvayogAbhyAsanI sAme vikaTa sthiti pedA sAdhana pAda 197 For Private and Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karI de che. te samaye yogAbhyAsI zuM kare? enA mATe sUtramAM lakhyuM che ke pratipakSa=hiMsA Adi virodhI bhAvonuM yogI ciMtana kare ke huM kayA vighnothI gherAI gayo chuM? je saMsAranAM duHkhothI saMtama (duHkhI) thaIne, ananya zaraNa thaIne tathA prANIone abhaya pradAna karIne yogamArgane apanAvyo hato ane yogAbhyAsa karavAnuM vrata lIdhuM hatuM. zuM have mAre te mArga choDI devo joIe? zuM huM tenAthI kartavyavimukha tathA pratijJA-bhaMga karanAro nahIM thaI jaIza? zuM mArI sthiti te kUtarAnI tulya nahIM thaI jAya ke je UlaTI karIne vamana karIne) pharIthI tene cATavA lAge che ? dhikkAra che mane, A prakAre viruddha mArga apanAvanArane (mane), je du:kha jALathI chUTIne meM mokSa mArga apanAvyo hato, zuM huM pharIthI te ja duHkha- bahula mArgane apanAvIne sukhI banI zakuM chuM? A prakAre pratipakSa bhAvonuM ciMtana karIne yogI hiMsA Adi vidgothI bacI zake che. 33 vitarkA hiMsAdayaH kRtakAritAnumoditA lobhakrodhamohapUrvakA mRdumadhyAdhimAtrA duHkhAjJAnA nantaphalA iti pratipakSabhAvanam // 34 // sUtrArtha - vitaf fhaMsAya :) yama-niyamonA virodhI vitarka-hiMsA Adi. (Adi zabdathI asatya, corI, vagerenuM grahaNa che.) bhAva (ta-rita anumati ) kRta = svayaM kareluM, kArita = bIjAM dvArA karAveluM, anumodita = anumodana (icchA batAvIne) karIne karAvelA bhedathI, traNa prakAranA che. ane tenoma-krodha-modapUrva :) temanAM kAraNo, lobha, krodha tathA mohapUrvaka hovAthI vitarkonA nava bheda thayA ane (mRdu madhya madhanAtrA) hiMsA Adi vitarkonAM mRdu halaku, madhya=madhyama stara, tathA adhimAtra unnata staranA rUpamAM dharmabheda thavAthI pratyekanA 27-27bheda thAya che ane TuvAjJAnA nantaptanA:) e vitarko hiMsA Adi anaMta = asImita, atyadhika duHkha tathA atyadhika ajJAnarUpa phaLone ApanArA che. to A prakAre yogIe vitarkonA pariNAma para samyak ciMtana karIne pratipakSamAvana) hiMsA Adi vitarkonA pratipakSa = virodhI bhAvo ahiMsA Adi mahAvratonuM anuSThAna karavuM joIe. bhApya anuvAda - e badhA vitarkomAM hiMsAnA traNa bheda che - sUtA = svayaM karelI, ritA = bIjA dvArA karAvelI, manovitA= hiMsAnA kAryane mATe anumodita athavA prerita karelI. traNa prakAranI hiMsAmAMthI pratyeka hiMsAnA lobha, krodha ane mohapUrvaka hovAthI pharIthI traNa traNa bheda che. lobha dvArA karelI, karAvelI athavA anumodita karelI hiMsA, mAMsa, cAmaDuM athavA bIjA koI lobhanI pUrtine mATe hoya che. krodhajanya hiMsA kRta, kArita ane anumodita traNeya prakAranI eTalA mATe karavAmAM Ave che ke hiMsita thanArA prANIe mAruM kazuMka aniSTa karyuM che. moha dvArA kRta, kArita, ane 198 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anumodita hiMsA eTalA mATe karavAmAM Ave che ke te dvArA mArI strI, athavA koI bIjA priyajanano svArtha siddha thavAthI mAro dharma = kartavya pUro thaze. A lobha, krodha ane moha paNa traNa prakAranA hoya che - mRdu= halakA, madhya = madhyamastaranA ane mAtra =atyaMta prabaLa. A prakAre hiMsAnA 27 bheda thAya che. pharI A mUdu, madhya, adhimAtra paNa traNa prakAranA hoya che. jema ke mRdu-mRdu thoDA halakA, madhyamRdra = madhya staranA halakA, tIvamRdu = atyaMta halakA. te ja rIte mRHdhya= thoDA madhya koTinA, madhyamadhya =tenAthI vadhAre madhya koTinA, tIvadhya= atyaMta madhyama koTinA. te ja rIte -mRdutava= halakA prabaLa, madhyatava= madhya staranA prabaLa, dhAtratIvra =atyaMta prabaLa. A prakAre hiMsAnA (81) ekyAsI bheda thAya che. A 81 bhedovALI hiMsA, pharI pachI niyama, vikalpa ane samuccaya bhedathI mAM6ya = gaNanA na karavA yogya bhedovALI thaI jAya che. kema ke niyama, vikalpa ane samuccaya bhedone karanArA prANIonA bheda asaMkhya che. A ja prakAre = hiMsAnI mAphaka bIjA amRta (juThuM) vagere vitarkomAM paNa bheda samajavA joIe. e badhA ja vitarkanizcayathI duHkharUpa tathA ajJAnarUpa anaMta phaLa ApanArA che. A prakAre pratipakSa = vitarka-virodhI bhAvanA karavI joIe. bhAprakAre "suravAjJAnAntanA samasta padano vigraha - 'duHvanmajJAnaM vAnaste naM pati pratipakSamAvana" karIne bIjI vakhata spaSTIkaraNa karyuM che. (hiMsA Adi vitarkonI duHkhamUlakatAnuM varNana) - kema ke hiMsaka sarva prathama vadhya = jeno vadha karavAno che, te prANInA vIryasAmarthyane makSiti= roke che. arthAt paga vagere bAMdhIne prANInA baLane samApta kare che. tyAra pachI zastra AdithI vadhya prANInA zarIra para prahAra karIne duHkha Ape che - ghaNI ja pIDA pahoMcADe che. tyArapachI vadhya prANIne jIvanathI paNa alaga karI de che. tyAra pachI e marelAnuM baLa kSINa thavAthI tenAM vetana = putra, patnI, mitra, baMdhu Adi ane avetana=dhana vagere zaktio, baMne prakAranAM upakaraNo sAdhana=sahAyaka kSaNavArya (tanI hiMsAnA doSathI) kSINavIrya nisteja=prabhAvahIna thaI jAya che. ane prANIonA vadha AdinA phaLa svarUpaduHkha ApavAthI hiMsaka puruSa nara=atizayaduHkha ApanArI tirthava = pazu, pakSI, Adi ane manuSya Adi yoniomAM duHkha bhogave che. (kavitavyaparopaI) vadhya prANInA jIvanane nAza karavAnA phaLasvarUpa pratikSaNa kavitA = jIvananAza= AtmahatyAne mATe prayatna karato, maravA icchato hovA chatAM paNa duHkharUpavipAka phaLanuM niyata hovAthI koI rIte zvAsamAtra laIne jIvato rahe che. arthAta ghaNAM ja kaSTathI jIvana vitAve che ane koI prakAranI hiMsA koIka puNyakarmanA kAvAva = bIjanI aMtargata thaI jAya, to puNyakarmanA kAraNe sukha prAptimAM paNa alpAyu = AyuSya ochuM thaI jAya che. arthAt to paNa hiMsAnuM phaLa avazya ja sAdhana pAda 199 For Private and Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maLe che. A ja prakAre anaMta bhApaNa (jUThuM bolavA) Adi vitarkomAM paNa yathAsaMbhava duHkha tathA ajJAnanAM anaMta phaLonuM nirUpaNa karavuM joIe. A prakAre yoga-sAdhake hiMsA Adi vitarkonA mata = pAchaLathI avazya maLanArA duHkharUpa A niI =apriya du:kha vipA = phaLane vicAratAM hiMsAdi vitarkomAM mana lagAvavuM joIe nahI. bhAvArtha - gata sUtramAM (2/33mAM) yogIne hiMsA Adi vitarkonA pratipakSa=virodhI pakSanuM ciMtana karIne bacavAnuM kathana karyuM che. A sUtramAM e vitarkonuM svarUpa, temanA bheda, kAraNa ane temanAM phaLo para vicAra karavAmAM Avyo che. ahiMsA Adi yama niyamonA virodhI hiMsA Adine vitarkanA nAmathI kahevAmAM AvyA che. kRta, kArita, anumodita Adi vitarkonA bheda che. lobha, krodha, moha temanAM kAraNa che. mRdu, madhya, adhimAtra vitarkonA dharmabheda che ane asImita ajJAna tathA asImita duHkha (manuSyanI daSTithI asImita kahevAmAM AvyuM che, paraMtu IzvaranI dRSTithI anaMta nathI hotuM) maLavuM vitarkonuM phaLa che. yathArthamAM vitarkonI jALa eTalI badhI jaTila, gahana tathA durbhedya che ke jemAMthI nIkaLavuM atyaMta kaThina che, azakaya nathI. mATe emAM phasAyelI vyakti duHkhothI athavA ajJAnathI kayAre chUTI zakaze. tenuM anumAna lagAvavuM paNa kaThina che. mATe ahIM temane anaMt nA kahevAmAM AvyA che. maharSi vyAse ahIM bhASyamAM badhA ja vitarkonI mULabhUta hiMsAnA bhedonuM varNana karyuM che. te ja prakAre asatya Adi vitarkonA bheda paNa samajavA joIe. hiMsA Adi vitarka pAponAM mULa kAraNa che. emAM phasAyelI vyakti pApI hoya che, ane tene pApa karmonuM phaLa avazya maLe che. vyAsa bhAgyamAM hiMsA Adi pApa karmonAM phaLa - bhoganA viSayamAM ghaNuM ja spaSTa lakhyuM che, ke temanuM phaLa ghora duHkhamaya yoniomAM bhogavavuM paDe che ane jo ke koI prANInA puNyavizeSanI sAthe gauNa-mukhyarUpathI hiMsA Adi karma mizrita thaI jAya che, tema chatAM paNa temanA duHkharUpa phaLa-bhogathI hiMsA karanAro bacI zakato nathI. puNyonA phaLa svarUpa sukhone bhogavato te kRta - hiMsAnA kAraNe, tenuM AyuSya ochuM thaI jAya che. jenAthI (duHkhanA badalAmAM) sukha bhogavavAnA samayamAM kApa mUkAI jAya che. mATe koI paNa prakArathI hiMsA AdinAM phaLothI nathI bacI zakAtuM. karmaphaLanI A aTala tathA suvyavasthAne samajIne yogIe yamaniyamanuM pAlana pUrNa rIte karavuM joIe ane vitarka-jALathI sarvadA tathA savethA sAvadhAna rahevuM joIe. 34 noMdha - (1) joke yogAMgomAM viruddha bhAvone vitarka kahyA che. temanAmAM hiMsA, asatya, corI Adi aneka yoga virodhI vitarka che. paraMtu jema badhA ja yamonuM mULa ahiMsA che, te ja prakAre badhA ja vitarkonuM mULa hiMsA che. eTalA mATe bhASyakAre ahIM hiMsAnI ja vivecanA karI che. (2) "niyama'thI abhiprAya che - jema koI mAchImAra ema kahe ke huM mAchalIne ja 200 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArIza. bIjA jIvone nahIM. A niyamita hiMsA thaI. "vikalpa" no Azaya che - jema koI ema kahe ke huM gheTuM athavA bakarImAMthI koI eka nI hiMsA karIza. A vaikalpika hiMsA che. "samuccaya' no e Azaya che ke jema koI kahe ke huM to koIpaNa jIvane nahI choDuM, badhAno yathAzakti vadha karIza. A samunna = samUharUpa hiMsA che. (3) yogamArgamAM bhraSTa purupa vitarka AdinA kAraNe jayAre pharIthI saMsAramAM phasAI jAya che tyAre tenI duHkhothI chUTavAnI AzA nathI rahetI. mATe duHkha ane ajJAnano aMta na dekhAvAthI anaMta phaLavALA kahyAM che. have-jayAre A yogIne pratipakSa = vitarka virodhI bhAvanAnA kAraNe hiMsA Adi vitarka choDavA yogya thaI jAya che ane prasavadharmarahita = kAryonmukha thavAmAM asamartha thaI jAya che. tyAre yamaniyamAdijanya aizvarya yogInI siddhinuM sUcaka hoya che. jema - ahiMsApratiSThAyAM tatsannidhau vairatyAgaH // 35 // sUtrArtha - (rdiI pratiSThAyAM.) arthAt jayAre ahiMsA dharma nizcaya thaI jAya che, tyAre te puruSanA manathI verabhAva chUTI jAya che. paraMtu tenI sAme athavA tenA saMgathI bIjA puruSonA paNa verabhAva chUTI jAya che.' (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - (yogI puruSamAM ahiMsAnI pratiSThA = sthiti thatAM) badhAM ja prANIono veratyAga thaI jAya che. bhAvArtha - ahIM badhAM prANIonA vera - tyAgano abhiprAya e nathI ke badhAM ja prANI paraspara vera karavAnuM choDI de che. eTalA mATe sUtramAM paThita "satyanidhI pada para dhyAna ApavuM joIe. jenAthI spaSTa che ke je prANI ahiMsAnA sAdhaka yogInuM sAMnidhya kare che, arthAt tenA svabhAvane jANIne tenA para vizvAsa kare che temano ja verabhAva chUTI jAya che, bIjAMno nahI. ahIM "sarva' zabdathI te sAMnidhya karanArAonuM ja grahaNa samajavuM joIe. je yogI ahiMsA vratamAM pUrNataH pratiSThita thaI jAya che, mana, vacana tathA karmathI hiMsAno parityAga karI de che, tenI najIka AvIne hiMsAvRttinA prANI vera-bhAvanAno tyAga karI de che. arthAt yogInA prabhAvathI temano verabhAva samApta thaI jAya che. na to teo paraspara ja verabhAva kare che, ke na to te yogInI sAthe. RSionA AzramomAM A prakAranAM udAharaNa sAMbhaLavAmAM paNa Ave che. te ja rIte nAnuM abodha bALaka verabhAva vagerethI rahita hoya che. tenA A saumya svabhAvathI manuSya ja nahIM, hiMsaka pazu paNa prabhAvita thatAM jovAmAM AvyAM che. rUpA satyapratiSThAyAM kriyAphalAzrayatvam // 36 // sUtrArtha -"(satyatiSThAya) tathA satyanA AcaraNanuM yogya phaLa e che ke jyAre manuSya nizcaya karIne phakta satya ja mAne, bole ane kare che, tyAre te je je yogya kAma kare che sAdhana pAda 201 For Private and Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA karavA Icche che, te te badhAM saphaLa thaI jAya che." (R. bha. upAsanA) bhASya anuvAda - yogImAM satyanI pratiSThA = sthiti thatAM kriyAmAM phaLanA AzrayarUpa siddhi prApta thaI jAya che. jenAthI jo yogI koI adharmarata manuSyane ema kahI de ke -tame dharmanuM AcaraNa karavAvALo bano, to te tenA tejathI prabhAvita thaIne dhArmika banI jAya che. e ja prakAre jo te koI prANIne AzIrvAdamAM ema kahe ke - "tame sva = sukha-vizeSane prApta karo," to te svargane prApta karI le che. e ja prakAre yogInI vANI A siddhithI amoghA = yathArtha = vyartha (nakAmI) na thanArI thaI jAya che. bhAvArtha-jayAre yogInA mana, vacana tathA karma satyamAM sthita thaI jAya che, asatyanI bhAvanAno sarvathA parityAga thaI jAya che, tyAre tenI satya alaMkRta vANI amogha =vyartha na janArI thaI jAya che. te je kaMI paNa kahe che te saphaLa thaI jAya che. tenuM pratyeka vacana bolavArUpa kriyAnA phaLanuM Azraya banI jAya che. vyAsa bhASyamAM ahIM be udAharaNa ApyAM che. - (1) jo te koI adhArmika vyaktine dhArmika thavAnuM kahI de che to teno evo prabhAva hoya che ke te durAcaraNarata vyakti dharmanA AcaraNamAM lAgI jAya che. evAM itihAsamAM udAharaNa paNa maLe che. mahAtmA buddhanA prabhAvathI "aMgulimAla' nAmano DAku dhArmika thaI gayo. ane maharSi dayAnaMdanA prabhAvathI zarAba vageremAM vyasta tahasIladAra amIcaMda badhA ja durgaNone choDIne dhArmika banI gayo hato. (2) bIjuM udAharaNa svarga prAptinuM ApyuM che. ahIM svargano abhiprAya sukhavizeSathI che. koI sthAnavizeSathI nathI. kema ke svarga nAmanuM koI sthAnavizeSa ke jyAM prANIonA karmonuM phaLa maLatuM hoya e kayAMya nathI ane jenI vANI satya hoya che, tenA vyavahArathI keTaluM sukha maLe che, tathA jenI vANIno vizvAsa nathI hoto tenA vyavahAra thI keTaluM duHkha maLe che, e loka vidita ja che. satyavAdIno badho ja manuSyo vizvAsa kare che. tenI vAtane mAne che ane pUrI paNa kare che. paraMtu asatyavAdIno vizvAsa koInathI karatuM, nato tenI koI vAta mAne che, - kArya pUruM thavAnI vAta to ghaNI ja dUranI bAbata che. jyAre loka vyavahAramAM satya bolavAthI sukha prApta thAya che, jo ke te sarvathA satyaniSThanathI hotAM, to pachI satyaniSTha yogInI vANI zA mATe amogha nahoya? ane AvA satyavAdI yogIonA AzIrvAdathI jayAre manuSya athavA bhakta te anusAra AcaraNa kare che to sukhI avazya thAya che, Aja yathArthamAM svarganI prApti che. A viSayamAM maharSi dayAnaMde lakhyuM che - je paraze jenI sAme eka vAra corI, jArI, mithyAbhASaNa Adi karma karyuM. tenI pratiSThA tenI sAme mRtyu paryata nathI thatI. jevI hAni pratijJA bhaMga karanArAnI thAya che, tevI bIjA koInI nathI thatI... eTalA mATe sadA satya bolavuM ane satya pratijJAyukta badhAMe thavuM joIe." 36 (sa.pra. bIjo samullAsa) 202 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asteyapratiSThAyAM sarvaratnopasthAnam // 37 // sUtrArtha - "(gartA) arthAt jayAre manuSya potAnA zuddha manathI corI choDI devAnI pratijJA karI le che tyAre tene badhA uttama padArtho yathAyogya prApta thavA lAge che. ane corI enuM nAma che ke mAlikanI AjJA vinA adharmathI tenI cIjane kapaTathI athavA chUpAvIne laI levI" che (8 . bhU. upAsanA) (masteyaarthAta mana, vacana ane karmathI corIno tyAga." (sa.pra. trIjo samullAsa) bhApya anuvAda - A asteyamAM pratiSThita yogInI pAse badhI dizAomAM rahelAM ratna = uttama padArtha upasthita thaI jAya che. bhAvArtha-jayAre yogInI asteyamAM pUrNarUpathI pratiSThA=sthiti thaI jAya che, arthAt mana, vacana tathA karmathI sarvathA corIno tyAga karI de che, tyAre corI parityAganI bhAvanAnA sarvAtmanA paripakava thaI javAthI parigrahanI pravRtti, lobhavaza thanArI pApamayI mAnasika bhAvanA ane laukika vastuo pratye AkarSaNa samApta thaI jAya che. yogIno vizvAsa tathA tenA pratye lokonI zraddhA vadhI jAya che ane teo svata: ja yogIne mATe sarvotkRSTa vastuo samarpaNa karavA lAge che. ahIM vyAsa bhASyamAM "ratna" zabdanuM vizeSaNa 'sarvadisthAna ApyuM che. jenAthI spaSTa che ke "ratna" zabda hIrA, maNi AdinA mATe nathI. kema ke tenI khANo sarvatra nathI hotI ane yogIne mATe A maNi Adi anAvazyaka ja che. mATe "ratna' zabdano artha uttama padArtha ja prasaMga-anukULa barAbara che. "patiSka kriyA paNa vizeSa arthano ja bodha karI rahI che. upapUrvaka thA dhAtu upasthita arthathI judA arthomAM paNa vaparAya che. "3padvapUna-tira-mitraraNa-6 tathA vA nikhAna (mahAbhApya 1/3/2pa-sUtra) A baMne vyAkaraNanA niyamonA 35+sthA dhAtuthI devapUjA, saMgatikaraNa Adi arthomAM Atmapada thAya che. je anusAra na kevaLa uttama padArthothI yogI (deva)no loko satkAra ja kare che, balba te vizvasanIya, lobha vagerethI dUra, divyaguNayukta tathA sadupadeTA yogInI saMgati paNa kare che. "ratna' zabdathI ahIM bhautika padArtha ja nahIM balka manuSyomAM je zreSTha puruSa che, teo A yogInI pAse AdhyAtmajJAnanI lAlasAthI saMgati kare che. sarvatisthAni ratnAni = je yogInI cAre tarapha rahenArA najIkanA tathA dUranA puruSaratno hoya che, teo e yogInI pAse jJAna arjana tathA sadupadezanI lAlasAthI AvatA rahe che. asteya = corIno parityAga karavAthI yogImAM divyaguNono Azraya to thaI ja jAya che, tathA saMsAramAM sarvotkRSTa guNa paramAtmadevanA che. temanI stuti ane manana karavAthI yogIne cAreya tarapha saMsAramAM je IzvarIya divyazaktio kArya karI rahI hoya che, temanuM darzana (jJAna) yogI puruSane vize maffja patta) A veda maMtra pramANe thaI jAya che ane te divyaguNo (ratna) yogInA Azraya banI jAya che. 37 - - - sAdhana pAda 203 For Private and Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viryapratiSThAyAM vItAma: 8. sUtrArtha (dhara) brahmacarya sevanathI e vAta bane che ke jayAre manuSya bAlyAvasthAmAM vivAha na kare, upastha-iMdriyane saMyamamAM rAkhe, veda Adi zAstrone bhaNato-bhaNAvato rahe, vivAha pachI paNa RtugAmI banI rahe ane pararI gamana Adi vyabhicArane mana, vacana, karmathI tyajI de, tyAre be prakAranAM vIrya arthAta baLa vadhe che- eka zarIranuM ane bIjuM buddhinuM. tenA vadhavAthI manuSya atyaMta AnaMdamAM rahe che." (% bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - brahmacaryanI pUrNa sthiti thavAthI yogIne je sAmarthyanI prApti thAya che, te apratiSa = na dabAI janAruM, apratidata = aparAjita guNone vadhAre che. ane te brahmacaryanI pratiSThAvALo siddha yogI zipyomAM jJAna dhAraNa karAvavAmAM samartha thaI jAya che. bhAvArtha- "brahmacarya' zabdanI vyAkhyAmAM vyAsamunie (2/30 bhAyamAM) spaSTa kahyuM che ke- upasthandriyano saMyama karavo e brahmacarya che. joke "brahma'no artha "veda" paNa che. paraMtu ahIM badhA ja guNono Azraya hovAthI vIrya che. vIrya A zarIrano rAjA che. mATe tenuM sArI rIte rakSaNa karavuM atyaMta jarUrI che. tenuM patana athavA rakSaNa na thavAnuM kAraNa che - kAmavAsanAnuM damana na karavuM. mATe kAmavAsanAthI bacIne vIrya rakSA karavAne mATe ATha prakAranAM maithunathI bacavuM, zuddha AhAravihAravALA thavuM tathA niyamita dinacaryA, vyAyAma, prANAyAma, praNava japa vagere dararoja karatA rahevuM joIe. AjIvana - brahmacArI tathA mahAyogI maharSi dayAnaMde brahmacarya vratanuM pAlana karavAthI je AnaMda maLe che, tene pote anubhUta karIne lakhyuM che - (ka) "ane vIryanI rakSAmAM AnaMda ane nAza karavAmAM duHkha prApti paNa jaNAvI devI joIe. jema ke - juo - jenA zarIramAM surakSita vIrya rahe che, tene Arogya, buddhi, baLa, parAkrama, vadhIne ghaNA ja sukhanI prApti thAya che. tenA rakSaNamAM e ja rIta che ke viSayonI kathA, viSayI lokono saMga, viSayonuM dhyAna, sInuM darzana, ekAnta sevana, saMbhASaNa ane sparza Adi karmathI brahmacArI loka judA rahIne uttama zikSaNa ane pUrNa vidyAne prApta thAya. jenA zarIramAM vIrya nathI hotuM te napuMsaka, mahAkulakSaNI ane jene prameha roga thAya che, te durbaLa, nisteja, nibuddhi, utsAha, sAhasa, dharya-baLa, parAkrama Adi guNothI rahita thaIne nAza pAme che." (sa. pra. bIjo samullAsa) (kha) "jemanuSyo A brahmacaryane prApta thaIne, lopa nathI karatA, te badhA prakAranA rogothI rahita thaIne dharma, artha, kAma ane mokSane prApta kare che." (sa. pra. trIjo samullAsa) A prakAre spaSTa che ke brahmacarya vratanA pAlanathI mAnavanI sarvavidha (badhA prakAranI) unnati thAya che. A ja vAta vyAsa munie lakhI che ke brahmacaryanA pAlanathI apratigha=parAjita na thanArA guNono vikAsa thAya che. arthAt zArIrika, mAnasika tathA yogadarzana 204 For Private and Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bauddhika traNeya prakAranI unnati brahmacaryanA pAlanathI thAya che. je yogAbhyAsa karavAmAM lAgelo che, tenI sAme paNa viSayAsaktino gaMbhIra sAgara prabaLa bAdhaka bane che. rUpa Adi viSayomAM paNa kAma-vAsanA, atyaMta ugra bhaMvaranI samAna bhayAnaka hovAthI durtINa hoya che. A viSaya-jALanA athAha sAgarathI pAra karavA mATe brahmacarya ja aparAjita tema ja sudaDha naukA che. brahmacarya pAlanano eka anyatama lAbha batAvatAM vyAsa-muni lakhe che ke brahmacarya vratanuM pAlana karanAra AcArya ja zipyomAM jJAna jyoti prajvalita karI zake che. vidyA zIkhanAra tathA zIkhavanArAo mATe ahIM eka ghaNI ja upayogI vyavasthAne samajAvavAmAM AvI che ke brahmacArI guru ja sAco adhyApaka thaIne yogya vidvAna brahmacArI banAvI zake che. A viSayamAM vaidika vidhAna paNa A ja che - (1) mArA brahmA drAvArimicchate . (atharva) arthAta te ja vidvAna AcArya brahmacArInI IcchA kare che, ke je svayaM yathAvat brahmacaryathI saMpUrNa vidyAone bhaNe che. (2) brahmacArI brahma bhrAjad bibharti tasmin devA adhivizve sametA : / prApAna nanayanAndra vyAna vAmano hRdya brA medhAn II (athavuM.) ' arthAt brahmacArI jyAre brahma jJAna ane vIryazaktithI prakAzamAna thAya che. tyAre tenAmAM saMpUrNa divyaguNa nivAsa kare che ane badhA vidvAna tenI sAthe mitratA kare che. e brahmacArI brahmacaryathI ja prANa, dIrghajIvana, duHkhahzono nAza, saMpUrNa vidyAomAM vyApakatA, uttama vANI, pavitra-AtmA, zuddha hRdaya, paramAtmAnI bhakti ane zreSTha prajJA (buddhi)ne dhAraNa kare che. 38 - parigheDanmathantAvo: rUDA sUtrArtha (parapradaze) aparigrahanuM phaLa e che ke jayAre manuSya viSaya AsaktithI bacIne, sarvathA jitendriya rahe che, tyAre huM koNa chuM? kayAMthI Avyo chuM? ane mAre zuM karavuM joIe? arthAt zuM kAma karavAthI mAruM kalyANa thaze, ItyAdi zubha guNono vicAra tenA manamAM sthira thAya che". (R. bhU. upAsanA) bhAga anuvAda-vyAsa-bhASyanA prathamavati) A padonAM sUtronA artha sAthe saMbaMdha che. aparigraha nAmanA yamanI sthiratA thatAM A yogIne 'nmathantAsaMvo?' = janmo ane janmonA kAraNono bodha thaI jAya che. huM koNa hato ? huM kevA prakAre hato ? A janma zuM che? A janmanuM kAraNa zuM che? arthAt A janma kayA karmonuM phaLa che? ame janmAntaramAM zuM thaI jaIzuM? kevA prakAranA thaI jaIzuM? A prakArathI A yogInI pUrvAnta = bhUtakALamAM, pa2ta = bhaviSyakALamAM ane madhya = vartamAnakALamAM AtmasvarUpane jANavAnI icchA svataH thaI jAya che. A pAMceya yamonI sthiratA thavAthI siddhio thAya che. sAdhana pAda 205 For Private and Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha - aparigrahano artha che - "viSayAma arbana-rakSA-kSaya-inhiMsaloparzanA asvIraYi (vyAsabhApya yo. 2/30) arthAta vipayara je vizeSarUpathI baMdhananAM kAraNa che, evA dhana, saMpatti, bhoga-sAmagrI tathA bIjI zRiMgArapUrNa vastuono zarIranA rakSaNa Adi jarUriyAtathI vadhAre, phakta bhoga karavAne mATe saMgraha karavo, rakSaNa karavuM, temanAmAM Asakta thavuM, temane meLavavAmAM prANIonI hiMsA karavI ItyAdi parigraha-vRtti kahevAya che. temanA saMgraha, rakSaNa, saMga tathA prAptimAM hiMsA vagere dopone joIne temano svIkAra na karavo = Asakta thaIne saMgraha na karavo 'aparigraha' kahevAya che. yogAbhyAsInA mArgamAM parigrahavRtti ghaNI jabAdhaka hoya che kema ke - (ka) " mosamavivardhate rA: kauzatAni vendriyALAnuM (yo. ra/15) (kha) nAnuditya tAni 35mo : mavati " (yo. 2/15 vyAsa bhAya). arthAt jema jema IdriyonA viSayono bhoga karavAmAM Ave che tema tema temanA pratye rAga vadhato jAya che ane IdriyonI vipayagrahaNa-vRtti vadhatI rahe che. viSayono bhoga prANIone duHkha ApyA vinA kadApi nathI thaI zakato. eTalA mATe yogI viSayonAM pariNAma, tApa tathA saMskAra duHkhone joIne bhogya padArthono saMgraha karavAnuM choDI de che. bhogya padArthonA saMgrahasivAya zarIrano zaNagAra karavo vagere paNa pariNAma Adi duHkhajanaka hovAthI parityAjya che. A prakAre yogI aparigrahanA pAlanamAM jayAre sthira=pUrNa rIte daDha thaI jAya che, tyAre tenuM phaLa e hoya che ke - te janmanA kAraNone jANI le che. pUrva janmamAM huM zuM hato? A janmanA zuM kAraNo che? ane bhaviSyamAM janma kevo haze? A janma viSayaka jJAna yogIne prApta thaI jAya che. paraMtu aparigrahano A janma bodhanI sAthe zuM saMbaMdha che? evI zaMkA jarUra utpanna thAya che. kema ke emAM koI kArya-kAraNa-bhAvaspaSTa jovAmAM nathI Avato. bhogya vastuono saMgraha na karavAthI janmanA kAraNono bodha thavo ayuktiyukta jevuM jaNAya che. ahiMsA vagere bIjA yamonA phaLomAM AvI ayukta vAto nathI. paraMtu RSionI vAtone zaMkAnA kAraNe choDI nathI zakAtI. tenA para vicAra karavAthI avazya uttara spaSTa thaI jAya che. jema ke = saMdhyAmAM aghamarSaNa maMtrothI pApa bhAvanAno parihAra sRSTinA niyamonA ciMtanathI thaI jAya che. arthAta A sRSTi paramAtmAnI racanA che. te eno niyatA che. rAta divasanI jema sRSTi pralayanuM cakra cAlatuM rahe che. A IzvarIya vyavasthA para vicAra karavAthI upAsaka (bhakta) sRSTinA lobhAvanArA padArthonA AkarSaNathI athavA lobha AdivRttiothI vimukha thaI jAya che. kema ke te vicAre che ke A badhA saMsArano niyantA Izvara che. huM nathI. ane A badhuM ja nazvara=sadA rahenArUM nathI ane nathI to temAMnI koI vastu huM mArI sAthe laI jaI zakato. barAbara A ja prakAre jayAre yogI bhogya padArthonA pariNAma Adi du:kho tathA temanA 206 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAzavaMta svarUpanuM ciMtana kare che ane ema paNa vicAre che ke temanA saMgrahamAM duHkha ja che, sukha to bhUlabhUlAmaNI ja che, tathA AmAMthI koI vastu mArI sAthe nathI AvI zakatI. A bhautika zarIra jene huM bhogya padArthothI poLI rahyo chuM athavA tene zaNagArI rahyo chuM e paNa nAzavaMta hovAthI mArI sAthe nahI rahe. mAro janma A zarIranI sAthenA saMyoganuM ja nAma che ane tenAthI viyoga (juduM) thavuM ja mRtyu che. huM to amara AtmA chuM, kyAreya nAza nathI pAmato. pachI mAro A nAzavaMta zarIranI sAthe saMyoga (janma) zA mATe thayo che? zuM e vinA nimitte ja maLI gayo che? vinA nimitte zarIra maLe to badhAne eka sarakhuM ja maLavuM joIe. koI pazu, koI pakSI che, A judI judI yonionuM zuM kAraNa che? pazu yonimAM te potAnAM sukha duHkhane nathI kahI zakatuM ke na to koI bauddhika kArya karI zake che. A asamAnatAne joIne te potAnA janmanA kAraNonuM ciMtana kare che ane doSapUrNa parigrahavRttine choDI de che. A janmanA kAraNe pUrvajanmanAM karma che, huM te karmonAM phaLa bhogavI rahyo chuM ane bhaviSyamAM paNa navo janma maLaze, tenAM kAraNa paNa mArAM karma ja haze. A karmamImAMsAnuM ciMtana vibhinna janmonA kAraNonuM jJAna karAve che ane prakRtithI vimukha karIne AtmasvarUpanA ciMtanamAM pravRtta karAve che. phalA noMdha - (1) A viSayamAM e jANavuM joIe ke janma-janmAMtaromAM sUkSma zarIra jIvAtmAnI sAthe jAya che ane badhAM ja karbhAzaya ane temanI vAsanAo sUkSma zarIranA ghaTaka manamAM rahe che. yogI manasthita karbhAzaya tathA saMskAranuM jJAna karIne pUrvajanmane jANI le che. jema ke sUtrakAre kahyuM che. saMsAkSAt pUrvajJAtijJAna(yo. 318) arthAt saMskArono sAkSAtkAra karavAthI pUrvajanmanuM jJAna thaI jAya che. have - niyamonI sthiratAmAM siddhio kahIzuM - zaucAtsvAGgajugupsA parairasaMsargaH // 40 // sutrArtha - "paraMtu yamonuM - niyama - sahakArI kAraNa che ke je upAsanAnuM bIjuM aMga kahevAya che ane jene apanAvavAthI upAsaka lokone atyaMta sahAya thAya che, te paNa pAMca prakAranA che. temanAmAMthI pahelA zauca (pavitratA)nuM phaLa lakhavAmAM Ave che - "vAsvA0i) pUrvokta be prakAranAM zauca karavAthI paNa jyAre potAnuM zarIra ane tenAM badhAM avayavo bahAra-aMdarathI malina ja rahe che, tyAre bIjAnAM zarIronI paNa parIkSA thAya che ke badhAMnAM zarIra maLa AdithI bharelAM che. A jJAnathI te yogI bIjA joDe potAnuM zarIra milAvavAmAM dhRNA arthAt saMkoca karIne sadA alaga rahe che." (8. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda-vati = yoga sAdhaka, strI = potAnA zarIranAM avayavomAM mela hovAthI gu!ANA-glAni (duHkha) thatAM va= bAhya tathA aMdaranI zuddhi karato, nyA = zarIranA mavadya(niMdanIya) doSone jonAro temaja zarIranA pratye Asakti na rAkhanAro thaI jAya che. ane bIjAnAM zarIrothI azuddhinA kAraNe saMsarga na rAkhato sAdhana pAda 207 For Private and Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIronA svabhAvone jonAro yogI potAnA zarIrane sadopa (doSavALo) hovAnA kAraNe, choDavAnI IcchAvALo thaIne - zarIrane mATI tathA pANI AdithI paNa dhove che, tema chatAM paNa zarIra zuddhine na jotAM - je vyakti zarIra zuddhimAM atyaMta prayatna rahita che, evA bIjAnAM malina zarIronI sAthe te saMsarga-meLa kevI rIte karI zake ? bhAvArtha-yogAbhyAsI puruSa jema jema yoganAM aMgono abhyAsa karato jAya che tema tema ajJAnano nAza ane jJAnanI vRddhi thatI jAya che. avidyAnA lakSaNamAM (2/5) azucimAM zucibhAvanA paNa avidyA mAnI che. eTalA mATe jayAre yogI zauca (pavitratA)mAM sthiratA prApta karI le che arthAt zuddha ane azuddhano viveka karI le che, tyAre tene potAnAM zarIranA avayavothI paNa ghaNA thavA lAge che. kema ke A zarIrane snAna Adi tathA yaugika kriyAothI game teTaluM zuddha karavAmAM Ave, tema chatAM paNa tenI sarvathA zuddhi nathI thaI zakatI. ane potAnAM zarIramAM jayAre Asakti nathI rahetI tyAre bIjAnAM zarIromAM paNa Asakti kevI rIte thaI zake che? kema ke zarIra to badhAMnAM eka samAna che. je yogAbhyAsa nathI karatA temanAM zarIra to yogIne mATe Asaktine yogya kevI rIte hoI zake? svayaM vyAsa munie (yo. 2/5)nA sUtra bhASyamAM bhautika zarIrane apavitra kahetAM kahyuM che ke - sthAnAd bIjAdupaSTambhAnnissyandAnnidhanAdapi / kAyamAdheyazaucatvAt paNDitA hyazuci viduH / / arthAt A bhautika zarIra pavitra nathI kema ke A zarIra maLa-mUtramaya yonithI rajavIryarUpa bIjathI maLa Adino bhaMDAra hovAthI netra Adi avayavothI maLastrAva thavAthI maraNottara zaba=maDaduM hovAthI apavitra ja che. ane apavitramAM pavitranI bhAvanA karavI avidyA che. bhagavAna manue paNa A viSayamAM kahyuM che - asthisthUNaM snAyuyutaM maaNsshonnitlepnm| carmAvanaddhaM durgandhi pUrNa mUtrapurISayoH / / jarAzokasamAviSTaM rogaaytnmaaturm| vasvananityaM ca bhUtAvAsafmane canetA (manu. 6/76,77). arthAt A zarIramAM hADakAMnA thAMbhalA che, snAyurUpadoraDAthI zarIra bAMdheluM che, mAMsa ane lohIthI lIdheluM che, cAmaDAthI DhAMkeluM che, maLamUtrathI bhareluM che eTalA mATe durgandhayukta che. ane ghaDapaNa tathA zokathI AkrAnta thanAruM vividha rogonuM ghara che, judA judA prakAranAM duHkhothI grasta che, pArthiva tathA anitya che. ema vicAra karIne vicArazIla A paMcabhautika zarIramAM tyAga-bhAvanA rAkhe, arthAta tene apavitra ja samaje. te 40 che have zaucanuM bIjuM phaLa batAve che - 208 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ya che sattvazuddhisaumanasyaikAgrayendriyajayAtmadarzanayogyatvAni zA sUtrArtha - "ane tenuM phaLa e che ke lagna) arthAt zaucathI aMtaHkaraNanI zuddhi, mananI prasannatA ane ekAgratA, Idriyono jaya, tathA AtmAne jovAnI arthAt jANavAnI yogyatA prApta thAya che. (R.bhU upAsanA) bhApya anuvAda - zaucanA "sattva-zuddhi saumanasya = prasannatA, ekAgratA, Idriyono jaya ane Atma-sAkSAtkAranI yogyatA," e phaLa hoya che. zu: = zaucanI daDhatAthI sarvazuddhi = buddhi (aMtaHkaraNa)nI zuddhi thAya che. tenAthI saunI = mananI prasannatA (svacchatA), mananI prasannatAthI mananI ekAgratA thAya che. mananI ekAgratAthI Idriyo para vijaya prApta thAya che. Idriya jayathI Atmatattvano sAkSAtkAra karavAnI yogyatA buddhisvastha = cittane prApta thAya che. e uparyukta be sUtromAM kahelAM phaLa (siddhio) zaucanI sthiratAthI prApta thAya che. bhAvArtha - zaucanA anuSThAnathI pUrvasUtramAM bAhya phaLa batAvIne have AMtarika phaLa batAvavAmAM Ave che. jema ke (2/32) sUtranA bhAgyamAM zaucanAM bAhya = mATI, jaLa, zuddha AhAra vagerethI tathA AMtarika = cittanA maLone dUra karavAthI, evA be bheda batAvelA che te ja rIte be prakAranA zaucanAM phaLa che. eTalA mATe AMtarika=cittamaLonI zuddhithI zuM lAbha thAya che? te A sUtramAM parigaNita karyuM che. e phaLomAM paNa eka krama che. bAhya zuddhi thavAthI, jayAre bIjAnI sAthe saMsarga nathI raheto, tyAre rAga, dveSa, krodha, Adi citta-maLone ubharavAno avasara nathI maLI zakto. mATe zaucAnuSThAnathI sattva satva guNa pradhAna citta (aMtaHkaraNa)nI zuddhi tathA nirmaLatA pahelI thAya che, tyAra pachI cittavRttinI ekAgratA=(praNava Adi japa karavAmAM dhyAnanuM lAgavuM) thAya che. ane A ekAgratAthI netra Adi Idriyo vicaraNa na karavAnA kAraNe pota-potAnA viSayonuM grahaNa karavAmAM zithila thavAthI vazamAM AvI jAya che. Idriya-jaya thavAthI jIvAtmAnI svarUpasthiti thaI jAya che. mATe Atma-tattvane jANavAmAM yogI samartha thaI jAya che. jIvAtmAnI zaktione Idriyo ja bAhyamukha hovAthI AtmAthI vimukha karI, Atmadarzana nathI thavA detI. Idriyajaya thatAM aMtarmukhI vRtti thavAthI sUkSma Atma-tattvane jANavAmAM atyaMta suvidhA thAya che. A prakAre zaucanuM anuSThAna yogIne mATe khUba ja jarUrI che. A viSayamAM upaniSadamAM kahyuM che ke - paramezvare netra Adi Indriyone bAhyamukha banAvI che, eTalA mATe Idriyo bAhya-viSayone grahaNa kare che, AMtarika viSayone nahIM. je dhairyavAna yogI puruSa Idriyo para saMyama karIne Atma tattvane jANI le che, te mokSane prApta kare che. kema ke (2/43)nA bhAgya pramANe iMdriya siddhi thavAthI sUkSma padArthone jovAnI tathA sAMbhaLavAnI vagere sAdhana pAda 209 For Private and Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakti vadhI jAya che. je 41 che noMdha - (1) eTalA mATe saMdhyAnI upAsanA pahelAM zauca karavuM ghaNuM ja jarUrI che. ane e zaucamAM phakta bAhya zauca = snAna Adi ja nahIM, balka citta maLone dUra karavuM paNa che. nahIMtara mana saMdhyopAsanAmAM nathI lAgI zakatuM. maharSi dayAnaMde saMdhyA pahelAMnAM kartavyono nirdeza karatAM lakhyuM che ke - "pahelAM bAhya jaLa AdithI zarIranI zuddhi ane rAga, dveSa AdinA tyAgathI aMdaranI zuddhi karavI joIe." (paMca mahAyajJa vidhi) - saMtoSanittama: suravanAma: jarA sUtrArtha - (saMtoSa.) arthAt pUrvokta saMtopathI je sukha maLe che, te badhAthI uttama che ane tene ja mokSasukha kahe che. (R. bhU. upAsanA) bhAkha-anuvAda- "saMtoSa" nAmanA niyamanI siddhinA viSayamAM vizeSa paNa kahyuM che - ke saMsAramAM je kaMI kasuravaF = kAmanAnI pUrtinuM sukha che ane je paNa philtha = svargIya mahAna sukha che, e baMne sukha tRSNAnA nAzathI prApta thanArAM sukhanI soLamI kaLA (aMza) barAbara paNa nathI thaI zaktA. bhAvArtha- saMtoSanI vyAkhyA (2/23)nA bhAgyamAM e che ke parizramathI prApta sAdhanathI vadhu meLavavAnI IcchA na karavI "saMtoSa che ane saMtoSathI yogInI tRNAno nAza thAya che. eTalA mATe tuNAmUlaka badhAM ja duHkhono nAza thavAthI yogI parama-sukhane prApta kare che. A uttama sukhane mATe sUtramAM anuttaY zabda Avyo che. jeno Azaya (baddhati samAsa mAnIne na vidyate uttama sura yaman = jenAthI uttama sukha bIjuM nathI) parama AnaMdanI anubhUtithI che. jene maharSi dayAnaMde sUtrArthamAM spaSTa rUpe mokSa sukha ja kahyuM che. vyAsa bhAgyanA zlokamAM paNa A ja spaSTa thaI rahyuM che ke A anuttama sukha laukika tathA pAralaukika sukhothI utkRSTa che. (yo. 1/12) sUtranA bhAgyamAM vyAsa munie e spaSTa karyuM che ke - A citta rUpI nadI pApa ane puNya be mArgothI vahe che. A nadInuM pApa mArga para vahevAnuM mULa kAraNa tRSNA che ane A tRSNA kadI paNa pUrI nathI thatI. jema jema manuSya tRSNAnI pUrtimAM vyasta rahe che, tema tema ja te vadhAre vadhAre vadhatI jAya che. eTalA mATe zAstrakAra kahe che - "gAtu : nAmumoni zAsthati | (manu. 294). arthAt kAmanAono bhoga karavAthI kAmanA kadIpaNa zAnta nathI thatI. uttarottara ghIthI agninI jema vadhatI ja jAya che. nItikAra bhatRharie yogya ja lakhyuM che - tUMT na nI vayameva nar : | arthAt tRSNAnI pUrti karanArA gharaDAM thaI jAya che. paraMtu tRSNA kadI paNa gharaDI nathI thatI. bhakta kavi kabIrano duho paNa A viSayamAM prasiddha che "zA tRSNA nAmiTe, kaha gaye bhakta kabIra' jayAre yogI pApa mArgathI viparIta puNyamArga para cAlavAnuM zarU 210. yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kare che, tyAre tuNA tene ghaNI ja satAve che. Dagale ne pagale bAdhaka banIne ubhI rahe che. jayAre ene yogI jItI le che, tyAre tene pUrNataH saMtoSa thavAthI anuttama-sukhanI prApti thAya che, emAM koI ja zaMkA nathI. mA 42 kAyendriyasiddhirazuddhikSayAttapasaH // 43 // sUtrArtha- vijhiya.) arthAta pUrvokta tapathI temanAM zarIra ane Indriyo azuddhinA kSayathI daDha thaIne sadA roga rahita rahe che. (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - anuSThAna karavAmAM AveluM tapa ja cittanA azuddhirUpI AvaraNano nAza kare che. te cittavRttine AcchAdana karanArAmaLonA dUra thavAthI siddhi=zarIrastha mananI siddhio aNimA Adi prApta thAya che. te ja prakAre indriyonI siddhio dUrathI zravaNa = sAMbhaLavuM, darzana = jovuM vagere prApta thaI jAya che. bhAvArtha-tapanI vyAkhyA (2/32) sUtramAM e che ke ThaMDI-garamI vagere kaMkone sahana karavAM tapa che. tapanI vyAkhyA bIje A prakAre karelI che - traDhata tapa, satya tapo mastaY: svAdhyAyatapa: I (taittirIya A. 108) tenI vyAkhyA maharSi dayAnaMda A prakAre karI che - tritaM tapa :) yathArtha zuddhabhAva, satya mAnavuM, satya bolavuM, satya karavuM, manane adharmamAM na javA devuM, bAhya indriyone anyAya AcaraNomAM jatI rokavI. arthAt zarIra, Idriya, ane manathI zubha karmonuM AcaraNa karavuM, veda Adi satya zAstrone bhaNavAbhaNAvavAM, veda anusAra AcaraNa karavuM vagere uttama dharmayukta karmonuM nAma "tapa" che. dhAtune tapAvIne cAmaDIne bALavI "tapa" nathI kahevAtuM. (sa.pra. 11mo samulAsa) yogadarzanakAre (2/1) sUtramAM caMcaLa cittavALAo mATe tapanuM AcaraNa pahelo kriyAyoga mAnyo che ane vyAsa-bhAgyamAM nAtapasvinoyoga siddhati tapazcaryA vinA yoga siddhi thatI nathI, enAthI tapanuM mahattva batAvyuM che. ane A tapa Adi kriyA yoganA (yo. 2/2)mAM sUtrakAre be phaLa batAvyAM che. (1) phlezonuM sUkSma thavAnuM (2) samAdhi prApta thavAnuM. A sUtramAM paNa tapanA AcaraNanuM paheluM phaLa azuddhi = cittanA maLone dUra karavAnuM kahyuM che. tenuM kAraNa spaSTa che ke tapa dvArA yogInuM zarIra ane Idriyo anukULa thavAthI yogAbhyAsamAM sahAyaka bane che ane yogAbhyAsInA pahelAM avidyA Adi klezono nAza thavAthI cittanA rAga vagere doSonI nivRtti thAya che. e ja azuddhino kSaya (nAza) kahevAya che. A prakAre tapathI cittanI azuddhino jayAre nAza thaI jAya che, to tenAthI kAyasiddhi ane Idriyasiddhi thaI jAya che. ahIM kAyasiddhino abhiprAya zarIranA rogothI nivRtti kadApi nathI. kema ke zArIrika rogonI nivRtti to (vaidaka) cikitsAzAstra pramANe auSadha (davA) sevanathI ja thaI zake che, bIjAthI nahIM. teno abhiprAya vRddhAvasthA vagerenI nivRttithI ja che. je manuSyo vRddhAvasthAmAM jaIne yogAbhyAsanI vAta vicAre che temano prayAsa retInA kaNomAMthI tela kADhavA samAna nirarthaka che. mATe yogAbhyAsa sAdhana pAda 211 For Private and Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svastha tathA nIrogI manuSya ja karI zake che. to pachI tapathI kAyasiddhino abhiprAya zuM che? teno javAba vyAsa-bhAyamAM "aNimA, ladhimA, garimA Adi siddhi kahIne karyo che. ane e siddhio zArIrika kadApi nathI. A viSayamAM yogIrAja maharSi dayAnaMdanI vyAkhyA A prakAre che - aNimA Adi vibhUtio che, e yogInA cittamAM pedA thAya che. sAMsArika loko je ema mAne che ke e yogInA zarIramAM pedA thAya che, e yogya nathI. aNimAno artha e che ke (yogInuM citta) nAnAmAM nAnI vastune vizeSa sUkSma thaIne mApanArUM thAya che. te ja prakAre moTAmAM moTA padArthane vizeSatara moTuM thaIne yogInuM mana gherI le che. ene garimA kahe che. e mananA dharma che, zarIramAM tenI zakti nathI". (upadeza maMjarI, 11mo upadeza) A ja prakAre kAyasiddhinI mAphaka Idriyasiddhine paNa samajavI joIe. "Idriya siddhithI abhiprAya netra vagaranAne netra prApti Adi nathI. ApaNane zarIramAM je netra Adi golaka dekhAya che, yathArthamAM e Idriya zaktinA evA ja prakAzaka hoya che, jema vIjaLIno balba vIjaLIno prakAzaka hoya che, yathArthamAM Idriyo paNa mananI jema sUkSma-zarIranA ghaTaka che, jevuM ke maharSi dayAnaMde lakhyuM che - pAMca prANa, pAMca jJAnendriyo, pAMca sUkSmabhUta, ane mana tathA buddhi, A sattara (17) tattvono samudAya sUkSma-zarIra kahevAya che. e sUkSma-zarIra janma-maraNa vageremAM paNa jIvanI sAthe rahe che" | (sa. pra. navamo samullAsa) mATe Idriya siddhithI abhiprAya Idriya-zaktinA samRddha thavAthI dUra-zravaNa, dUra-darzana Adi siddhio prApta thavAno che. ane e siddhio Idriya-zakti para ja nirbhara che. jeTaluM jeTaluM emanuM sAmarthya vadhaze, teTalI teTalI ja siddhi prApta thaze. sUtrakAre Idriya siddhine mATe zravaNendriyanuM udAharaNa (yo. 341)mAM ApyuM che. arthAt zravaNendriya ane AkAzano vizeSa saMbaMdha tathA saMyamanA kAraNe yogIne divya-zravaNa zakti prApta thaI jAya che. jenAthI yogI AkAzastha dUrastha dhvanione sAMbhaLavAmAM samartha thaI jAya che. A ja prakAre tvacA (cAmaDI)no vAyuthI, cakSuno tejathI, rasanAno jaLathI, dhrANendriyano pRthvIthI vizeSa-saMbaMdha thavAthI divyasparza, divyarUpa, divyarasa, divya ghANazakti prApta thaI jAya che. ane Idriya siddhiono nirdeza sUtrakAre nIce lakhelA sUtramAM paNa karyo che. tataH pratima-zrAvaLa-venASS-svAvArtA gAyatte (yo. 3/36) arthAt Atma-saMyamanA dvArA pratibha = mAnasika zakti, jenAthI dUra rahelI, sUkSma ane chupAyelI (vyavahita) vastune jANI zake che, zrAvaNa = zravaNendriya-zakti jenAthI dUranA tathA sUkSma avAjo (dhvanio)ne sAMbhaLI zake che. vedanA = tvaka Idriya zakti, jenAthI sUkSma divya sparza karI zake che, Adarza netra Idriya zakti, jenAthI sUkSma, 212 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dUra rahelA, vyavahita chupA) rUpane joI zake che, AsvAda = rasanendriya zakti, jenAthI rasanuM AsvAdana karI zake che. ane vArtA = dhrANendriya zakti = jenAthI sUkSma divya gaMdhanuM yogI grahaNa karI zake che. je 43 che svAdhyAyAdiSTadevatAsaMprayogaH // 44 // sUtrArtha - " (svAdhyAya) pUrvokta svAdhyAyathI ISTadevatA arthAt paramAtmAnI sAthe saMprayoga arthAta saMbaMdha thAya che. pachI paramezvaranA anugrahanI sahAya potAnA AtmAnI zuddhi, satya-AcaraNa, puruSArtha ane premanA saMprayoga (saMbaMdha)thI jIva jaldIthI muktine prApta kare che." (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - "svAdhyAya' nAmanA niyamanuM anuSThAna karanAra yogIne Teva = vidvAna kRSaya: = maMtrArtha draSTA ane siddha = yoganI siddhio jemaNe prApta karI che. te dekhAvA lAge che ane sAdhakanA kAmamAM madadagAra thaI jAya che. bhAvArtha- svAdhyAyanI vyAkhyA (yo. 2/32) sUtranA bhAkhamAM vyAsa munie A karI che - "svAdhyAyo mokSatriAdhyayane praNavanaro vA arthAta mokSano upadeza karanArAM zAstrono abhyAsa karavo ane okAra tathA gAyatrI Adi pavitra maMtrono japa karavo svAdhyAya kahevAya che. have te svAdhyAyanuM phaLa A sUtramAM batAvavAmAM AvyuM che. - rUchaDevatA saMprayoga vyAsa-bhAgyamAM tenI vyAkhyA e karI che ke svAdhyAya karavAthI devo tathA RSio tathA siddhonAM darzana svAdhyAyazIla yogIne thAya che. ane teo te yogInA kAryamAM sahAyaka thAya che. keTalAka vyAkhyAkAra enI vyAkhyA e kare che ke te zAstronA nirmAtA vidvAna RSio tathA siddha puruSo svAdhyAya karanArane pratyakSa thAya che. jema ke koI yogadarzana ane tenA vyAsa-bhASyano svAdhyAya karI rahyo che, to tene maharSi pataMjali tathA vyAsa-muni pratyakSa thAya che. paraMtu e bAbata sRSTinA kramathI virUddha hovAthI satya nathI, kema ke mRta AtmA IzvaranI vyavasthAthI judI judI yoniomAM athavA mokSa sukhane karma pramANe prApta karI le che, temanuM pAchuM AvavuM kadApi saMbhava nathI. ane e bAbata yuktiyukta paNa nathI kema ke A samaye jayAre aneka vyaktio judAM judAM sthaLo para svAdhyAya karI rahyAM hoya to te badhAMnI pAse mRta deva, RSi vagere eka sAthe kevI rIte AvI zakaze? ane e pratyakSanI virUddha paNa che. svAdhyAya karanAra koIpaNa vyaktine temanAM darzana kadApi thatAM nathI. to pachI ISTa-devatA-saMprayoga'no artha zuM che? mATe e vicAraNIya che ke svAdhyAya yoganuM aMga che. mATe yogano je uddezya che te ja svAdhyAyano paNa che ane svAdhyAyano artha mokSazAstronuM adhyayana (bhaNavuM) tathA praNava japa vagere che. mATe tenuM phaLa paNa tene anurUpa ja hovuM joIe. mATe ISTa-devatAno artha paramAtmAnuM sAMnidhya ane tenA divya guNothI saMbaMdha thavo ja saMgata thAya che ane e ja artha vyAsa bhASyamAM paNa spaSTa karyo che. sAdhana pAda 213 For Private and Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAdhyAya-vosampatyA paramAtmA prAzare ! (yo. 128 bhAkha) arthAt svAdhyAya ane yoganI samRddhithI paramAtmAno prakAza thAya che. e artha yogya paNa che. kema ke svAdhyAyathI ajJAnanI nivRtti ane yogathI klezono kSaya tathA jJAnadIpti (prakAza) thavAthI paramAtmAnA sAMnidhyathI mokSa-sukha prApta thAya che, ane bIjo artha e paNa saMgata che ke je vidvAna tathA RSinAM banAvelAM zAstrone yogI bhaNe che, temanA vicArothI sAMnidhya thavuM ja temanAM darzana thayAM ane temanA batAvelA anubhavathI lAbha meLavavo ja yoga kAryamAM temanI sahAyatA che. vyAsa-bhANanI paNa A ja arthanI sAthe saMgati yogya che. mRtakaAtmAnAM darzananI vAta sarvathA mithyA che. 44 che noMdha - (1) reva: 28Saya: siddhA: e traNa zabdo manuSyonA judA judA bhedone ja batAve che. e zabdonI maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA vAMco "sevA = vidAsa; sAdhya = jJAnana, RSaya = maMtrArtha chAra : " (R.bhU. sRSTividyA yaju. 319nuM maMtra bhAgyo ane hajArveda 31/16 maMtranI vyAkhyAmAM paNa (mAthyA : = dhanavantaH kRtasAdhanA) sAdhya zabdane spaSTa karyo che. jo ke ahIM vyAsa-bhAyamAM siddha zabda che. paraMtu sApya: vA siddhA: baMne zabdonA arthomAM koI aMtara nathI. (2) Tarzana nacchanti no e Azaya nathI ke je RSi marI gayA che, te dekhAya che. kema ke evuM kadApi saMbhava nathI. eno abhiprAya e che ke temanAM banAvelAM zAstro tathA upadezo vAMcavAthI temano saMprayoga = saMbaMdha thaI jAya che. arthAtu temanA upadiSTa jJAnathI yukta thaIne temanA anubhavavALA jJAnathI lAbha meLavIne ISTadeva = paramAtmAne prApta karI le che. ane aneka vakhata gUDha bhAvo temaja jaTila praznonuM samAdhAna maLavAthI evuM pratIta thavA lAge che ke jema ke te zAstranA racayitAe ja svayaM samajAvyuM hoya. ane tenAthI sAdhakane sanmArga darzana maLe che. samAdhisiddhirIzvarapraNidhAnAt // 45 // sUtrArtha - "(HTTdha) pUrvokta praNidhAnathI upAsaka manuSya sugamatAthI samAdhine prApta thAya che. (R.bhU. upAsanA) bhApya anuvAda- je upAsake potAnA badhA ja bhAvo = kriyAone paramezvarane arpaNa karI dIdhAM che, tene samAdhinI siddhi sahelAIthI thaI jAya che. je samAdhithI yogI badhA abhiSTa padArthone savitatha= yathArtha rUpamAM jANI le che. pachI e padArtha kezAnta = bIjAM sthAno para hoya, bIjAM zarIramAM hoya, athavA bhUta bhavikhyat Adi kAlAntaramAM hoya. tyAra pachI te dizAmAM A yogInI prajJA = samAdhibuddhi yathApUta = yathArtharUpamAM ja badhAM padArthone ThIka ThIka jANI le che. bhAvArtha-A sUtramAM Izvara praNidhAna" nuM phaLa samAdhi siddhi batAvyuM che. jenA dvArA 214 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dezAntara, dehAntara tathA kAlAntaranA padArthone yogI jANI le che. enuM tAtparya A pramANe che. prAyaH evuM jovAmAM Ave che ke eka vastune jANyA pachI tevA ja prakAranI (keTalAka parivartananI sAthe) bIjI vastune nathI jANI zakAtI. eTalA mATe sAmAnya manuSyo eka prakRtinA ja judA judA vikArone joIne mohita athavA AkRSTa thaI jAya che. eka strIthI virakta thaIne paNa bIjI strI pratye AkRSTa thaI jAya che. paraMtu samAdhisiddhine prApta yogI puraSamAM evuM nathI thatuM, kema ke te jANe che ke saMsAramAM traNa (Izvara, jIva ane prakRti) padArtha ja nitya che, ane te bhale game te sthAne hoya, bIjA kALamAM hoya athavA bIjAM zarIromAM hoya; A badhuM ja jagata A traNa tatvothI juduM kazuM ja nathI. yogI puruSa A traNeya padArthonAM yathArtha svarUpone arthAt temanAM guNa, karma ane svabhAvane jANI le che ane e jANe che ke kaI vastu upAdeya (meLavavA yogya) che ane kaI tyAjya che. eTalA mATe prakRtijanya eka vastune jANIne badhAMne jANI le che. mATe avidyA Adi doSothI grasta nathI thato. ahIM tenAthI judA arthanI asaMbhava vagere doSa hovAthI saMgati nathI lAgatI arthAt yogI puruSa badhAM sthAno, badhAM kALa tathA badhAM zarIromAM thanArI bAbatone jANI le, e kadApi saMbhava nathI. vyAsa-bhASyamAM paNa e ja spaSTa kahyuM che ke yogI badhA isita = prApta karavA yogya padArthonuM jJAna karI le che. bhale te game te kALamAM hoya, koInA paNa zarIramAM athavA koIpaNa deza (sthaLa)mAM hoya. Izvara-praNidhAna = badhI ja kriyAone Izvarane arpaNa karavAthI athavA kriyAonA phaLano tyAga karavAthI samAdhisiddhi kevI rIte thaI jAya che? ane Izvara praNidhAnathI jo samAdhi thaI jAya che, to yoganAM bIjAM aMgonAM anuSThAna karavAnI zuM jarUra che? enuM samAdhAna e che ke Izvara-praNidhAna karanAra yogInA abhimAna vagere doSono nAza thaI jAya che ane sakAma kAryanI saphaLatA athavA asaphaLatAthI je harSa-zoka thAya che, tenAthI yogI bacI jAya che. enAthI cittavRttinA virodhamAM paryApta madada maLe che ane cittavRttino nirodha ja samAdhi athavA yoga che. jayAre yogInI Izvarane arpaNa karavAnI bhAvanA paripakava thaI jAya che, tyAre te badhI bAdhAothI rahita ane nirbhaya thaI jAya che. e badhAzUnyatA tathA nirbhayatA samAdhimArgane ghaNo ja prazasta karI de che. yogInuM citta pUrNarUpe ekAgra ane prasAda (AnaMda) guNa yukta thaI jAya che. yogInI e dazA samAdhinI siddhimAM atyaMta madadarUpa hoya che. jo ke yoganAM badhAM ja aMgonuM lakSya eka ja hoya che ane te lakSyanI prAptine mATe ja yoganAM aMgonuM kramazaH kathana karyuM che. tema chatAM paNa Izvara-praNidhAna karavAthI yogIne samAdhi zIdhra prApta thaI jAya che. ane tenA vinA yoganAM bIjAM aMgo apUrNa rahe che. ane ahIM A badhAM ja yoganAM aMgonuM sAmAnya phaLa eka hovA chatAM paNa je pRtha-pRthaku vizeSa-phaLa kahyAM che, te eka bIjAnA phaLa-lAbhamAM madadarUpa che. ane te phaLomAM koI asAmAnya vAtane dhyAnamAM rAkhIne phaLakathana karavAmAM AvyuM che. eTalA sAdhana pAda 215 For Private and Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mATe koI eka aMgathI samAdhi-siddhi kadApi nathI thaI zakatI, tenA mATe badhAM ja aMgonuM hovuM aparihArya che. 45 noMdha - (1) "zvara-ufkhathAnam - badhA sAmarthya, badhA guNa, prANa, AtmA, ane mananA prema-bhAvathI AtmA vagere satya dravyonuM Izvarane mATe samarpaNa karavuM." (R. bhU.upAsanA) ane (21) sUtra bhASyamAM rphizvaraprAdhAne sarva kriyA paramagurava tatta nyAro vA) niSkAma karma karavuM tene paNa Izvara praNidhAna kahyuM che. have - siddhio sahita yama ane niyama kahI dIdhA. have Asana vagere yoganAM aMgone kahIzuM emAM - sthirasukhamAsanam // 46 // sUtrArtha- (tatraMthira) arthAt jemAM sukhapUrvaka zarIra tathA AtmA sthira thAya, tene Asana kahe che. athavA jevI ruci hoya tevuM Asana kare. (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAda-te Asano e che jevA ke- padmAsana, bhadrAsana, svastikAsana, daMDAsana sopAzrayaM sahArAnI sAthe Asana, paryakAsana, bhraSyaniSatna = kauca pakSInI jema besavuM, dartAinaSa = hAthInI jema besavuM, 3niSaddana = UMTanI jema besavuM ane samasaMsthAna. e badhAja Asana sthira tathA sukha ApanArAM che. yathAsuravam = padmAsana Adi AsanomAMthI yogIne upAsanAmAM jenAthI sukha maLe, teno abhyAsa karavo joIe. athavA ItyAdi Asana sukhapUrvaka besavAnA prakAra che. (ahIM Adi zabdathI siddhAsana AdinuM paNa grahaNa samajavuM joIe.) bhAvArtha - cittavRttiono nirodha karIne japa, upAsanA vagere mATe sthira thavAnuM agharuM hoya che. mATe japa, upAsanA karavAne mATe yogAbhyAsIe koI evA Asanano paNa abhyAsa karavo joIe, jemAM keTalAMya kalAko sudhI sukhapUrvaka besI zakAya. jo ke padmAsana vagere AsanonA aneka bheda ahIM kahyA che, paraMtu abhyAsI puruSane je Asana anukULa hoya, teno ja abhyAsa karavo joIe. AsananA viSayamAM ahIM sUtrakAre be vizeSa bAbato kahI che. sthiratA ane sukha. sthiratAthI abhiprAyo-upAsanA vakhate zarIranA koIpaNa aMganuM caMcaLa nathavuM. mAkhI, macchara vagere besavAthI athavA zArIrika khaMjavALa vagerethI paNa sthiratAno bhaMga na thavo joIe. nahIM to zarIra caMcaLa thatAM ja citta caMcaLa thaI jaze. sukhathI abhiprAya che, je AsanamAM abhyAsI beTho hoya, temAM koIpaNa prakAranuM kaSTa na thAya. kema ke je Asanano pUrNa rIte abhyAsa na hoya tenAthI ghUMTaNa vagere bhAgomAM pIDA thavA lAge che. nIcethI bhUmino bhAga khUMcavA lAge che vagere. A mATe sarakhI bhUminuM hovuM, nitaMba nIce gAdIvALuM Asana pAtharavuM, ekAnta tathA pavitra sthAnanuM hovuM, vAyunuM zuddha hovuM, macchara vagerenuM na hovuM ane zArIrika khaMjavALa vagere rogonuM na hovuM atyaMta jarUrI che. te ja 216 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramANe yogya AhAra-vihAra, saMyamita-zuddha AhAra, yogya rIte sUvuM ane jAgavuM, yogya zArIrika vyAyAma vagere zrama karavo, ane hiMsA, rAga, dveSa vagereno sarvathA parityAga karavo atyaMta Avazyaka che. A upAyo karavAthI tathA niraMtara abhyAsa karavAthI Asana sthira ane sukhada thAya che. 46 noMdha-(1) tene mATe yogAbhyAsI vyakti vaijJAninazo = pahelAM vastra, tenI upara mRgachAla ane tenI upara kuzAsana vagereno prayoga kare che. have - te ja sthiratA ane sukhanI prAptine mATe upAya kahe che. prayatnazaithilyAnantasamApattibhyAm // 47 // sUtrArtha - samasta pUrva sUtranI ahIM anuvRtti AvI rahI che. prayatnazathilya = zArIrika ceSTAone zithila karavI ane mananta = asImita sarvavyApI paramAtmAmAM saETVtti = tAdAbhya karavAthI athavA manane anaMta paramAtmAmAM sthira karavAthI Asana sthira = nizcala ane sukhada thAya che. bhApya anuvAda - "mavati kriyA sUtrArtha vAkayamAM joDavI joIe prayatnoparaHI[ = zArIrika ceSTAone rokavAthI Asana siddha thAya che ane tenAthI mAnava zarIranuM kaMpana vagere paNa nathI thatuM (vyAsabhApyamAM va zabda vikalpa arthaka nathI paraMtu samuccaya arthaka che.) ane mananta = asImita sarvavyApaka paramezvaramAM mananI sthiti karavAthI Asana sampana = siddha thAya che. bhAvArtha - ahIM Asana siddhinA upAya batAvatAM sUtrakAre tenA prayatnazaithilya tathA anaMta samApatti evA be bheda kahyA che - . ahIM prayatnazaithilyathI sUtrakArano abhiprAya bAhya ceSTAo rokavAno tathA zarIrane dhAraNa karavAnA prayatna vizeSamAM paNa DhIla karavAno che. yogI jayAre koIpaNa AsanamAM bese che, tyAre ghaNI vakhata besavAthI zarIramAM akaDATa athavA kaMpana vagere thavA lAge che, jenAthI yoga karavAmAM bAdhA paDe che. ane anaMta samApatti=sarvavyApaka paramezvaramAM manane lagAvavuM paNa Asana siddhimAM aparihArya che. A mana sAntA ekadezI vastumAM sadA sthira nathI rahI zakatuM. anaMta (paramAtmA)nI sAthe tAdAbhya thavAthI ja Asana siddhi tathA dehamAM sthiratA AvI zake che. A prayatna zaithilya ane anaMta samApatti vinA yogAbhyAsIne japa-upAsanAmAM paNa bAdhAo AvI jAya che. zArIrika svAbhAvika ceSTAonuM nAma prayatna che. temAM zithilatA na karavAthI zarIramAM kheMcANa thavAthI akkaDapaNuM athavA kaMpana vagere thavAthI yoga-sAdhanAmAM bAdhA thAya che. ane yogI lAMbA vakhata sudhI yogAbhyAsamAM besI nathI zakato. mATe zarIramAM mRdutA rAkhavAne mATe prayatna zaithilya karavuM jarUrI che, ane anaMta samApattithI abhiprAya sarvavyApaka paramezvara sAthe tAdAbhya karavAno arthAt IzvarIya sAdhana pAda 217 For Private and Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNonuM ciMtana, tadanurUpa bhAvanA karavAmAM manane lagAvavuM. anaMta paramezvaranA guNonI sImA na pAmavAthI mana temAM ja ramatuM rahe che. jo evuM na karavAmAM Ave athavA koI sAnta padArthanuM ciMtana karavAmAM Ave, to sAntanI sImA pAmI javAthI mana sthira sadA rahI zakatuM nathI. kemake manano e svabhAva che ke te koI padArthamAM tyAM sudhI lAgI zake che, jayAM sudhI tenI sImA na jANI le. A baMne Asana-siddhinA mukhya upAyothI judA yukta AhAra vihAra vagere paNa, je pUrva sUtranA bhAvArthamAM kahyA che, e sAmAnya upAyo che. sUtrakAre yoganAM aMgono krama dhyAnamAM rAkhIne temanuM parigaNana ahIM nathI karyuM. kema ke e upAyo to yama niyamanI aMtargata ja AvI jAya che. sUtrakAre yama niyamonA anuSThAna pachIthI ja Asana'nuM sthAna gayuM che. 47 | noMdha - (1) A sUtramAM "anaMta' padano Azaya na samajIne vAcaspati mizra tathA vijJAnabhikSu ane paurANika matavALA TIkAkAroe ghaNo ja anartha karyo che. teo teno artha pRthvIne dhAraNa karanAro anaMta "zeSanAga" kare che, ke je potAnI anaMta pheNo para pRthvIne dhAraNa kare che. A temanI zAstravirUddha tathA yogavirUddha mithyA kalpanA ja che. je zAstramAM yogasAdhakane mATe lakhyuM che ke tenA tAvanA arthAt mono japa tathA tenA arthanI bhAvanA ja yogIe karavI joIe. athavA "zvaraprAdhAnA IzvaranI vizeSa bhakti tathA badhI ja kriyAone Izvarane arpaNa karavAthI samAdhi-siddhi thAya che. te ja prakAre "tatvatiSedhArthanetanvAkhyAna: tAjuM svarUpevasthAnam" vagere sUtromAM eka paramezvaramAM ja dhyAna lagAvI tenAja svarUpamAM sthira thavAnuM kahyuM che. to zuM te ja zAstramAM zeSanAgamAM mana lagAvavAnI vAta hoI zake kharI ? ane teno Asana sAthe saMbaMdha paNa zuM che? ane ATalI moTI vizALa pRthvIne zeSanAga dhAraNa paNa kevI rIte karI zake? zeSanAgano AdhAra zuM che? yathArthamAM ahIM brAnti thaI che. zeSa' e paramAtmAnuM nAma che, kema ke mahApralayamAM paNa te ja zeSa rahe che. te ja eka paramezvara badhA loka-lokAntarone dhAraNa karI rahyA che. rAdhAra pRthavIbhutA (yaju) A veda maMtra paNa enI puSTi kare che. tato dvandvAnabhighAta: // 48 // sUtrArtha - "(tato da%) jayAre Asana daDha thAya che, tyAre upAsanA karavAmAM kazo ja parizrama karavo paDato nathI ane na to ThaMDI, garamI adhika bAdhA kare che." (R. bhU. upAsanA) bhASya anuvAda - yogasAdhaka Anana = Asana siddhinA kAraNe ThaMDI garamI (Adi zabdathI bhUkha tarasa Adi) Adi dvandrothI mamapUta = pIDita nathI thato. bhAvArtha - A sUtramAM AsananI siddhinuM phaLa batAvavAmAM AvyuM che, ke yogAbhyAsI puruSa Asana siddhi thavAthI ThaMDI-garamI, bhUkha-tarasa vagere DaMkothI duHkhI nathI thato. 218 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahIM Asana jayano abhiprAya e che ke AsananI sthiratA thavAthI yogImAM eTalI sahanazIlatA AvI jAya che ke paryApta ThaMDI-garamI paDatI hoya athavA bhUkha-tarasa lAgI hoya to paNa yogI tene sahana karavAnA kAraNe duHkhI nathI thato. e 48 | have - prANAyAmanuM svarUpa tasminsatizvAsaprazvAsayorgativicchedaH prANAyAmaH // 49 // sUtrArtha-"(tamina ta.) je vAyu bahArathI aMdara Ave che, tene zvAsa ane je aMdarathI bahAra Ave che, tene prazvAsa kahe che, te baMnenAM AvavA javAnuM vicArathI roko, nAkane hAthathI kadIpaNa na pakaDavuM, paraMtu jJAnathI ja temane rokavo, tene prANAyAma kahe che." (R.bhU. upAsanA) bhApya anuvAda-timiti) te upara jaNAvelI Asana siddhi thatAM (zvAsapravI) bAhya vAyunuM nAma = nAsikA dvArA aMdara levo 'zvAsa" che. ane IMzyastha = aMdara udara (peTa)mAM rahelA vAyune nAkanA chidrothI bahAra kADhavo prazvAsa che. vicche) te bane (zvAsa tathA prazvAsa) tivicchedra = gatino abhAva =rokavo prANAyAma kahevAya che. bhAvArtha-ahIM yoganAM traNa aMgonuMyama, niyama, AsananuM kathana karyA pachI krama pramANe prANAyAmanuM kathana karavAmAM AvyuM che. prANAyAmano abhyAsa karavA mATe joke pUrvavartI traNeya aMgonuM anuSThAna ghaNuM ja jarUrI che, tema chatAM prANAyAmane mATe Asana siddhinI bAbata vizeSa prayojanane mATe "brAhmaNa-vasiSTha nyAyathI kahI che. Asana siddhi vinA prANAyAma suvidhApUrvaka karavo saMbhava nathI. athavA A vAtane A pramANe samajavI joIe ke nyAya darzanamAM pratyakSanA lakSaNamAM IDhiyArtha saMnikarmane kAraNa mAnyuM che. (Idriyano padArthanI sAthe saMbaMdha) . jo ke AtmA tathA mana paNa temAM kAraNa hoya che, tema chatAM temanuM kathana nyAyadarzananA sUtramAM nathI karyuM. kemake pratyakSa vagere badhAM ja pramANomAM AtmA tathA mananuM paNa saMnikarSa rahe che. paraMtu pratyakSamAM IdriyArtha saMnikarpane viziSTa kAraNa mAnIne ja nirdeza karavAmAM Avyo che. e ja pramANe yama-niyamonAM anuSThAna to yoganAM badhAM ja aMgomAM jarUrI che. paraMtu prANAyAma karavAmAM AsananI vizeSa apekSA hovAthI sUtrakAre tAmati kahIne Asana para vizeSa baLa ApyuM che. A sUtramAM prANAyAmanuM sAmAnya lakSaNa kahevAmAM AvyuM che. temanA bhedonuM kathana AgaLanAM be sUtro (2/50-51)mAM karavAmAM Avaze. AsananI siddhi thatAM zvAsa-prazvAsanI gatine rokavI prANAyAma kahevAya che. e zvAsa-prazvAsa jIvanabhara niyamitarUpathI jo ke cAlatA rahe che, sUtI vakhate paNa temanuM kArya avaruddha (baMdha) nathI thatuM, paraMtu evA svAbhAvika prANanuM javuM-AvavuM prANAyAma nathI. prANAyAma tyAre thAya che ke jayAre zvAsa-prazvAsanI svAbhAvika gatine keTalAka vakhata mATe rokavAmAM Ave. prANane aMdara rokavo, bahAra rokavo, athavA vacce rokI rAkhavo vagere samasta prANono sAdhana pAda 219 For Private and Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyAma= vistAra hovAthI prANAyAma kahevAya che. sUtrakAre paNa (yo. 1/34)mAM prANane ulTInI jema bahAra kADhavo tathA aMdara dhAraNa karavo tene prANAyAma mAnyo che. sasalA noMdha - (1) brAhmaNa-vasiSTha nyAyano abhiprAya e che ke yajJa AdinA avasara para vidvAna brAhmaNonA viSayamAM koIke yajamAnane pUchayuM ke brAhmaNo AvyA ke nahIM ? tyAra pachI pharIvAra pUche che ke vasiSTha paNa AvyA che ke nahIM? ahIM jo ke vasiSTha paNa brAhmaNa ja che, tema chatAMya brAhmaNomAM viziSTha hovAthI bIjIvAra pUchyuM che. prANAyAmanA bheda sa tu bAhyAbhyantarastambhavRttirdezakAlasaMkhyAbhi: paridRSTo dIrghasUkSmaH // 50 // sUtrArtha-"ane e prANAyAma cAra prakArathI thAya che. (tuvAhya.) arthAt eka bAharano bAhya viSaya, bIjo Abhyantara viSaya, trIjo khaMbhavRtti ane cotho je bahAra aMdara rokavAthI thAya che." e cAra prANAyAma A prakArathI thAya che ke jayAre aMdarathI bahAra zvAsa nIkaLe tyAre tene bahAra ja rokI rAkhavo, tene pahelo (bAhya) prANAyAma kahe che. jayAre zvAsa bahArathI aMdara Ave tyAre tene jeTalo rokI zakAya teTalo aMdara ja rokI rAkhavo, tene bIjo (Abhyantara) prANAyAma kahe che. trIjo prANAyAma khaMbhavRtti che, ke na to prANane bahAra kADhe ke na to bahArathI aMdara levAmAM Ave, paraMtu jeTalo vakhata sukhathI rokI zakAya, tene jyAM hoya tyAM ne tevo ane tevo ekadama rokI devo. ane cotho prANAyAma e che jayAre zvAsa aMdarathI bahAra Ave tyAre bahAra ja thoDo thoDo rokavAmAM Ave ane jyAre bahArathI aMdara Ave tyAre tene paNa thoDo thoDo rokatA rahe tene bAhyAbhyattarApI kahe che ane e cAreyanuM anuSThAna eTalA mATe che ke jenAthI cita nirmaLa thaIne upAsanAmAM sthira rahe." ' ( bhU. upAsanAviSaya) eka 'bAhya viSaya" arthAta bahAra ja vadhAre rokavo bIjo "Abhyantara' arthAt aMdara jeTalo prANa rokI zakAya teTalo rokavo. trIjo "khaMbhavRtti' arthAt eka ja vAra jyAM hoya tyAM ja prANane yathAzakti rokavo. (sa. pra. trIjo samullAsa) bhASya-anuvAda - (vA) je prANAyAmamAM prazvAsa-pUrvaka = koThAnA vAyune bahAra kADhI atyamava gativiccheda=gatine rokavAnI hoya che, tene "bAhya prANAyAma' kahe che. (mAkhyatta6) je prANAyAmamAM zvAsa-pUrvaka bahAranA vAyune aMdara laIne gatino abhAva = rokavAno hoya che, te "Abhyattara prANAyAma" che. (rtamavRtti) trIjo prANAyAma khaMbhavRtti che, jemAM mAnava : = zvAsa tathA prazvAsa baMne gatione rokavAnI hoya che. e "gationo abhAva' eka sAthe prayatnathI karavAno hoya che. jema tataH - tapelA patthara para DhoLelu pANI badhI bAjuthI saMkucita thatuM jAya che, te ja rIte 220 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khaMbhavRtti prANAyAmamAM zvAsa-prazvAsa gationo eka sAthe abhAva thaI jAya che. (trayotheoN.) e traNeya prANAyAma dezathI pariy = parIkSita = anumita karavAmAM Ave che. (arthAtu jema jema sAdhakano abhyAsa vadhato jAya che tema tema te jue paNa che ke prANAyAmamAM keTalI pragati thaI che. dezagata pragatithI abhiprAya che. tenI viSayo seza:) A prANano AyAma = vistArano deza = sthAna ATaluM che.) arthAta nAsikAthI bahAra ane aMdara je sthAna che, temAM be cAra, cha ke ATha AMgaLa vagere dUra che. kALathI pariNa= anumita prANAyAmathI abhiprAya kSaNonI cattA = mApano nizcaya = sImA nizcayathI che ke prANAyAma ATalI kSaNo sudhI karyo athavA pahelAM karatAM have vadhAre kSaNo sudhI prANa rokI rAkhyo che. ane saMkhyAothI parada = anumita prANAyAma ATalA mApavALA zvAsa-prazvAsothI prathama uddhAtu, te nigRhIta karelo, ATalA zvAsa-prazvAsothI bIjo udghAta, Aja prakAre ATalA zvAsa-prazvAsathI trIjo uddAta thAya che. A ja prakAre mRdu, te ja prakAre madhyama ane te ja rIte tIvra, e prANAyAmanI saMkhyA paridaSTa stara thaI jAya che. arthAt prANAyAmanA pahelA starane mUdu, bIjA starane madhya ane trIjA starane tIvra kahe che. A prakAre e prANAyAmano abhyAsa karatAM karatAM sAdhakano prANa dIrgha= lAMbo tathA sUkSma halko thaI jAya che. cothA prANAyAmanI vidhi AgaLanA sUtramAM daSTa che. bhAvArtha - pUrva sUtramAM prANAyAmanuM svarUpa batAvIne A sUtramAM prANAyAmanA traNa bhedonuM varNana karavAmAM AvyuM che. arthAt bAhya vRtti, AbhyantaravRtti tathA khaMbhavRtti. dUddhAnta zrayanA parva pratyekasava A vyAkaraNanA niyamathI vRtti zabdano prayoga traNeya prANAyAmo sAthe abhISTa che. sAdhakano prANAyAma karavAno jema jema abhyAsa vadhato jAya che, tema tema deza, kALa, tathA saMkhyAothI mApela prANa dIrgha = lAMbo tathA sUkSma = halako thaI jAya che. dIrghathI abhiprAya dezanI daSTithI tathA kALanI daSTithI paNa che. kALanI daSTi= lAMbA vakhata sudhI prANane rokavo che. ane dezanI daSTino Azaya dUra sthAna sudhI javAno che. tenI parIkSA A pramANe karavI joIe. rU athavA bIjI koI halkI vastu nAsikA sAme rAkhIne zvAsanA sparzathI hAlavA athavA ahIM tahIM thavAthI dUra najIkano bodha thAya che. lAMbAkALanA abhyAsathI dUrastha halakI vastune zvAsa sparza thaI zake che. A ja prakAre AtyaMtara vRttinA prANAyAmamAM dIrghatvano bodha thAya che. abhyAsI vyakti aMdara gayelA prANane nIce paga sudhI tathA upara mastiSka (mAthA) sudhI pahoMcADI zake che. sUkSmano abhiprAya halkAthI che. abhyAsI vyaktino zvAsa dhvanitIna temaja kIDI jevA sparzavALo thaI jAya che. ane teno AghAta aMdara sUkSmatatuomAM paNa nukazAnakAraka nathI thato. nahIMtara tIvra prANanA AghAtathI aneka prakAranA roga saMbhava che athavA sAdhana pAda 221 For Private and Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkSmataMtu, prANa-AghAtathI potAnuM kArya karavAnuM choDI de che. jenAthI smRtibhraMza thavuM vagere doSa utpanna thaI jAya che. prANAyAmano prathama abhyAsa kayA prANAyAmathI karavo joIe? teno nirdeza sUtrakAre prathama bAhya" zabda ApIne karyo che. yogAbhyAsIe pahelAM bAhya prANAyAmano abhyAsa karavo joIe. tyAra pachI AtyaMtara vagere prANAyAmano abhyAsa karavo joIe. sAdhake pahelAM tIvra vamana (ulTI)nI jema prANa-vAyune bahAra kADhIne tyAMja yathAzakti rokavAno abhyAsa karavo joIe ane prANanirodha dazAmAM praNavajapa athavA gaumU muva: sva: ..... ityAdi prANAyAma maMtrano japa karatA rahevuM joIe. bAhya abhyAsa pachI bIjA prANAyAmano abhyAsa pahelAM thoDI mAtrAthI zarU karavo joIe. pachIthI dhIre dhIre vadhAratA javuM joIe. maharSi dayAnaMde sAmAnya sAdhaka mATe traNa prANAyAmathI zarU karIne ekavIsa prANAyAma sudhI karavAnuM lakhyuM che. sUtrakAre paNa dezadaSTa, kALadara tathA saMkhyAdaSTa kahIne enI ja tarapha saMketa karyo che ke sAdhaka tenA dvArA prANanA vistAranuM dhIredhIre parIkSaNa karato rahe. deza-daSTano pahelAM nirdeza karI dIdho che. halakA padArtha "rU' vagerethI bAhya dezano tathA AtyaMtara dezano paganA taLiyAthI mAthA sudhI prANavAyu pahoMcavAno abhyAsa karI zakAya che. A prakAre bAhya tathA Abhyantara prANAyAmamAM dezadaSTa parIkSaNa saMbhava che. paraMtu staMbhavRttimAM nahIM kema ke temAM prANavAyune na to aMdara levAmAM Ave che ke na to bahAra pheMkavAmAM Ave che. kALadaSTa parIkSaNa traNeya rItanA prANAyAmomAM saMbhava che. pahelAM sAdhaka e dhyAna rAkhe ke keTalI kSaNo sudhI prANavAyune rokI zake che. pachI dhIre-dhIre kSaNonA mApane sAmarthya anusAra vadhArato rahe ane pachI saMkhyAdaSTa parIkSaNa paNa traNeya prANAyAmomAM saMbhava che. je pramANe upara batAvyuM che ke traNa prANAyAmathI zarUAta karI, ekavIsa prANAyAma sudhI abhyAsa karavo. A eka sAmAnya niyama che. vyAsa bhASyamAM A prakriyAne prathama udghAta, dvitIya udyAta tathA tRtIya uddAta bhedathI prakaTa karI che. udghAtanuM mApa (parimANa) pahelAM batAvavAmAM AvyuM che, A ja prANAyAmanA prathama starane mRdu, unnata thatAM madhyama ane atizaya unnata thatAM tIvra stara kahevAmAM Ave che. je 50 che noMdha - (1) "uddhAta" zabda prANAyAma viSayamAM paribhASita che. svastha puruSane ekavAra zvAsa-prazvAsa levAmAM je samaya (vakhata) lAge che, tene "mAtrA' kahe che. evI "12 mAtrAo" no pahelo uddAta thAya che. "24 mAtrAono bIjo ughAta thAya che ane "36 mAtrAono trIjo uddAta thAya che. sAdhaka A prakAranA prANanA AyAmane vadhArato sAmAnya 12 mAtrAomAM pragati karIne zvAsa-prazvAsanI gati 24 mAtrA karI le che. ane pachI abhyAsa karatAM karatAM 36 mAtrAnA trIjA stara para pahoMcI jAya che. (3Ita: - vazIto nigRhIta :) 222 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAhyAbhyantaraviSayAkSepI caturtha: // 51 // sUtrArtha - (vAhyAkhyataviSaya levI.) bAhya ane Abhyantara prANAyAmonA viSayane dUra phekanAro (atikramaNa karanAro) cotho prANAyAma hoya che. maharSi dayAnaMdakata vyAkhyA - "ane cotho prANAyAma e che ke jayAre zvAsa aMdarathI bahAra Ave, tyAre bahAra ja thoDo thoDo rokatA rahevuM ane jayAre bahArathI aMdara Ave tyAre tene aMdara ja thoDo thoDo rokatA rahevuM to te "bAhyAbhyantarAkSepI' kahe che. (R.P. upAsanA) "cotho 'bAhyAbhyantarAkSepI' arthAt jayAre prANa aMdarathI bahAra nIkaLavA lAge, tyAre tenAthI viruddha tene na nIkaLavA devA mATe bahArathI aMdara le. ane jayAre bahArathI aMdara AvavA lAge, tyAre aMdarathI bahAranI tarapha prANane dhakko ApIne rokatA jAo." | (sa. pra. trIjo samullAsa) bhANa anuvAda-deza, kALa, saMkhyAothI paritRSTa = parIkSita je "bAhyavipaya" nAmanA prANAyAmanuM kSipta = vAraMvAra dhakko daIne atikrAnta thavuM ane te ja rIte "Abhyantara vipaya' nAmanA prANAyAmane deza AdithI parijha = parIkSita thavA para je makSipta = vAraMvAra dhakko daIne atikramaNa karavuM te bAhya ane Abhyantara baMne prakAre makSipta = atikrAnta prANa dIrdha ane sUkSma thaI jAya che. tapUrva = bAhya-Abhyattara prANAyAmapUrvaka arthAt temano pUrNa abhyAsa thavAthI pUminayAt = prANAyAmanI avasthAvizepa para vijaya karavAthI kramathI jyAre upayo: = pUrvokta baMne prANAyAmonI gatino abhAva = nirodha thaI jAya che tyAre A cotho prANAyAma thAya che. dritIya tathA caturtha prANAyAmomAM aMtara) tRtIyastu viSayanoto.) [jo ke trIjA ane cothA baMne prANAyAmamAM prANanI baMne gationo abhAva hoya che, paraMtu baMnemAM bheda che.bAhya-Abhyantara prANAyAmonA vipayanuM dhyAna na rAkhatAM je ekadama gatino abhAva koI pUrvAbhyAsa sivAya (acAnaka) karavAmAM Ave che, ane deza, kALa, saMkhyAothI riSTa = parIkSita thaIne dIrgha tathA sUkSma thaI jAya che, te to tRtIya = staMbhavRtti prANAyAma hoya che. AthI viparIta zvAsa-prazvAsanA viSayavidhAraVT = pahelAMthI ja deza, kALa, saMkhyAothI avadhAraNa = parIkSaNa thavAthI jUnanA = avasthAvizeSone pAra karIne mayakSe pUrva: = baMne bAhya tathA Abhyantara prANAyAmonA atikramaNapUrvaka je zvAsa-prazvAsanI gatino abhAva thAya che, te cotho prANAyAma che. A tRtIya prANAyAmathI cothA prANAyAmanI vizeSatA bhAvArtha-maharSi-dayAnaMde trIjA tathA cothA prANAyAmamAM A prakAre bheda prakaTa karyo che. (3) khaMbhavRtti-"na to prANane bahAra kADhavAmAM Ave ke na to bahArathI aMdara levAmAM sAdhana pAda 223 For Private and Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ave, paraMtu jeTalA vakhata sukhathI rokI zakAya, tene jayAM hoya tyAM ne tevo ane tevo ekadama rokI devo." ( bhU. upAsanA) (4) bAhyAbhyAntarApI - jayAre prANa aMdarathI bahAra nIkaLavA lAge tyAre tenAthI viruddha tene na nIkaLavA devA mATe bahArathI aMdarale. ane jayAre bahArathI aMdara AvavA lAge tyAre aMdarathI bahAranI tarapha prANane dhakko mArIne rokatA jAva" (sa.pra. trIjo samulalAsa) upara jaNAvelA bheda maharSie vyAsa-bhAkhanA AzrayathI ja lakhyA che. kema ke vyAsa-bhAkhamAM cothA prANAyAmane "bhUmikaya' kahIne ucca starano batAvyo che. ane ApUrvaka lim dhAtuno prayoga nivRtti arthamAM thAya che. paraMtu ahIM vyAsa-bhASyamAM teno atikrAnta artha vadhAre saMgata thAya che. jenAthI A prANAyAmanA ucca staranI ja puSTi thAya che. A baMne prANAyAmomAM evo bheda vyAsa bhASyamAM mAnyo che ke khaMbhavRttimAM bAhya tathA Abhyantara vRttinA prANAyAmonA vyApAranuM dhyAna nathI rAkhavAmAM AvatuM. paraMtu cothA prANAyAmamAM bAhya tathA Abhyantara prANAyAmono vyApAra pahelethI ja nizcita tathA parIkSita hoya che. ane ucca staramAM pahoMcIne 3mayAkSepapUrva: = baMne prANAyAmanI nivRtti athavA atikramaNa karavAmAM Ave che. arthAt aMdara prANa rokI rAkhyo hoya ane te bahAra nIkaLavA Icchato hoya, tenAthI virUddha bahArathI aMdara dhakko Apavo tathA bahAra nIkaLavA na devo e cotho prANAyAma che. e ja prakAre prANane bahAra rokI rAkhyo che, aMdara javA Icche che, tyAre tenAthI virUddha aMdarathI bahAra dhakko Apavo tathA aMdara na javA devo cotho prANAyAma che. A ja bhedane vyAsabhAmAM "sadAraW: 'kahIne paNa spaSTa karavAmAM Avela che. trIjo prANAyAma ekadama zarU karavAmAM Ave che. paraMtu cotho ekadama nahIM. pahelAM bAhya athavA Abhyattara prANAyAmanI prakriyA cAlI rahI hoya, pachI temanuM atikramaNa (nivRtti) karIne baMne prANavAyuone rokavA cotho prANAyAma che. 51 nodha - (1) A cothA prANAyAmanuM sUtrakAre sArthaka "bAhyAbhyantaraviSayApI' nAmakaraNa karyuM che. kema ke emAM bAhya tathA Abhyatnara viSayano pUrNAbhyAsa thavAthI atikramaNa (nivRtti) karavAmAM Ave che. prANAyAmanA lAbha - ta: kSayane prANAvirAma / 1ra / sUtrArtha-(tata) pUrvokta prANAyAmonAniraMtara abhyAsathI (prazAvaUQvivekajJAnane DhAMkanAruM avidyAjanya karbhAzaya (kSaya) kSINa kramazaH durbaLa zithila asamartha thaI jAya che. maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA- "ane e cAreyanuM anuSThAna eTalA mATe che ke jenAthI citta nirmaLa thaIne upAsanAmAM sthira rahe." 224 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A prakAre prANAyAmapUrvaka upAsanA karavAthI AtmAnA jJAnane DhAMkanAruM AvaraNa je ajJAna che te roja roja nAza thatuM jAya che. ane jJAnano prakAza dhIre dhIre vadhato rahe che. (% bhU. upAsanA) Ama ekabIjAthI virUddha kriyA karavAmAM Ave to baMnenI gati rokAI jaIne prANa potAnA vazamAM thavAthI mana tathA Idriyo paNa svAdhIna thAya che. baLa, puruSArtha vadhIne buddhi tIvra sUkSmarUpa thaI jAya che ke je ghaNA ja kaThina ane sUkSma viSayane paNa jaldI grahaNa kare che. tenAthI manuSya zarIramAM vIryavRddhine prApta thaIne sthira, baLa, parAkrama, jitendriyatA, badhA zAstrone thoDA ja vakhatamAM samajIne upasthita karI leze. strI paNa A prakAre yogAbhyAsa kare." (sa.pra.trIjo samulAsa) jayAre manuSya prANAyAma kare che, tyAre pratikSaNa uttarottara kALamAM azuddhino nAza ane jJAnano prakAza thato jAya che. jyAM sudhI mukti na thAya tyAM sudhI tenA AtmAnuM jJAna barAbara vadhatuM jAya che." | (sa.pra. trIjo samullAsa) bhApya anuvAda - pUrva sUtromAM kahelA prANAyAmono abhyAsa karatAM karatAM A yogAbhyAsI yogInA vivekajJAnane DhAMkanArA karmonA saMskAra tathA karmAzayanA kAraNa avidyA Adi lezo kSINa thaI jAya che. je karmamUlaka klezo ne bIjA AcAryo ema kahe che ke "te ja karma (karmamUlaka leza) mahAporama= rAga AdithI pUrNa rUdranAni= potAnI mAyAjALathI sarvatra prakAzAtmaka cittavRttine DhAMkIne mArya= akartavyomAM lagAve che." te ja prakAzane DhAMkanArA A yogIno karmamUlaka jozasaMsAra = AvAgamananA cakramAM bAMdhanAro che. te prANAyAmanA abhyAsathI durjana = kSINaprAya thaI jAya che. ane uttarottara pratikSaNa kSINa thato jAya che. evuM kahyuM paNa che ke "prANAyAmathI vadhIne koI bIjAM tapa nathI. prANAyAmathI cittanA doSonI nivRtti thAya che ane jJAnanI dIpti (prakAza) thAya che. bhAvArtha-A sUtramAM prANAyAma karavAnA phaLanuM kathana karavAmAM AvyuM che. prANAyAmano niraMtara abhyAsa karavAthI vivekajJAnane DhAMkanAruM AvaraNa-cittamAM rahelA azubha saMskArarUpa parado kSINa thaI jAya che. A ja azuddhinA kAraNe jIvAtmA saMsArika baMdhanomAM baMdhAyelo rahe che ane vivekajJAna=(jaDa cetanano bheda) nathI thavA thatuM. prANAyAmathI A azuddhino nAza kevI rIte thAya che. tenuM spaSTIkaraNa udAharaNa ApIne manusmRtimAM batAvavAmAM AvyuM che, jenAthI prANAyAmanuM phaLa ghaNuM ja spaSTa thaI jAya che. maharSi manue lakhyuM che - (ka) daste dhyAyamAnAnA thAtunAM kathA mana : .. takriyA dyanta ToSa : prastha nipradAtA (manu. 671). "jema agnimAM tapAvavAthI sonuM vagere dhAtuonA melano nAza thaIne zuddha thAya che, te ja rIte prANAyAma karIne mana Adi IdriyonA doSo kSINa thaIne nirmaLa thaI jAya che." (sa.pra. trIjo samullAsa) sAdhana pAda 225 For Private and Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (kha) prATyAmAM vRddhi trayofpa vidhivata : | vyAtiprAveryuktA virya para tapa: || (manu. 6/70) arthAt je brAhmaNatravedono vidvAna, brahmajJAnano Icchuka che, tene mATe yathAvidhi oMkAra upAsanA tathA mahAvyAhutinA japanI sAthe karelA ochAmAM ochAM traNa prANAyAma paNa parama tapa kahevAya che. A prakAre yogAbhyAsI mATe prANAyAma karavAnuM vizeSa mahattva che. kema ke tenAthI yoga mArganA carama lakSya =vivekakhyAtinI prAptimAM mana vagere IdriyonA doSo kSINa thavAthI atyadhika sahAyatA maLe che. | para che have - ane prANAyAmathI zA lAbha thAya che ? - HIRI[ 2 yogyatA manasa: karU I sutrArtha - "te abhyAsathI e paNa phaLa thAya che ke vizva dhArA) paramezvaranI vacamAM mana tathA AtmAnI dhAraNA thavAthI (karavAthI) mokSaparvata upAsanA yoga ane jJAnanI yogyatA vadhatI jAya che, tathA tenAthI vyavahAra tathA paramArthano viveka paNa barAbara vadhato rahe che." (R. bhU. upAsanA) bhApya anuvAdaprANAyAmano abhyAsa karavAthI ja dhAraNA karavAmAM arthAta paramezvaramAM mananI dhAraNA thavAthI mananI yogyatA vadhI jAya che. emAM pracchana-vidhA2UTTkhyAma prANa' (yo. 134) sUtra paNa pramANa che. bhAvArtha - prANAyAma karavAno pUrvokta lAbha cittamAM rahelI azuddhino nAza to thAya ja che, ane bIjo lAbha e che ke manane ekAgra karavAmAM paNa pUratI sahAyatA maLe che. dhAraNAnuM lakSaNa (yo. 3/1) sUtramAM e kahela che ke cittane zarIranA koIpaNa sthAnamAM bAMdhI devuM=lagAvI devuM ja dhAraNA che. ane prANAyAma karavAthI dhAraNA karavAmAM mananI yogyatA-kSamatA thaI jAya che. eTalA mATe yoganAM dhAraNA Adi aMtaraMga aMgonuM anuSThAna karavAmAM prANAyAma mukhya AdhAra che. te pa3 have - pratyAhAra kone kahe che? tenuM svarUpa batAve chesvvissyaasNpryoge cittasvarUpAnukAra ivendriyANAM pratyakSara: 14 sutrArtha - (kriyA[[Y) netra Adi Idriyono (vivAraMvo) pAta potAnA viSayothI saMbaMdha na thatAM (cittasvarUpAnuIR va) je mananA svarUpane anurUpa (javuM) thaI javuM, te (pratyAhAra:) pratyAhAra nAmanuM yoganuM aMga che. maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA -"viviSaya..) pratyAhAra enuM nAma che ke jayAre puruSa potAnA manane jItI le che. tyAre Idriyone jItavAnuM potAnI jAte thaI jAya che. kema ke mana ja Idriyone calAvanAruM hoya che." (% . upAsanA) 226 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda - (Idriyono) pota-potAnA viSayo (rUpa, rasa vagere)no HI= saMnikarpa (saMbaMdha) na thatAM rahetAM) jANe ke cittavRttine anurUpa ja Idriyo thaI jAya che, eTalA mATe cittano nirodha thatAM cittanI jema Idriyo paNa niruddha thaI jAya che. vinayava7= cittanirodhathI koI eka IdriyanA jayenI samAna (bIjI Idriyone jItavAne mATe) bIjA upAyanI jarUra nathI hotI. jema madhu=madhano saMgraha karanArI madhamAkhIo madhurana+= madha banAvanArA rAjAnI sAthe uDatAM uDe che ane besatAM te rAjAnI sAthe besI jAya che. te ja rIte Idriyo cittanA nirodha thatAM (bAhya-viSayothI vimukha thaI jatAM) niruddha thaI jAya che, e ja "pratyAhAra' nAmanuM yoganuM aMga che. bhAvArtha-yoganAM aMgomAM prANAyAmanuM kathana karIne krama prApta pratyAhAranuM svarUpa ahIM batAvyuM che. "pratyAhAra" zabdano artha che. vipayothI vimukha thavuM= viSayothI judA thavuM. emAM Idriyo bAhya viSayothI vimukha thaIne aMtarmukhI thaI jAya che. mAdapUrvaka gaMdhAtu madirakha= AkRSTa karavAnA arthamAM prayukta thAya che. prati upasarge tenAthI viruddha artha (vimukha thavuM) ne prakAzita karyo che. pUrvasUtramAM prANAyAma karavAthI mananI zuddhi tathA ekAgratAnuM kathana karavAmAM AvyuM che. mananA ekAgra thavAthI Idriyo paNa mananuM anusaraNa karavAthI ekAgra thaI jAya che. A viSayamAM pahelAM e jANavuM ghaNuM jarUrI che ke bAhya netra vagere Idriyo mananA saMparka vinA viSayonuM grahaNa nathI karI zakatI. eTalA mATe jayAre ApaNuM dhyAna bIje hoya che, tyAre ApaNe dekhatA hoIe chIe chatAM paNa nathI dekhatA ane sAMbhaLatA hovA chatAM paNa nathI sAMbhaLI zakatA. jayAre mana zuddha tathA ekAgra thaIne Atma ciMtanamAM lAgI jAya che, tyAre e bIjI netra vagere Idriyo viSayothI saMbaddha hovA chatAM paNa tenuM jJAna nathI karAvI zakatI. A ja vAtane sUtrakAre kahI che ke viviSayA.) Idriyo potAnA viSayothI asaMbaddha thaIne cittanuM anusaraNa evI ja rIte karavA lAge che ke jema madhamAkhIo potAnI rANI madhamAkhInuM anusaraNa kare che. rAjA manano nirodha thavAthI Idriyono paNa virodha thaI jAya che. yoganI A sthiti ne ja "pratyAhAra' nAmathI kahI che. 54 che pratyAhAranuM phaLa - tata: paranA va kriyA IF I vava sutrArtha -" (tata ) tyAre te manuSya jitendriya thaIne jayAM potAnA manane lagAvavA athavA calAvavA Icche, temAM ja lagAvI athavA calAvI zake che ane pachI tene jJAna thaI javAthI sadA satyamAM prIti thaI jAya che ane asatyamAM kadIpaNa nahIM." (R.bhU. upAsanA) (tA) pratyAhAranI sthiti pachI (kriyA) IdriyonI (paramAvatA) sarvotkRSTa svAdhInatA (jitendriyatA) thaI jAya che. sAdhana pAda 2 27 For Private and Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda-paramAvazyatA-svAdhInatA IdriyajayanA viSayamAM keTalAka loko evuM mAne che ke IdriyonI zabda, sparza, rUpa, rasa tathA gaMdha viSayomAM vyasana Asakti na thavI=na phasAvuM e ja Idriyajaya che. (vyasana zuM che? tenI vyAkhyA karIe chIe) vitarthasana Asakti ja vyasana che. kema ke vyatyena zreya ti= kema ke prANIone e vyasana zreyasa=kalyANa mArgathI dUra karI de che. ane je viruddha zAsone anukULa pratipatti = viSayono bhoga karavo che te cA= ucita che. bIjA loko evuM mAne che ke svecchAthI (bhogone vazIbhUta thaIne nahIM) IdriyonA zabda vagere viSayonI sAthe prayoga= saMparka karavo Idriyajaya che = paramAvazyatA che. ane keTalAka evuM mAne che ke viSayo pratye rAga ane dveSathI rahita thaIne zabda Adi viSayonuM purava = harSa, Tuva = viSAdathI pRthapha thaIne anubhava karavo Idriyajaya che. ane jaigIpa nAmanA munino mata e che ke - cittanI ekAgratA thavAnA kAraNe zabda Adi viSayomAM mAtAttiva= pravRttinuM na thavuM ja= paramA vazyatA che ane IdriyavazyatAnA bIjA upara batAvelA prakAromAM badhAthI zreSTha e che ke cittano nirodha thatAM Idriyo paNa niruddha thaI jAya che. tenAthI yogI loko bIjI IdriyonAjayanI samAna alagathI karavAmAM AvelA bIjA upAyonI apekSA AvazyakatA anubhava nathI karatA. (e ja pratyAhAra kRta IdriyajayanA upAyanI viziSTatA che.). bhAvArtha - A sUtramAM pratyAhAra aMganuM phaLa batAvavAmAM AvyuM che. A stara para pahoMcatAM Idriyo pUrNarUpevazamAM thaI jAya che. pachI bIjA koI upAyanI Idriyajaya karavA mATe AvazyakatA nathI rahetI. vyAsa bhASyamAM judA judA AcAryonI IdriyajayanI paribhASAo ApavAmAM AvI che. jema ke temanA matamAM (1) zabda Adi viSayomAM na phasAvuM (2) svecchAthI bhoga karavo, Asakta thaIne nahIM, (3) rAga-dveSano abhAva thatAM sukha-duHkhathI rahita thaIne zabda Adi viSayono anubhava karavo 'iMdriyajaya' che. (4) cittanI ekAgratA thatAM zabda Adi viSayomAM pravRtta na thavuM Idriyajaya' che. e badhAmAM aMtima pakSa ja sarvotkRSTa che. bAkInA apUrNa-Idriyajaya che, kema ke temAM bhogo pratye lAlasA banI ja rahe che. mATe mananA nirodhathI Idriyono nirodha thavo ja paramA vazyatA che. te papa bIjo sAdhanapAda samApta 228 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anubhumikA ) - jJAnezvara darzanAcArya yogadarzananA vibhUtipAdamAM vizeSa karIne siddhionuM prakaraNa che. siddhino artha che yogAbhyAsanA phaLasvarUpe maLatI upalabdhi. yogadarzanamAM aneka prakAranI siddhionuM varNana che. sAmAnya janatA A siddhionA saMbaMdhamAM jANavA utsuka rahe che ke A siddhionuM vAstavika svarUpa zuM che tathA zuM e prApta thaI zake che? jo ke A siddhiono viSaya pUratA saMzodhananI apekSA rAkhe che ane Ano aMtima nirNaya to e loko ja karI zake ke je enI prApti mATe lAMbA samaya sudhI puruSArtha ane abhyAsa kare. mokSaprAptimAM aneka siddhio bAdhaka ane anAvazyaka hovAne kAraNe amane tenI prApti mATe parizrama karavo ane samaya lagAvavo ThIka na lAgyuM. eTalA mATe dareka siddhino pratyakSapUrvaka aMtima nirNaya to ame nathI ApI zakatA, paraMtu maharSi dayAnaMda sarasvatIjI dvArA ullekhita satyAsatyanA nirNayanI pAMca kasoTIo ane potAnI vartamAnanI yogyatA, adhyayana, abhyAsa AdinA AdhAre ame yogasiddhionAM saMbaMdhamAM nIce lakhela vivaraNa prastuta karIe chIe. vidvAna loko A viSayamAM pakSapAtarahita banI vicAra kare. je kaMI amArI truTi hoya te amane avazya batAve. pramANothI je vAta satya siddha thaI jaze tenuM grahaNa ane je asatya siddha thaze teno parityAga karavA mATe ame sarvadA taiyAra rahIzuM. A yoga saMbaMdhI siddhione sthULarUpe ApaNe cAra zreNIomAM vibhakta karI zakIe chIe. (1) saMbhava koTi (3) parIkSA koTi (2) asaMbhava koTi (4) vikalpa koTi (1) saMbhava koTi :- je siddhio vidhipUrvaka anuSThAna karavAthI sAdhakane prApta thaI jAya che, te saMbhava koTimAM che. jema ke mana-IndriyonuM vazamAM AvI javuM, zArIrika ane mAnasika baLa-vizeSane prApta karavuM, mAna-apamAnane sahana karavAM, samAdhi lagAvavI, IzvarathI vizeSa jJAna, baLa, AnaMda, nirbhayatA Adi guNone prApta karavA ItyAdi. anubhUmikA 229 For Private and Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (2) asaMbhava koTi :- je siddhio koIpaNa prakAre koIpaNa vyaktine kayAreya prApta thaI zakatI nathI, te asaMbhava koTimAM che, jema ke sRSTinI racanA karavI, abajo-kharvo varSonuM AyuSya thavuM, Izvara samAna sarvajJa thavuM ItyAdi. parIkSA koTi :- je siddhionA viSayamAM, vinA parIkSA na to e kahI zakAya ke A saMbhava che, ane na to atyAra sudhInA jJAnAnusAra niSedha karI zakAya ke A tadana asaMbhava che, evI siddhio parIkSA koTimAM che. jema ke hajAro mAIla dUra rahela vastuone jANavI, pANI upara cAlavuM, pAchalA janmone jANavA ItyAdi. vikalpa koTi :- je siddhionI utpatti zarIramAM mAnavI to saMbhava nathI, paraMtu e siddhio yogInA citta (= mana)mAM to pedA thaI zake che. A sivAya keTalIka siddhionI vyAkhyA jo sRSTikramane anukULa karavAmAM Ave to saMbhava thaI zake che, ane jo sRSTikramathI viruddha karavAmAM Ave to e satya na mAnI zakAya, AvI siddhio vikalpa koTimAM che. jema ke bauddhika stara para AkAzamAM uDavuM to saMbhava che paraMtu sthULa zarIra sahita mAtra saMyamathI AkAzamAM uDavuM asaMbhava che. AdhyAtmika jagatamAM yoga saMbaMdhI je mAnyatAo AjakAla pracalita che, temAMthI keTalIkanI gaNanA ame ahIM karI rahyAM chIe - (1) yogI haratAM-pharatAM, khAtA-pItA tathA paropakAra Adi uttama kAryo karavAnA samaye divasabhara samAdhimAM rahI zake che. (saMbhava koTi) (ra) yogI IndriyonA rUpa, rasa Adi viSayonuM sevana karato, viSayomAM sukha nathI leto. mAtra jIvana-nirvAha mATe khAvuM-pIvuM Adi kAryo kare che. (saMbhava koTi) (3) yogI samasta prANIo pratye vairabhAvano tyAga karIne, pakSapAta rahita thaIne niHsvArtha bhAvanAthI badhAnAM kalyANa mATe kArya kare che. (saMbhava koTi) (4) yogI prakRtithI utpanna saMsAranA badhAM padArthone bauddhika stara para anitya jovAmAM samartha thAya che. (saMbhava koTi) (5) yogI potAnA manane evI ja rIte adhikArapUrvaka calAve che ke jema sarkasamAM sAyakala calAvavAvALo adhikArapUrvaka sAyakala calAve che. (saMbhava koTi) (6) yogI anna, pANI, zAka, phaLa, dUdha Adi khAdya padArthono prayoga karyA 230 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vinA ja, phakta vAyunuM sevana karato 15-20 varSa sudhI jIvita rahI zake che. (asaMbhava koTi) (7) yogI sthULa zarIrathI AkAzamAM pakSIonI jema uDI zake che. (asaMbhava koTi) (8) yogI hoDI vinA nadImAM pANI upara pagathI cAle che ane DUbato nathI. | (parIkSA koTi) (9) yogI saLagatA aMgArA upara khullA page lAMbA samaya (eka kalAka) sudhI ubho rahI zake che ane cAlI zake che, paraMtu enA paga dAjhatA nathI. (asaMbhava koTi) (10) yogI jamIna para ubho rahI AMgaLIthI candrane aDakI zake che. (asaMbhava koTi) (11) yogI jamInamAM, sthULa zarIrathI evI ja rIte DUbakI lagAve che, jema DUbakImAra pANImAM. (asaMbhava koTi) (12) pUrNa ahiMsaka yogI pratye samasta prANIono vairabhAva chUTI jAya che. (asaMbhava koTi) (13) samAdhi avasthAmAM yogInAM hAtha, paga, mAthuM Adi kApI nAMkhavA chatAM paNa tene duHkha nathI thatuM ane samAdhi lAgelI ja rahe che. (asaMbhava koTi) (14) yogI phaLa, phUla, miThAI, sonuM, cAMdI, ghaDiyALa, pena Adi Icchita vastuo upAdAna kAraNa vinA tAtkAlika banAvI de che. (asaMbhava koTi) (15) yogI potAnA sthULa zarIrane parvatanI jema bhAre, vizALa tathA vAyu samAna halakuM tAtkAlika banAvI le che. (asaMbhava koTi) (16) yogI adazya thaI jAya che ane sparza, gaMdha Adi guNothI paNa rahita thaI * jAya che. (parIkSA koTi) (17) yogI bIjAnA zarIramAM praveza karI zake che tathA potAnA zarIramAM pAcho AvI jIvita thaI jAya che. (asaMbhava koTi) (18) yogI aneka prakAranA zarIronuM nirmANa karI zake che ane eka sAthe e zarIrone dhAraNa karI temanAthI vibhinna kAryo karI zake che. (asaMbhava koTi) (19) yogI bhUta, bhaviSyanI badhI ja vAto jANI zake che. (asaMbhava koTi) (20) yogI dUra rahela vastu (bhAratamAM besI amerikAmAM rahela vastu)ne jANI zake (parIkSA koTi) anubhUmikA che. 231 For Private and Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (21) yogInI Ayu lAkho-karoDo varSonI thaI zake che. (asaMbhava koTi) " (rara) yogI dravyone badalI zake che, eTale ke agnine pANI, sApane lAkaDI, mANasane kabUtara banAvI zake che. (asaMbhava koTi) (23) yogI zaktipAta karI athavA mAthA upara hAtha rAkhI bIjAne samAdhi lagAvaDAvI Izvarano sAkSAtkAra karAvI de che. (asaMbhava koTi) (24) yogI paramAtmAnI jema sarvaza thaI jAya che, arthAt te badhuM ja jANI le che tathA potAnI IcchAnusAra navI sRSTi paNa banAvI zake che. (asaMbhava koTi) (25) yogI potAnA pAchalAM janmone jANI le che. (parIkSA koTi) badhA sajjano vizeSa karIne vidvAnonuM e kartavya bane che ke yoga-viSayaka nirAdhAra, mithyA, kalpita, tarka-pramANa viruddha mAnyatAonuM khaMDana tathA vAstavika mAnyatAonuM maMDana kare. kAraNa ke A ajJAna tathA svArthathI utpanna yoga-viSayaka kalpita mithyA vicArothI manuSya samAja aMdhavizvAsa tathA pAkhaMDanA UMDA aMdhakAramAM utarI gayo che ane jaI rahyo che. yoga saMbaMdhI khoTI dhAraNAone kAraNe Aje hajAro-lAkho vyaktionI zArIrika, mAnasika, Arthika zaktio vyarthamAM ja naSTa thaI rahI che. sAcA yogAbhyAsanA sthAne mithyA yogAbhyAsane apanAvI teo svAthya, sukha, zAMti, jJAna-vijJAna, baLa Adi na meLavatAM, tenAthI viparIta roga, duHkha, azAnti, ajJAna, nirbaLatA Adi doSone prApta thAya che. ane sAthe ja bhaNelo buddhijIvI varga tarka, yukti, pramANa, vijJAnanI saMgatithI rahita, kAlpanika vAtono yogAbhyAsamAM samAveza joI, yogAbhyAsa, samAdhi, IzvarasAkSAtkAra, mukti ItyAdi AdhyAtmika viSayono virodhI banI gayo che. jeno yogathI dUrano paNa saMbaMdha nathI, evA asaMbhava ane kaSTa-sAdhya kriyA-kalApo ane siddhione yoganAM aMgarUpamAM sAmela joI sAmAnya janatA ema mAnavA lAgI che ke yoga to amArA mATe asaMbhava che, ame sAMsArika loko AvA yogane apanAvI na zakIe. AvI yoga saMbaMdhI khoTI dhAraNAonA kAraNe satya yoga-vidyAno paNa lopa thaI gayo tathA thaI rahyo che. AthI A yoga saMbaMdhI khoTI dhAraNAonuM nirAkaraNa avazya ja karavuM joIe, jenAthI mAnava samAja uparokta hAniothI bace tathA vizuddha yoga-vidyAne apanAvI lAbha uThAvI zake. 232 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir moram | atha tRtIyo vibhuutipaadH|| have trIjo vibhUtipAda have - yamathI laIne pratyAhAra parvata yoganAM pAMca aMgo bahiraMga sAdhana pAchaLanA pAdamAM kahevAmAM AvyAM. have dhAraNAnuM svarUpa kathanIya che. dezabandhazcittasya dhAraNA // 1 // sUtrArtha-(kezavathI jayAre upAsanA yoganAM pUrvokta pAMceya aMgo siddha thaI jAya che, tyAra pachI tenuM chaThThuM aMga dhAraNA paNa yathAvat prApta thaI jAya che. dhAraNA tene kahe che ke manane caMcaLatAthI choDAvIne, nAbhi, hRdaya, mastaka, nAsikA athavA jIbhanA agrabhAga Adi dezo (sthAno)mAM sthira karIne kArano japa ane teno artha je paramezvara che, teno vicAra karavo." (. upAsanA) nAbhi, hRdaya, mUrdhajyoti arthAta netra, nAsikAnA agra, jIbhanA agra ItyAdi dezo (sthAna)nI vacce, cittane yogI dhAraNa kare. tathA bAhya viSaya jevo ke okAra athavA gAyatrI maMtra emAM citta lagAve. kema ke "tanapastAvanA (yo. 1/28) e sUtra che yoganuM. tene yogI japa arthAta cittathI vAraMvAra AvRtti kare ane teno artha je Izvara che tene hRdayamAM vicAre 'navara: praNava' (yo. 1/27) okArano vAcya Izvara che ane teno vAcaka okAra che bAhya viSayathI ene ja levo bIjo koI nahIM kema ke bIjuM pramANa kyAMya nathI". (dayAnaMda-zAstrArtha saMgraha) bhASya anuvAda-cittane nAbhicakra, hRdayapuMDarIka, mUrdhAjyoti, nAsikAnA agrabhAgamAM, jIbhanA agrabhAgamAM ItyAdi zArIrika pradezomAM athavA bAhya viSayamAM vRttimAtrathI bAMdhavuM = sthira karavuM dhAraNA' kahevAya che. bhAvArtha - AnA pahelAM sAdhanapAdamAM vyasthita cittavALAone mATe yoganA kriyAyoga, klezo, karma vipAkone duHkharUpa kahevuM, heya, he hetu, hAna ane hAnopAya rUpayoganA caturvyUhanuM daSya-drAnuM svarUpa tathA kaivalyanuM svarUpa batAvI tene prApta karavA mATe yogamAM yama, niyama, Asana, prANAyAma, tathA pratyAhAra e pAMca bahiraMgonuM svarUpa tema ja temanuM phaLa kathana kahevAmAM AvyuM che. mukhyarUpe yoganAM sAdhanonuM kathana hovAthI te pAda (prakaraNa)nuM nAma "sAdhana pAda' rAkhavAmAM AvyuM che. have A trIjA pAdamAM yogInA avaziSTa aMtaraMga dhAraNA Adi sAdhanonuM kathana karIne yogIne yoganAM aMgonA anuSThAnathI je vizeSa siddhi athavA aizvarya prApta thAya che, tene ja ahIM vibhUtinA nAmathI kathana karavAmAM AvyuM che, eTalA mATe A pAdanuM nAma "vibhUtipAda' rAkhavAmAM AvyuM che. vibhUtipAda 2 33 For Private and Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir joke dhAraNA vagere paNa yoganAM ja aMgo che, mATe badhAM ja yoganAM aMgonuM eka ja sAthe karavAnuM ja yogya hatuM tema chatAM A traNene vibhUtipAdamAM zA mATe rAkhavAmAM AvyAM che, evI zaMkA thavI vAcakone mATe svAbhAvika che. AnuM samAdhAna (yo. 37) sUtra tathA tenA bhAyamAM prApta thAya che. yama niyama vagere sAdhanonI apekSA yogasAdhanAmAM dhAraNA Adi traNa sAdhano aMtaraMga che. yama niyama Adi sAdhanone bahiraMga kema kahevAmAM AvyAM che? kema ke e aMgo, cittane, avidyA Adi lezonI zuddhi karavAthI yogane mATe upayogI banAvanArAM che, jenAthI cittanI vRtti ekAgra thaIne yogamAM lAgI zake. jema kheDUta bIja vAvatA pahelAM bhUmine kheDIne svaccha ane upajAu banAve che, te ja rIte bahiraMga sAdhanothI citta svaccha tathA sUkSma viSayone jANavAnuM sAmarthya prApta karI le che. mATe A dhAraNA Adi yoganAM sAkSAta mukhya sAdhano che ane yogAMgomAM paNa AThamuM aMga paNa samAdhi pahelAMnA aMgonuM phaLa hovAthI vibhUti che ane e vibhUtinI prAptimAM dhAraNA ane dhyAnano sAkSAt saMbaMdha che. mATe e traNeyane vibhUtipAdamAM rAkhavAmAM AvyAM che. vimarza - cittane zarIranA koIpaNa nAbhi cakra Adi aMga-vizepamAM vipayAntarathI haTAvIne bAMdhI devuM rokavuM athavA sthira karavAno abhyAsa karavo dhAraNA kahevAya che. paraMtu e dezabaMdha zarIranI aMdara ja thavo joIe, bahAra koIpaNa padArtha athavA sthAnamAM nahIM. A sUtranA vyAsa bhAyamAM vahevAvika lakhyuM che. teno ghaNAMkharAM vyAkhyAkAro zarIranI bahAra koIpaNa sthAna athavA padArthamAM cittane rokavAno artha kare che, paraMtu e artha ahIM saMgata nathI. maharSi dayAnaMde bAhyano artha praNava japa ane tadartha bhAvanA karavI lIdho che, je prakaraNane saMgata che. yogazAstramAM praNavajaMpanuM vidhAna karyuM che. dhAraNAno saMbaMdha dhyAna ane samAdhithI che. ane e traNeya yogAMga aMtaraMga che, e (37)mAM sUtrakAre svayaM mAnyuM che. aMtaraMga zabda A viSayamAM ghaNuM ja spaSTa karI rahyo che ke dhAraNA paNa aMtaraMga hovAthI zarIranI aMdara ja karavI joIe, bahAra nahI ane te artha vyAvahArika paNa nathI. kema ke jyAre Idriyo bAhya kArya karI rahI haze tyAre manano saMbaMdha paNa tyAM ja haze. ane mana bAhya sAnta padArthomAM kadI paNa baMdhAI nathI zakatuM. eTalA mATe aMdara ja praNava upAsanA dvArA tene rokI rAkhI zakAya che. ane jayAM dhAraNA karavAmAM Avaze, tyAM ja dhyAna lagAvavuM paDaze, e vAta sUtrakAre (32) sUtranA sUtra padathI spaSTa karI che. dhAraNA bahAra haze to dhyAna paNa bahAra haze. paraMtu bAhya dhyAnamAM pratyayaeNkatAnatA=cittavRttinI ekAgratA kadApi saMbhava nathI. eTalA mATe dhAraNA zarIrathI bahAra karavI sUtrakAra tathA bhAdhyakAra baMnenA AzayathI viruddha hovAthI asaMgata che. | 1 have - dhyAna kone kahe che? 234 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatra pratyayaikatAnatA dhyAnam // 2 // sUtrArtha - (tatra) dhAraNAnI pAchaLa te ja dezamAM dhyAna karavuM ane Azraya levA yogya je aMtaryAmI vyApaka paramezvara che, tenA prakAza ane AnaMdamAM pratyetInatA) atyaMta vicAra ane prema-bhaktinI sAthe A prakAre praveza karavo ke jemAM samudranI vacamAM nadI praveza kare che, e samaye Izvarane choDIne koIpaNa bIjA padArthanuM smaraNa na karavuM, paraMtu e ja aMtaryAmInA svarUpa ane jJAnamAM magna thaI javuM, dhyAnama) enuM ja nAma dhyAna - (tra bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - "te dezo (sthAno)mAM arthAt nAbhi AdimAM beya je (parama) AtmA e AlaMbananI tathA cittanI ekatAnatA arthAt paraspara baMnenI ektA, citta AtmAthI judo na rahe tathA AtmA cittathI judo na rahe, tenuM nAma che-sadaza pravAha. jyAre citta cetanathI ja yukta rahe, anya pratyaya = koI bIjA padArthanuM smaraNa na rahe, tyAre jANavuM ke dhyAna barAbara thayuM." (dayAnaMda zAstrArtha) vimarza - nirAkAra paramAtmAnuM dhyAna - (ka) "prazna - mUrti padArtho vinA dhyAna kevI rIte thaI zakaze? uttara-zabdano AkAra nathI to paNa zabda dhyAnamAM Ave che ke nahIM? AkAzano AkAra nathI topaNa AkAzanuM jJAna karavAmAM Ave che ke nahIM? jIvano AkAra nathI, to paNa jIvanuM dhyAna thAya che ke nahIM? jJAna, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna, eno nAza thatAM ji jIva nIkaLI jAya che, e kheDUta paNa samaje che... sAkAranuM dhyAna kevI rIte karazo? sAkAranA guNonA jJAnano AkAra thatAM sudhI dhyAna nathI banatuM, arthAta saMbhava nathI thatuM ke jJAnanA pahelAM dhyAna thaI jAya. juo eka sUkSma paramANunA paNa adhama, uttama ane madhyama evA aneka bhAgo jJAnanA baLathI kalpanAmAM Ave che. have koI ema kahe ke muThThImAM kayo padArtha che? to jANa thatAM sudhI DhAMkelI muThThInI tarapha jovAthI ja phakta e padArthanuM dhyAna kevI rIte karo? to mAruM e ja kahevAnuM che ke pratyakSa sivAya te padArthane jANavAne mATe bIjo paNa vadhAre jabaro sabaLa upAya che. juo anumAna....anumAna jJAnanI sAme pratyakSanI zuM pratiSThA che." (upadeza maMjarI cotho upadeza) (kha) prazna-paramezvara nirAkAra che, te dhyAnamAM nathI AvI zakatA, eTalA mATe avazya mUrti hovI joIe. uttara - jayAre paramezvara nirAkAra, sarvavyApaka che. tyAre tenI mUrti ja nathI banI zakatI... jo tame kahetA ho ke mUrtine jovAthI paramezvaranuM smaraNa thAya che, e ja tamAruM kahevuM sarvathA mithyA che ane jayAre e mUrti sAme na hoya to paramezvaranuM smaraNa na thavAthI manuSya ekAnta joIne, corI jArI Adi kukarma karavAmAM pravRtta paNa thaI zake che, kema ke te jANe che ke A samaye ahIM mane koI jotuM nathI eTalA mATe te anartha karyA vinA vibhUtipAda 235 For Private and Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nathI raheto... je pApANa vagere mUrtione na mAnIne sarvadA sarvavyApaka, sarvAntaryAmI, nyAyakArI paramAtmAne sarvatra jANe che ane mAne che te purupa...kukarma karavAnuM to kayAMya rahyuM paraMtu manamAM kuceSTA paNa nathI karI zakato" (sa.pra. 11mo samullAsa) (ga) "udayapuranA mahArANAe svAmI dayAnaMdane prazna karyo ke - "jayAre koI mUrtimAna vastune bhale te game tevI hoya, Apa nathI mAnatA to dhyAna konuM karIe ? svAmIjIe uttara Apyo ke - "koI cIja mAnIne dhyAna na karavuM joIe. Izvara sarvazaktimAna, sarvasRSTikartA, sRSTine eka kramamAM calAvanAra, niyaMtA, pAlanakartA ane AvA ja aneka brahmAMDonA svAmI tathA niyatA che. evI evI temanI mahimAnuM smaraNa karIne potAnA cittamAM temanI mahAnatAnuM dhyAna karavuM joIe. arthAt A ja prakAre badhAM ja vizeSaNothI yukta paramezvarane smaraNa karIne temanuM dhyAna karavuM ane temanI apAra mahimAnuM varNana karavuM... e dhyAna che." ra che (Arya sAhitya prakAzana pR. 556 5. lekharAma kRta jIvanamAMthI) have - samAdhi kone kahe che? tadevArthamAtranirbhAsaM svarUpazUnyamiva samAdhiH // 3 // sUtrArtha - (tata va) te dhyAna ja arthamAtra nirmAsama) dhyeya vastu mAtranuM pratIta thavuM ane svarUpa zUniva) potAnA svarUpa pratItithI zUnya jevuM bhAna thavuM (HTdha :) samAdhi che. bhASya anuvAda - (deva) te jayAre dhyAna ja (arthAtranaH) artha gva arthAtram, tasthava nirmAta: bhiMtat dhyeya AkAra ja pratIta thatuM, beya = (paramezvara)nA svabhAvano za= pUrNa hovAthI potAnA svarUpa pratItithI zUnya jevuM thAya che, tyAre tene samAdhi kahe che. maharSi dayAnaMdakRta vyAkhyA -"(tahevArtha) jema agninI vacce loDhuM paNa agnirUpa thaI jAya che. e ja prakAre paramezvaranA jJAnamAM prakAzamaya thaI potAnA zarIrane bhUlI gayelA jevuM jANI AtmAne paramezvaranA prakAzasvarUpa AnaMda ane jJAnamAM paripUrNa karavAne samAdhi kahe che. (% bhU. upAsanA) dhyAna ane samAdhimAM taphAvata (aMtara) - (ka) "dhyAna ane samAdhi" mAM eTalo ja bheda che ke dhyAnamAM to dhyAna karanAro, je manathI je cIjanuM dhyAna kare che, te traNeya vidyamAna rahe che. paraMtu samAdhimAM phakta paramezvaranA ja AnaMda svarUpa jJAnamAM AtmA magna thaI jAya che. temAM traNeyano bheda-bhAva nathI raheto. jema manuSya pANImAM DUbakI mArIne thoDo samaya aMdara ja rokAI rahe che, te ja rIte jIvAtmA paramezvaranI vacamAM magna thaIne pachIthI bahAra Ave che." (kha) "jayAre dhyAtA, dhyAna ane dhyeya, e traNeyano judo bhAva na rahe, tyAre jANavuM yogadarzana 236 For Private and Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke samAdhi siddha thaI gaI." (dayAnaMda zAstrArtha saM.) (ga) "e sAteya aMgonuM phaLa samAdhi che". (R.bhU. upAsanA) bhAvArtha - A sUtramAM samAdhinuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. samAdhinA svarUpane yogAbhyAsI tathA yogazAstra zIkhanAre sArI rIte samajavuM ati Avazyaka che, kema ke AgaLanA sUtramAM saMyamanA svarUpamAM paNa tenI AvazyakatA che ane saMyamane samajyA vinA, yoganI siddhio kevI rIte samajamAM AvI zakaze? vyAsa munie siddhionAM sUtromAM "saMyama' padanI anuvRtti karI che ane saMyamamAM dhAraNA, dhyAna ane samAdhi traNeya apekSita che. jo samAdhimAM phakta paramAtmatattvaja dhyeya hoya che ane paramAtmAnA AnaMdamAM yogI eTalo badho magna thaI jAya che ke potAnA (dhyAtA)nA svarUpane paNa bhUlI jAya che, to yoga siddhiomAM bAhya sUrya, dhruva Adi bhautika padArthomAM saMyama kevI rIte thaI zake che? jeo te siddhisUtromAM sUrya Adine bAhya-padArtha mAne che, zuM te samAdhi ane saMyamanA lakSaNane bilakula bhUlAvI de che? AthI siddhi saMbaMdhI bhrAntine dUra karavAne mATe samAdhi tathA saMyamanA svarUpane jarUra samajavuM joIe. nahIMtara samAdhinA svarUpamAM phakta Atma tattvamAM magnatA mAnIne, pachI bAhya sUrya AdimAM saMyamanI siddhi kahevI nitAnta paraspara virodhI hovAthI yukti saMmata nathI thaI zakatI. dhyAna ane samAdhimAM ghaNuM ja sUkSma aMtara che. eka prakAre dhyAnanI eka vizeSa avasthA ja samAdhi che. samAdhinA svarUpane samajavAne mATe sUtrakAranAM be vizeSaNone samajavAM parama Avazyaka che - (1) arthamAtra nirmANa ane (2) apazUnyamava baMne vizeSaNo samAdhine dhyAnathI judAM pADI rahyAM che. dhyAnamAM dhyAtA (dhyAna karanAra) dhyeya (paramAtma) tathA dhyAna (abhyAsa) traNeyanI pratIti thAya che. paraMtu samAdhimAM phakta dhyeya artha ja rahI jAya che. dhyAtA potAnA svarUpane paNa samAdhimAM bhUlI jAya che. samAdhi dazA pANImAM DUbakI lagAvavA samAna athavA agnimAM paDelA lokhaMDanI samAna hoya che. kema ke e dazAmAM yogI paramezvaranA AnaMdamAM magna ane paramezvaranA jJAnathI prakAzamAna thaI jAya che. tenI sAthe ja sUtrakAra tathA bhAyakAre A ) zabdathI A brAntinuM paNa nirAkaraNa karI dIdhuM che ke samAdhimAM jIvAtmAno paramAtmAmAM laya thaI jAya che ane jIvAtmA ja paramAtmA thAya che. nahIMtara sUtrakAra 'tra pada na lagAvatAM svarUpanuM zabdano ja sUtramAM pATha karate. e 'va' zabda keTalIka sadazatAne batAvIne baMnenI bhinnatAne spaSTa batAvI rahyo che. je 3 che have - saMyama kone kahe che? trayamekatra saMyamaH // 4 // sUtrArtha - "(trayametra.) je deza (sthAna)mAM dhAraNA karavAmAM Ave, temAM ja dhyAna ane temAM ja samAdhi arthAt dhyAna karavA yogya paramezvaramAM magna thaI javuM tene saMyama kahe che, je eka ja samaye traNeyano meLa thavo arthAta dhAraNAthI saMyukta dhyAna ane vibhUtipAda 237 For Private and Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyAnathI saMyukta samAdhi thAya che. temanAmAM ghaNo ja sUkSyakALa (samaya)no bheda rahe che, paraMtu jyAre samAdhi thAya che tyAre AnaMdanI vacamAM traNeyanuM phaLa eka ja thaI jAya che." (R.bhU. upAsanA) bhApya anuvAda - (trayama) je e dhAraNA, dhyAna ane samAdhi traNeyanuM patra) eka * viSayaka thavuM, te saMyama kahevAya che. A traNeya sAdhanonI eka zAstrIya paribhASA saMyama che arthAt yoga-zAstramAM "saMyama' zabdathI dhAraNA, dhyAna ane samAdhinA saMmilita rUpano bodha thAya che. bhAvArtha - AgaLa yoganI siddhiomAM "saMyama' padane vAraMvAra grahaNa karavAmAM AvyuM che. te sUtromAM vAraMvAra dhAraNA, dhyAna ane samAdhinuM grahaNa na karavuM paDe, eTalA mATe sUtrakAre ahIM saMyamane traNeya dhAraNA vagerene batAvato zAstrIya pAribhASika zabda kahyo che ane e saMyama zabda ja yoganI siddhione samajavAmAM ghaNo ja sahAyaka che. siddhionA yathArtha svarUpane te ja vyakti samajI zake che, jeNe A saMyama zabdanA pAribhASika svarUpane samajI lIdhuM che. je 4 have - saMyamanA jaya (pUrNa abhyAsa)nuM phaLa - tanayajJano / 1 / sUtrArtha - (MyAta) te pUrva sUtrokta saMyamano jaya=samyapha abhyAsa thavAthI (prajJAto) yogInI samAdhijanya prajJA=buddhino Aloka=prakAza prakaTa thaI jAya che. arthAt svaccha tathA sUkSma thavAthI prajJA (buddhi) vikasita thaI jAya che. bhApya anuvAda - ( tayAta) te pUrvasUtrokta saMyamano naya = jItI letAM abhyAsa thavAthI (prajJAto ) HTTdhaprajJA = samAdhijanya prajJA (buddhi) no Ato = prakAza (dIpta) thaI jAya che ane jema jema saMyamano sthirapa= sArI rIte abhyAsa thaI jAya che, tema tema IzvaranA anugrahathI samAdhijanya prajJA vizaRI atyaMta nirmaLa tathA sUkSma viSayanuM paNa zIdhra grahaNa karanArI thaI jAya che. bhAvArtha-A sUtramAM saMyamanA jaya (pUrNa-abhyAsa)nuM phaLa batAvavAmAM AvyuM che. jema bIje vyAsabhASyamAM kahevAmAM AvyuM che ke- " yoyonopAdhyAyaH arthAt yogano yoga zikSaka che. A tathyane A sUtramAM paNa spaSTa karavAmAM AvyuM che ke yogAbhyAsIno saMyama para vijaya thaI jAya che tyAre tene potAnA lakSya tarapha AgaLa vadhAravAne mATe eka vizeSa prakAranI prajJAno prakAza prakaTa thAya che, ke je ghaNo ja nirmaLa ane bhrAnti vinAno hoya che ane e prajJA Aloka yogIne IzvarIya prasAda=paramezvaranI kRpAthI maLe che. jema pitA potAnA abodha bALakane yogya mArgadarzana ApIne tene AgaLa vadhAravA protsAhita kare che, te ja rIte paramapitA paramezvara yoganA jaTila mArga para cAlavAne mATe prajJAloka ApIne yogInuM mArgadarzana karIne tene protsAhita kare che. je 5 238 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir have - saMyamano uttaravartI dazAomAM upayoga - tasya niSa viniyo: I 6 . sUtrArtha- (ta) e pUrva avasthAomAM abhyasta saMyamano (pUmipu) uttaravartI atizaya unnata dazAomAM viniyoga :) upayoga levo joIe. bhASya anuvAda -e saMyamanI jeNe yogasAdhanA ni= avasthAvizepane jItI lIdhI cheH abhyAsa karI lIdho che, tenuM manantara=vyavadhAna rahita=atizaya nikaTa krama prApta AgaLanI avasthAomAM viyogA= upayoga levo joIe. kema ke nIcenI athavA prathama pUna = avasthAone jItyA vinA tenAthI uttaravartI (pachInI) bhUminuM ullaMghana karIne= jItyA vinA prannamama = ati ucca sUkSma bhUmiomAM saMyama nathI thaI zakato ane e saMyama vinA yogIne prajJASS no= samAdhijanya buddhino prakAza kevI rIte prApta thaI zake ? ane IzvaranA anugrahathI jo yogIe uttarapUmi = ucca dazAmAM saMyamano abhyAsa karI lIdho che to tene to nIcalI paracitta-jJAna Adi avasthAomAM saMyama karavo yogya nathI, arthAta unnata dazAne prApta thaIne nIcalI dazAmAM saMyama karavAnuM vyartha ja che. tenuM kAraNa e che ke te prayojananuM nIcalI bhUmimAM saMyama karavAnuM saMyamathI judo (upAya)= IzvaranA anugrahathI ja bodha athavA siddhi thaI jAya che. (ane e jANavAne mATe ke) A mami dazAnI pachI kaI bhUmi che, A viSayamAM yo1= yogano abhyAsa ja upAdhyAya-guru hoya che enuM kAraNa evuM kahyuM che ke - yogathI yogane jANavo joIe. yoganA abhyAsathI yoga pravartita= AgaLa vadhe che. je yogI yoga-sAdhanomAM pramAda nathI karato sadA niraMtara abhyAsa kare che, te thoDA = yogAbhyAsarUpI guru dvArA yogasAdhanAmAM dIrghakALa sudhI ramaNa kare che. bhAvArtha - A sUtramAM yogAbhyAsIne nirdeza karavAmAM Avyo che ke yogano abhyAsa karatAM karatAM jayAre saMyamano abhyAsa thaI jAya, to potAnA kartavyanI samApti na samajI le. athavA yoganA lakSyathI vimukha thaIne teno upayoga anyatra kadApi na kare, nahIMtara pUrNa lAbha nahIM thAya. yogIe saMyamano viniyoga yoganI bhUmiomAM ja karavo joIe. ahIM 'bhUmi' zabda yoganI vizeSa avasthAono bodhaka che. jema uMcA mahelamAM pahoMcavA mATe kramavAra pagathiyAMthI ja javuM kalyANakArI thAya che ane saraLatAthI lakSya para pahoMcI javAya che. te ja rIte yogAbhyAsanI bhUmio para kramavAra cAlavuM joIe. nIcenA starone jItyA vinA AgaLanI dazAomAM saphaLatA paNa kevI rIte maLI zake che ? paraMtu e sAmAnya niyama che ke je pUrvajanma AdinA vizeSa saMskArovALAM yogIo hoya che, te jo AgaLanI dazAomAM IzvaranA anugrahathI pahoMcI jAya che, temane nIcenI dazAono abhyAsa karavAnI jarUriyAta nathI. yoganI bhUmi=vibhinna dazAo kaI che? jo ke ahIM sUtra tathA bhAgyamAM teno koI saMketa nathI, tema chatAM bIjA sthaLe nirdeza avazya karavAmAM Avyo che. jema | vibhUtipAda 239 For Private and Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke (yo. 142-44) sUtramAM savitarka, nirvitaka, savicArA, nirvicArA AdinAmothI yoganI vibhinna dazAonuM kathana karavAmAM AvyuM che. | have - dhAraNA, dhyAna ane samAdhinI antaraMgatA - trayamantaragaM pUrvebhya: // 7 // sUtrArtha - pUrve... :) saprajJAta samAdhinA yama-niyama Adi pahelAM pAMca sAdhanonI apekSAe trayama) e pachIthI kahevAmAM AvelAM dhAraNA, dhyAna ane samAdhi, traNa sAdhana aMtaraMga che. yama Adika pAMca aMgothI dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e traNa aMtaraMgache. ane yama Adika bahiraMga che." (zAstrArtha saMgraha) bhApya anuvAda - (pUrvaM :) saMprajJAta-samAdhimAM yama niyama Adi pahelAM pAMca sAdhanonI apekSAe (trama) bAdamAM kahelAM dhAraNA,dhyAna, ane samAdhi e sAdhana aMtaraMga che. bhAvArtha-aMtaraMga tathA bahiraMga baMne zabdo sApekSa che. temane kramazaH AMtarika tathA bAhya paNa kahI zakAya che. paraMtu jema aMtika (najIka) tathA dUra zabda sApekSa hoya che. temanI koIpaNa sImA nirdhArita nathI karI zakAtI, te ja rIte e zabdo sApekSa che. jema ke manuSya prAtaH uThIne pahelAM potAnA zarIra saMbaMdhI kArya kare che, pachI parivAravALAonA kArya kare che ane tyAra pachI ISTa-mitronA kArya kare che. temAM parivAravALAnI apekSAe potAnuM kArya aMtaraMga che ane mitronI apekSAe parivAranuM kArya aMtaraMga hoya che. ahIM yogAMgomAM paNa pahelAM pAMca aMgone bahiraMga tathA dhAraNA Adine aMtaraMga eTalA mATe kahyAM che ke yoganA lakSya sudhI pahoMcavAmAM dhAraNA Adi atizaya samIpa che ane yama niyama Adi aMga to dhAraNA Adi sudhI pahoMcavAmAM cittanI zuddhi tathA ekAgratA karAvIne sahAyaka thAya che ane e aMtaraMga Adino niyama saMprajJAta samAdhine mATe kahyo che. asaMprajJAta samAdhimAM to dhAraNA Adi paNa bahiraMga sAdhana thaI jAya che. e AgaLanA sUtra (38)mAM spaSTa karyuM che. je 7 che have - nibaja samAdhimAM traNeyanI bahiraMgatA - tadapi bahiraGga nirbIjasya // 8 // sUtrArtha - (tarapi) saMprajJAta yogamAM aMtaraMgarUpe kahelAM dhAraNA Adi traNeya sAdhano paNa (nivaga hya) asaM prajJAta yoganA (dA) bahiraMga bahAranA aMga (apradhAna) ja che. bhApya anuvAda - (tatT) te saMprajJAtayogamAM aMtaraMga kahelAM dhAraNA, dhyAna tathA samAdhi e traNa sAdhana .1 yogA = asaMprajJAta yogamAM bahiraMga hoya che. kema ke tamAa= dhAraNA Adino abhAva=atikramaNa (nivRtti) thatAM nibaja samAdhi thAya che. 240 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha - aMtaraMga tathA bahiraMga baMne zabdo sApekSa hovAthI saMprajJAta samAdhimAM je dhAraNA Adi aMtaraMga sAdhana mAnavAmAM AvyAM che, te ja asaMprajJAta samAdhimAM bahiraMga thaI jAya che. dhAraNA, dhyAna, tathA samAdhi saMprajJAta yogamAM aMtaraMga eTalA mATe che ke e viSayanI samAnatAthI najIka che. paraMtu dhAraNA Adi nirbeja (asaMprajJAta) yogamAM bahiraMga (dUra) eTalA mATe thaI jAya che ke A dizAmAM cittavRtti to matAdhiAra= potAnuM kArya karIne samApta thaI jAya che. mATe cittavRttine nirodha karanArAM dhAraNA Adi sAdhano bAhya hovAthI bahiraMga thaI jAya che. asaMprajJAta samAdhine nibaja kahevAnuM paNa vizeSa prayojana che. saMprajJAta samAdhimAM cittavRttino adhikAra banelo rahe che. joke A samayevRtti bhogAbhimukha nathI rahetI, tema chatAM koIpaNa prabaLa kAraNa upasthita thatAM bhogo tarapha vaLI jaI zake che ane bhogonukha thavuM ja saMsAra-janma maraNamAM bIja=kAraNa hoya che. vyAsamunie (yo. 1/46) sUtranA bhAgyamAM vITyavastuvIna: = bAhya vastunA AdhAra vALI kahIne tene sabIja kahI che paraMtu asaMprajJAtayogamAM cittavRttino vyApAra zAnta prAyaH thaI jAya che ane saMskArono abhibhava (parAjaya) thavAthI A samAdhine sUtramAM nirbeja kahIne sArthaka zabdano prayoga karyo che. je 8 che have-guNono svabhAva caMcaLa hoya che, eTalA mATe cittavRttino jayAre nirodha thaI jAya che, te samaye cittanuM pariNAma kevuM hoya che? - vyutthAnanirodhasaMskArayorabhibhavaprAdurbhAvau nirodhakSaNacittAnvayo nirodhapariNAmaH // 9 // sUtrArtha - cittavRtinI nirodha dazAmAM vyutthAna-nirodhanaM ) vyutthAna saMskAro tathA nirodhasaMskArono kramavAra tamimavaprAdurbhAva) abhibhava (dabAvuM) tathA prAdurbhAva (prakaTa thavuM) thAya che. mATe nirodhakSa vittAvaiyA) nirodhasamayanA saMskArono cittathI saMbaMdha thavo ja (nirodha-paripaIRnirodha pariNAma kahevAya che. bhAkha-anuvAda - vyutthAna = cittanI asthira dazAmAM utpanna saMskAra cittano dharma che te pratitipravRttirUpa nathI. eTalA mATe pratyayaH cittavRttiono nirodha karatAM A vyutthAna saMskArono virodha nathI thato ane nirodha = cittavRttino nirodha thatAM utpanna thanArA saMskAra paNa cittano dharma che. e baMne prakAranA saMskAromAM (nirodhakALamAM) vyutthAna saMskArono abhibhava (dabAvuM) thAya che ane nirodha saMskAra prakaTa thaI jAya che ane jayAre citta nirodhakSaNathI manvitaH yukta (joDAyeluM) hoya che arthAta nirodha dazAmAM hoya che, tyAre (nirodhanI sthitimAM) cittanA saMskAronuM pratikSaNa parivartana thavuM janirodha-pariNAma kahevAya che. te samaye citta saMkSarazeSa nirodhakALanA saMskAra mAtrA zeSavALuM thaI jAya che, e nirodhasaTdha nA = asaMprajJAta samAdhinA prasaMgamAM (yo. vibhUtipAda 241 For Private and Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1/18) sUtramAM kahevAmAM AvyuM che. bhAvArtha-asaMprajJAta yogamAM kema ke citta triguNAtmaka hovAthI caMcaLa hoya che. mATe cittavRttino nirodha thatAM cittanuM pariNAma kevuM hoya che? enuM samAdhAna A sUtramAM karavAmAM AvyuM che. jo ke asaMprajJAta yogamAM cittanuM potAnuM kArya pUruM karyA pachI zAnta thavAnuM kahyuM che, tema chatAMya vRttinirodhanA samaye cittanA pariNAmanA viSayamAM A ja samAdhAna karyuM che ke A avasthAmAM cittanI badhI ja vRttiono nirodha thavAthI citta asamartha thaI jAya che ane vyutthAna dazAnI cittanI badhI ja vRttiono nirodha thavAthI temanA saMskAra abhibhUta dabAI jAya che. ane kAryarata nathI thaI zakatA. eTalA mATe nirodha kSaNomAM jevI cittanI dazA hoya che, tevI ja AgaLa paNa rahe che, tene ja sUtrakAra cittano nirodha kahe che. e ja bAbata (yo. 1/18) sUtramAM saMskAro : kahIne spaSTa karI che. kemake badhI ja vRttiono nirodha thatAM temanA saMskAra ja bAkI rahe che. 9 che noMdha - (1) jo ke cittanI kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra tathA nirodha e pAMca dazAo hoya che, paraMtu ahIM nirodha pahelAMnI badhI ja dazAonA saMskArone vyutthAna saMskAra kahyA che. (2) nirodha samAdhi=asaMprajJAta samAdhinA saMskAronuM prakaTa thavuM ane vyutthAna saMskAronuM dabAI javuM ja nirodha pariNAma che. (3) vyutthAna ane nirodha baMneya cittanA saMskAra che. jemAM ekano udaya thavAthI bIjo asta thaI jAya che. cittanAM traNa pariNAma thAya che. 1) nirodha pariNAma 2) samAdhi pariNAma 3) ekAgratA pariNAma. A sUtramAM cittanuM nirodha pariNAma batAvavAmAM AvyuM che. bAkInAM be pariNAmo AgaLanA sUtramAM kahyAM che. have - saMskArathI cittanI prazAnta vAhitA - tasya prazAntavAhitA saMskArAt // 10 // sutrArtha - (taNa) nirodhasaMskArovALA cittanI #YTH) asaMprajJAta dazAmAM nirodhasaMskAronI daDhatAthI (prazAnta-vAditA) prazAnta pravAharUpe sthiti thaI jAya che. bhApya anuvAda-(saMskArIta) nirodha saMskArono mAsa= vAraMvAra karavAthI je pATava = paTutA = kuzaLatA athavA daDhatA AvI jAya che, tenAthI cittanI prazAntavAhitA sthiti thaI jAya che ane A dizAmAM paNa pramAdavaza) nirodha saMskAro maMda thatAM ja vyutthAna dharmavALA saMskArothI nirodha-dharma saMskAra dabAI jAya che. bhAvArtha - asaMprajJAta yogamAM badhI ja cittavRttiono nirodha thatAM saMskAra zepa rahI jAya che ane A saMskArono abhibhava nirodhasaMskAronA pUrNa abhyAsa karavAthI thaI jAya che. jo yogAbhyAsI A uccatama dazAmAM pahoMcIne paNa thoDo pramAda karI bese che, 242 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir to viparIta kArya paNa thaI che arthAt vyutthAnakALanA saMskAra ja nirodha saMskArono abhibhava karI de che. eTalA mATe yogIe A avasthAmAM paNa DhIlAza kadI paNa na karavI joIe ane jayAre nirodha saMskAronI prabaLatAthI bIjA saMskAra dabAI jAya che tyAre cittano prazAnta-pravAha niraMtara cAlato rahe che arthAt citta nirmaLa thavAthI zAnta rahe che. te 10 have - cittanuM samAdhi pariNAma zuM hoya che? - sarvArthataikAgratayoH kSayodayau cittasya samAdhipariNAma che ? .. sutrArtha - (vita) cittanA sarvArthatApAtosarvArthatA= badhA ja viSayo tarapha pravRtta thavuM ane pratA = eka viSayamAM lAgavA rUpa dharmomAMthI jayAre kramaza: (kSaya) sarvArthatAno kSaya = dabAI javuM ane ekAgratAno udaya thAya che tyAre e (HTTdha-fTR :) cittanuM samAdhi-pariNAma kahevAya che. bhApya anuvAda-sarvArthatA (badhA ja viSayo tarapha jhUkavuM) cittano dharma che ane ekAgratA (koIpaNa eka viSayamAM cittanuM pravRtta thavuM) paNa cittano dharma che. sarvArthatAno kSayanAza = dabAI javuM ane ekAgratAno 38 = prakaTa thavuM, e baMne=sarvArthatA tathA ekAgratArUpa dharmomAM sarvArthatA tathA ekAgratAmAMthI) sarvArthatA rUpa dharmanuM apAya = dabAI javuM ane ekAgratArUpe dharmanuM 3panana= udayathI saMbaddha thaIne samAdhine prApta thaI jAya che. e cittanuM samAdhi pariNAma kahevAya che. bhAvArtha - jo ke cittanA nirodha-pariNAma pachI bIjA pariNAma nathI hotAM, tema chatAM ya prasaMgavaza cittanA nirodha pariNAmathI pUrvavartI (saMprajJAta samAdhimAM) bIjAM pariNAmonuM paNa ahIM kathana karavAmAM AvyuM che. sarvArthatA-judAjudA viSayomAM cittanuM pravRtta thavuM ane ekAgratA=cittanuM koIpaNa eka viSayamAM lAgavuM, e baMne cittanA dharma che. jayAre cittanA sarvArthatAdharmano abhibhava ane ekAgratA dharmano AvirbhAva thAya che, ane cittathI baMneno saMbaMdha rahe che, tyAre A cittanuM "samAdhi pariNAma' kahevAya che. 11 che have-cittanuM ekAgratA pariNAma - tata: puna : zAntoditau tulyapratyayau jitta caiApratApariNAma: II 22 / sUtrArtha - (tata puna:) pUrva sUtrokta samAdhi-pariNAma pachI arthAt ekAgratAno udaya thatAM je vittI) samAhita cittanI tuca-pratyaya) eka samAna pratItio=samAna jJAnadhArAono tohita) zAnta tathA udayano krama cAle che, e pratA-riNAma vibhUtipAda 243 For Private and Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ) cittanuM ekAgratA pariNAma che. bhApya anuvAda - samAdhine prApta cittanI pUrvapratyayaH pUrva pratIti zAnta thaI jAya che ane AgaLanI pratIti tenI ja samAna 3drita= prakaTa thaI jAya che. samAhita citta baMne prakAranI pratItiothI saMbaddha thAya che ane pachI te ja rIte zAnta ane udayano krama samAdhinA preTetUTatAM sudhI cAlato rahe che. enizcayathI dharmI cittanuM ekAgratA-pariNAma kahevAya che. bhAvArtha - A sUtramAM prasaMga anusAra cittanA samAdhi-pariNAmathI paravata ekAgratA-pariNAmanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. samAdhi dazAmAM vyutthAna-dazAnI vRttiono abhibhava thatAM citta ekAgra thavA lAge che, tyAre paNa cittamAM judAjudA prakAranI anubhavAtmaka pratItio zAnta ane prakaTa thatI rahe che. e pratItiomAM pUrva pratItinA zAnta ane uttara (AgaLanI bIjI) pratItino udaya thavAno krama samAdhi-bhaMga thatAM sudhI cAlato rahe che. e pratItio vyutthAna-dazAthI judI hoya che. vyutthAna dazAmAM eka viSaya na hotAM judA judA viSaya hoya che. paraMtu cittanI A dazAmAM tulya pratyaya=samAna viSayanI ja pratItio thatI rahe che. A pUrva pratItinA zAnta ane uttara pratItinA udayanA samaye cittanuM "ekAgratA-pariNAma' hoya che. huM 12 che have - gata sUtromAM citta pariNAma kathanathI dharma Adi pariNAmanuM kathana - etena bhUtendriyeSu dharmalakSaNAvasthApariNAmA vyAvyAta : / 3 / sUtrArtha - tena) A gata sUtromAM kahelAM cittanAM pariNAmathI pUpuiSa) pRthvI Adi bhUtomAM ane netra Adi IdriyomAM dharmanakSaMvasthAparA cArayAta ) dharmapariNAma, lakSaNa pariNAma ane avasthA pariNAmanI vyAkhyA jANavI joIe. bhApya anuvAda-enAthI=pUrvokta cittanAM (nirodha pariNAma, samAdhi pariNAma tathA ekAgratA pariNAmo ne ja ahIM bIjA zabdomAM kahyAM che) dharma, lakSaNa ane avasthArUpa pariNAmothI mUta = pRthvI Adi mahAbhUto ane Idriyo-netra vageremAM dharmapariNAma, lakSaNa pariNAma ane avasthA pariNAma paNa kahyuM che. ema samajavuM joIe. (dharma pariNAma) te pariNAmomAM (dharmImAM) vyutthAna saMskAra ane nirodha saMskArono kramazaH abhibhava (dabAI javuM) ane prAdurbhAva (prakaTa thavuM) dharmapariNAma che ane ttasagaparima) lakSaNa pariNAma che. nirodha traNa lakSaNovALo hoya che. traNeya mArgothI yukta hoya che. te sanAta nakSaT = bhaviSya lakSaNarUpa prathama mArgane choDIne dharmabhAvane na choDatAM vartamAna lakSaNane prApta kare che. jemAM tenA svarUpanI abhivyakti (prakaTatA) thAya che, te teno bIjo mArga che ane e vartamAna lakSaNarUpa mArga atIta = 244 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUta ane mana ta = bhaviSya lakSaNothI vimukta nathI. e ja rIte vyutthAna traNa lakSaNovALuM che. traNa mArgothI yukta hoya che. te vartamAna lakSaNane choDIne dharmabhAvane na choDatuM atIta (bhUtakALa) lakSaNarUpa pariNAmane prApta thAya che, A teno trIjo mArga che ane te bhaviSya tathA vartamAna lakSaNothI vimukta nathI. e ja prakAre pharI vyutthAnane prApta karatAM anAgata lakSaNane choDIne dharmabhAvane na choDatAM vartamAna lakSaNane prApta thAya che. ke jyAM tenA svarUpanI abhivyakti (prakaTatA) thatAM vyApAra thAya che. A teno bIjo mArga che ane te atIta tathA anAgata lakSaNothI viyukta nathI thatuM A ja rIte pharI nirodha ane pharI vyutthAna thatuM rahe che. (avasthA pariNAma) te ja prakAre avasthA pariNAma thAya che. temAM nirodha saMskAronA samaye nirodha saMskAra baLavAna hoya che ane vyutthAna saMskAra durbaLa hoya che. e dharmonuM avasthA pariNAma che. temAM dhamanuM dharmonA dvArA pariNAma, dharmanA traNa mArgovALA lakSaNo dvArA pariNAma tathA lakSaNonuM paNa avasthAo dvArA pariNAma thAya che. A prakAre guNono vyavahAra dharmo, lakSaNo tathA avasthAonAM pariNAmothI zUnya kSaNavAra paNa nathI raheto. kema ke guNonI vRtti caMcaLa svabhAvavALI che. guNono svabhAva guNonI pravRttinuM kAraNa kahyuM che. enAthI bhUto tathA IdriyomAM dharma tathA dharmInA bhedathI traNa prakAranAM pariNAmo jANavAM joIe. yathArthamAM to pariNAma eka ja hoya che. dharmInuM svarUpa mAtra ja dharma che. dhamanI e vikriya = vikArarUpamAM prakaTa thavuM ja dharmo dvArA vistArathI kahevAya che. te dharmomAM vartamAna dharmanA ja atIta, anAgata tathA vartamAna rUpa mArgomAM bhAvo-vikAronI bhinnatA hoya che, paraMtu dravyanI bhinnatA nahIM. jema ke sonAnA pAtrane toDIne anyathAtva= judA judA banAvatAM mAva=vikAranI bhinnatA thAya che, suvarNa (sonA)nI nahIM. A ja viSayamAM bIjA AcAryono mata che -dharmathI dhamAM pUrvatattvano tyAga na thavAthI anappadha= aviziSTa thAya che. arthAt pRthapha nathI thato. jo vibhinna dharmothI dharmI manvayI = saMbaddha thAya che. to pUrva ane pachInA avasthA bhedanuM anusaraNa karanArA kauTacca= nityatvathI parivartita thaI jaze. arthAta nitya nahIM raheze? e doSa nathI. kema ke prAnta = siddhAMtarUpe A vAtano svIkAra nathI karavAmAM Avyo. e traNeya lokonA padArtha vyakti bhAvathI judA thaI jAya che, kema ke temanA nityatvano niSedha karavAmAM Avyo che ane niyukta thayelo paNa nAza nathI pAmato, kemake vinAzano pratiSedha karavAmAM Avyo che. saMsargathI=maLIne banelI dhULa vastuo athavA vikArabhUta kArya padArthonI apekSA A gharmI = kAraNa tattvanI sUkSmatA che. phalataH sUkSma hovAthI upalabdha nathI thatI. tikSaNa-pariH) - lakSaNa pariNAmavALo dharma (traNeya atIta vagere) mArgomAM vibhUtipAda 245 For Private and Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vartamAna rahetAM je atIta-lakSaNa pariNAmavALo che, te anAgata tathA vartamAna lakSaNothI judo nathI hoto. te ja rIte manAta = anAgata lakSaNathI yukta thatAM vartamAna ane atIta lakSaNathI viyukta nathI thato. te ja rIte vartamAna = vartamAna lakSaNa yukta thatA atIta tathA anAgatanA lakSaNothI vimukta nathI thato. jema ke puruSa koI eka strImAM rakta (Asakta) hovA chatAM paNa bIjI strIomAM virakta hoya evuM nathI thatuM. lakSaNa-pariNAmamAM dopa-parihAra-lakSaNa pariNAmamAM badhA mArgonAM badhAM ja lakSaNothI saMbaMdha hovAnA kAraNe madhyasaMra= mArgono saMkara dIpa prApta thAya che, evo bIjA AcAryo AkSepa kare che. tenuM samAdhAna e che - abhibhUta, atIta Adi badhAM dharmono yugapata (eka sAthe) dharmatva siddha nathI karI zakAtuM. dharmatva thatAM lakSaNa-bheda paNa kahevo paDaze. vartamAna samayamAM ja tenuM dharmatva nathI. (ene udAharaNa ApIne samajAvIe chIe) nahIMtara citta rAga dharmavALuM nahIM banI zake. kemake krodha vakhate rAga vartamAna nathI raheto ane traNeya atIta AdilakSaNonuM eka vyaktimAM eka sAthe hovuM zakaya paNa nathI. kramathI mAnavAthI to tenA potAnA caMnava = (abhivyakta=prakaTa karanArA)nA sahayogathI vyakta (prakAzita) thanAro bhAva thaI zake che. ane kahyuM paNa che - patizaya ane vRtizaya guNo paraspara virodhI hoya che. paraMtu sAmAnya guNa atizaya prakaTa thayelA guNonI sAthe pravRtta thAya che. A kAraNathI saMkara doSa nathI Avato jema ke kyAMka sI vageremAM rAganuM ja vartamAna hovuM, te ja samaye bIjI jagyAe rAgano abhAva hoya evuM nathI hotuM. paraMtu phakta sAmAnyathI saMgata che. mATe tyAM teno bhAva che, te ja rIte lakSaNa pariNAma samajavuM joIe. dharmI traNa mArgovALo nathI hoto, paraMtu dharma traNa mArgovALAM hoya che. te dharma lakSita hoya athavA alakSita hoya te avasthAne prApta thatAM avasthA-bhedathI bhinnatArUpamAM darzAvavAmAM Ave che, dravyAMtarathI nahIM. jema ke-eka rekhA (=ekaDo) sonA sthAnamAM so =100), dazakanA sthAnamAM daza (=10) ane ekamanA sthAnamAM eka (=1)ne ja batAve che athavA jema - sI eka hovA chatAM paNa koIthI mAtA, koIthI putrI ane koIthI bahena paNa kahevAmAM Ave che. avasthA pariNAmamAM nityatva doSano parihAra - avasthA pariNAmamAM keTalAka loko dvArA sUrastha= nitya_prasaktino doSa kahevAmAM Avyo che. kevI rIte? atIta vagere lakSaNonuM phakta vyApArathI ja vyavadhAna thAya che. jyAre dharma potAnA vyApArane nathI karato tyAre anAgata, jayAre kare che tyAre vartamAna ane jayAre karIne nivRtta thaI jAya che tyAre atIta=(bhUtakALa) thaI jAya che. A prakAre dharma, dharmI, lakSaNo tathA avasthAonI sthatA = nityatA prApta thAya che. A bIjA dvArA doSa upajAvavAmAM Ave che. paraMtu e doSa nathI kema ke Tii = dharmonA nitya hovAM chatAM guNonuM vicitra vartana abhibhava ane udayanI vilakSaNatA ja hoya che. jemake - vinAza = kAryarUpa hovAthI rUpAMtara thanArA ane vinAza= kAraNarUpathI nAza nahIM thanArA zabda tanmAtra AdinuM 246 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gamata = prathama dharmAtra = vikArabhUta saMsthAna=AkRtivALA tathA pRthvI AkAza vagere sthULabhUta che, e ja prakAre nirdu =mahattattva vinAzI = abhibhava thanArA, avinAzI = kAraNarUpathI nAza na thanArA sattva Adi guNono mAnita = prathama mAtra = vikAra che. A rUpAMtaranI ja vikAra saMjJA che. e viSayamAM A udAharaNa che - dharmI mATI piMDAkArarUpa dharmathI bIjo dharma (ghaDo Adi)ne prApta thatI dharma dvArA ghaTAkArarUpe pariNata thaI jAya che. ghaTAkAra anAgata lakSaNane choDIne vartamAna lakSaNane prApta thAya che. A prakAre dharma lakSaNo dvArA pariNata thaI jAya che ane ghaDo navApaNuM tathA purANApaNAne pratikSaNa prApta karato avasthA pariNAmane prApta thAya che. (je prakAre lakSaNonuM avasthAomAM pariNAma thAya che. te ja rIte dharmonuM paNa dharmAntara thavuM eka avasthA che ane dharmanuM paNa lakSaNAntara thavuM eka avasthA che. A prakAre dharma, lakSaNa ane avasthA pariNAmonA rUpamAM eka ja dharmInuM pariNAma avAjora (aMdaranA bhedonA kAraNe juduM juduM dekhAya che. A ja prakAre (dharmI mATInA pariNAmonI jema) bIjA padArthomAM paNa pariNAma ghaTita karI levA joIe. te e dharma, lakSaNa, ane avasthArUpa pariNAma dharmInA svarUpanuM atikramaNa (tyAga) nathI karI zakatA. eTalA mATe vAstavamAM eka ja pariNAma A badhAM ja (dharma, lakSaNa, avasthArUpa) vizeSa pariNAmonA bhedone vyApta kare che. have A pariNAma zuM che? mavasthita= pUrvataH vidyamAna vastunA pUrvadhamAM nivRtta (tirobhAva) thaI jatAM bIjA dharmonI utpati (AvirbhAva) ja pariNAma kahevAya che. bhAvArtha - je prakAre (yo. 3/9-12) sUtromAM cittanAM dharma, lakSaNa tathA pariNAma batAvavAmAM AvyAM che. te ja prakAre pAMca bhUto tathA IdriyonAM paNa pariNAma samajavA joIe. joke gata sUtromAM cittanA pariNAmonAM nirodha-pariNAma, samAdhi-pariNAma tathA ekAgratA-pariNAma ApyAM che, dharma, lakSaNa ane avasthA nAma nathI ApyAM. ane pachI A zabdone paryAyavAcI paNa nathI kahI zakAtA, to pachI vyAkhyA samajavAno prakAra kevI rIte jANavAmAM Ave? eno uttara e che ke cittanA je nirodha, samAdhi ane ekAgratA pariNAma batAvyAM che, temanAmAMthI pratyeka A dharmapariNAma, lakSaNa pariNAma ane avasthA pariNAmanuM samaveta rUpa che. tAtparya e che ke cittanA nirodha pariNAmamAM paNa dharma, lakSaNa tathA avasthA rUpa traNeya pariNAma thAya che. te ja prakAre samAdhi ane ekAgratA pariNAmamAM dharma vagere traNeya thAya che. dharma Adi pariNAmone samajatA pahelAM yoga-zAsano siddhAMta jANavo khUba jarUrI che. A zAstra pramANe asatanI kadI utpatti nathI thatI ane satano kadI paNa svarUpa nAza nathI thato. (dharmI)no phakta AkAra Adi dharma tathA anAgata, vartamAna tathA atItanA rUpomAM kAlika parivartana thatAM rahe che ane badalAvAnuM tAtparya nAza thavo paNa kadApi nathI, pratyuta eka dharmano abhibhava dabAI javuM ane bIjA dharmano AvirbhAva= vibhUtipAda 247 For Private and Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaTathavuM ja parivartana hoya che. dharma, lakSaNa ane avasthA traNeya vastumAM (dharmImAM) sadA vidyamAna rahe che. paraMtu dabAtA-ubharatAM rahe che ane dharmI (vastu) e dabAnArAubharanArA dharmomAM sadA anugata rahe che. dharma-pariNAma - dharmInA avasthita rahetAM pUrva dharmanI nivRtti thatAM ane dharmAntaranA prakaTa thavAne dharma pariNAma kahe che. cittamAM dharma pariNAma - (yo. 39) sUtramAM cittanA nirodha-pariNAmamAM dharma pariNAma samajAvavAmAM AvyuM che. dharma cittanA vyutthAna saMskAronuM dabAI javuM ane nirodha saMskAronuM prakaTa thavuM cittanuM dharma-pariNAma che. e ja prakAre (yo. 3/11) sUtramAM dhama cittanAM sarvArthatA=badhA viSayo tarapha jhUkavArUpa dharmanuM dabAI javuM ane ekAgratA dharmanuM prakaTa thavuM ene dharma pariNAma kahyuM che. cittamAM lakSaNa-pariNAma - kALa pariNAmane lakSaNa pariNAma kahe che. te traNa mArgo (bhedo) vALuM che - anAgata (bhaviya), udita (vartamAna=cAla) tathA atIta (bhUtakALa), pratyeka dharma A traNeya lakSaNovALA hoya che. jema dharma pariNAmavALA cittanA udAharaNamAM nirodha saMskAranuM prakaTa thatA pahelAM bhaviSkakALamAM chupAyelA rahevuM anAgata lakSaNa pariNAma che ane e ja saMskAronuM bhaviSyakALane choDIne vartamAnakALamAM prakaTa thavuM vartamAna lakSaNa pariNAma che, tathA vyutthAna saMskAronuM vartamAnakALane choDIne bhUtakALamAM chupAI javuM atIta lakSaNa pariNAma che. cittamAM avasthA pariNAma-eka dharmanA anAgata lakSaNathI vartamAna lakSaNamAM prakaTa thatAM sudhI te dharmane daDha karavAmAM ane vartamAna lakSaNathI atIta lakSaNamAM jatAM sudhI pUrvadharmane durbaLa karavAmAM je pratikSaNa pariNAma thaI rahyuM che, te avasthA pariNAma che. jema ke (yo. 3/10) sUtramAM nirodha samAdhinA bhaMga thatA sudhI nirodha saMskArone pratikSaNa, daDha karatA, sthira karatA ane pharIthI vyutthAna saMskAronA durbaLa thatAM sudhI prazAnta pravAhanuM vahevuM che, te cittanuM avasthA pariNAma che. sthULa bhUto tathA IdriyomAM dharma Adi pariNAma - citta pariNAmanI jema bhUtendriya pariNAma paNa samajavAM joIe. bhUtendriya-pariNAmone samajatA pahelAM temanA kAraNa kArya bhAvane paNa jANavA jarUrI che. pAMca sthULabhUta tathA Idriyo e sUkSma bhUto tathA sAttvika ahaMkAranA kArya che. mULa prakRtithI laIne bhUtendriyo sudhI je pariNAmo thAya che, te tattvottara pariNAma thAya che. paraMtu sthULabhUta IdriyonAM pariNAmone tattvAntara na kahetAM dharma, lakSaNa ane avasthA pariNAma ja kahevAmAM AvyAM che. jo ke bhUtendriyothI pahelAM prakRtionA pariNAmomAM paNa dharma Adi pariNAma thAya che. paraMtu emAM tattvAntara pariNAma paNa che, ane bhUtendriyonAM dharma Adi pariNAma ja thAya che. bIjI bAbata e paNa jANavI joIe ke citta paNa bIjI IdriyonI mAphaka ahaMkAranuM kArya che. cittanA nirodha Adi pariNAmone bhUtendriyomAM thanArAM dharma Adi pariNAma nathI kahI 248 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakAtAM, kema ke nirodha, samAdhi ane ekAgratArUpa pariNAmomAMthI pratyeka pariNAma dharmapariNAma, lakSaNa pariNAma tathA avasthA pariNAmavALuM hoya che. mATI ane ghaDAnA udAharaNathI bhUtomAM dharma Adi traNeya pariNAma samajavA joIe. mATIrUpa dharmInuM piMDarUpa dharmane choDIne ghaTarUpa dharmamAM parivartita thavuM dharmapariNAma che. eka ja mATInA vibhinna prakAranA ghaDA AdivAsaNa banAvavAmAM Ave che. mATI dharmI badhA pAtromAM jevI che tevI ja rahe che. phakta tenA AkAra badalAtA rahe che. emanAmAM pahelA piMDarUpa dharmanuM tirohita thavuM (chupAI javuM) ane bIjA dharmonuM prakaTa thavuM dharmapariNAma che. jyAM sudhI ghaDo vagere AkAra banyA na hatA, te pahelAM mATImAM vidyamAna hovA chatAM tirohita hatA ane nAza thatAM pharIthI tirohita thaI jaze. ghaTa Adi dharmono mATImAM abhAva kayAreya na hato. ghaTa AdirUpe prakaTa thatAM pahelAM mATI dharmImAM anAgata lakSaNa pariNAma vartamAna thatAM vartamAnalakSaNa pariNAma ane ghaTa Adi dharmanuM atIta (bhUtakALa)mAM nAza thaIne chUpAI javuM atIta lakSaNa pariNAma che. mATInA ghaTarUpa dharmanA anAgata lakSaNathI vartamAna lakSaNamAM AvatAM sudhI ane vartamAna lakSaNathI atItalakSaNamAM jatAM sudhI tenI avasthAmAM kramazaH je daDha tathA durbaLa karavA rUpe pratikSaNa pariNAma thaI rahyuM che, te ghaTadharmanuM avasthA pariNAma che. te ja prakAre bIjA bhUtonAM ane prANIonAM zarIromAM IdriyonA dharma Adi pariNAma paNa jANavAM joIe. jema ke dharmI netrano potAno dharma nIla7 (bhUrAza), pItatva (pILAza), raktatva (ratAza) Adi viSayomAM eka rUpane choDIne bIjA rUpane grahaNa karavuM e dharmapariNAma che ane dharmI netrano nIlatva Adi prakaTa thatA pahelAM anAgata lakSaNa-pariNAma che, vartamAnakALamAM prakaTa thavuM vartamAna lakSaNa pariNAma che ane vartamAnakALamAMthI atIta kALamAM chupAI javuM atIta lakSaNa pariNAma che. ane vartamAna lakSaNa pariNAmamAM grAhya nIla Adi viSayanuM skuTa, skuTara, tathA asphaTa Adi pratItionuM hovuM avasthA pariNAma che. e ja prakAre ghANa Adi IdriyonAM pariNAma paNa jANavAM joIe. 13 noMdha- (1) dharmamAM pUrva dharmanuM dabAI javuM ane bIjA dharmanuM prakaTa thavuM ene dharma pariNAma kahe che. (2) kALa pariNAmane ahIM lakSaNa pariNAma kahe che. (3) eka dharmanA anAgata lakSaNathI vartamAna lakSaNamAM prakaTa thatAM sudhI avasthAne daDha karavAmAM ane vartamAna lakSaNathI atIta lakSaNamAM jatAM sudhI tenI avasthAne durbaLa karavAmAM je pratikSaNa pariNAma thaI rahyuM che te avasthA pariNAma che. (4) yogazAsano e sarvataMtra siddhAMta che ke sat padArthano svarUpa nAza kayAreya nathI thato ane asatu padArthanI utpatti nathI thatI. (5) mATIthI jema ghaDo banyo. e dharmInI dharmAntara avasthA che. ane mATImAM pUrvataH vidyamAna ghaTa AkAra dharmanI vartamAna avasthA thavI lakSaNAMtara pariNAma che. vibhUtipAda 249 For Private and Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ww Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir have - temanAmAM (dharmInuM rUpa A che) - __zAntoditA'vyapadezyadharmAnupAtI dharmI // 14 // sUtrArtha-(zAntotipathanupAtI, je ekatattvazAnta-atIta, udita=vartamAna tathA avyapadezya-anAgatadharmomAM anugata rahe che, te ghaf) = dharmI kahevAya che. bhApya anuvAda - dharmInI yogyatAthI varjIna = yukta zakti ja dharma che. ane phalotpattinA bhedathI sattAtmaka anumAna karAvato te eka dharmI bhinna bhinna dharmovALo jovAmAM Ave che. e judA judA dharmomAM vartamAna dharmI potAnA vyApAra = kAryano anubhava prApta karatA zAnta = atIta ane avya = bhaviSyarUpa (anAgata) dharmothI judI hoya che. jayAre sAmAnyadharmathI dharmI saMyukta hoya che, te vakhate dharmInuM svarUpamAtra hovAthI koNa kayA rUpa vALo dhama, kayA vyApArarUpa bIjA dharmothI judo haze? arthAt te vakhate koInAthI judo hovAno prazna ja utpanna thato nathI. temAM dharmInA je zAna = atIta, 3rata = vartamAna, ane apazya = anAgata ema traNa prakAranA dharma hoya che, te A prakAre hoya che - temAM zAnta te dharmo che, ke je potAno vyApAra (kAryo karIne 35rata = kAryarahita thaI jAya che, udita te dharmo che ke je vyApAraspati =kArya karI rahyAM hoya che. e udita-dharma anAgata-lakSaNavALA dharmonA mavadita = atizaya samIpa hoya che. ane atIta dharma drita = vartamAna dharmonI avyavadita = atizaya najIka hoya che. vartamAna dharma atItanI samIpa kema nathI hotAM. atItamAM vartamAna dharmonI pUrvatA - pazcimaMtA na hovAthI. jema ke bhaviSya ane vartamAna dharmomAM pUrva-pazcimabhAva hoya che, evuM atIta dharmanuM (vartamAna dharmanI sAthe) nathI. kema ke atIta dharmanI anantara = pachI thanAre koI dharma nathI. tenAthI atItanI samIpI nathI ane anAgata ja vartamAnano samIpI che. vyaUddezya = anAgata dharma kayA che? badhA ja dharmI potAnI badhI zaktio vALA hoya che. je viSayamAM (pUrva-AcAryoe) kahyuM che - jaLa ane pRthvInA pariNAmakRta rasa AdinI vizvarUpatA=vividharUpatA sthAvara (vRkSa Adi) padArthomAM jovAmAM Ave che ane te ja prakAre sthAvaronI vividharUpatA = cara padArthomAM (zarIramAM) ane jaMgamoracara padArthonI vividharUpatA thAvara= acara padArthomAM jovAmAM Ave che. A prakAre jAtino nAza na thavAthI badhA (dharmA) padArtha, badhI zaktiovALA hoya che. paraMtu A badhI ja zaktio=dharmonI abhivyakti deza, kALa tathA AkArarUpa pabaMdhana = pratibaMdha hovAnA kAraNe ekasAthe nathI hotI. mATe je A abhivyakta (vartamAna) athavA anAbhivyakta (atIta athavA anAgata) dharmomAM anuta = rahe che ane sAmAnya-vizeSarUpavALA che, te ja dharmI che. jemanA matamAM (badhA dharmomAM) dharmI anugata nathI, phakta dharmamAtranI ja sattA 250 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnI che, temanA matamAM bho= karmaphaLanA bhogano abhAva prApta thaze. bIjuM ke vijJAna =citta dvArA karAyelAM karmanA bhoktAnA rUpamAM bIjA vijJAnano adhikAra kevI rIte hoI zake? ane tenA manamAM smRtino abhAvathaze, kemake eka dvArA jovAyelAM viSayanuM smaraNa bIjAne nathI thatuM. (anubhUti viSayaka) vastunI pramajJA=smRtithI siddha thAya che ke dharmI badhA dharmomAM anugata thAya che, je bhinna dharmavALA thaIne (mRti AdithI) oLa khI zakAya che. eTalA mATe badhA ja padArtha) anugatatvathI rahita dharmamAtra nathI. (balluM badhA dharmomAM anugata dharmI che.) bhAvArtha-pUrvokta sUtramAM dharma Adi traNa pariNAma batAvyAM che. have te jenA dharma che, te dharmInAM svarUpa ahIM batAvavAmAM Ave che. pUrva sUtranA vyAsa-bhAgyamAM udAharaNa ApIne e spaSTa karavAmAM AvyuM che ke mATIno goLo (piMDa), vAsaNa ghaDo vagere tathA kALAntaramAM temanA TukaDA vagere judA-judA AkAravALA thaI gayA che, athavA thaze e badhA ja eka mATI dharmInA vibhanna dharma che. pahelAM mATInA cUrAne pANImAM palALIne piMDAkAra banAvyo, pachI tenAthI kuMbhAre judAM judAM ghaDA Adi vAsaNo banAvyAM, pachI tUTI jatAM judA judA AkAra thaI gayA che. enAthI spaSTa che ke vibhinna AkAra ghaTa vagere, je eka bIjAthI judA judA che, e badhAmAM eka dharmI mATI samAnarUpe anugata che. te dharmInA badhAM ja dharmone A sUtramAM traNa bhAgomAM vahecyAM che - (1) zAnta=je potAnA vyApAra karIne uparata thaI gayA che, te zAnta athavA atIta dharma hoya che. (2) udita e dharma che ke je vartamAnamAM kAryarata che. (3) avyapadezya je dharma dharmImAM zaktirUpe sthita che, jemano nirdeza nathI karI zakAto te avyapadeza anAgata dharma che. jema ke ghaDo, banatA pahelAM mATImAM avyapadezyarUpe hato, ghaDo banyA pachI udita thaI jAya che ane tUTI gayA pachI zAntarUpe hoya che. dharmI mATI A badhA ja dharmomAM anugata hoya che. ane e badhAja eka dharmI (tatva)nA che. A rIte eka dharmamAM vibhinna dharma vidyamAna rahe che ane te deza, kALa Adi ucita nimitta meLavIne prakaTa thaI jAya che. je abhivyakta dharma nathI te dhamamAM tirohitarUpe rahe che. sAmAnyarUpe anvita dharmI vizeSa dharmonA udita thatAM sAmAnya- vizeSavALA kahevAya che. ahIM vyAsa bhASyamAM "avyapadezya'nI vyAkhyAmAM sarva sarvAtman badhA dharmI badhI zaktiovALA che, ema kahyuM che. teno Azaya e kadApi nathI ke badhA ja padArthomAM badhA prakAranI zaktio che. ahIM yathA zakti ja nirdeza samajavo joIe. je padArthanA je dharma abhivyakta nathI, temane ja ahIMyAM sarva zabdathI grahaNa karavAmAM AvyA che. nahIMtara badhAthI badhAMnI utpatti thavA lAge. Aja AnI ja vyAkhyA jaLa ane bhUminA pariNAmanAM vividharUpa batAvIne karI che. sthAvara vRkSa vageremAM madhura, amla, mRdu vagere vividharUpa jovAmAM Ave che. e badhAM jaLa-bhUminA pariNAma-svarUpa ja che ane jaMgamo cAlatAM pharatAM prANIonA zarIromAM je rU5 AdinI vividhatA che, te vibhUtipAda 2pa1 For Private and Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAvara vRkSa padhi AdinA pariNAmasvarUpa che. A prakAre vibhinna vastuomAM vibhinna vikArone utpanna karavAnI zakti che, paraMtu temanI abhivyakti eka sAthe kema nathI thatI? emAM (1) deza=sthAnano pratibaMdha hoya che. jema ke kezara kAzmIramAM ja pedA thAya che, bIjA garama pradezomAM nahIM. (2) kALano pratibaMdha hoya che - jema ke tarabUca ThaMDI RtumAM nathI thatuM, garama RtumAM ja thAya che. (3) AkArano paNa pratibaMdha hoya che, jema ke vibhinna yoniomAM AkAra paramezvare banAvyA che, temAM mRga vagere manukhAkAra nathI hotAM athavA manuSya mRga Adi AkAravALA nathI thatA. athavA manuSyakRta ghaTa vagere potAnA AkArane choDIne bIjA AkAravALA nathI thatA je zAnta dharmavALA dharmI che. temanAmAM vibhinna dharma kevI rIte rahe che? teno uttara vyAsa-bhAgyamAM e Apyo che ke jAti avinAza-dharmA che. te kadIpaNa nAza nathI pAmatI. jo koI ghaDo nAza pAmyo che, to te ghaTa jAti anyatra nathI, evuM kadI paNa nathI hotuM. nAza thayelA ghaTa AdimAM paNa kALAntaramAM mATI rUpa thatAM te zakti anabhivyaktarUpe joI zakAya che. mATe badhA dharmIomAM temanA potAnA badhA ja dharma rahe che ane badhA ja dharmomAM dharmI anugata hoya che. A niyamamAM koI doSa nathI Avato. ahIM vyAsa-bhAkhamAM dharmothI bhinna eka dharmInI sattA na mAnanArA kSaNika vAdIonA matanuM yukti sahita khaMDana karavAmAM AvyuM che. etadartha cittanuM udAharaNa ApyuM che ke citta eka dharmI che, ke jeno smRti Adi dharma hoya che. pUrvAnubhUta viSayanI smRti eTalA mATe ja thaI jAya che ke jeNe netra AdithI joyuM, sAMbhaLyuM, cAnuM athavA suMdhyuM hatuM, te hajI paNa vidyamAna hovAthI temanI smRti karI zake che. jo dhama kSaNika mAnavAmAM Ave to eke joyelI vastunuM smaraNa bIjo kevI rIte karI zake che? joke citta paNa cetana AtmA vinA kArya nathI karI zakatuM, tema chatAM cittane dharma mAnIne tenuM udAharaNa eTalA mATe ApavAmAM AvyuM che, kema ke kSaNikavAdIonA matamAM cetana AtmAnI koI sattA ja nathI. A ja prakAre karma koIke karyA ane tenAM phaLa bIjuM citta bhogave, e paNa kSaNikavAdamAM eka doSa che. mATe dharmothI judI paraMtu dharmomAM anugata eka dharmanI sattA mAnavI aparihArya che. je 14 have - eka dharmInA vibhinna pariNAmonuM kAraNa - mAnyataM parimAnyatve hetu / 1 / sUtrArtha mAnyatve kramanI bhinnatA (riNAmanyatve dharmInA pariNAmonI bhinnatAmAM hetu :) kAraNa che. bhASya anuvAda-eka dharmInuM eka ja pariNAma hovuM joIe evo pra=doSa AvatAM krama bhinnatA ja pariNAmonI bhinnatAmAM kAraNa hoya che. jema ke cU-guMdelI (pIselI) mATI, piMDAkAra mATI, ghaTAkAra mATI, kapAlAkAra (ThIkarAM)nI mATI ane kaNarUpa mATI, emAM pAMca prakArano mATI-saMbaMdhI krama che. je dharma je dharma pachI=samIpavALo dharma che, yogadarzana 2para For Private and Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te teno krama che. mATIno piMDa potAnA svarUpathI nAza thAya che, ane ghaDo pedA thaI jAya che, e dharma-pariNAma krama che. lakSaNa pariNAmamAM krama e che ke jema ghaDAnA anAgata lakSaNanI sthitimAM vartamAna lakSaNanI sthitino krama che, te ja rIte piMDanA vartamAna lakSaNanI sthitimAM atIta lakSaNanI sthitino krama che. atIta lakSaNano krama nathI hoto, kemake pUrvathI pazcAt thatAM ja avyavahita paravatA=anantara samIpatA hoI zake che ane te (pUrvathI parata no bhAva) atItano nathI. eTalA mATe be ja lakSaNo (anAgata ane vartamAna)no krama hoya che. te ja rIte avasthA pariNAmamAM paNa krama hoya che. jema ke navIna ghaDAnuM prAnta-banyA pachInA keTalAka kALa pachI purANApaNuM dekhAvA lAge che ane te purANApaNuM kSaNa paraMparAnuM anusaraNa karanArA krama dvArA prakaTa thatuM atizaya abhivyaktine prApta thAya che arthAt purANApaNuM sarvathA prakaTa thaI jAya che. A dharmapariNAma ane lakSaNapariNAmathI jAdo trIjA prakArano avasthA nAmano) pariNAma che. A krama dharma ane dhamanA bheda hovAthI ja svarUpane prApta thayelA hoya che. ane dharma paNa potAnA bIjA dharmonAM svarUpanI apekSAthI dharmI thaI jAya che. paraMtu jayAre paramArtha rUpamAM dhamamAM abhedanI dRSTie kathana karavAmAM Ave che, tyAre abhedopacAra dvArA te dharmI ja dharma kahevAya che. te samaye A krama (kramika vikAsa) eka ja rUpamAM (eka ja dharmInA dharma pariNAmanA rUpamAM pratibhAsita thAya che. (je prakAre bAhya padArthonAM vibhinna pariNAmo batAvyAM che, e ja prakAre cittanAM paNa batAve che.) citta dharmInAM be prakAranAM dharma che - paridaSTa (=pratyakSa) ane aparida(=parokSa). temanAmAM pratyayAtmI=jJAna karAvanArI pramANa vagere cittanI vRttio ane je cittamAM svarUpathI ja sthita dharma hoya che te aparidaSTa (parokSa) che. te sAta ja (7) hoya che, jemane vastu svarUpa anumAnathI ja siddha karI zakAya che. (nirodhathaRT :) arthAt nirodha, dharma, saMskAra, pariNAma, jIvana, ceSTA ane zakti e cittanA dharmo ranavarjita = aparidaSTa (parokSa) che. bhAvArtha - pahelA sUtromAM eka dharmanA aneka dharmonuM kathana karavAmAM AvyuM che. paraMtu emAM zaMkA thAya che ke eka dhamanuM eka ja pariNAma hovuM joIe, aneka kema? tenuM samAdhAna A sUtramAM karavAmAM AvyuM che. kramanA bhedathI pariNAmomAM bhinnatA thaI jAya che. jemAM mATI eka dharmI che, tenA bhinna bhinna krama thatA rahe che. pahelAM mATI cUrNa rUpamAM hatI, pANI meLavavAthI piMDarUpa thaI gaI, kuMbhAre piMDamAMthI ghaTAkAra vagere karI dIdhI, ghaDAnA tUTavAthI kapAlA (ThIkarAM)nuM rUpa tathA temanuM bArIka thavAthI kALAntaramAM pharIthI cUrNa rUpamAM mATI thaI jAya che. A prakAre kramabhedathI eka dhamanAM judAM judAM aneka pariNAma thaI jAya che. kramano abhiprAya che-eka pariNAmanuM koI bIjA pariNAmanI anaMtara=atizaya niTa (najIka) bhAvathI hovuM teno krama che. mATInA cUrNamAMthI piMDaAkAra thavuM, piMDamAMthI vibhUtipAda 253 For Private and Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra wy www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghaTAkAra thavuM e dharmapariNAma che. ane ghaDo banatA pahelAM mATInA piMDamAM (ghaDo) anAgata (bhaviSya)nA rUpamAM rahelo hato, tenuM vartamAnarUpamAM ghaTAkAra thavuM ane pharIthI vartamAnarUpamAMthI tUTIne atItarUpamAM thavuM e lakSaNa pariNAma krama che. atItano pharIthI AgaLa krama nathI hoto, kema ke pUrva-para bhAva hovAthI ja krama thAya che. avasthA-pariNAma krama A prakAre - je ghaDo anAgata (bhaviSya) dazAmAMthI vartamAna dazAmAM Avyo che, te e vakhate navIna hoya che. kALakrame te juno thaI jAya che ane keTalAka divaso pachI vadhAre juno thaI jAya che. A navInatAthI purANApaNuM ekadama nathI thayuM paraMtu dhIre dhIre pratikSaNa pariNata thaIne thayuM che. A avasthA-pariNAmano krama che. e traNeya pariNAmo dharma ane dharmano bheda svIkAra karavAthI ja potAnA svarUpane prakaTa kare che. vAstavamAM badhuM ja bhautika jagata prakRtino vikAra che mATe prakRti ja dharmI che, anya tenA dharmo che. temachatAM vyavahArika daSTithI mATI Adine paNa dharmI mAnIne aupacArika rUpe dharma-dharmI bhAva batAvavAmAM Avyo che. vyAsa-bhASyamAM bhautika padArthonAM trividha pariNAmo batAvIne cittanA dharmonuM parigaNana karavAmAM AvyuM che. cittanA paridaSTa (pratyakSa) ane aparidaSTa (parokSa) be prakAranA dharmo batAvyA che. paridaSTa dharma pratyayAtmaka jJAna karAvanArI pramANa Adi cittanI vRttio paridaSTa=pratyakSa che ane aparidaSTa dharmonuM jJAna anumAna AdithI thAya che. prAcIna AcAryoe aparidaSTa dharmonI saMkhyA sAta (7)nI batAvI che, je nIce pramANe che - (1) nirodha-asaMprajJAta samAdhimAM cittavRttiono nirodha thatAM saMskAramAtra zeSa rahI jAya che. cittanA A pariNAmane sAmAnya manuSya Apta pramANathI jANI zake che. (2) dharma-dharma tathA adharmanuM phaLa ja zubha-azubha hoya che. zubha-azubha phaLane joIne dharma-adharmano bodha thAya che. dharma-adharmanA anuSThAna kALamAM citta dharmarUpa athavA adharmarUpa thaI jAya che. e cittanuM dharmapariNAma che. ahIM dharma zabdathI adharmanuM paNa grahaNa karavuM joIe. (3) saMskAra - je kaMI puruSa karma kare che, tenA saMskAra cittamAM sthita hoya che. temanAmAM prasukha, tana, vicchinna tathA udAra A saMskAronI cittamAM vibhinna sthitio che. je (yo. 2/4)mAM varNavelI che. emanAmAM je saMskAra kAryarata thAya che, citta paNa evuM ja thaI jAya che. e cittanuM saMskArapariNAma che. (4) pariNAma-citta prakRtino vikAra hovAthI triguNAtmaka che ane vALavRttana pramANe citta pratikSaNa pariNata (badalAtuM) thatuM rahe che. kayAreka sattvaguNapradhAna thAya che, tyAre bIjA rajoguNa ane tamoguNa abhibhUta rahe che. kayAreka rajoguNapradhAna thAya che, tyAre sattvaguNa ane tamoguNa abhibhUta rahe che. ane jayAre citta tamoguNa pradhAna hoya che, tyAre sattva ane rajasa abhibhUta rahe che. je guNanI mukhyatA (pradhAnatA) hoya che, 254 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te samaye citta tanmaya thaI jAya che. (e guNavALu thaI jAya che) A pariNAma anumAnathI jANI zakAya che. (pa) jIvana - A zarIrane dhAraNa karavAno prayatnavizepa cittanI sahAyathI cAlato rahe che. kayAreka jIvanamAM utsAha hoya che, to kayAreka nirAzA. kyAreka zoka, duHkha, bhaya vagerenA kAraNe prayatnamAM zithilatA paNa thaI jAya che. A jIvanane calAvanArA prayatnavizepa cittanuM pariNAma che. ke je anumAnathI samajI zakAya che. (6) ceSTA - zarIranA vibhinna Idriya Adi pradezomAM je paNa zArIrika ceSTA (prayatna) thAya che, te badhAmAM cittano sahayoga ghaNo ja jarUrI che. cittanA saMparka vagara netra jovA chatAM paNa joI nathI zakatAM. kAna sAMbhaLatA hovA chatAM paNa nathI sAMbhaLatA. Acittano saMparka paNa anumAnagaNya ja che. (7) zakti-cittanuM eka zaktirUpa pariNAma paNa che. cittanA sabaLa thatAM manuSya vadhAre kArya kare che, nirbaLa athavA hatotsAha dazAmAM nahIM. enAthI cittanI zaktine kAraNe thayela pariNAmanuM jJAna paNa anumAnathI thAya che. 15 have - traNe pariNAmonA saMyamanuM phaLa - - pariNAtrayasaMcamA totAnAtajJAnana 26 / sUtrArtha - (TOTAtraya yAta) dharma-pariNAma, lakSaNa-pariNAma ane avasthA-pariNAmamAM saMyama karavAthI (tItADanA tijJAnama) yogIne atIta = bhUta ane anAgata = bhaviSyanuM jJAna thAya che. bhApya anuvAda - pariNamatra saMyama) dharma-pariNAma, lakSaNa-pariNAma ane avasthA pariNAmamAM saMyama karavAthI yogIone atIta tathA anAgatanuM jJAna thaI jAya che. eka ja AlaMbanamAM karelAM dhAraNA, dhyAna ane samAdhine saMyama kahe che. A kAraNathI dharma Adi traNeya pariNAmono sAkSAtkAra karanAra yogIo dhyeya padArthomAM atIta=bhUta tathA bhaviSyanuM jJAna saMpanna karAve che. bhAvArtha-saMsAramAM jeTalA paNa padArtho che, te traNe kALomAM dharma, lakSaNa ane avasthApariNAmonI aMtargata AvI jAya che. upara traNeya pariNAmonI vyAkhyAmAM spaSTa karyuM che ke anAgata (bhaviSyata) zaktinA rUpamAM pratyeka padArthamAM vidyamAna che. jayAre yogI A vastuonA pariNAmomAM saMyama kare che. to te padArthonAM atIta-pariNAma tathA bhaviSya-pariNAmane jANI le che. Ano abhiprAya e che ke te vastu kayA kayA pariNAmomAMthI pasAra thaIne vartamAnamAM AvI che ane keTalo samaya lAgyo che, tenA jJAnathI yogIne te vastunA bhaviSyamAM thanArA pariNAmono paNa bodha thaI jAya che. te 16 | vibhUtipAda 255 For Private and Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir have - zabda, artha ane jJAnanA vibhAgamAM saMyama karavAnuM phaLa - zabdArthapratyayAnAmitaretarAdhyAsAtsaMkarastatpravi mA saMyamatsarvataratajJAnama / 7 / sUtrArtha (zabdArtha-pratyAnAma) zabda, artha ane pratyaya=jJAnanA phataretarAdhyAsAta) eka bIjAnA adhyAsathI= ekano dharma bIjAmAM jovAthI saMra) paraspara mizraNa thAya che (tatvavimAnata) zabda, artha tathA jJAnanA pravibhAgamAM saMyama karavAthI (sarvapUtaRtajJAnama) badhAM ja prANIonA zabdonuM jJAna thaI jAya che. bhASya anuvAda - (zabdArthapratyayAnA) temanAmAM vANI (vApha Idriya) vargoccAraNa karavAmAM ja sArthaka thAya che. zrotendriya dhvaninA pariNAma-mAtrane grahaNa karanArI che ane padra = nAda varNAtmaka dhvanionA uccAraNa pachI ekatva grahaNa karAvanArI buddhithI grahaNa thAya che. badhA ja vargonuM ekIsAthe uccAraNa karavuM saMbhava na hovAthI teo paraspara niranupraNAtmaka = asaMbaddha svabhAvavALA hoya che. te varNa padabhAva no sparza na karIne (padane = upasthita na karIne) prakaTa thAya che ane vinAza thaI jAya che. eTalA mATe pratyeka varNa padasvarUpa ja kahevAmAM Ave che. (ahIM varNa ane padano bheda mAnIne kahevAmAM AvyuM che paraMtu bIjI dRSTithI) eka-eka varNa padano AtmA = padanA nirmANamAM upAdAnarUpa che, te badhA ja mafmadhAra = arthabodha karAvavAnI zakti = yogyatAthI yukta che, bIjA sahakArI varSothI pratiyorl= saMbaddha thavAne kAraNe vai = vividharUpatAne prApta thatA jevA (=asaMkhyapadarUpa banatA jatA) pUrva vadhu uttara = AgaLanA varNanI sAthe ane uttara-varNa, pUrva-varNanI sAthe vizeSarUpamAM avasthita hoya che. A prakAre anekavarNa kramAnusAra = AnupUrvInI apekSA rAkhavAvALA artha-saMketathI yukta thAya che. A eTalA A varNa badho ja arthabodha karAvavAnI zaktithI bharapUra thayelAM gakAra, aukAra ane visarjanIya sAsnAdimAna artha =padArtha=gAya nAmanuM pazu)ne prakAzita kare che. je A prakAre artha saMketathI yukta ane dhvanigata kramathI 3pasaMdUta = sahita vargo buddhimAM eka abhivyakti thAya che, te vAcyArthano vAcaka (akhaMDa-sphoTarUpa) pada nAmathI saMketita karavAmAM Ave che. te pada eka hoya che, eka buddhino viSaya hoya che, eka prayatnathI prakaTa thAya che, akhaMDa hoya che, krama rahita hoya che, eva= varNAkArathI rahita hoya che, buddhiniSTha hoya che, aMtima varNanA jJAnanA vyApArathI abhivyakta (prakaTa) thAya che ane bIjAne batAvavAnI IcchAthI (vakatAthI) bolAtA ane zrotAothI saMbhaLAtA varSo dvArA anAdikAlIna vANInA vyavahAranI vAsanAthI anuviddha loka buddhithI siddha (nitya) jevI jaNAya che. te padano saMketa-jJAnathI pravibhAga thAya che arthAt ATalA varSono A prakArano anusaMhAra = milana eka arthano vAcaka thAya che. saMketa to pada ane padArthano paraspara 256 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir madhyApa = abhinAkArarUpa smRtivALo hoya che. ke je A zabda che, te ja A artha che ane je A artha che, te ja zabda che. A prakAre paraspara adhyAropa (ekabIjAmAM bhaLI gayelA) vALA zabda ane arthano saMketa hoya che. e zabda, artha ane jJAna paraspara adhyAsanA kAraNe saMvakI = mizrita jevA thaI jAya che. jema ke - " zabda che : ja artha che ane na ja jJAna che. je enA pravibhAgane jANe che, te sarvavid = badhAM ja (prANIonA) zabdono jJAtA thaI jAya che. jema ke eka pada sarvAbhidhAna zaktithI yukta hoya che, te ja rIte badhA ja padomAM vAkSArthano bodha karAvanArI zakti rahe che. jema ke - "vRkSa' evuM kahetAM 'ti = che. evuM "jJAna" thAya che. kema ke koIpaNa padArtha sattA= vidyamAnatAnuM ullaMghana nathI karato, te ja prakAre kAraka vinA kriyA thatI nathI ane eTalA mATe ja "pravati = pakAve che," e kahetAM badhA ja kArakonI sAkSene = prApti thAya che. caitra nAmanI vyakti kriyAkartA, agni pakAvavAnI kriyAmAM kAraNa ane cokhAnuM karmarUpamAM kathana to arthanuM niyamana karavAne mATe anuvAda mAtra che ane pUrA vAkayane mATe eka padanI racanA paNa jovAmAM Ave che jema ke - "zrotriyachanDoDadhI "vedanuM adhyayana kare che." A vAkaya arthamAM zrotriya padanuM ane prANIne dhArata = "prANone dhAraNa kare che," A vAkaya - arthamAM 'nIvati padano prayoga thAya che. pratyeka vAkayamAM padArthanI abhivyakti hoya che. eTalA mATe vAkayagata padano vibhAga karIne = barAbara vyutpatti karIne ja siddha karavo joIe ke te pada kriyAbodhaka che athavA kArakabodhaka che. nahIMtara mavati 'mavuM: 'manAya? vagere padomAM nAma tathA AkhyAnuM samAnarUpa hovAnA kAraNe kriyA ane kArakanuM vijJAna (jJAna) na thavAthI kevI rIte vyAkhyA thaI zake ? kema ke ukta udAharaNomAM pratyeka pada kriyAvAcaka temaja kArakavAcaka paNa che. jema ke - "paTo mavati ahIM "mavati kriyAvAcaka ane mavati mikSa di ahIM mavati nAma vAcaka che. varma9 = tuM gayo athavA te zvAsa lIdho ahIM 'mazva:' pada kriyAvAcaka che. 'mo ghAvati = "ghoDo doDe che' ahIM nAmavAcaka 'azva' zabda che. ane e ja prakAre tanmanAtha: zatrana'tu zatruone harAvaDAve che. ahIM 'manApa:' zabda kriyAvAcaka che. paraMtu atyan manAya . fpava tu bakarInuM dUdha pI, tyAM nAmavAcaka che. (tavimA') te zabda, artha ane jJAnanA pravibhAga batAvIe chIe. jema ke zvetajo prasAdu = makAna sapheda thaI rahyuM che... ahIM "zveta pada kriyArthaka che. ane zveta pradu: = makAna sapheda che pada kAraka arthano bodhaka che. "tane ane ta?' zabdonA artha kramavAra kriyArUpa ane kArakarUpa che. jJAna paNa kriyArUpa ane kArakarUpa hoya che. emAM kAraNa e che ke "roya- te A che A prakAranA paraspara ekAkAra saMbaMdhathI saMketakRta ekAkAra ja jJAna thAya che. je A "zveta artha che, te zveta tathA "zveta jJAna" vibhUtipAda 257 For Private and Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nuM AlaMbanIbhUta che. kema ke te artha potAnI avasthAothI vikRta thato na to zabdanI sAthe saMgata thAya che ane na to jJAnanI sAthe saMgata thAya che. A ja prakAre zabda ane jJAna eka bIjAnI sAthe saMgata thatA nathI. tenAthI spaSTa che ke zabda judo che ane artha judo che ane jJAna paNa judu che. A traNeyano vima= bheda che. A prakAre zabda, artha tathA jJAna traNeyanA pravibhAgomAM saMyama karavAthI yogIne badhA proNIonI bolInuM jJAna thaI jAya che. bhAvArtha- zabda vAcaka hoya che, jene kaMTha vagerethI bolAya che ane kAnathI saMbhaLAya che. artha vAcya hoya che ke je zabda dvArA jANavAmAM Ave che. ane pratyaya = jJAna arthAta cittanI vRttinuM vipayAkAra thavuM, je zabda ane artha baMnene meLavIne jJAna karAve che. A traNeya zabda, artha ane jJAna paraspara ekabIjAthI judA che. ane pota potAnI judI sattA rAkhe che. arthAta gAya zabda vaktAnI vAku IndriyamAM che'. :" zabdano artha sAsnAdimAn pazuvizepamAM rahe che. ane gau zabdanuM jJAna manamAM rahe che. paraMtu sAmAnyajanonA niraMtara abhyAsanA kAraNe e traNeya maLelA hoya tevAM jaNAya che. vyavahAramAM e jovAmAM Ave che ke jayAre ApaNe koIne kahIe chIe ke gAyane cAro ApI Avo, athavA pANI pIvaDAvo, to te vyakti traNeyane ekAkAra samajIne kArya karavAnI zarUAta karI de che. paraMtu A ja vAkaya ApaNe koI videzIne ke je "gau"nA arthane nathI jANato tene kahIe, to te traNeya (zabda, artha, ane jJAna) para vicAra karIne pahelAM traNeyanA bheda jANavAno prayatna karaze pachI teno vyavahAra karI zakaze. A prakAre vyavahAramAM sAdhAraNa vyakti zabda, artha ane jJAnanuM sAMkayU banAvI rAkhe che - zabdamAM arthano, arthamAM zabdano, zabdamAM jJAnano, jJAnamAM zabdano, arthamAM jJAnano ane jJAnamAM arthano adhyAsa = ekAkAra karIne A traNeyano lokamAM vyavahAra thAya che. A abheda sthitine ja sUtramAM saMkara' zabdathI kahevAmAM AvI che. e ja prakAre pazu-pakSI je zabda bole che, temanAmAM zabda, artha tathA jJAna traNeya hoya che, paraMtu sAmAnyajana nathI jANI zakatA. yogI purUpa A traNeyane judA judA vibhAgo para saMyama karIne eka samAdhijanya (yo. 3/5) vizeSa prajJAne prApta karI le che, jenAthI te manuSyonA zabdonuM ja nahIM, balka badhAM prANIonA zabda, artha, tathA jJAnanA sUkSma vibhAgone samajI le che ane A prakAre badhAM prANIonI dhvanio (avAja)ne samajI le che. te sivAya vyAsa bhAgyamAM sphoTavADa= jenAthI artha kuTa thAya che tenuM vistArathI varNana karyuM che. varSonA meLathI pada ane padonA meLathI je vAkaya bane che, jenAthI ApaNane zabda, artha tathA temanAthI jJAna thAya che, temanA pravibhAgo para vicAra karavAmAM Avyo che. kayAMka eka padathI ja pUrA arthano bodha thaI jAya che, to kayAMka eka pada pUrA vAkayano artha batAvI de che, kyAMka eka ja zabda kriyAno bodhaka hoya che paraMtu 258 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bIjI jagAe nAmavAcaka hoya che. A ja prakAre jema mAnavIya bhASAmAM zabda, artha tathA jJAnanA vibhAgonuM ApaNe dhyAna rAkhavuM paDe che, te ja prakAre pazu pakSIonA zabdomAM paNa vibhAgane jANavA paDaze, tyAre ja temanA zabdone samajI zakAya che. vyAsa munie yogIne mATe A varNasphoTa, padasphoTa tathA vAkayasphoTanAM udAharaNa ApIne bIjA prANIonI vANIne samajavAmAM eka mArgadarzana karyuM che. je 17 me have - saMyama dvArA saMskAronA sAkSAtkAranuM phaLa - ___ saMskArasAkSAtkaraNAtpUrvajAtijJAnam // 18 // sUtrArtha - (ArAkSAta) yogIne saMyama dvArA saMskArono sAkSAtkAra thavAthI (pUrvajJAtijJAnama) pUrva janmanuM jJAna thaI jAya che. bhApya anuvAda-A saMskAro nizcayathI be prakAranA che - (1) eka smRti ane avidyA Adi lezonA kAraNabhUta vAsanArUpI saMskAra (2) sukha duHkha rUpa karmaphaLa bhoganA kAraNe dharma ane adharmarUpa saMskAra. A baMne prakAranA saMskAro) pUrvajanmamAM saMcita thayelAM pariNAma, ceSTA, nirodha, zakti, jIvana, dharmanI samAna cittanA aparidaSTa (parokSa) dharma che. A saMskAromAM karelA saMyama yogIne saMskAronA sAkSAtkAra dvArA kriyAne mATe samartha kare che ane A saMskArono sAkSAtkAra (te pUrvajanmono) reza= sthAna, kALa tathA nimittanA anubhavo vinA nathI thato. A prakAre saMskArono sAkSAtkAra karavAthI yogIne pUrvajanmanuM jJAna thaI jAya che. e ja prakAre pUra = bIjA puruSamAM paNa saMskArono sAkSAtkAra karavAthI tenA pUrvajanmanuM jJAna thaI jAya che. A viSayamAM e marayAna = RSiono saMvAda sAMbhaLavAmAM Ave che ke bhagavAna jaigISatrane saMskArono sAkSAtkAra karavAthI daza mahAsargomAM thayelA janmonA pariNAma kramane jANatAM vivekajJAna prakaTa thayuM. tyAra pachI jaigIpane zarIradhArI bhagavAna Ava kahyuM - dazamahAsagomAM bhavya hovAnA kAraNe na dabAvI zakAya tevA buddhisattvavALA tame narava = atyaMta duHkhamaya tathA tirthava yoni = pazupakSI Adi yonionA garbhamAMthI thanArA duHkhano anubhava karatA ane devo tathA manuSyonA rUpamAM vAraMvAra utpanna thatAM sukha ane duHkhamAMthI kono vadhAre anubhava karyo ? bhagavAna AvaryAne jaMgIpaLe uttara Apyo ke daza-mahAsargomAM bhavya hovAnA kAraNe na dabAI zake tevA buddhisattvavALA mArA dvArA narakanI tiryakayonimAM thatAM duHkhane jotAM devo tathA manuSyomAM vAraMvAra utpanna thatAM meM je kaMI paNa anubhava karyo te badhuM duHkharUpa ja che, evuM huM samajuM chuM. tyAra pachI bhagavAna Avae pharIthI pUchayuM - A je ApanuM AyuSmAna prakRtinA=prakRtiparasvAmitvarUpa ane anuttama saMtoSasukha chezuM tene paNa Ape du:khanA pakSamAM rAkhyuM che? bhagavAn jogIpaLe uttara Apyo - viSaya-sukhanI sarakhAmaNImAM ja A saMtoSasukha ati uttama kahevAmAM AvyuM che. paraMtuM varcasurava= mokSa sukhanI sarakhAmaNImAM te paNa duHkha ja che. (kema ke) buddhisattvano A dharma vibhUtipAda 259 For Private and Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (paNa) triguNAtmaka che ane triguNAtmaka jJAna, deDha = tyAjya duHkhanI koTimAM rAkhavAmAM AvyuM che. tRNAtaMtu duHkhasvarUpa hoya che. tRSNArUpa duHkhapravAhanA dUra thavAthI A (saMtoSa sukha) nirmaLa, nibaMdha, sarvAnukULa sukha kahevAmAM AvyuM che. (kevalyanI daSTie to e paNa duHkha ja che) bhAvArtha-jIvAtmA je paNa zubha-azubha karma kare che, tenA saMskAra cittanA paTa para aMkti thAya che. ane e citta sUkSma zarIranuM eka ghaTaka che ke je jIvAtmAnI sAthe janma janmAtaromAM sAthe jAya che sthULa zarIranA nAzathI A sUkSma-zarIrano nAza nathI thato. jema ke grAmophonanI pleTa para rekarDa thAya che. teja rIte janma janmAMtaranA saMskAra citta para aMkti thatA rahe che. te saMskAra be prakAranA hoya che - (1) eka smRti ane avidyA Adi lezonA kAraNabhUta vAsanArUpa saMskAra ane (2) bIjA zubha-azubha karmonA saMskAra, jemanA pariNAmasvarUpa jIvAtmA sukha duHkha bhogave che. e saMskAromAM saMyama karavAthI yogIne temano sAkSAtkAra thaI jAya che ane te saMskAro je deza, kALa tathA nimittathI banyA che, te badhA yogIne smaraNa thaI jAya che. * Aja pUrvajanmanuM jJAna che ane ahIM vyAsa bhAgyamAM pUrvajanmane jANavAnA viSayamAM be RSiono prAcIna saMvAda paNa Apyo che, jenAthI spaSTa che ke saMskAronA AzrayathI yogI janma - janmAMtaronI vAtone jANI le che.[* = A siddhi parIkSA-koTimAM che.] . 18 have - bIjAnA jJAnamAM saMyama karavAnuM phaLa - pratyaya pavittajJAnama / 1 / sUtrArtha - (pra ) bIjAnA jJAna (cittavRtti)mAM saMyama karavAthI ghara-vittajJAna) yogIne bIjAnA cittanuM jJAna thaI jAya che. bhApya anuvAda - (pratyaya) pratyaya = bIjAnA jJAnamAM saMyama karavAthI = jJAnano sAkSAtkAra thavAthI bIjAnA cittanuM jJAna thAya che. bhAvArtha - bIjA manuSyanI AkRti, ceSTA, Igita, netra ane mukhanA vikArone joIne abodha bALaka tathA bIjA sAmAnya mANasa paNa bIjAnA mananI vAtone jANI le che. yogI puruSa bIjA jIvonI AkRti AdithI bIjAnI rAga Adi yukta cittavRttine jANI le che ane temAM saMyama karavAthI pavitta = bIjAnA cittane jANI le che. jo ke sUtramAM pratyayastha nI sAthe ja zabda nathI tema chatAM paNa paricitta jJAna' rU5 phaLa thI saMyama karanArA pratyaya'mAM "para"no saMbaMdha jANavo joIe. [* = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 19 ! have zuM parajJAnanA saMyamathI yogI paracittanA AlaMbanane paNa jANI zake che? . na ca tatsAlambanaM tasyAviSayIbhUtatvAt // 20 // sUtrArtha - (2) ane yogI (tarA) paracitta sAdhananA viSayamUtatvata) saMyamano 260 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya na hovAnA kAraNe tAtana) AlaMbana sahita paracittane tenI sAkSAt nathI karato. bhApya anuvAda - (pUrvasUtrokta paracittane jANanAro yogI) bIjAnA rAgayukta cittanA jJAnane jANe che. paraMtu te amuka AlaMbanamAM anurakta che, e nathI jANato kema ke bIjAnA praya = jJAnanuM je AlaMbana Azraya strI vagere che te yogInA cittanA AlaMbananA viSaya nathI banAvAyA. bIjAnuM pratyaya = bAhya jJAna ja to (saMyama karanAra) yogInA cittanuM mAnavana = saMyamano viSaya hoya che. bhAvArtha - yogIne (3/18) sUtra pramANe jema potAnA cittanA saMskArono sAkSAtkAra karavAthI pUrvajanmanA deza, kALa, nimitta vagerenuM jJAna thAya che, te ja rIte zuM paracittanA saMskAronuM deza AdinuM jJAna thaI jAya che? e AzaMkAno uttara A sUtramAM ApavAmAM Avyo che. (3/19) sUtramAM je paricittanA jJAnanI vAta kahI che, te phakta bIjAnI cittavRtti Adine joIne ja kahI che, jenAthI yogI eTaluM ja jANI zake che ke tenA cittanI vRtti rAgavALI athavA pa vALI che. paraMtu rAga athavA panuM AlaMbana koNa che? e yogIne jJAna nathI thaI zakatuM. yogInA saMyamano viSaya pratyaya = paracittanuM jJAna hoya che. AlaMbana nahIM, paracitta kayA deza, kALa tathA kayA nimittathI rAgI che athavA virakta che, te yogInA saMyamano viSaya nathI banI zakato. me 20 have - zarIranA rUpamAM saMyama karavAnuM phaLa - kAyarUpasaMyamAttadpagrAhyazaktistambhe cakSuSprakAzA'saMyoge'ntardhAnam // 21 // sutrArtha - (vapasaMyati) zarIranA rUpamAM saMyama karavAthI taddhivirUstame) te rUpanI grAhya zakti rokAI jatAM (vadhuH prakAzAsaMyo) netranA prakAzano saMyoga na thatAM antardhAnaY) yogIne "antardhAna = chupAI javuM' nAmanI siddhi thAya che. bhApya anuvAda - #TyarUpasaMyama) dehanA rUpamAM saMyama karavAthI rUpanI je (netra Idriya dvArA) kArya karavA yogya zakti che, tene yogI rokI de che ane rUpagrahaNa karavAnI zaktinuM khaMbhita thatAM netraprakAzanAM saMyoga na thavAthI yogIne "aMtardhAna' nAmanI siddhi thAya che. A rUpAMtardhAnanI mAphaka zabda AdinuM paNa aMtardhAna jANavuM joIe. bhAvArtha -AMkha rUpanuM grahaNa karavAmAM sAdhana che ane rUpa grAhya che. cakSu ane rUpano saMyoga thatAM jovAnuM kArya thAya che paraMtu grahaNa-zakti tathA grAhyazakti baMnemAMthI eka zakti aTakI jatAM jovAnuM kArya nathI thaI zakatuM. yogI potAnA zarIranA rUpamAM saMyama karIne grAhya-zaktine rokI de che, A kAraNe bIjA dA puruSonI grahaNa-zakti netro barAbara hovA chatAM paNa teo te yogInA zarIrane joI nathI zakatA. * A ja yogInuM aMtardhAna-chUpAI javuM che. jo e vakhate yogInA zarIrano sparza karavAmAM Ave to tvam vibhUtipAda 261 For Private and Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IdriyathI yogInI spaSTa pratIti thAya che. kAyarUpa saMyamanI jema yogI zabda, sparza, rasa ane gaMdha e grAhya-zaktio para paNa saMyama karI zake che. te vakhate yogIne sparzathI paNa nathI jANI zakAto. e ja prakAre zabda vagere viSayomAM jANavuM joIe. [ka = A siddhi parIkSA koTi mAM che.] | 21 che have - sopakrama ane nirupakrama karmamAM saMyamanuM phaLa - sopakrama nirUpakramaM ca karma tatsaMyamAdaparAntajJAnamariSTebhyo vA // 22 // satrArtha - ( i) upakramasahita = AraMbha sahita = tIvravegavALA () ane (nirUpamaH) upakramarahita=AraMbharahita=maMda vegavALA (4) be prakAranAM karma hoya che. (taeyaHR) te karmomAM saMyama karavAthI yogIne (mAntijJAnaH) mRtyunuM jJAna thaI jAya che. (vA) athavA (9i]:) AyurvedamAM kahelAM maraNasUcaka azubha cihanothI mRtyunuM jJAna thAya che. bhApya anuvAda - (sopa%naMnirUpamanve) AyuSyarUpa phaLa ApanArAM karma samUha be prakAranAM hoya che-saupakrama ane nirUpakrama. temanAmAMthI sopakrama karma evAM ja zIghra phaLa ApanArAM hoya che jema - bhInuM vastra phelAvavAthI thoDA ja vakhatamAM sUkAI jAya che. ane jema - te ja bhInuM vastra lapeTeluM hovAthI lAMbA vakhata pachI sUkAya che, te ja rIte niru krama lAMbA gALe phaLa ApanAruM hoya che. athavA jema - agni sUkAM lAkaDAnA samUhamAM nAMkhavAthI cAre taraphathI vAyuthI yukta thaIne TUMka samayamAM ja lAkaDAMne bALI nAMkhe che, te ja rIte zIdhra phaLa ApanArAM karma sopakrama hoya che. ane jema-te ja agni taNakhalAnAM DhagalAmAM kramazaH avayavo = thoDA thoDA bhAgo para nAMkhavAmAM Ave to moDethI saLagaze te ja rIte nirupakrama karma vilaMbathI phaLa ApanArAM hoya che. te eka janmamAM phaLa ApanArA AyuSyanA nimitta karma-samUhabe prakAranAM che. sopakrama ane nirUpakrama. temAM saMyama karavAthI marIna = mRtyunuM jJAna thaI jAya che. bhAvArtha - A sUtramAM karmanAM be vizeSaNo AvyAM che - sopakrama ane nirupakrama. je karmonuM phaLa jaldI maLe che, te sopakrama che ane vilaMbathI phaLa ApanArAM karma nirupakrama kahevAya che. AyuSya A karmonuM ja phaLa hoya che. vyAsa-bhASyamAM A karmonA taphAvatane be udAharaNo ApIne spaSTa karyuM che. jema bhInA vastrane nIcovIne phelAvavAmAM Ave to jaldI sukAI jAya che ane te ja vasane phelAvyA sivAya ja nAMkhI devAmAM Ave to moDethI sukAya che. athavA sUkA lAkaDAnA DhagalAmAM paDelo agni vAyunA saMyogathI jaldI saLagAvI de che ane taNakhalAMnA DhagalAmAM (bhUsAmAM) kramazaH lAgelo agni vAyuno saMyoga na thavAnA kAraNe vilaMbathI bALe che. te ja rIte AyuSyanuM phaLa ApanArAM be prakAranAM karma upara batAvyA che, ke yogI e karmomAM saMyama karIne mRtyunuM jJAna karI le 26ra yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. yogIthI bhinna vyaktio paNa Ayurveda vageremAM kahelA mRtyunA cihano (ariSTo) dvArA mRtyunuM jJAna karI le che. vyAsabhApyamAM Adhibhautika ariSTomAM yamadUtone jovA, ane mRta pitarone jovAnuM lakhyuM che. A bAbatone satya na mAnavI joIe kema ke ariSTano abhiprAya ja viparIta cihana prakaTa thavuM e che. mRtyuno samaya AvatAM jIvAtmAnI zaktio dhIre dhIre saMkucita thavA lAge che ane te vakhate vikSipta jevI dazA thavAthI viparIta ja kArya dekhAya che. mATe A vikSipta dazAnA kAryomAM vizvAsa karavAnuM kadI paNa satya nathI hoI zakatuM. [4 = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 1 22 che have maitrI Adi bhAvanAmAM saMyama karavAnuM phaLa maiyAvi6 vanani / rarU I sUtrArtha-(yatipu) maitrI, karUNA vageremAM saMyama karavAthI vijJAna) yogIne maitrI vagere zaktio prApta thAya che. bhApya anuvAda - (aizyAtipu.) maitrI, karuNA, muditA e traNa bhAvanAo che. yogI temAMthI sukhI prANIomAM maitrInI bhAvanA karIne maitrI baLa prApta kare che, duHkhI prANIomAM karUNAnI bhAvanA karIne karUNA baLa prApta kare che ane puNya AtmAomAM Frita = prasannatAnI bhAvanA karIne muditAbaLa (prasannatAnuM baLa) prApta kare che. bhAvanAothI je samAdhi thAya te saMyama che, tenAthI avayyavIrya = vyartha na janAruM adamya maitrI Adi baLa utpanna thAya che. (yo. 1/33) sUtramAM cAra bhAvanAomAMthI ahIM na kahelI upekSAnA viSayamAM pApIo pratye upekSA hoya che, bhAvanA nahIM. mATe temAM (upekSAmAM) samAdhi nathI hotI. eTalA mATe upekSAthI baLa prApta nathI thatuM kema ke temAM saMyamano abhAva hoya che. bhAvArtha-jo ke yogIne mATe (yo. 1/33) sUtramAM maitrI, karuNA, muditA ane upekSA e cAra bhAvanAo batAvavAmAM AvI che. tema chatAM paNa jenI upekSA ja karavAmAM AvI rahI che, temAM saMyama kevI rIte thaze? A kAraNathI sUtramAM upekSAne choDI dIdhI che. * yogI-puruSa sukhI manuSyomAM maitrI, duHkhI prANIomAM karuNA ane puNyAtmAo pratye prasannatAnI bhAvanA karavAthI ane tadanusAra saMyamathI adamya zakti saMpanna thaI jAya che. arthAt A bhAvanAovALI vyakti akutobhaya thaIne prANImAtrane mATe hitanI IcchAthI alaukika kAryo karavAnuM sAmarthya prApta karI le che. [+ = A siddhi saMbhava koTimAM che.] 1 23 have - hAthI vagerenA baLomAM saMyamanuM phaLa - vaneSa tivanavini / / ra4 . sUtrArtha - (vatteT) yogI hAthI vagerenA baLomAM saMyama karIne taratAni) hAthI vagere nA jeTalA baLane prApta karI le che. vibhUtipAda - 263 For Private and Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda - (yogInuM) hAthI vagerenA baLomAM saMyama karavAthI hAthI vagerenA jevuM baLa thaI jAya che. vaineteya = garUDanA baLamAM saMyama karavAthI yogI caiteya = garUDanA baLavALo thaI jAya che ane vAyunA baLamAM saMyama karavAthI vAyunA samAna baLavALo thaI jAya che. * [* = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] bhAvArtha-saMyamanI paribhASAmAM dhAraNA, dhyAna tathA samAdhi traNeyanuM ekatra hovuM lakhyuM che. vyAsa-bhApya tathA sUtramAM hAthI athavA garUDa zabdone joIne evI zaMkA thAya che ke zuM yogI hAthI vagerenI aMdara praveza karIne temanA baLomAM saMyama kare che? paraMtu A dhAraNA mithyA temaja zAsa-virUddha che. kema ke yogI saMyama bAhya vastuomAM na karatAM potAnI aMdara ja kare che. saMyamanuM svarUpa paNa evuM ja che ane vyAsabhApyamAM hAthI vagerenI sAthe vAyunuM udAharaNa ApyuM che, jenAthI spaSTa thAya che ke e bAhya saMyama nathI, balka AMtarika ja che. kema ke sUtra tathA bhAgyakAre hAthI AdimAM saMyama na kahIne temanA baLa-zaktimAM (saMyama) kahyo che. zaktimAM saMyama aMdara ja karI zakAya che. (325) sUtrathI paNa e ja spaSTa thAya che ke yogI aMdaranA saMyamathI ja dUra rahelI, chUpAyelI tathA sUkSma vastu (padArtho)nuM jJAna karI le che. [ka = A siddhi parIkSA koTi mAM che. = A siddhi AgaLanA sUtra sAthe saMbaMdha rAkhe che.] . 24 have -mananI jyotiSmatI pravRttinA Alopha (prakAza)mAM saMyamanuM phaLa - prvRttyaaloknyaasaatsuukssmvyvhitviprkRssttjnyaanm||25|| sUtrArtha - yogIne pravRtyAto sAta) mananI jyotiSmatI pravRttimAM saMyamano cAsa= sthApanA karavAthI (sUkSma-vyavadita-viprayjJAnaY) saMyama karelI sUkSma, vyavadhAyukta (chUpAyelI) tathA dUra rahelI vastuonuM jJAna thaI jAya che. bhApya anuvAda - yogadarzananA (1/36) sUtramAM mananI sattvaguNa pradhAna jyotiSmatI pravRtti kahevAmAM AvI che, temAM je mAno= prakAze che, tene yogI sUkSma, vyavahita = aMtarAyanA kAraNe chUpAyelI athavA dUra rahelA padArtho para pheMkIne te padArthanI jANakArI karI le che. bhAvArtha- (yo. 135-36) sUtromAM manane sthira karanArI viSayavatI ane jyotiSmatI pravRttionuM varNana karavAmAM AvyuM che. A sUtramAM bIjI pravRtrijyotiSmatInA Aloka (prakAza)mAM saMyama karavAthI sUkSma tathA IdriyAtIta padArthonuM jJAna thavuM batAvyuM che, ke jemanuM bAhya IdriyothI grahaNa nathI thaI zakatuM. Aja prakAre * vyavadhAyukta tathA dUrastha vastuonuM paNa jJAna thaI jAya che. jema sUryanA prakAzathI ghaDA vagerenuM pratyakSa thAya che, teja rIte jyotiSmatInA prakAzamAM sUkSma vagere vastuonuM jJAna thaI jAya che. [+= A siddhi parikSA koTi mAM che.] . 25 have - sUryamAM saMyamanuM phaLa 264 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUvanajJAnaM sUrye saMyamAt // 26 // sUtrArtha - yogI (sU) zarIramAM rahelI nADImAM saMyama karIne pUvanajJAna) samasta brahmAMDanuM jJAna karI zake che. bhApya anuvAda-te bhuvanano vistAra sAta loka che. temanAmAM nava bhUkendrathI laIne meruparvatanI UparI dharAtala sudhI bhUloka che. merupRthI laIne dhruva sudhI graho, nakSatro ane tArAothI vicitrita aMtarikSa loka che. tenA upara pAMca prakAranA svarloka che, jemanAmAM trIjo loka mAhendra che. cotho prajApatino mahaH loka che, pachI AgaLa brahmanA traNa loko che jevAke - janaloka, tapaloka ane satyaloka, Aloka saptakano saMgraha zloka A prakAre che - brAhmatribhUmiko loka : prAjApatyastato mahAn / mAhendrazca svarityukto divi tArA bhuvi prajA : / / arthAt brahmaloka traNa bhAgovALo, prajApatino mahaloka, mahendrano svarloka kahevAmAM Avyo che. ghulokamAM tArA che, arthAt tArA tathA nakSatrovALo loka ghuloka che ane bhUlokamAM prajAonuM sthAna che. e sAta lokomAM bhUlokanuM varNana A prakAre che - mavavi = bhU-kendranI najIka rahelI cha (6) mahAnaraka bhUmio che, je kramazaH ghanamATI, jaLa, agni, vAyu, AkAza ane aMdhakAramAM rahelAM ane mahAkAla aMbariSa, raurava, mahAraurava, kAlasUtra ane aMdhatAmistra nAmavALA che. jemAM potAnAM karmothI upArjita duHkhano bhoga karanArAM prANIo duHkhaprada lAMbA AyuSyamAM paDIne utpanna thAya che ane pachI mahAtala, rasAtala, atala, sutala, vitala, talAtala ane pAtALa e sAta pAtALaloka che. A bhUmi AThamI che. ke je sAta dvIpovALI vasumatI nAmanI bhUmi che, jenA madhyamAM parvoMnA rAjA sonerI sumerU parvata rahelo che. tenAM zikhara (zRMga) = coTio cAMdI, vaidUryamaNi, sphaTikamaNi ane sonAnI banelI che. te sumeru parvatano dakSiNa AkAza bhAga vaiduryamaNinI camakathI nIlakamalanI pAMkhaDiyo samAna zyAma raMgano che. pUrvano AkAzIya bhAga sapheda, pazcimano AkAzIya bhAga nirmaLa ane uttaranI tarapha kuraMTaka nAmanA phUlanA jevo sonerI kAntivALo che. A parvatanA dakSiNa bhAgamAM jaMbUche, jethI A jaMbudvipa kahevAya che. te sumerunI cAreya tarapha sUryakiraNaprasArathI rAta-divasa temAM jADAyelAM hoya tevAM lAge che. te sumeru parvatanI uttaranI tarapha rahelA, nIla, ta tathA zregavAna nAmanA traNa parvata che ke je be hajAra (yojana) thAna = vistAravALA che. te parvoMnI vacce vacce nava nava hajAra yojana vistAravALA traNa varSa keza = ramaNaka, hiramaya tathA uttarakuru nAmanA deza che. tenI dakSiNamAM be hajAra yojana kSetraphaLavALA nipadha, hemakUTa ane himazela nAmanA parvata che. e parvatonI vacamAM vacamAM nava nava hajAra yojana kSetraphaLavALA harivarSa, kimapuruSa ane bhArata nAmanA traNa vibhUtipAda 265 For Private and Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir deza che. te sumeru parvatanI pUrvanI tarapha rahelA mAlyavAna parvatanI sImAvALo 'bhadrAzva' nAmano deza che. pazcimamAM gaMdhamAdana parvatanI sImAvALo "ketumAla' nAmano deza che. sumeru parvatanI vacamAM (parvatanI barAbara nIce) "IlAvRta' nAmano deza che. A prakAre A jaMbUDhIpa so hajAra yojana kSetraphaLavALo che ane tenAthI aDadhA pacAsa hajAra yojana kSetraphaLamAM cAre taraphanI dizAomAM sumeru parvata che ane pacAsa hajAra yojana kSetraphaLamAM deza che) te A so hajAra yojana kSetraphaLavALo jabUdvIpa' che, ke je potAnAthI be gaNA vistAravALo maMDalAkAra tavanoda = kSAra samudrathI gherAyelo che. te jaMbUdIpathI be gaNA vistAravALo "zAkakIpa" ke je potAnAthI be gaNA vistAravALA maMDalAkAra izurasa-samudrathI gherAyelo che. A zAkadIpathI be gaNA vistAravALo kuzadvIpa' che, je potAnAthI be gaNA parimANavALA maMDalAkAra madirA-samudrathI gherAyelo che. A kuzadvIpathI be gaNA kSetraphaLa vALo kaucaDhIpa" che, je potAnAthI be gaNA vistAravALA maMDalAkAra dhRta samudrathI gherAyelo che. A kaucadvIpathI be gaNA kSetraphaLavALo "zAlmaladvIpa' che, je potAnAthI be gaNA vistAravALA maMDalAkAra dadhi-samudrathI gherAyelo che. A zAlmaladvIpathI be gaNA kSetraphaLavALo "magadhadvIpa" (gomedha) che, je potAnAthI be gaNA vistAravALA maMDalAkAra kSIra-samudrathI gherAyelo che. A magadhadvIpathI be gaNA kSetraphaLavALo "puSkaradvIpa' che, je potAnAthI be gaNA vistAravALA maMDalAkAra svAdUdakasamudrathI gherAyelo che. A dvIpa ane samudra uparA=sarasonI jema vicitra tathA parvatothI alaMkRta che. ane A sAta dvIpa sAta samudrothI gherAyelA kaMkaNanI jema goLa AkAra-vALA, "loka-Aloka' nAmanA parvatothI parivRta ane pacAsa koTiyojana mApavALA che. A prakAre A badhuM bhUmaMDaLa supratiSThita che ane brahmAMDanI vaccamAM raheluM che. ane A brahmAMDa prakRtino evo ja eka laghutama bhAga che, jema AkAzamAM vidyotta= juganUna (camakanArA nAnA pataMga-kITa) thAya che. temanAmAMthI pAtALamAM, samudramAM ane A parvartI para asura, gaMdharva, kinnara, mipuruSa, yakSa, rAkSasa, bhUta, preta, pizAca, apasmAraka, apsarA, brahmarAkSasa, kuSmAMDa ane vinAyaka nava devagaNa nivAsa kare che. ane bIjA badhA dvIpomAM devatA tathA manuSya puNyAtmA loko rahe che. sumeru parvata devatAonI udyAna bhUmi che. tyAM mizravana, naMdana, caitraratha ane sumAnasa, e upavana che ane tyAM sudharmA nAmaka devasabhA, sudarzana nAmaka nagarI tathA vaijayanta nAmaka mahela che. graha, nakSatra ane tArA to dhruvamAM bAMdhelA hoya tema vAyu-vikSepanA niyamathI prakaTita gativALA thaIne sumeru parvatanI upasthita thaIne aMtarikSa lokamAM (dvitIya lokamAM) bhramaNa kare che. trIjA mAhendra nAmaka lokamAM rahenArA cha (6) prakAranA devagaNa che (1) tridaza (2) agnisvAtta (3) yAya (4) tuSita (5) aparinirmitavazavartI (6) parinirmita yogadarzana 266 For Private and Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vazavartI. A badhA ja devagaNa siddhasaMkalpa, aNimA vagere aizvaryothI yukta, kalpa sudhI jIvanArA,vRMdAraka nAmathI kahevAtA, kAma ane bhoganA kAraNe svAbhAvika zarIravALA ane uttama apsarAothI sevA karAvanArA che. cothA prAjApatya lokamAM (mahanAmaka lokamAM) pAMca prakAranA devagaNa rahe che. - (1) kumuda (2) bhu (3) pratardana (4) aMjanAbha ane (5) pracitAbha. A badhA ja devagaNa paMcamahAbhUtone vazamAM karanArA, dhyAnajanya tRmino AhAra karanArA eka hajAra kalpa paryata jIvanArA che. pAMcamA loka-brahmAnA prathama janalokamAM cAra prakAranA devagaNa che - (1) brahmapurohita (2) brahmakAyika (3) brahmamahAkAyika (4) amara. A badhA ja devagaNa paMcamahAbhUto tathA Idriyone vazamAM karelA ane kramazaH begaNAM-begaNAM AyuSyavALA che. arthAtu be hajAra kalpAyuvALA brahmapurohita che. cAra hajAra kalpAyuvALA brahmakAyika che, ATha hajAra kalpAyuvALA brahmamahAkAyika che, ane soLa hajAra kalpAyu vALo amaradeva che. chaThThAlokamAM - (brahmAnA bIjA) tapolokamAM traNa prakAranA devagaNa che - (1) abhAsvara (2) mahAbhAsvara (3) satyamahAbhAsvara. A badhA ja deva paMcamahAbhUto, Idriyo tathA prakRtine vazamAM karanArA kramazaH begaNAM begaNAM AyuSyavALA che. arthAta abhAsvara batrIsa hajAra kalpa, mahAbhAsvara cosaTha hajAra ka5 ane satyamahAbhAskara eka lAkha aThayAvIsa hajAra kalpaparyata AyuSyavALA, dhyAnAhAra karanArA, UrdhvaretA, uccastaranuM akhaMDa jJAna rAkhanArA ane nIcenA lokonuM paNa yathArtha jJAna rAkhanArA che. sAtamA lokamAM - (brahmAnA trIjA) satyalokamAM cAra prakAranA devagaNa che - (1) ayyata (2) zuddhanivAsa (3) satyAbha (4) saMjJAsaMjJI. te devagaNa koI prakAranA bhavana vagerenI icchA na rAkhanArA, potAnAmAM pratiSThAvALA Upara-Upara ja rahenArA, prakRtinA svAmI tathA kalpaparyata AyuSyavALA che. temanAmAMthI azruta nAmaka devagaNa savitarka samAdhijanya sukhamAM magna rahenArA che. zuddhanivAsa nAmaka devagaNa savicArasamAdhijanyasukhamAM magna rahenArA che. satyAbha nAmaka devagaNa AnaMdAnugatasamAdhijanya sukhamAM magna rahe che. ane saMjJAsaMjJI nAmaka devagaNa asmitAnugatasamAdhijanya sukhamAM magna rahe che. te badhA devo traNeya lokonA madhyamAM rahelA che. te A sAtaloka badhA ja brahmaloka kahevAya che. videha ane prakRtilIna to mokSamAM hoya che. eTalA mATe temane lokonI madhyamAM ja rAkhavAmAM AvyA che. yogIne (A samasta bhUvananA) sUryadvAramAM saMyama karIne sAkSAtkAra karavo joIe. ane yogI sUryathI bIjA padArthomAM paNa A ja prakAranA saMyamano abhyAsa tyAM sudhI karato rahe, jayAM sudhI e badhuM sAkSAt joI lIdhuM nA hoya. bhAvArtha - A sUtramAM sUryamAM saMyama karavAthI yogIne bhuvanajJAna thavAnuM lakhyuM che. vibhUtipAda 267 For Private and Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paraMtu A sUrya bAhya bhautika (sUrya) nathI. balka zarIramAM rahelI IDA nAmaka nADInuM ja nAma sUrya che. A viSayamAM (yo. 3/28) sUtrano bhAvArtha draSTavya che. tyAM sapramANa A viSayane juo. vyAsa bhAkhamAM sAta lokonuM paryApta vistArathI varNana karyuM che. e badhuM satya che ja athavA asatya e kahevuM ghaNuM ja kaThina che. kema ke temAM vadhu paDatuM varNana aprasiddha che, ane je prasiddha che te to satya jaNAya che. paraMtu te paNa anusaMdhAnane yogya che ane viziSTa yogIothI prakAza karavA yogya che. A bhASyane jovAthI evuM jarUra jaNAya che ke emAM arvAcIna kALanA lokoe kAlpanika vAtonuM mizraNa karavAno vadhAremAM vadhAre prayatna karyo che. temanAmAMthI nimnalikhita vAto paurANika kALanI deNa hovAthI satya nathI kahI zakAtI jema ke - (1) emAM pRthvInI upara cha loka (aMtarikSaloka, svarloka, maharloka, janaloka, tapaloka tathA satyaloka) tathA nIce cauda loka mAnyA che, jemAM sAta naraka (avIci, mahAkAla, aMbarISa, raurava, mahAraurava, kAlasUtra ane aMdhatAmistrI ane sAta pAtALa loka che (mahAtala, rasAtala, atala, sutala, vitala, talAtala ane pAtAla). A nIce uparanuM kathana bhUgoLa tathA khagoLanI vidyAthI viruddha hovAthI mAnya nathI thaI zakatuM. kema ke A samasta brahmAMDa sUryanI cAre tarapha ghUmI rahyuM che, ane evA evA sUryo paNa khabara nathI ke keTalA haze. A ApaNI pRthvI jyotiSa pramANe varSamAM sUryanI cAre tarapha ghUmI jAya che. te ja prakAre bIjA loka lokAMtaro paNa che. jene ahIM dhuloka mAnyo che ke jemAM tArA tathA nakSatro che, zuM te pRthvInA nIcenA bhAgamAM rahenArAMne nathI dekhAtAM? jema ApaNI apekSAe (sarakhAmaNImAM) amerIkA bhUminA nIcalA bhAgamAM che, to UparanA dhuloka amerIkAvALAne na dekhAvA joIe. paraMtu evuM pratyakSanI viruddha hovAthI mAnya nathI thaI zakatuM ane jayAre ghuloka upara mAno cho to bhUminA nIcalA bhAgamAM ghulokanA sUrya Adino prakAza na pahoMcavo joIe? athavA bIjA sUryanI kalpanA karavI paDaze. AvI vijJAna viruddhanI vAtone koIka AMkhanI AMdhaLI buddhi vagaranI vyakti ja svIkAra karI zake che, bIjA buddhijIvI nahIM. (2) pRthvInI nIce sAta naraka ane sAta pAtALonI vAta paNa kAlpanika ja che. kema ke e caudeya loka nIce upara kramazaH ja mAnavAmAM AvyA che. emanA madhyamAM kaMIka to avakAza haze. pachI ATalA vizALa kSetramAM phelAyelA lokone AjanA vijJAnanA yugamAM beThelo vaijJAnika na jANI zake e kema saMbhava che? ane je AMjanA vaijJAniko upagrahone AkAzamAM choDI rahyA che, ke je pRthvInI cAretarapha vegathI ghUmI rahyAM che, zuM temane A cauda lokonuM jJAna na thaI zake? athavA A upagraho te lokothI TakarAtA kema nathI? jo bhUminI nIce hoya to jarUrathI TakarAya, paraMtu bhautika vijJAnathI taddana ajANa ane bhUgoLa-khagoLanI vidyAthI zUnya lokoe AvI vidyA-virodhIvAto lakhIne RSionA 268 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthomAM prakSepa (mizraNa) karI dIdhI, tenAthI vadhAre moTuM jaghanya-kRtya karyuM hoI zake ? (3) bhUmithI nIcenA sAta narakonI kalpanA paNa vicitra jevI che. A narakomAM mahAkAla naraka mATI pattharovALuM che, aMbarIpa naraka jaLathI bhareluM che, raurava naraka agnithI pUrNa che, mahAraurava naraka vAyuthI bhareluM che, mahAsutra naraka aMdarathI khAlI che, (AkAzathI bhareluM che), aMdhatAmitra naraka aMdhakArathI vyApta che ane A narakomAM potAnA duSkarmothI lAMbAkALa sudhI duHkha bhogavavA mATe prANI janma le che. A paNa buddhi tathA vidyA vagaranAnuM moTuM gapa ja che, kema ke teoe svarga-naraka zabdonA zAstrIya arthone na samajIne AvI mithyA vAto lakhI dIdhI che. jayAre koI prANI marI jAya che, tyAre tenuM bhautika zarIra to ahIM ja pAMca tatvomAM maLI jAya che, pachI e narakomAM, je jaLamaya, agnimaya vagere batAvyAM che, te zarIra vinA kevI rIte duHkho bhogavI zake? A to evI kalpanA che ke jema - zarIradhArIne samudramAM athavA agnikuMDamAM pheMkI devAmAM Ave, ane te taDapI taDapIne marI jAya. paraMtu zarIra vinAnA jIvAtmAne A agni Adi padArtho du:kha kevI rIte ApI zake ? ane jo duHkha bhogavavAnAM A naraka sthAna vizepa banAvI dIdhAM hoya, to A pRthvI para manuSpothI je judI yonio che, te zuM che? zuM te duHkha bhogavavAnI yonio nathI ? ane mAnava jIvanamAM evAM evAM duHkha bhogavAtAM jovAmAM Ave che, ke jemane joIne ema ja kahI zakAya ke te potAnA koIka duSkarmanuM phaLa bhogavI rahyo che. to pachI bhUloka (pRthvIne) ne paNa narakaloka zuM kAma nathI mAnavAmAM AvyuM? vagere aneka zaMkAo A mithyA mAnyatAothI utpanna thAya che, jemano A narakone mAnavAvALA paurANikonI pAse koI uttara nathI. (4) pAtAle natathI parvatelveSa devAniyA' arthAt pAtALamAM, samudramAM ane parvato para devagaNo rahe che, jemAM asura, gaMdharva, kinara, kiMguruSa, yakSa,, rAkSasa, bhUta, preta, pizAca, apasmAra, apsarA, brahmarAkSasa, kukhAMDa tathA vinAyaka gaNAvyA che. A kevA devo che? jemAM rAkSasa, pizAca, bhUta tathA preta paNa saMmilita che. e badhAMne deva mAnatAM duSkarma karanArAM prANIonuM zuM nAma haze? zuM deva zabdanI koI navI paribhASA karI dIdhI che? ane Aja vyAsabhApyamAM, khagolavartI mahendra Adi lokomAM devono nivAsa mAnyo che, ane pAtALomAM paNa. zuM temAM eka ja jAtanA devo rahe che? athavA devonI paNa uttamAdhama tathA madhyama Adi judI judI zreNIo che, ke je lokavizepomAM judA judA rahevAnuM mAnyuM che ? ane zuM deva paNa manuSyonI jema zarIradhArI thaIne pota-potanA karmo pramANe A vibhinna lokomAM phaLa bhogavI rahyA che ? (5) paurANika jagatamAM mRtaka zrAddhamAM agnisvAtta vagere pitara mAnyA che, jemane ahIM Upara mahendralokamAM mAnyA che ane bhUta, pretono nivAsa pAtALalokamAM zuM bhUtapretothI pitara bhinna che ? athavA temanI vibhinna zreNIo che ? ane jo bhUtapretono nivAsa pAtALa lokamAM hoya to teo bhUtapretane mAnavAvALA A pRthvI vibhUtipAda ra69 For Private and Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para bhUtapretonI jALa zA mATe phelAveche? tathA teo bhUlokanAM prANIone duHkha ApavA mATe zuM kAma Ave che? phalata yathArthamAM A badhI khoTI kalpanAo ja che. maryA pachI jIvAtmA tenA karmo pramANe yoniomAM IzvaranI vyavasthAthI cAlyA jAya che, temanuM zrAddha vagerenA samaye AvavuM koIpaNa prakAre saMbhava nathI. bhUta pretano paNa aMdha vizvAsa ja che. eTalA mATe je emane mAne che, temane ja satAve che, bIjAne nahIM, athavA bhUtapretone mAnavAvALAone ema zikhavavA Icche che ke tame paNa A mithyA vAtone choDIne sukhethI raho. (6) eka kalpanuM AyuSya cAra abaja batrIsa karoDa varSa mAnavAmAM AvyuM che. ane teTalAM ja varSo pralayanAM hoya che. ane ahIM bhUmithI UparanA lokomAM rahenArA devagaNonuM AyuSya ekakalpathI laIne eka lAkha aThThAvIsa hajAra kalpaparyata batAvI che. A paNa mahAna gapache. ATaluM lAMbu AyuSya koInuM paNa saMbhava nathI. zAstronA AdhAra para mokSano paNa ATalo samaya nathI. ane jyAre e devone urdhvaretA lakhyA che, retano artha vIrya che, vIrya vagere dhAtuo zarIramAM pedA thAya che, ane apsarAo temanI sevA karanArI mAnI che. temane aNimA vagere aizvaryovALA batAvyA che, tathA bhavanomAM nivAsa karanArAM mAnavAmAM AvyA che. ItyAdi vAtothI e devo zarIradhArI siddha thAya che. paraMtu koIpaNa zarIradhArI ATalA lAMbA AyuSyavALo nathI hoI zakato. ItyAdi vAtothI spaSTa che ke badhuM pAchaLathI umereluM che. maharSi vyAsa jevA AptapuruSa AvI mithyA vAto kadApi lakhe nahIM. nahIMtara temane AptapuruSa athavA maharSi zabdathI kahevAnuM mithyA thaze. je ra6 have - caMdramAM saMyamanuM phaLa - va tAravyazani / ra7 / sUtrArtha - (ra) zarIramAM rahelI piMgaLA nADImAM saMyama karIne tArIgUjJAnaH) yogI tArAonA bRha sthitikrama (niveza) ne jANI zake che bhApya anuvAda - + candramAmAM saMyama karIne tArAonA bUha = sthitikramane jANI zake che. bhAvArtha-A sUtranA viSayamAM AgaLanA sUtra (3/28)no bhAvArtha draSTavya che. [+= A siddhi parIkSA-koTimAM che.] 1 27 che have - dhruvamAM saMyamanuM phaLa - gve tAtijJAna // 28 sUtrArtha - (pu) dhruva nADImAM saMyama karIne ( tatAna) tArAonI gatinuM jJAna thAya che. bhApya anuvAda - yogI pachI dhruvamAM saMyama karIne tijJAna) tArAonI gatine 270 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jANI zake che. sarva = uparanA vimAna = vizeSa mAnayukta graha-nakSatromAM saMyama karIne temane jANI zake che. bhAvArtha-A sUtramAM 'sat zabdathI pUrva-sUtrokta tArA'nuM grahaNa che. prAyaH vyAkhyAkAra dhruva zabda'thI dhruva tArAnuM grahaNa kare che. paraMtu e vyAkhyA paraspara virodhI tathA mithyA hovAthI mAnya nathI. yoganAM pahelAM pAMca aMgo bAhya che ane traNa aMtaraMga che. jenAthI spaSTa che ke saMyama koIpaNa bAhya vastumAM karavo e zAstra viruddha che. (yo. 3/25thI 27) sudhI sUtromAM sUrya Adi zabdothI AMtarika (zarIranI aMdaranA) sUrya AdinuM grahaNa karavuM joIe. A bhautika zarIramAM traNa nADIo che - IDA, piMgaLA ane suSumyA. emanA mAMthI IDA ke je zarIranA dakSiNa bhAgathI zarU thaIne uttarabhAga sudhI jAya che, te sUrya che. ane piMgaLA ke je zarIranA DAbA bhAgathI zarU thaIne upara dakSiNa bhAga sudhI jAya che, te caMdra che. ane e baMnenI madhyanI nADI, je karoDa rajumAMthI gaI che - dhruva kahevAya che. temanAmAM saMyama karavAthI bhuvana, nakSatra tathA temanI gationuM jJAna thAya che. kema ke manuSyanuM zarIra brahmAMDanuM sUkSmarUpa che. supRSNA nADI zarIranI mukhya nADI che, ane jeTalAM sUrya Adi cakra che, te badhAM emAM ja che. eTalA mATe e nADImAM saMyama karavAthI samasta zarIranuM jJAna thaI jAya che. ane zarIranA jJAnathI bAhya brahmAMDanuM jJAna thaI jAya che. maharSi dayAnaMde A viSayamAM ghaNuM ja spaSTa kahyuM che - (1) "ItyAdi sUtrothI e prasiddha jANI zakAya che ke dhAraNA vagere traNa aMga Abhyantara (aMtaraMga) che. mATe hRdayamAM ja paramANu paryata jeTalA padArtho che, temane yoga- jJAnathI ja yogI jANe che, bahAranA padArthothI kiMcitmAtra paNa dhyAnamAM saMbaMdha yogI nathI rAkhato, paraMtu AtmAthI ja dhyAnano saMbaMdha che bIjAthI nahIM. A viSayamAM jo koI bIjuM kahe to tenuM kahevuM badhA sajjana loko mithyA ja jANe kema ke - yopittavRttinirodhaH | (HI. 2). tA 2 svarUzvatthAnam II (Ama, rU) jayAre yogI citta vRttiono virodha kare che, bahAra tathA aMdarathI te ja vakhate draSTA, ke je jIvAtmA che, tenA cetana svarUpamAM ja sthira thaI jAya che. bIje nahIM." (dayAnaMda zAstrArthasaMgraha) (2) upaniSadanI sAkSI - chAndogya. prA. 8/maM.1/maM. 3nI vyAkhyAmAM maharSi dayAnaMda lakhe che - hRdayadezamAM jeTaluM AkAza che, te badhu aMtaryAmI paramezvarathIja bhareluM che? ane e ja hRdayAkAzanI vacamAM sUrya Adi prakAza tathA pRthvI loka, agni, vAyu, sUrya, caMdra, vIjaLI ane badhA ja nakSatra loka paNa AvelA che. jeTalA dekhAya che ane nathI dekhAtA padArtha che, te badhA ja tenI ja sattAnI vacamAM sthira thaI rahyAM che. [4 = A siddhi parIkSA-koTimAM che.] (R. P. upAsanA) have - nAbhi cakramAM saMyamanuM phaLa - vibhUtipAda 271 For Private and Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __ nAbhicakre kAyavyUhajJAnam // 29 // sUtrArtha - yogI (nAma) nAbhicakramAM saMyama karIne nAyabdajJAnama) zarIranA bRha = sthitikramanuM jJAna kare. bhApya anuvAda - yogI nAbhicakramAM saMyama karIne vAyabdra = zarIranA sthitikramanuM jJAna kare. (A zarIramAM) vAta, pitta ane sneH = kapha traNa doSa che. ane tvacA, rakta, mAMsa, snAyu, asthi, majjA tathA zuka (vIrya) dhAtuo che. A dhAtuomAM pahelAM pahelAM kahelI dhAtu (potAnAthI pachI kahelI dhAtunI sarakhAmaNImAM) vAhya = bahAranI che. e emanA sannivezano krama che. bhAvArtha - sUtranA 'dhUha' zabdano artha vyAsa bhAkhamAM vinyAsa (sanniveza) zabdathI spaSTa karyo che. sannivezano Azaya che zarIranA aMgonI racanA tathA temano yathAsthAna samAveza. nAbhicakra zarIranA madhyamAM raheluM che. A sthAnamAM pAMkhaDIonI mAphaka badhI bAjue nADIo phelAyelI hoya che. * eTalA mATe emAM saMyama karavAthI yogIne kAyavUhajJAna zarIranA avayavonA sannivezanuM jJAna thaI jAya che. A kAyavUhane samajAvavA mATe vyAsabhAkhamAM vAta vagere dopo ane tvacA vagere sAta dhAtuono saMnivezakama batAvyo che. vAta, pitta tathA kapha temanI samatA ja svAthya tathA vipamatA ja zarIra saMnivezanuM dhvasta (nAza) thavuM A che. ane tvacA vagerene dhAtu eTalA mATe kahe che ke e zarIrane dhAraNa karI rahI che. tvacA vagere sAta dhAtuomAM pahelI pahelI dhAtuo pachInI dhAtuonI sarakhAmaNImAM bAhya che. tAtparya e che ke zarIramAM tvacA badhAMthI bahAra hoya che. tvacA pachI aMdaranI bAju rakta rahe che, je tvacAthI bhinna mAMsa vagerenI apekSA bAhya che. e baMne pachI mAMsa rahe che, je tvacA ane raktanI apekSAe aMdara, paraMtu snAya AdinI apekSAe bAhya che. e traNeyathI aMdara snAyu naso hoya che. je tvacA vagerenI apekSAe aMdara, paraMtu asthi AdinI apekSAe bAhya hoya che. A cAreyathI aMdaranI tarapha asthi hADakAM hoya che. je tvacA AdinI apekSAe aMdara, paraMtu majjA ane zukranI apekSAe bAhya hoya che. A pAMceyathI aMdaranI bAju majjA dhAtu che, je zukranI dRSTie bAhya che ane badhAthI aMdara vIrya rahe che. e tvacA vagere sAta dhAtuonI zarIramAM sthiti che. [+ = A siddhi parIkSA-koTi mAM che.] 1 29 have - kaMThakUpamAM saMyamanuM phaLa - ijhare kSatpipAsAnivRtti. / ra0 . sUtrArtha - (3) kaMThakUpamAM saMyama karavAthI suvAnivRti) bhUkha ane tarasanI nivRtti thaI jAya che. bhApya anuvAda - (8) jIbhanI nIce sUtaranA jevI nasa che. tenI nIce kaMTha che. 272 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane kaMThanI nIce phUpa= garNavizepa che, tene kaMThakUpa kahe che, temAM saMyama karavAthI bhUkha ane tarasa yogIne bAdhita nathI karatA arthAta satAvatAM nathI. bhAvArtha - zarIramAM kaMThakUpa kayAM che ? tenA uttara vyAsabhApyamAM e Apyo che ke jIhvA (jIbha)nI nIce sUtaranA jevI eka nasa che, tenI nIce kaMTha che, ane kaMThanI nIce je gartAkAra sthAna che, te kaMThakUpa che. yogI jayAre e sthAna para saMyama kare che, to tenI bhUkha tathA prAsa (tarasa)nI nivRtti thaI jAya che. tAtparya e che ke daza prANomAM udAna nAmano vAyu kaMThakUpamAM kArya kare che. je ApaNe bhojana vagere khAIe chIe, tene e vAyu AmAzayamAM pahoMcADe che ane jayAre AmAzaya khAlI thaI jAya che, tyAre tenI bhUkha-tarasarUpe anubhUti e ja udAnavAyu karAve che. A kaMThakUpamAM saMyama karavAthI udAnavAyunuM kArya rokAI jAya che arthAt teno sparza kaMThakUpamAM na thavAthI yogIne bhUkha-tarasa nathI lAgatI ane yogI jyAM sudhI saMyama karavAmAM samartha hoya che, tyAM sudhI bhUkha tarasanI ciMtAthI mukta rahe che. [+ = A siddhi vikalpa-koTi mAM che.] . 30 have - kUrmanADImAM saMyamanuM phaLa - naDiyAM zairyana / rU? / sUtrArtha - (sUryanADayAna) kUrma nADImAM saMyama karavAthI tIrtha yogIne sthiratA prApta thAya che. bhApya anuvAda - kaMTha-kUpanI nIce 3f= chAtImAM sUIAra = kAcabAnA AkAravALI eka nADI che te kUrmanADImAM saMyama karanAra yogI sthiratAne prApta karI le che. jema - sarva = sApa ane ghA = gho sthira thaI jAya che. bhAvArtha-kaMThakUpathI nIce chAtImAM kUrma-kAcabAnA AkAranI eka nADI che, tene kUrmanADI kahe che. temAM saMyama karavAthI yogIne sthiratA=azruta sthiti prApta thAya che ane e sthiratA zArIrika ja hoya che. A vAtane vyAsabhApyamAM sarpa (sApa) tathA godhA (gho)nA udAharaNathI spaSTa karI che. jema-sApa athavA gho svecchAthI potAnA zarIrane sthira karI le che arthAt sApanI sthiratA daramAM bilamAM) dAkhala thatAM joI zakAya che. bilamAM (daramAM) praveza karato sApa paryApta baLanI sAthe kheMcavAthI kheMcI zakAto nathI. ane gho no prayoga divAlo para tathA yuddhanA samaye killA vagere uMcA sthAno para caDhavA mATe karavAmAM Ave che. gho nA pagomAM majabUta doraDuM bAMdhIne killAnI divAla para pheMkI de che ane pachI e doraDAnA AzrayathI killA para yoddhA loko caDhI jAya che. * sApa tathA ghonI mAphaka yogI purapa paNa kUrma nADImAM saMyama karavAthI zarIrane eTaluM sthira karI le che ke jenAthI koI tenA zarIrane sthAnAntarita athavA ahIM-tahIM halAvavAmAM samarthanathI thatuM. [+ = A siddhi parIkSA-koTi mAM che.] 1 31 | have - mUrdhAnI jyotimAM saMyamanuM phaLa - vibhUtipAda 273 For Private and Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUrdhajyotiSi siddhadarzanam // 32 // sUtrArtha (mUrdhanyotiSa) mUrdhA mastiSkasthita jyoti arthAta brahmaraMdhamAM saMyama karavAthI (siddha-rzanana) siddha=Dyuloka tathA madhya ahIM-tahIM gati karanArA sUkSma adazya padArthonuM darzana=sAkSAtkAra thaI jAya che. bhApya anuvAda - pUrdhanyotiSi) mAthAnA kapALanI aMdara eka chidra ghaNuM ja camatuM prakAzavALu che jene brahmaraMdhra kahe che.]temAM saMyama karIne yogIne (siddhadarzanama) ghuloka tathA pRthvIlokanI vacamAM vicaraNa karanArA padArthanuM varNana = jJAna thAya che. bhAvArtha-mAthAmAM be kapALonI vacamAM eka evuM chidra nAnuM sthAna che, ke je ghaNuM ja prabaLa prakAzavALuM che, jene brahmaraMdhra kahe che, A mUrdhastha jyotine sUtrakAre mUrdhajyoti kahI che. * A sthAna para saMyama karavAthI siddhasUkSma nitya padArthono sAkSAtkAra thaI jAya che, vyAsa bhASyamAM "siddha' zabdanI vyAkhyA ghuloka tathA pRthvI lokanI madhyamAM vicaraNa karanArAthI karI che. bIjA vyAkhyAkAra jeno artha divyayonivizeSanA devanikAya kare che. paraMtu deva to manuSyonA ja stara vizeSa hoya che, judA yonivizeSa nahIM. eTalA mATe aMtarikSamAM pharanArI devayonine mAnavI ja nahIM. keTalAka vyAkhyAkAra A mUrdha0 jyotine jIvAtmA mAne che. kema ke temanI mAnyatA pramANe jIvAtmAnuM nivAsa A ja sthAnamAM che. jIvAtmA jIvAtma-jyotimAM ja dhyAna athavA saMyama kare, e buddhigamya nathI. maharSi dayAnaMde jIvAtmAnuM sthAna be stanonI madhyamAM nAbhithI Upara mAnyuM che. etadartha yo. 3/34 sUtra para TippaNI draSTavya che. mATe A mUrdhajyotimAM sattvaguNano prakAza mAnavo saMgata che. temAM saMyama karavAthI sUkSma tathA adazya prAkRtika padArthono sAkSAtkAra thavo ja yuktiyukta tathA saMgata lAge che. devonA viSayamAM vyAsa bhAkhanI sAkSI - maharSibhAsadevone manuSya-yonino ja eka bhAga mAne che. manuSyothI judI koI yonivezeSa nathI, A viSayamAM vyAsa-bhASyanI aMtaHsAkSI jAo - (ka)"samUdacarevApo mAre manuSyAdritIyo mAtA gAmevAmathIyAte samUda:(yoga. 3/44nuM bhAkha) arthAta deva ane manuSya eka ja yoninA stara vizeSathI bheda che. tenA ja sAmAnya rUpane manuSya tathA viziSTa vidyA vagere guNonA kAraNe) staravALAne deva kahe che. kema ke vyAsa bhAgyamAM "sAmAnyavizeSamuddAyotra dravyaY kahIne tenuM ja spaSTIkaraNa deva-manuSyanA udAharaNathI ApyuM che. (4)"tatra madhumatI bhUbhiM sAkSAt kurvato brAhmaNasya svAmino devA : sattvazuddhimanupazyataH sthAnairupanimantrayante mo ihA''syatAmiha rabhyatAM kamanIyo'yaM bhoga : / " (yo. 3/41 bhAya) arthAt yogasAdhanAmAM saMlagna manuSya jayAre madhumatInA starane prApta karI le che ane tenuM aMtaHkaraNa avidyA Adi lezonA kSINa thavAthI zuddha thaI jAya che, tyAre 274 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e brahmavettA yogIne bhUmi Adi saMpattinA svAmI devaloka temanA sthAno para nimaMtrita kare che ke - bhagavan! ahIM beso, ahIM ramaNa karo, A amArA dvArA prastuta bhoga kAmanA karavA yogya che. enAthI spaSTa che ke e deva manuSyomAM ja viziSTa - staravALA hoya che, manuSyothI judA aMtarikSalokamAM pharanArAyonivizeSa nahIM. nahItara yogAbhyAsIne bolAvavo, besADavo tathA bhogyavastuonI bheTa karavI vagere vAto asaMgata ja thaI jaze. [4 = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] che 32 have - yoga-prAtibha-jJAnanuM phaLa - prAtibhAdvA sarvam // 33 // sUtrArtha - (vA) athavA (pratimata) yoga pratibhAthI utpanna arthAt upadeza vinA thayelA jJAnathI (sarvaF) pUrvokta badhuM ja siddhaja jJAna thaI jAya che. bhApya anuvAda - (pratimAnuM) prAtijajJAnane tAraka-jJAna paNa kahevAmAM Ave che arthAta je yogIne viveka jJAna thatA pahelAM upadeza vinA ja potAnI pratibhAthI utpanna thAya che, te vivekajJAnanuM pUrvarUpa hoya che. jema ke- sUryodaya thatAM tenuM jJApakacihana prabhA hoya che. (te ja rIte vivekakhyAtithI pahelAM prAtijajJAna thAya che) A prAtijajJAnanI utpatti thatAM yogI badhuM ja jANI le che. bhAvArtha - prAtibha jJAna sUryodayanA prathama jJApaka cina prabhAnI samAna che. yogIne jayAre vivekaja jJAna thavA lAge che, tyAre te tenuM pratibhajJAna sUryaprabhAnI jema sarvaprakAzaka hoya che. A jJAna bAhya nimittathI na hovAthI AMtarika jJAna kahevAya che. vyAsa bhAgyamAM pratibhajJAnane "tArakajJAna" kahyuM che. ke je yogIne uttarottara yogamArga para cAlatAM bAdhAo athavA bhrAntiothI pAra karavAnA kAraNe tArakajJAna kahevAya che. sUtramAM 'sarvana zabda sApekSa che. jenuM tAtparya pUrvokta vibhUtiothI che. * prAtijJAnathI pUrvakathita eka-eka sthAna para karelA saMyamathI je siddhio prApta thAya che, te badhI ja yogIne prApta thaI jAya che. [+ = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 33 che have - hRdayamAM saMyama karavAnuM phaLa - hatyavirasaMvita / rU4 sUtrArtha- (2) hRdaya sthAnamAM saMyama karavAthI visaMvata) cittanuM jJAna thaI jAya che arthAt + cittanuM zuM svarUpa che, tenI kevI - kevI pravRttio che, vagereno bodha yogIne hRdayamAM saMyama karavAthI thaI jAya che. bhApya anuvAda - hiM) A zarIramAM je A brahma nagaramAM gupta kamala-gRha che temAM vijJAna = jJAnanuM sAdhana citta che, temAM saMyama karavAthI cittanuM jJAna thAya che. bhAvArtha- cittane aMtaHkaraNa kahe che ane jIvAtmA je kaMI karavAnI IcchA kare che, te A aMtaHkaraNa dvArA ja kare che. jIvAtmAnuM A sAdhana citta, paricchinna jIvAtmAnI najIka vibhUtipAda 27pa For Private and Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ja rahe che. eTalA mATe zAstronI e mAnyatA che ke citta sUkSma-zarIranuM eka ghaTaka che ane jIvAtmA sUkSma zarIrathI pariveSTita (gherAyelo) rahe che. mATe jIvAtmA tathA citta baMnenuM nivAsasthAna zarIramAM hRdaya che. A hRdayamAM saMyama karavAthI yogIne cittanuM jJAna thaI jAya che. arthAt cittamAM samasta karbhAzaya tathA vAsanAo rahe che. jemanA anurUpa jIvAtmA phaLa prApta kare che. yogIne A cittastha vAsanAono, bhale te prasukharUpa hoya, arthAt kAryarata na hoya athavA avasara (nimitta) maLatAM jAgrata thanArI hoya badhAnuM jJAna thaI jAya che. A bhautika zarIramAM A hRdaya kayAM che? vidvAnomAM e vivAdAspada che? keTalAka vidvAno mastiSkamAM hadaya - sthAna mAne che ane keTalAka rakta zodhaka yaMtrathI baMne stanonI madhya, peTa (udara)thI upara je gartAkAra sthAna che, tene hRdaya-sthAna mAne che. jo ke teno nirNaya yogIjana ja karI zake che, kema ke te sAkSAta draSTA hoya che. eTale ApaNI samakSa vartamAna samayanA yogIrAja maharSi dayAnaMdano lekha parama-pramANa che, enAthI sugama spaSTIkaraNa bIjuM nathI hoI zakatuM. paraMtu zAstronA samyagAlocanathI paNa niSpakSa vidvAno nirNaya karI zake che. yogadarzanakAre mUrdhajyoti tathA hRdayane judAM judAM mAnIne (3 32 ane 3 34mAM) saMyamajanya siddhione mAnI che ane vyAsamunie mUrdhajyotine mAthAnA kapALanI madhyamAM raheluM spaSTa karyuM che. jo te AtmAnuM sthAna hota, to temAM saMyama karavAthI hRdayastha cittanuM jJAna paNa thaI jAta. paraMtu e vyAsamunine abhISTa nathI. hRdaya-sthAna kayAM che ? tenI vyAkhyAmAM vyAsamunie mUrdhajyotinI jema mAthAmAM hRdayane mAnyuM nathI paraMtu "hRdaya' nI vyAkhyAmAM brahmapura dara paMdarI ve$ zabda lakhyA che. jo A hRdaya mAthAmAM ja hota to vyAsamuni mUjyotinI jema teno paNa nirdeza avazya karatA, hRdaya ane mUrdhajyoti eka ja sthAna para hota to sUtrakAra tathA bhAgyakAra judo judo nirdeza zuM kAma karate? ane jo mAthAmAM ja be judAM judAM sthAna mAnIne vyAkhyA karavAmAM Ave, to paNa saMgata nathI. kema ke jIvAtmA cittathI kArya kevI rIte karI zake? sAthe ja jIvAtmA sUkSma zarIrathI pariveSTita rahe che, e mAnyatA paNa A pakSamAM mithyA thaI jAya che. mATe sUtrakAra ane bhAgyakAranA judAM judAM sthAna nirdezathI spaSTa che ke hRdaya - sthAna zira (mAthA)thI judA sthAna para che ke je bIjA pakSanI puSTi kare che. | RSino abhiprAya sAkSAta darzanathI hoya che. A sAkSAta-daSTA RpionI vAtomAM virodha mAnavo eTale temane RSi padathI khaseDavAthI ja che. A RSi pada pramANe pataMjali, vyAsa ane dayAnaMda, traNeyanI hRdayanI vyAkhyA abhinna (ekaja) jaNAya che. sAthe ja pAda - TippaNImAM ApelAM vedAnta - sUtro (1/3/25-26)thI paNa A pakSanI ja puSTi thaI rahI che. kema ke vedAnta - darzanamAM IzvaranI upAsanA hRdayasthAnamAM mAnIne tenAthI upara paNa mAnI che. jo hRdayanuM sthAna udara (peTa)thI upara na yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnIne mAthAmAM mAnavAmAM Ave, tenAthI upara bIjo kayo pradeza upAsanA sthaLa hoI zake che? mATe vedAnta-darzanamAM paNa zirathI bhinna hRdaya-sthAna mAnyuM che. kema ke hRdaya sthAna saMbaMdhI viSaya sUma che, sarva sAmAnya ene nathI jANI zakatA, eTalA mATe Rpio tathA Rpiyoe banAvelAM zAstro pramANe vivAdAspada viSayano nirNaya karavo yogya che. vyAsa bhAgyamAM 'hRdaya' zabdathI kayA sthAnanuM grahaNa thAya che. e viSayamAM eka bIjuM uddharaNa jAo, - Daa puravanA itirAdityavRtti:' (yo. bhA. 3/39) arthAta prANavAyu mukha tathA nAsikAthI laIne hRdaya sudhI gati kare che. mATe hRdaya mastikagata kadApi nathI hoI zakatuM. jo vipakSI ema kahe ke ahIM to raktazodhaka yaMtrane hRdaya kahyuM che to tenuM paNa e kathana saMgata nathI kema ke A pratyakSa-gamya hovAthI zaMkAspada nathI ane eka ja zAstrakAra Rpi A prakAre eka ja zabdano prayoga judA judA arthomAM kevI rIte karaze ? Rpi saMdigdha (zaMkAzIla) vAtAno ullekha na karatAM sadA saraLa tathA subodha vAtone ja lakhe che. [+ = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] che 34 have - purupa viSayaka jJAnamAM svArtha saMyamanuM phaLa - sattvapuruSayoratyantAsaMkIrNayoH pratyayAvizeSo bhoga : pArthAtvArthasaMyamanuSajJAnama / ra6 / sUtrArtha - (cantAsIyo ) je paraspara atyaMta bhinna che te sarvapuruSo ) citta ane puruSano (pratyayAvizeSo mo1 ) abheda (ekaja) pratItinuM hovuM bhoga kahevAya che. (TRIrthatyAto kema ke te * bhoga pratIti buddhitattvanA parArtha purupanA prayojanane siddha karanArI che, ane svArtha-jaMyati) bhoga pratItithI bhinna potAnA purupa viSayaka jJAnamAM saMyama karavAthI puruSajJAnaH) puru= jIvAtmatattvanuM jJAna thAya che. bhApya anuvAda - buddhigata sattvaguNa parAzakti= prakAza svabhAvavALo che. te samAnarUpathI vinAmAvI- saMbaMdhathI sAthe rahenArA rajoguNa tathA tamoguNane vazamAM karIne temano abhibhava karIne sarva = buddhi ane puruSanI bhinnatAnA rUpamAM (sarvapuruSA tArAti dazAmAM) parita = parivartita thaI jAya che ane puruSa = cetana AtmA te pariNAmI sattvathI atyaMta viparIta dharmavALo, zuddhasvarUpa, judo, caitanyamAtra svarUpavALo che. A prakAre atyaMta bhinna buddhi tathA puruSanuM pratyayAvizeSa = abhinnarUpe pratIta thavuM ja bhoga che. tenuM kAraNa e che ke buddhi dvArA puruSane viSayonuM darzana (jJAna) karAvAya che (mATe baMnenI ekAkAra pratIti thAya che.) ane te bhoganI pratIti buddhinuM parArtha hovAthI puruSane mATe viSayonuM darzana karAvavAne kAraNe thAya che. je te buddhivastuthI bhinna caitanyamAtra svarUpavALuM puruSatvajJAna che, temAM vibhUtipAda 277 For Private and Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMyama karavAthI puruSaviSayaka prajJA utpanna thAya che. te buddhiniSTha puruSaviSayaka jJAnathI puruSa (cetana AtmA)nuM jJAna nathI thatuM. purupa svayaM ja te zuddha purupanA jJAna je svAtmAmAM Azrita jue che. kema ke buddhi to te jJAna sudhI pahoMcADIne nivRtta thaI jAya che, evuM kahyuM paNa che - are te vijJAtA = jJAnanA kartAne kayA sAdhanathI jANI zakAya che. bhAvArtha - ahIM "sattva' zabdano Azaya cittanI sattvaguNa pradhAna buddhivRttithI che. vyAsa-bhASyamAM tene hajI vadhu spaSTa karatAM lakhyuM che ke - jo ke citta triguNAtmaka che, paraMtu jayAre rajoguNa tathA tamoguNane dabAvIne sattva guNanI mukhyatA thAya che, to te citta prakhyAzIla prakAzazIla hovAthI 'sattva' kahevAya che. A sarva' puruSathI taddana jUduM che. purupa cetana che to sattva acetana (jaDa) che, puruSa apariNAmI che, to sattva pariNAmI ane purupa zuddha che, to sattva rajoguNa vagerethI yukta hovAthI zuddha nathI. paraMtu puruSane bAhya sukha-du:khano bhoga, sattvanA AzrayathI ja thAya che. netra Adi IdriyothI gRhIta bAhya viSaya jevuM sattva (buddhi)mAM bhAsita thAya che, puruSane tevI ja pratIti thAya che. bAhya-viSayonA AzrayathI sattvanI jevI zAnta, ghora athavA mUDha vRtti thAya che, puruSa paNa tevo ja anubhava kare che, A sattva ane purapanI pratyayAvizeSa baMnenI ekAkAra (eka jevI) pratIti ja bhoga kahevAya che. A pratItimAM bhoganAM sAdhana sattva vagere che, bhogya viSaya che ane bhoktA purupa che. purupane bhoga karAvavAmAM sattvavRtti sAdhana hovAthI "pArtha" kahevAya che. A sattvathI sarvathA bhinna puruSamAM jayAre sattvavRttimAM bhAsita koI bAhya viSaya pratibhAsita nathI hoto, tyAre puruSa zuddha cetanasvarUpa hoya che (thAya che). te potAnA svarUpamAM saMyama karavAthI yogIne potAnA puru5 = Atmatattvano bodha athavA sAkSAtkAra thAya che. te samaye sattvavRtti paNa sarvathA nivRtta thaI jAya che, kema ke sattva vRttithI saMbaddha rahetAM puruSano bodha nathI thaI zakato. [ * = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 3pa che have Atma tattvanA bodhanuM phaLa - tata: prAtibhazrAvaNavedanAdarzAsvAdavArtA gAyatte / rUdda .. sUtrArtha - (tata) ke te puruSajJAna=AtmatattvanA bodhathI yogIne pratima-zravaNavenA svAdava ) prAtija, zrAvaNa, vedana, Adarza, AsvAda ane vArtA e che siddhio (gAyatte prakaTa thaI jAya che. bhASya anuvAda-pratibhasiddhithI sUkSma, vyavadhAnayukta (DhaMkAyelA) dUrastha, atIta ane anAgatanuM jJAna thAya che. zrAvaNasiddhithI divya zabdonuM zravaNa, vedanA-siddhithI divya 278 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sparzanI prApti, Adarza siddhithI divyarUpa anubhUti, AsvAda - siddhithI divyarasanI anubhUti ane vArtA-siddhithI divyagaMdhanuM vijJAna thAya che. A divya anubhUtio yogIne nitya thavA lAge che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha - AnAthI prathama sUtramAM svArtha-saMyamathI puruSa jJAna=Atma-tattvano bodha batAvyo che. A sUtramAM puruSa jJAnathI prAtibha Adi bIjI siddhio batAvavAmAM AvI che. (yo. 3/37) sUtrathI spaSTa che ke e siddhio samAdhimAM vighna che ane vyutthAnakALa (sAdhAraNa dazA)mAM ja emane siddhio kahevAya che. A siddhionuM svarUpa vyAsabhApya pramANe A prakAre che - (1) prAtibha - manamAM sUkSma=atIndriya vyavahita=koIka vyavadhAnathI chupAyelI, viprakRSTa=dUra rahelI, atIta-vItelA samayanI ane anAgata=bhaviSyamAM thanArI vastuone jANavAnuM sAmarthya utpanna thaI jAya che. (2) zrAvaNa - zravaNendriyamAM divyazravaNanuM sAmarthya prakaTa thavuM arthAt sUkSma, dUrasthAdi dhvanione sAMbhaLavAnI zakti prApta thaI jAya che. (3) vedana - tvacA iMdriyamAM divyasparzanI prApti thavI arthAt sUkSma vyavahita Adi sparzano anubhava karavAnI zakti prApta thaI jAya che. vedyateti vaivanama, jenAthI sparza pratIti karI zakAya tene vedana kahe che. (4) Adarza - 'A samantAd dRzyane numUtte rUpamanena A vyutpatti anusAra netra iMdriyamAM divyarUpane jovAnI zakti prApta karavI arthAt sUkSma vyavahita athavA dUrastha rUpane jovAnuM sAmarthya prakaTa thaI jAya che. - (5) AsvAda - rasendriyamAM divyarasanuM jJAna prakaTa thavuM arthAt sUkSma, vyavahita vagere rasanA AsvAdananuM sAmarthya prApta karavuM. (6) vArtA - ghrANendriya (nAsikA)mAM divyagaMdha jANavAnuM sAmarthya prApta karavuM arthAt sUkSma, vyavahita tathA dUrastha Adi gaMdhone jANavAnuM sAmarthya prApta thaI jAya che. yogAbhyAsI puruSane A siddhio da22oja thatI rahe che. mATe yogIe temanAthI pratikSaNa sAvadhAna tathA apramatta rahevuM joIe. kema ke e yogInA patananuM kAraNa paNa banI zake che. viSayonI e prabaLa anubhUti viSayomAM AsaktinuM kAraNa paNa banI zake che. A viSayamAM manu bhagavAne spaSTa kahyuM che vattavanindriyagrAmo vidyAsamapi yaMti arthAt baLavAna iMdriyo vidvAna puruSane paNa AkRSTa karI le che. [ * = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] // 36 zA have - e siddhio kayAre, zuM thAya che? te samAdhAvupasargA vyutthAne siddhayaH // 37 // sUtrArtha - (te) te prAtibhAdi siddhio (samAdhau) sthira cittavALA puruSanI citta vRtti nirodha dazAmAM (3pasaf :) = vighna bAdhaka che ane (vyasthAne) vyutthAna vibhUtipAda 209 = For Private and Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazA=asthira cittanI dazAmAM (siddhaya:) siddhio che. bhASya anuvAda - te pUrva sUtrokta prAtija, zrAvaNa vagere siddhio sahita = sthira cittavALA yogIne mATe samAdhi mArgamAM to utpanna thanArA 3pasa= vipna (aMtarAya) che. kema ke e dRrzana = vivekakhyAtinI prAptimAM harSa, gaurava, Azcarya vagere karavAthI pratyanIva=virodhI che. ane je vyasthita cittavALA=asthira cittavALA che, temane mATe utpanna prAtibha Adi siddhio che. bhAvArtha- yogAbhyAsI purupanI be dazAo hoya che eka samAdhi = cittavRttinA nirodhanI dazA ane bIjI vyutthAna dazA. yogAbhyAsamAM - rata purapa anavarata samAdhi - dazAmAM ja nathI raheto, A bhautika zarIranA nirvAha mATe sAMsArika kArya paNa kare che, bhojana vagere kAryomAM paNa rata rahe che athavA potAnA ISTamitro sAthe paNa vyavahAra kare che. prAtibha Adi siddhionuM sAmarthyasamAdhi=cittavRttinirodha kALamAM cittavRttinA divyagaMdha Adi tarapha AkRSTa karavAnA kAraNe bAdhaka bane che. ane samAdhithI bhinna dazAmAM pratibha Adi siddhiothI jayAM pote vipayothI AkRSTa thaI zake che, tyAM tenA A yoga ja camatkAra - pradarzanathI bIjA sAmAnya purupa prabhAvita thaIne pAchaLa lAgI jAya che ane te yogAbhyAsI puruSa jAdUgaranI mAphaka banI jAya che. e sthiti yogIne mATe sauthI vadhu bhayAnaka hoya che. lokomAM thanArI pratiSThA tathA bIjI vyaktionI tenA pratye zraddhA yogAbhyAsI puruSane samAdhithI zruta karavA mATe prabaLa vinna thaI jAya che. mATe samAhita cittavALo yogAbhyAsI pUrNataH A vinothI sajAga tathA apramatta rahIne ja potAnuM rakSaNa karI zake che. phalataH yogAbhyAsIne mATe ekAnta parvata, guphA vagere sthAna ja yogya rahe che. . 37 have - yogInA cittano parazarIramAM praveza - bandhakAraNazaithilyAtpracArasaMvedanAcca cittasya paraNArarara : | 0 | sUtrArtha - (cittaca) cittanA vizvALathatyAta) baMdhananA kAraNabhUta, karbhAzayanuM zithila=samAdhithI kSINa thavAthI (va) ane pravIratvenI) cittanA pracAra=pravRtti mArgonA jANavAthI zarIraveza :) yogInuM citta bIjA zarIromAM Aveza=praveza kare che. bhApya anuvAda - vizvA2AzathacAta) caMcaLa svabhAva hovAthI pratiSThita = asthira mananuM karbhAzayavaza zarIramAM baMdhana ane sthiti hoya che. te baMdhananA kAraNarUpa karma (karbhAzaya)nI zithilatA samAdhinA baLathI thAya che. (pravAjedranAQ) ane cittanI pravAsaMveddana = gamanAgamanarUpa gatinuM jJAna paNa samAdhithI ja thAya che. cittanA karmarUpa baMdhanano kSaya = zithila thavAthI tathA tenI gatinuM jJAna thavAthI yogI 280 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cittane potAnA zarIramAMthI kADhIne bIjA zarIromAM praveza karAve che ane praviSTha cittanI sAthe yogInI Idriyo Idriyazaktio paNa anusaraNa kare che. jema madhamAkhIo UDatAM madhamAkhI rAjAnI pAchaLa UDe che ane tenA besavAthI = (praviSTa thatAM) besI jAya che. (praviSTa thaI jAya che, te ja rIte Idriya-zaktio cittanA parazarIramAM praviSTa thatAM tenuM anusaraNa kare che. bhAvArtha - A sUtrane samajAvavAne mATe pAThakone jIvAtmAno zarIrasaMyoga thavAnA kAraNo tathA jIvAtmAnI sAthe janma-janmAMtaromAM sAthe janArA sUkSma zarIrane jANavuM ghaNuM ja jarUrI che. jIvAtmA potAnA zubha azubha karmonA kAraNe IzvarIya vyavasthAthI judI judI yoniomAM gamanAgamana karato rahe che. mATe baMdhananuM kAraNa zubha-azubha karmajanya karbhAzaya che ane paramezvara sUkSma zarIrane jIvAtmAnI sAthe sRSTinI zarUAtamAM saMyukta kare che. tenuM ja mukhya ghaTaka citta che. jIvanA baMdhananuM kAraNa paNa e cittastha karbhAzaya ja che. jayAre yogI yogabaLathI karbhAzayane zithila karI de che, kSINaprAya karI de che, tethI karbhAzaya cittane bAMdhavAmAM asamartha thaI jAya che ane cittano saMcAramArga=gatinA mArgone yogI jANI le che, tyAre yogI potAnA cittane potAnA vartamAna zarIramAMthI kADhIne bIjA zarIramAM praveza karAvI zake che. cittano gatimArga sUkSma nADIo tathA bAhya-Idriyo ja che jenAthI citta gamanAgamana karI zake che. ane citta paNa zarIramAM ekaluMjanathI jatuM, balka Idriyo paNa madhamAkhI rANInuM anusaraNa karanArI madhamAkhIonI jema jAya che. * jo ke A cittanA parazarIra pravezanI vAta ghaNI ja Azcaryajanaka jaNAya che. paraMtu sUtrakAra tathA bhAgyakAra baMnee A yogaja-siddhine mAnI che, mATe zaMkAne sthAna nathI rahetuM. tema chatAM e badhA ja viSaya yogIgamya ja che. A viSaya para yogAbhyAsa dvArA bIjI siddhionI jema anubhUti karIne viSayanuM vizeSa spaSTIkaraNa avazya karavuM joIe. (yo. 3/43) sUtramAMnA bhAgyamAM paNa 'athApa2zarIravitti yoni:', lakhIne vyAsa munie parazarIra pravezanI vAta mAnI che. paraMtu parazarIrano Azaya bIjAnAM zarIromAM praveza na mAnatAM janmAMtara mAnI zakAya che. kema ke IdriyonuM anugamana paNa A vAtanI ja puSTi kare che. vartamAna zarIramAM jIvAtmAnI sthiti karbhAzayavaza (prArabdha karmane AdhIna) che. jayAre yogI A karbhAzayanA baMdhanane zithila karI de che ane cittanA gamana mArgane jANI le che, tyAre eka zarIrathI bIjA navIna zarIramAM praveza karavAmAM karbhAzayanuM baMdhana pratibaMdhaka nathI thatuM. jenAthI yogI nirvighnatApUrvaka svecchAthI bIjA zarIramAM praveza karI zake che. paraMtu bIjA manuSyo evuM svecchAthI nathI karI zakatA. [+= ahIM bIjAnAM zarIramAM praveza karavAno artha e levo joIe ke bIjAnAM mAnasika vicArone sArI rIte jANI le che. anyathA A siddhi parIkSA koTi mAM Ave che.] [ 38 che have - udAnanA jayanuM phaLa - vibhUtipAda 281 For Private and Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udAnajayAjjalapaMkakaNTakAdiSvasaMga 3mtti / rU . sUtrArtha - yogI (8AnanayAta) kaMThastha + udAna nAmanA vAyu para vijaya prApta karavAthI nitta-paM-TTa6i ) pANI, kIcaDa ane kAMTA vagerevALA sthAnomAM (a) saMga rahita rahe che (2) ane (3nti :) udAnajayathI mRtyunA samayamAM urdhvagati prApta kare che. bhApya anuvAda - badhI ja IdriyonI vRtti (vyApAra) prANa vagere lakSaNavALI che arthAtu prANonA AzrayathI thAya che ane e prANono vyApAra ja jIvana che. te prANanI kriyA pAMca prakAranI che. (1) mukha ane nAsikAthI hRdaya paryata saMcAra karanAro vAyu "prANI che. (ra) khAdhelA pIdhelA AhAra (bhojana) ne sama= samAnarUpathI laI javAnA kAraNe hRdayathI laIne nAbhi paryata kArya karanAro vAyu "samAna' che. (3) maLamUtra vagerene apanayana = nIce laI javAnA kAraNe nAbhithI laIne paganA taLiyA sudhI kArya karanAro vAyu "apAna' che. (4) (kaMThathI) upara laI javAnA kAraNe mAthA sudhI kArya karanAro vAyu udAna' che, (pa) ane samasta zarIramAM vyApaka thaIne kArya karanAro vAyu vyAna che. A badhAmAM prANa pradhAna = mukhya che. yogI 'udAna" nAmanA prANa para saMyama karIne) jaya karavAthI pANI, kIcaDa, kAMTA vagerenA saMgathI rahita thaI jAya che ane tenI prathALati = mRtyunA samaye tti = urdhvagati thAya che. ane yogI e utkrAnti-urdhvagatine potAne AdhIna karI le che. anuvAda-A bhautikazarIranA jIvanano AdhAra prANa che. prANonA AzrayathI ja badhI Idriyono vyApAra thAya che. prANanA bhedatathA temanAM kArya karavAnAM sthAna vyAsa-bhAyamAM batAvyAM che arthAta prANa, samAna, apAna, udAna ane vyAna e kAryabhedathI prANanA pAMca bheda che. temanAmAM prANa mukhathI tathA nAsikAthI laIne hRdaya sudhI kArya kare che. samAnavAyu hRdayathI laIne nAbhi sudhI kArya kare che. tenuM kArya khAdhelA pIdhelA padArthonA rasane samAnarUpe saMpUrNa zarIramAM pahoMcADavAnuM che. apAnavAyu nAbhithI laIne paganA taLiyA sudhI kArya kare che. tenuM vizeSa kArya maLa mUtra Adine nIcenI tarapha laI javAnuM che. udAnavAyu kaMThathI upara mAthA sudhI kArya kare che ane tenuM kArya urdhvagati karavAnuM che. yogI emAM ja saMyama karIne mRtyunA samaye urdhvagati prApta kare che ane vyAna-vAyu AkhA zarIramAM vyApaka thaIne gati kare che, tenA AzrayathI lohInuM bhramaNa vagere zarIramAM thAya che. te badhAmAM prANavAyu badhAno AdhAra hovAthI mukhya che. ahIM udAna vAyumAM saMyama karavAnAM be phaLa batAvyAM che - eka jaLa, kIcaDa ane kAMTA vageremAM na phasAvuM arthAt yogInuM zarIra eTaluM halakuM thaI jAya che ke jenA kAraNe 282 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te pANImAM DUbI nathI zakato, kIcaDamAM khUMpato nathI ane kAMTA vagerethI vIMdhAto nathI. ane bIjuM phaLa che - utkrAnti-Urdhvagamana karavuM. yogI udAnavAyune vazamAM karIne svecchAthI mRtyunA samaye Urdhvagati karI zake che. A tathyane praznopaniSadamAM paNa kahyuM che - arthayortha 38na: pujena juve noruM nati (prazno. 37) arthAt udAna vAyu supuSNA nADI dvArAUrdhvagati karAvIne puNyalokane prApta karAve che. ane chAMdogyopaniSada (pa|101) bRhadAraNyaka-upaniSada (6/215)mAM paNa Urdhvagamana=maraNakALamAM yogI svecchAthI Urdhvagati kare che. A vAta draSTavya che ane - zataM caikA hRdayasya nAr3ayastAsAM mUrdhAnAmabhini : sRtaikaa| tayorbayanagRtatvati | (chAndo. 8/6/6 - kaTho. 6/16) emAM paNa supaSNA nADIthI Urdhvagati karIne amRtattvanI prApti kahI che. [x = A siddhi parIkSA koTi mAM che.] 39 have - samAnavAyunA jayanuM phaLa - samAnajayAjjvalanam // 40 // sUtrArtha - (samAnanayata) yogI * samAnavAyunA jaya = saMyamathI (zvananaH) tejane prApta kare che. bhApya anuvAda - yogI samAna-prANane saMyama dvArA jItIne tejane udIpta karIne prakAzamAna thaI jAya che. bhAvArtha - (yo. 3/39)nA vyAsabhAgyamAM pAMca prANonuM varNana karavAmAM AvyuM che. temAMthI samAna vAyumAM saMyamanuM phaLa A sUtramAM batAvyuM che. samAnavAyu hRdayathI laIne kendrasthAna nAbhiparyata kArya kare che. tenuM kArya samasta khAdhelA-pIdhelA padArthonA rasane samagra zarIramAM pahoMcADavAnuM che. temAM saMyama karIne yogI evI rIte tejasvI thaI jAya che jevI rIte agni tejavAyunA vegathI pracaMDa banI, camakavA lAge che. * zarIranA kendrasthAna nAbhi para saMyama thavAthI yogInI tejasvitA vadhI jAya che. [= A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 1 40 mA have - kAna ane AkAzanA saMbaMdhamAM saMyamanuM phaLa - zrotrAkAzayo: saMbandhasaMyamAdivyaM zrotram // 41 // sUtrArtha (zrotrAvAyo.) zravaNendriya tathA AkAzanA (asvasaMmati) saMbaMdhamAM saMyama karavAthI (phicce zrotrama) yogInA zrotra (zravaNendriya) divya thaI jAya che. bhApya anuvAda -samasta zrotrejiyano AdhAra AkAza che ane badhA zabdono paNa jema kahyuM paNa che ke badhAM ja samAna sthAnamAM sthita zrotrendriyavALAne eka dezavALA (eka ja prakAranA) zabdonuM zravaNa thAya che. e zrotrendriya AkAzanuM utA = oLakhacihna che ane AkAzane anAvaraNa = AvaraNa rahita paNa kahyuM che, eTalA mATe amUrta = vibhUtipAda 283 For Private and Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atIndriyavastunuM anAvaraNa= gherAyelI nahovAnA kAraNe, AkAzanuM vibhu hovAnuM siddha thAya che. zabdonuM grahaNa karAvavAthI zrotrendriyanuM anumAna thAya che. badhira ane abadhiramAM eka zabdanuM grahaNa kare che. bIjo (bahero) zabdanuM grahaNa nathI karato, A kAraNathI zrotendriya ja zabdane viSaya banAvanArI Idriya che. - A zabda ane AkAzanA (AdhAra-AdheyarUpa) saMbaMdhamAM saMyama karanAra yogInI divya zrotrendriya thaI jAya che. bhAvArtha - zabdanuM grahaNa zrotrendriyathI thAya che. mahAbhAgyamAM maharSi-pataMjali lakhe cheke zrotropazvinirNAAM komarcItata gAza rezaH zabda " arthAta zabdanuM AkAza sthAna che, zrotrendriyathI zabdanuM grahaNa thAya che. buddhithI zabdano nizcaya thAya che ane uccAraNa karavAthI zabdanI abhivyakti thAya che. A prakAre zrotrendriya ane AkAzano AdhAra Adheya saMbaMdha (AzrayAzrayibhAva) che. A zrotra tathA AkAzanA saMbaMdhamAM saMyama karavAthI divya zrotranI prApti thAya che arthAt yogI divya zravaNazakti prApta thavAthI sUkSma, vyavahita, dUrastha vagere zabdone sAMbhaLI zake che. divya zrotranI siddhine ahIM badhI ja IdriyonuM upalakSaNa samajavuM joIe. phata: A ja prakAre yogI tva-vAyunA, cakSu-tejanA rasanA (jIbha) - jaLanA ane ghANA (nAka) - pRthvInA saMbaMdhomAM saMyama karIne divya tvapha, divya cakSu, divya sanA ane divya ghANanI + siddhi prApta karI zake che. sUtrakAre (yo. 3/36)mAM tathA vyAsabhAgyamAM badhI ja siddhiono spaSTa nirdeza karyo che. temanuM ja ahIM vizeSa spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che. [4 = dhvanine sAMbhaLavA mATe ekAgratA vadhe che, AmAM zravaNazakti vadhI jAya che, A saMbhava koTi mAM che paraMtu dUranA zabdone sAMbhaLavA parikSA koTi mAM che.] 41 che have - zarIra ane AkAzanA saMbaMdhamAM saMyamanuM phaLa - . kAyAkAzayo: saMbandhasaMyamAllaghutUla samApattezcAkAzagamanam // 42 // sutrArtha - (T -Azajo) zarIra ane AkAzanA (WWthaHT) saMbaMdhamAM saMyama karavAthI (2) ane (naputUtra-jApa) halakA rU vagere padArthomAM samApatti karavA (tadAkAratA prApta thaI javA) thI (mArA manama) yogI AkAza-gamana siddhine prApta thaI jAya che. bhASya anuvAda - jayAM zarIra che tyAM AkAza che, e AkAzanA avakAza ApavAnA kAraNe zarIrane AkAzanI sAthe saMbaMdha (AdhAra-Adheya tathA vyApya-vyApakarUpa) tathA prApti = milana thAya che. A saMbaMdhamAM saMyama karanAra yogI e saMbaMdhane jItIne athavA tapu=halakA rU vagere paramANu paryata padArthomAM samapattietadAkAra thaIne kAya (zarIra) 284 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA AkAzanA saMbaMdhane jItanAro halako thaI jAya che ane tapu = halako thaIne jaLa mAM pagathI vihAra= vicaraNa kare che. tyArapachI karoLiyAnI jALanA taMtuomAM vicaraNa karIne sUryanA kiraNomAM vicaraNa kare che. tyAre A yogInI svecchAthI gAza-ti= AkAzamAM vihAra karavuM siddha thaI jAya che. bhAvArtha - jo ke zarIra paMcabhautika che, temAM pAMca bhUtono saMyoga che. paraMtu ahIM tahIM gati karatI vakhate AkAza ja zarIrane avakAza Ape che ane AkAza pAMcabhUtomAM sUkSmatama hovAthI badhAmAM vyApaka che. zarIra ane AkAzano AdhAra-Adheya, vyAya-vyApakabhAva saMbaMdha che. eTalA mATe A zarIra AkAzathI juduM kadApi nathI thaI zakatuM, kema ke AkAza sarvatra vidyamAna che. A baMnenA saMbaMdhamAM saMyama karavAthI ane "3" vagere halakA padArthomAM samApatti karavAthI ke arthAta temanI samAna zarIrane halakuM karavAthI yogI AkAzamAM gamana karI zake che. vyAsabhApyamAM zarIranA halakA thavAthI keTalAMka AkAzagamana udAharaNa paNa ApavAmAM AvyAM che. jema ke halakA thavAthI pagathI pANI para cAlI zakAya che. karoLiyAnA jALAnA taMtumAM vicaraNa karI zake che ane sUryanA kiraNomAM vihAra karI zake che vagere AkAza gatinAM udAharaNa ApyAM che. zarIrane halakA karavAnI vAta (yo 3/39) sUtramAM paNa kahI che ke yogI udAnavAyumAM saMyama karIne jaLamAM DUbato nathI, kIcaDamAM khUMpato nathI ane kAMTA vagerethI vIMdhAto nathI. jenAthI spaSTa che ke yogI AkAzagamana siddhithI IcchA pramANe AkAzamAM gamana karI zake che. [+=A siddhi vikalpa koTi mAM che. - baudhika stara para to thaI zake che.] . 42 . have - yogIonI mahAvidehAvRttinuM phaLa - bahirakalpitA vRttirmahAvidehA tata: #zavarAkSaya: 4rUA. sUtrArtha - vidipitA) zarIranI bahAra paNa vyApaka, sUkSma paramAtmAmAM saMkalpa vinA rahelI vRitti ) mananI vRttiH manano vyApAra (mahAvidehI) mahAvidehA kahevAya che (tata ) te ja mahAvidehA vRttithI prakAza rAvaLakSaya :) prakAzanA AvaraNano nAza thaI jAya che. bhApya anuvAda - dilpita vRtti) zarIra sApekSa mananI vRtti videha dhAraNA" kahevAya che. te mananI vRtti) jo mananuM zarIramAM sthita = rahetAM, vRtti mAtrathI bahAra hoya che. to te "kalpitA' kahevAya che. paraMtu jo zarIra nirapekSa thaIne (zarIra ahaMkAra rahita thavAthI) variSkRta = paramAtmAnI upAsanAmAM ja mananI bAhya-vRtti hoya che, te "akalpitA' kahevAya che. yogI puruSa e vRttiomAMthI kalpitA dvArA akalpitA vRttinI sAdhanA kare che ke je "mahAvidehA' kahevAya che. te ja mahAvidehA dvArA yogI parazarIra= vibhUtipAda 28 For Private and Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bIjAnA zarIramAM praveza kare che ane te dhAraNAthI (sattvaguNa pradhAna hovAthI) prakAzasvarUpa buddhisattvanuM je nAvaraNa = (rajoguNa tathA tamoguNathI utpanna thanArA avidyAdi kleza, karbhAzaya tathA tenA phaLa rUpa)no kSaya thaI jAya che. bhAvArtha - A sUtramAM cittavRttinA be bheda mAnyA che - eka "kalpitA' jene "videha dhAraNA' kahe che. bIjI "akalpitA', jene "mahAvidehA' kahe che. ahIM kalpitA zabdano artha saMkalpa karelI vRtti che. je zarIra-sApekSa hoya che. ane akalpitA vRtti zarIra nirapekSa saMkalpa-rahita hoya che. zarIra viSayaka ahaMkArano parityAga karIne jayAre citta svataMtratAthI potAno vyApAra bahAra-aMdara vyApaka paramAtmAmAM lagAvI rAkhe che, te dhAraNA akalpitA che, tene ja mahAvidehA kahe che. yogI yogasAdhanArata prathama #utpatI = saMkalpapUrvaka vRttithI potAnI sAdhanAno prAraMbha kare che, temAM saphaLatA prApta karIne akalpitA dhAraNAmAM niraMtara abhyAsa kare che. temAM saMyama karavAthI yogIne jayAre saphaLatA maLe che, tyAre tenA sAttvika cittanA AvaraNabhUta avidyA Adi kleza, karbhAzaya tathA tenAM phaLono kSaya thaI jAya che. e cittanuM AvaraNa rajoguNa tathA tamoguNa mUlaka hoya che. temanA dvArA cittane DhAMkavAthI avidyA Adi klezonI utpatti thAya che ane karmAzaya phalonmukha thAya che. yogAbhyAsa karatAM-karatAM jyAre sattvaguNa pradhAna citta thaI jAya che, tyAre sattvaguNa, rajoguNa tathA tamoguNano abhibhava karI de che, jethI A guNothI prakaTa thanArA AvaraNano nAza thaI jAya che. A siddhi dvArA yogI IcchA anusAra vicaraNa karato parazarIromAM praveza karI zake che. teno Azaya e che ke jyAM sudhI cittavRtti rajoguNa tathA tamoguNanA kAraNe malina rahe che, tyAM sudhI paramAtmAnI upAsanAmAM lAgI nathI zakatI. jayAre sattvaguNanI pradhAnatA yogasAdhanAthI thaI jAya che ane bIjA rajoguNa vagereno abhibhava thaI jAya che, tyAre cittavRtti prakAzasvarUpa tathA zuddha hovAthI paramAtmA sthira thavA lAge che te vakhate saMkalpapUrvaka cittavRttine paramAtmAmAM lagAvavAmAM Ave, to tenuM nAma videha dhAraNA che ane tenA ja pharI pharIne sudaDha abhyAsathI jayAre saMkalpa vinA cittavRtti paramAtmAmAM sthira thAya che tene "mahAvideha dhAraNA' kahe che. A sUtra tathA bhASyanA vyAkhyAkArone 'haju zabdane samajavAmAM moTI bhrAnti thaI che. teo eno artha bAhya deza athavA bAhya viSayamAM cittavRttine lagAvavI evo kare che, paraMtu temaNe sUtra tathA bhASyamAM kahelAM pariNAma para dhyAna nathI ApyuM. zuM prakAza AvaraNano kSaya bahidazamAM citta lagAvavAthI thaI zake kharo? A phaLa para jo teo vicAra karate to temane potAnI vyAkhyA asaMgata ja lAgata. A sUtra tathA bhASyane samajavA mATe bIjA AdhyAtmika zAstronuM paNa avalokana parama Avazyaka che. muMDakopaniSada 2/2/8 mAM lakhyuM che ke - 286 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhidyate hRdayagranthizchidyante sarvasaMzayAH / kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare // arthAt - "jayAre jIvanA hRdayanI avidyA ajJAnarUpI gAMTha kapAI jAya che, tyAre badhAM saMzaya chinna thaI jAya che ane kharAba karma kSayane prApta thAya che, tyAre te paramAtmA ke je potAnA AtmAnI aMdara ane bahAra vyApI rahyA che, temAM nivAsa kare che." (sa.pra. navamo samullAsa) A ja vAta A sUtramAM kahI che, mATe ahIM 'bahir' zabdathI bahAra - samasta brahmAMDanI aMdara ane bahAra vyApaka paramAtmAnuM grahaNa karavuM ja saMgata che. kema ke temanA sAkSAtkArathI prakAzanA AvaraNano kSaya thAya che. ahIM 'biha' zabdane upalakSaNa tathA sApekSa mAnIne aMdara-bahAra vyApaka paramAtmAno vAcaka mAnavo ja sarvathA saMgata che. kema ke zAstrakAro e paramAtmAne bahAra-aMdara sarvatra paripUrNa mAnyA che. Aje 'bahir' zabdanI mAphaka (yo. 3/1) sUtranA bhASyamAM bAhya vAviSaye pATha maLe che. tenI paNa vyAkhyA TIkAkAroe asaMgata karI che. maharSi dayAnaMde tyAM 'bAhya' zabdathI 52mAtmAnuM mukhya nAma 'rUma athavA gAyatrI maMtrano japa tathA temanA vAcya paramezvarano hRdayamAM vicAra karavo e artha grahaNa karatAM lakhyuM che ke - "bAhya viSaya jevo ke kAra athavA gAyatrI maMtra temAM citta lagAve,..ane tenA artha ke je Izvara che tene hRdayamAM vicAre......oMkArano vAcya Izvara che ane teno vAcaka oMkAra che. bAhya viSayathI temane ja levAM, anya koI nahIM. (zAsrArtha saMgraha) mATe A 'bAhya' zabdanI jema A sUtramAM paNa 'vrutti :' zabdathI paramezvara tathA oMkAra upAsanAnuM ja grahaNa karavuM ucita che. tenAthI ja prakAzAvaraNano kSaya saMbhava che, nahIMtara nahIM. [* A siddhi vikalpa koTi mAM che.] 5 43 // have - paMcabhUtonA svarUpomAM saMyama karavAnuM phaLa - sthUlasvarUpasUkSmAnvayArthavattvasaMyamAd bhUtajayaH // 44 // = - sUtrArtha - (skrUta svarUpa sUkSma anvaye arthatattva saMyamAtA) pRthvI vagere pAMcabhUtonuM sthULa rUpa, sAmAnyasvarUpa, bhUtonI tanmAtrA vagere sUkSmarUpa, anvaya=pRthvI vageremAM kAraNarUpathI guNatrayanuM anvayI bhAvathI maLelA rahevuM, ane arthavattva=puruSanA bhoga apavargarUpa prayojananI siddhine mATe paMcabhUtonuM kAryarata rahevuM, yogI temanA svarUpomAM saMyama karavAthI (mUtanaya :) pRthvI vagere pAMca bhUto para vijaya prApta karI le che. bhApya anuvAda - temanAmAM pArthivAri = pRthvI vagere pAMcamahAbhUtomAM rahenArA zavpati = zabda, sparza, rUpa, rasa tathA gaMdha e vizeSa dharmo AkArAdi dharmonI sAthe sthULa zabdathI kahevAmAM AvyA che. e bhUtonuM paheluM svarUpa che. bhUtonuM bIjuM rUpa temanuM sAmAnya che. jema ke bhUmi mUrti= piMDarUpa athavA kaThaNarUpa che, jaLa sneharUpa che, agni vibhUtipAda For Private and Personal Use Only 287 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3MAtA = dAhaka guNavALo che, vAyu prANI = praNamanazIla = vahanazIla ane AkAza sarvatoti = sarvatravyApta che. A badhAM "svarUpa" zabdathI kahevAmAM Ave che. A sAmAnya svarUpanA ja zabda Adi vizeSa che. tevuM kahyuM paNa che ke eka jAti (sAmAnya) mAM aMtargata rahenArA A pRthvI vagerenA zabda, sparza Adi dharma mAtra bhedaka che. A zAstramAM sAmAnya ane vizeSanA samUhane dravya kahevAmAM AvyAM che. samUha be prakAranA hoya che (1) jemano bheda (zabdothI) prakaTa nathI, evA avayavothI yukta samUha jevAM ke zarIra,vRkSa, pUtha = jhUMDa tathA vana. (2) jemano bheda zabdothI prakaTa che, evA avayavothI yukta bIjo samUha hoya che. jema ke 3 vamanuSya - emAM deva ane manuSya baMne tenAM udAharaNa che. samUhano eka bhAga deva che, ane bIjo bhAga che e manuSya che, te baMnethI ja samUha kahevAya che. ane te samUha vivakSita bheda tathA avivakSita bheTavALA che. jema ke mAtrA vanamU= AMbAnuM vana, brAhimanAM saMpa: = brAhmaNono saMgha, e vivakSita bhedanAM udAharaNo che. ane mAmravana tathA brAhaLasaMpa e avivakSita bhedanAM udAharaNa che. e samUha pharI pAchA be prakAranA che, jema ke (1) yu ddhaviyava tathA ayutasiddhAvayava yuta siddhAvayavonA samUhanuM udAharaNa che - vana ane saMgha. ane ayutasiddhAvayavovALA samUhanAM udAharaNa che - zarIra, vRkSa, paramANu. paraMtu maharSi pataMjalino potAno mata e che ke mayuta siddha = pRthapha na karI zakAya tevA avayavonA bhedathI yukta samUhane dravya kahe che. e paMca mahAbhUtonuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che. A pRthvI vagere bhUtonuM sUkSmarUpa zuM che? sthULa bhUtonuM kAraNa tanmAtrI ja sUkSmarUpa che. tanmAtrAno eka avayava paramANu che ke je sAmAnya vizeSAtmaka tathA ayuktasiddha avayavonA bhedathI yukta samUha che. A prakAre badhI tanmAtrAo bhUtonuM trIjuM rUpa che. have bhUtonuM cothuM rUpa hati = prakAza, kriyA = pragati sthiti = jaDatAnA svabhAvavALA kramazaH sattva, rajasa tathA tamoguNa che, ke je potAnAM kAryonA svabhAvanuM anusaraNa karavAnA kAraNe sUtramAM "anvaya' zabdathI kahevAmAM AvyA che ane A bhUtonuM pAMcamuM rUpa - "arthavattva che arthAt puruSano bhoga apavarganA saMpAdananI sArthatA = sAmarthavizeSa guNomAM ja mavayinI anugata (saMgata) thAya che. kema ke sattvavagere guNa tanmAtrAomAM, mUta=sthULabhUtomAM tathA bhautika padArthomAM che. eTalA mATe badhA ja padArtha arthavat = sArthaka che. have e uparyukta pAMca rUpomAM saMyama karavAthI yogIne te te rUpanuM svarUpaHrzana = sAkSAtkAra ane temanI para vijaya prApta thAya che. te pAMca bhUtonAM svarUpone jItIne yogI bhUtajayI thaI jAya che ane bhUtonA bhayathI bhUtonI prakRtio (tanmAtrAo) A yogInA saMkalponuM evuM ja anusaraNa kare che, jema gAya vAcharaDAnuM anusaraNa kare che. bhAvArtha - A zAstramAM pariNamatra saMyama (yo. 3/16) e sUtrathI laIne 288 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (yo. 3/43) pUrva sUtra paryata yogIne judA judA saMyamothI prApta siddhionuM varNana ka2vAmAM AvyuM che. jo ke e siddhio paNa yogInI sAdhanAnuM phaLa ja che, paraMtu e siddhiothI (AkAzagamana vagerethI) samAdhimAM bAdhAo paNa upasthita thaI zake che. eTalA mATe (3/37) sUtramAM 'te samAdhAyupasarnA ' e siddhione vighno mAnyAM che. have A zAstramAM mukhyarUpathI pratipAdya grahItA, grahaNa ane grAhyanA viSayomAM saMyamathI thanArI siddhionuM kathana karavAmAM Ave che. A sUtramAM grAhya-viSayaka saMyamathI thanArI siddhinuM kathana che ane ahIM bhUtonAM pAMca rUpo batAvyAM che. jenuM tAtparya e che ke dareka bhUta sthULa, svarUpa, sUkSma, anvaya tathA arthavatva, pAMca vizeSatAothI jANI zakAya che, jenuM vyAsa-bhASyamAM nIce mujaba varNana karavAmAM AvyuM che. (1) sthULa - pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane AkAza e pAMca bhUtonAM je pota-potAnAM zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha vizepa dharma che, te pota-potAnA viziSTa AkAra-prakAra vagerenI sAthe sthULa kahevAya che. jema ke pRthvIno vizeSa guNa gaMdha che, paraMtu tenAmAM potAnAthI sUkSma jaLa vagerenA guNa (rasa, rUpa, sparza ane zabda) paNa samAyelA che, ane tenA kaThaNatA, bhArepaNuM (gurutva) vagere dharma che. jaLa (pANI)no vizeSa guNa 2sa che. temAM tenAthI sUkSma rUpa, sparza ane zabda guNo samAyelAM che. tathA jaLanA sneha, sUkSmatA, mRdutA, gurutva vagere dharma che. agnino vizeSa guNa rUpa che, paraMtu temAM tenAthI sUkSma bhUtonA sparza ane guNa paNa che. vAyuno vizeSa guNa sparza che, paraMtu temAM tenAthI sUkSma AkAzano zabda guNa paNa che. ane vAyunA tiryakagati, pavitratA, kaMpana, rukSatA vagere dharma che. AkAzano vizeSa guNa zabda che ane tenA vyApakatA, avakAza Apavo vagere dharmache. evizeSadharmonI sAthe paMcabhUtono je AkAra-prakAra ApaNI sAme che, te temanAM sthULarUpa che. (2) svarUpa - pRthvI Adi pAMca bhUtonAM je potAnA sAmAnya rUpa che, tene ja ahIM 'svarUpa' zabdathI jANavuM joIe. jema ke pRthvInuM mUrti=piMDarUpa thavuM, jaLanuM snigdhatA, agninuM uSNatA, vAyunuM vahanazIlatA ane AkAzanuM vyApakatA. e mUrti vagere dharma ja pRthvI AdinAM sAmAnya che. A sAmAnya svarUpanA zabda vagere guNo paraspara bhinnatA karavAnA kAraNavizeSa che. jo ke mUrti Adi dharma paNa pRthvI Adi bhUtonA bhedaka che, paraMtu pRthvInA lIMbu ane drAkSamAM je khATA tathA mIThAno bheda che te rasanA kA2Ne che. eTalA mATe rasa vagerene vizeSa kahevAmAM AvyA che. temAM jJAtisamanvitAnAmeSAM dharmamAtravyAvRtti H' e koIka prAcIna AcAryanuM pramANa paNa vyAsa bhASyamAM ApyuM che. dravyanuM svarUpa-sAmAnyavizeSa samulAyotradravyam arthAt A zAstramAM sAmAnya vizeSa dharmonA samudAyane dravya mAnavAmAM AvyuM che. pRthvI Adi bhUta paNa dravya eTalA mATe che ke e paNa sAmAnya-vizeSanA samUharUpa che. samUha paNa be prakAranA hoya che (1) eka jemAM samudAyanA avayavono bheda chUpo rahe che jema ke za2I2, vRkSa, jhUMDa tathA vana. vibhUtipAda 289 For Private and Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir temanAmAM avAntara bhedaka zabda bolavAmAM nathI Avato. zarIra, hAtha-paga vagere avayavono, vRkSa zAkhA vagereno, vana vRkSa vagereno, ane jhUMDa (TALuM) bakarI vagerenA ayavayono samUha hoya che. paraMtu avayava bodhaka zabda bolavAmAM nathI Avato eTalA mATe temAM avayavono bheda chUpo rahe che (2) bIjo samUha e che ke jemAM zabdo dvArA avayavono bheda prakaTa kare che. jema ke 'ma TevamanuSya devatA ane manuSya baMne che. samUhanA eka bhAgane deva zabdathI ane bIjA bhAgane manuSya zabdathI prakaTa karyo che. e samUha bheda- vicakSA ane abheda-vivakSAnA bhedathI be prakAranA che. jema ke mAmrALa vana-AMbAnuM vana, drAkSanAM saMpa = brAhmaNono saMgha. ahIM chaThThI vibhakti bheda vivakSAmAM che ane mamravana ane vrIhI saM5: temanAmAMthI AMbA che e ja vana che. te ja rIte je brAhmaNo che e ja saMgha che, ahIM abheda vivalA che. A samUhayutasiddhAvayava ane ayutasiddhAvayava bhedathI be prakAranA che. ayutasiddhAvayavanuM tAtparya che ke jenA avayava judI pratItithI rahita maLIne samUha banyA che. jema ke zarIra, vRkSa paramANu vagere. emAM zarIra vagerenA avayava paraspara maLelA hoya che ane yutasiddhAvayavajenA avayava judA judA hoya. jema ke AMbAnA vanamAM AMbAnAM jhADa judAM judAM hoya che, eka bIjAnAM Azrita nathI hotAM. e ja prakAre gAyano saMgha vagerenAM udAharaNa jANavA joIe. AcArya pataMjalinA matamAM ayutasiddhAvaya-samUhane ja dravya mAnyuM che. pRthvI vagere bhUtonuM evuM maLeluM ja bIjuM rUpa che. (3) sUkSma - pRthvI Adi pAMca sthULa bhUtonuM kAraNa paMcasUkSma bhUta che. jemane pAMca tanmAtrA paNa kahevAmAM Ave che. e tanmAtrAo paNa sUkSma kAraNa ahaMkAranA avayavonA ayutasiddhAvayava samUharUpa hoya che. e pRthvI vagere bhUtonuM sUkSmarUpa trIjuM che. (4) anvaya - pAMca bhUta pRthvI Adi prakRtinuM kArya che ane prakRti triguNAtmakA che. upAdAna kAraNano guNa kAryamAM anugata thAya che. eTalA mATe prakRtinA sattvaguNa, rajoguNa tathA tamoguNa je kramazaH prakAza-kriyA-sthitizIla che, e pAMceya bhUtomAM anugata thAya che e bhUtonuM cothu rUpa che. (5) arthavatva - ahIM "arthazabdano artha "prayojana che. eTalA mATe arthavatvano artha prayojanavALuM che. prakRti puruSanA bhoga-apavargarUpa prayojanane siddha kare che. mATe prakRtithI banelA samasta triguNAtmaka vizvanuM e ja prayojana che. e bhUtonuM pAMcamuM rUpa che. A prakAre pAMcabhUtonA A pUrvokta pAMca rUpomAMthI yogI je rUpamAM saMyama kare che. tenA para yogIno, svarUpajJAna thavAthI jaya thAya che. sthULa Adi pAMca rUpomAM saMyama karavAthI pAMcabhUtonA pAMcarUpono sAkSAtkAra yogIne thaI jAya che, ane yogI bhUtajathI thaI jAya che. * vAcharaDAnI pAchaLa cAlanArI gAyonI mAphaka pAMcabhUtonI 290 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - prakRtio bhUtajayI yogInA saMkalpanuM anusaraNa karavA lAge che. [* yogInAM saMkalpanuM anusaraNa karavAno artha che - emano ucita prayoga karavo, mATe A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 5 445 have - bhUto para jayanuM phaLa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = tato'NimAdiprAdurbhAva : kAyasaMpat taddharmAnabhighAtazca / / 45 / / sUtrArtha - (sata :) te bhUtonA jayathI (akhimaTiprAdurbhAva :) yogIne aNimA Adi siddhio prakaTa thAya che (yo. 3/46)(lAyasampat) sUtramAM kahelI kAyasaMpatti prApta thAya che. (va) ane (tandvargAmivAta) pAMcabhUtonA kaThoratA vagere dharmothI abhighAta=rukAvaTa nathI thatI. bhASya anuvAda - (aNimAviprAdurbhAva :) temanAmAM khima = aNu = sUkSma thAya che, tami=laghu=halakApaNuM thAya che, mahimA = mahAna thAya che, prApti jenAthI AMgaLInA agrabhAgathI paNa caMdramAne aDake che, prAntamya= icchAnuM nirbAdha puruM thavuM, jenAthI yogI pANImAM DUbakI mAravA tathA bahAra AvavA samAna bhUmimAM aMdara cAlI jAya che ane bahAra, AvI che, zitva = e pAMca bhUto tathA bhautika padArthone vazamAM karI le che, ane pote bIjAnA vazamAM nathI thato, zitRtva - e paMcabhautika padArthonA pramava=utpatti, avyaya = vinAza tathA vyUha = sthitikramane ka2vAmAM samartha thaI jAya che, yatra jAmAvasAyitva = satyasaMkalpatA jenAthI jevo saMkalpa hoya tevI ja pAMcabhUto tathA bhUtonI prakRtio = tanmAtrAonI sthiti thaI jAya che. paraMtu yogI samartha hovA chatAM padArthone UlaTA karI nathI zakato. kAraNa e che ke pUrvasiddha kAmAvasAyI satya saMkalpavALA (Izvara)no bhUtomAM evo saMkalpa hoya che. A aNimA vagere ATha aizvaryo che. For Private and Personal Use Only = - (Ayasampat) kAya-saMpattinA viSayamAM AgaLa (yo. 3/46)mAM kahevAmAM Avaze. (takrarnAnamiyata :) e pAMca bhUtonA dharma (yogInA kAryomAM) bASA = rukAvaTa nathI karatA. pRthvI potAnA mUrti= kaThora dharmathI yogInI zArIrika kriyAne nathI rokatI. eTalA mATe yogI zilA (patthara)mAM paNa praveza karI zake che. snigdha jaLa yogIne ogALavA athavA palALavAmAM samartha nathI thatuM, agninI uSNatA yogIne nathI bALatI, vahanazIla vAyu yogIne nathI uDADato ane AvaraNa rahita AkAzamAM paNa yogI DhAMkelA zarIravALo thaI jAya che arthAt gupta zarIravALo thaI jAya che ane te yogI siddhothI paNa adRzya thaI jAya che. bhAvArtha - gata sUtramAM pRthvI Adi pAMca bhUtonAM sthULa Adi pAMca rUpomAM saMyama karavAnuM phaLa bhUtajaya=pAMcabhUtono vazIkAra kahevAmAM Avyoche. te bhUtajayathI yogIne aNimA vibhUtipAda 291 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adi ATha prakAranA aizvarya kAyasaMpata tathA bhUtonA dharmothI abhighAta na thavuM e siddhio prApta thAya che. aNimA, mahimA, laghimA, vagere siddhiomAM garimAnuM nAma nathI. saMbhava che ke vyAsa bhAgyamAM mahimAnI aMtargata ja garimAne mAnI hoya. keTalAka vyAkhyAkAra A siddhione zArIrika mAnIne ja vyAkhyA kare che. paraMtu e mAnyatA asaMbhava tathA asaMgata ja jaNAya che ke yogI zarIrane eTalu badhuM mahAna banAvI le ke AMgaLIthI caMdramAne aDI zake, bhUmimAM pANInI jema DUbakI lagAvI zake vagere. paraMtu e vAto vyAsabhASyamAM lakhI che, eTalA mATe temane ekadama mithyA kahI devI paNa yogya nathI. A viSayamAM yogIoe avazya ja satya-asatyano nirNaya karavAmAM sahAyaka banavuM joIe. vartamAna yuganA mahAna yogIrAja maharSi dayAnaMde A siddhionA viSayamAM A prakAre kahyuM che. - (ka) "aNimA vagere vibhUtio che te yogInA cittamAM pedA thAya che. saMsArika loko je ema mAne che ke e yogInA zarIramAM pedA thAya che, e yogya nathI. aNimAno artha e che ke (yogInuM citta) nAnAmAM nAnI vastune vizeSa sUkSma karIne mApanAruM thAya che. te ja prakAre moTAmAM moTA padArthane vizepata2 moTuM karIne yogInuM mana tene gherI le che, tene 'garimA' kahe che. e mananA dharma che. zarIramAM temanI zakti nathI" " (upadeza maMjarI 11mo upadeza) (kha) "eTale hRdayamAM ja paramANu paryaMta jeTalA padArtha che, temane yoga jJAnathI yogI jANe che. bahAranA padArthothI thoDo ghaNo paNa dhyAnamAM saMbaMdha yogI nathI rAkhato, paraMtu AtmAthI ja dhyAnano saMbaMdha che bIjAthI nahIM. (zAstrArtha) (ga) "tenAthI nirmaLa prakAza svarUpa citta thAya che. jevuM sUkSma vibhu AkAza che, tevI ja yogInI buddhi thAya che. tyAM potAnA hRdayamAM vizALa sthiti thavAthI buddhinI je zuddha pravRtti, te ja buddhi, sUrya, caMdra, graha, maNi temanA jevI ja prabhA tevI ja yogInI buddhi samAdhimAM thAya che." (zAstrArtha) A udAharaNothI spaSTa che ke aNimA Adi siddhio mAnasika che, zArIrika nathI ane e siddhiomAM kAmAvasAyitva=satyasaMkalpa hovo, tenA viSayamAM vyAsa-bhASyamAM e paNa spaSTa karavAmAM AvyuM che ke yogI na to IzvaranI tulya thaI zake che ke na to Izvara-racita padArthomAM viparyaya karI zake che. yogI caMdrane sUrya athavA sUryane caMdra vagere IzvarIya-sRSTimAM viparyaya kadApi karI nathI zakato, kema ke padArthone viparIta karavAnuM sAmarthya yogImAM nathI hotuM ane evuM karavuM e IzvaranA saMkalpanI viruddha che. A siddhio uparAMta 'hrAyasampat nI vyAkhyA AgaLanA sUtramAM karavAmAM AvI che. mATe tyAM ja draSTavya che. sUtramAM kahelI trIjI siddhi tatvamAMnamiSAta nuM tAtparya e che ke * pRthvIno kaThinatA dharma, jaLano sneha dharma, agnino bALavAno dharma, vAyuno 292 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gati dharma, ane AkAzano anAvaraNatA dharma yogInA pratibaMdhaka nathI thatA. arthAt bhUtajayI yogInA bhUtono upayoga levA rUpa kAryomAM A kaThinatA Adi dharma pratibaMdha nathI karatA. pratibaMdha na hovAthI yogI badhAM ja kAryone nirvighnatApUrvaka saMpanna karI le che. A viSayamAM paNa vyAsa bhASyamAM kahyuM che - pattharamAM praveza karavo, agninuM na bALavuM vagere vAto para yogI puruSoe vicAra karIne nirNaya karavo joIe. [* = sRSTi-kramane anukULa artha karavAmAM Ave to saMbhava koTi mAM anyathA asaMbhava koTi mAM Avaze. mATe A siddhi vikalpa koTi mAM che.] 5 45 5 have - bhUtajayanI phaLa vyAkhyA - rUpalAvaNyabalavajrasaMhananatvAni kAyasaMpat / / 46 / sUtrArtha - (rUpa-tAvanya-vala-vaprasaMhananatvani) bhUtonA vazIkArathI * yogIne rUpa=darzanIyarUpa, lAvaNya=anupama kAnti, baLa=atizaya baLa, ane vajrasaMhananatva vajranA jevI aMgonI dRDhatA e (AyasaMvata) zArIrika saMpadA (aizvarya) prApta thAya che. +] bhApya anuvAda - (yogInA bhUtajayathI 'kAyasaMpat' nAmanuM aizvarya prApta thaI jAya che) arthAt yogI varzanIya = rUpavAna, zaktimAna = tejasvI, atizayabala = atyaMta baLavAna ane vajrasaMhanana vajranI samAna sudRDha tathA puSTa zarIra avayavovALo thaI jAya che. bhAvArtha - pRthvI Adi pAMca bhUtone vaza karavAthI yogIne je kAyasaMpat = zArIrika aizvarya prApta thAya che, tenI vyAkhyA A sUtramAM karI che. * arthAt bhUtajayI yogInuM zarIra darzanIya, tejasvI, baLavAna tathA vajra jevuM sadRDha thaI jAya che. A cAra guNone ja 'kAyasaMpat' nAmathI ahIM kahevAmAM AvyAM che. A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 5 46 5 = Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = have - iMdriyonA pAMca rUpomAM saMyama karavAnuM phaLa - grahaNasvarUpAsmitAnvayArthavattvasaMyamAdindriyajayaH / / 47 / / sUtrArtha - (pradaLa-svarUpa-asmitA-anvaya-arthavatva-saMyapAt) grahaNa=netra vagere iMdriyonuM rUpa Adi viSayAbhimukhI vRtti-svarUpa=sAttvika ahaMkAranuM kArya hovAthI iMdriyonuM prakAzakatva. asmitA=iMdriyonuM kAraNa ahaMkAra, anvaya=sattva Adi guNono potAno prakAza, tathA sthitirUpa dharmothI IMdriyomAM anugata hovuM, arthavattva=puruSanA bhoga apavargane saMpanna karavA iMdriyonuM prayojana che. iMdriyonA A pAMca rUpomAM saMyama karavAthI (ndriyanaya :) yogI iMdriyo para vijaya prApta kare che. bhASya anuvAda - (pradaLa) pAMcabhUtonuM sAmAnya tathA vizeSAtmaka zabda, sparza, rUpa, rasa, tathA gaMdha viSaya grAhya che. e viSayomAM netra vagere iMdriyonI vRtti = vartanazakti vibhUtipAda 293 For Private and Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grahaNa che ane e pradAna = IdriyonI vRtti sAmAnya mAtra viSayane ja grahaNa karanArI nathI hotI (paraMtu sAmAnya tathA vizeSa baMnenuM grahaNa karAve che.) nahIMtara indriyathI manAtocita = grahaNa na karela viSaya-vizepa manathI kevI rIte nizcita thaI zake? (kema ke bAhya IdriyothI grahaNa thavAthI ja mana nizcaya kare che.) virU5) (IdriyonuM svarUpa - prakAzazIla buddhisattva (mahattattva)nA sAmAnya ane vizepomAM vartamAna mayuddha= kudaratI rIte judA na thanArA avayavone bhedathI yukta je samUhadravya che, te IdriyonuM svarUpa che. (gammata) - e IdriyonuM trIjuMrUpa asmitAnA lakSaNavALuM ahaMkAra che. arthAt IdriyonuM kAraNa je ahaMkAra che te IdriyonuM "asmitA" nAmanuM rUpa che. te sAmAnya rUpa ahaMkAranuM Idriyo vizeSa kArya che. (manvaya)- IdriyonuM cothuM rUpa che - vyavasAyAtma = nizcayAtmaka vyavahAra karAvanAra mahatattvathI pariNAmane prApta thayelA, prakAza, kriyA ane sthitizIla sattva, rajas tathA tamoguNa jemano ahaMkAra sahita Idriyo pariNAma che. (sattva Adi traNe guNa IdriyomAM kAraNa - kArya bhAvathI anugata hovAthI ahIM anvaya rUpamAM kahevAmAM AvyA che.) (arthavatva)- IdriyonuM pAMcamuM svarUpa - sattva Adi traNeya guNomAM je puruSane bhoga apavarga saMpAdananuM sAmarthya anugata che, te IdriyonuM arthavatva pAMcamuM rUpa che. A uparanI pAMceya IdriyonA rUpamAM kramathI saMyama karIne ane temanAmAM pAMcarUpa jaya prApta karIne yogIne "indriyajaya' nAmanI siddhi prApta thAya che. bhAvArtha - (3/44) sUtramAM pRthvI vagere pAMca bhUtonAM pAMca rUpomAM saMyama karavAthI yogIne bhUtajathI kahyo che, te ja prakAre A sUtramAM * IdriyonAM pAMca rUpomAM saMyama karavAthI "Idriyajaya" nAmanI siddhi batAvavAmAM AvI che. te pAMca rUpo A prakAre samajavAM joIe. (1) grahaNa=rUpa vagere viSayone grahaNa karavAnI je IdriyonI vRtti che, te IdriyonuM grahaNa rUpa che. grAhya pRthvI Adi pAMcabhUtonAM svarUpa pahelAM (3/44) kahevAmAM AvyAM che. temanA sAmAnya ane vizeSadharmothI yukta zabda, sparza, rUpa, rasa tathA gaMdha e IdriyonA grAhya (viSaya) che. Idriyo dvArA zabda AdinuM grahaNa thatAM ja mana nizcaya kare che. mATe yogIne viSayo tarapha laI janArI indriyonI vRtti para saMyama karavo joIe. (2) svarUpa - Idriyo vipayono sAkSAtkAra karAvanArI hovAthI prakAza svarUpa che. netra vagere Idriyo sAttvika ahaMkArathI utpanna thayelI hovAthI prakAzaka che ane sAttvika ahaMkAra sAttvika mahattatvanuM pariNAma che. mATe mahattatvanA pRthapha na thanArA prakAzaka avayavothI yukta sAmAnya ane vizeSa baMne rUponuM grahaNa karavAnuM ja IdriyonuM svarUpa che. 294 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) asmitA - Idriyo sAttvika ahaMkArathI utpanna thAya che. mATe IdriyonuM kAraNa ahaMkAra che. A ja upAdAnakAraNane ahIM "asmitA' kahI che. (4) anvaya - Idriyo ahaMkAranuM, ahaMkAra mahattatvanuM ane mahatattva prakRttinuM kArya che ane RUTTUpUrva : +AryaTI : niyama pramANe kAraNanA guNa kAryamAM Ave che. mATe IdriyomAM prakRtinA sattva Adi guNa anugata che. A anvayIbhAvane ahIM IdriyonuM cothuM rUpa kahyuM che. (5) arthavatva - A zabdano artha che - prayojanavALuM. IdriyonuM paNa e ja prayojana che ke je prakRtinuM che. mATe purupanA bhoga tathA apavargane saMpanna karavAnuM e IdriyonuM pAMcamuM arthavatva rUpa che. A IdriyonA svarUpa AdimAM saMyama karavAthI yogIne IdriyonAM yathArtha svarUpano bodha thaI jAya che ane yathArthabodha thavAthI yogI IdriyonA vazamAM na thatAM temane potAne adhIna karI le che. jethI IdriyonA viSaya-pravaNa-svabhAva dhIre dhIre samApta thaI jAya che. Idriyo aMtarmukhI thaIne yogInI IcchAthI kAryarata thAya che. e ja yogIno Idriyajaya kahevAya che. ki = A siddhi saMbhava koTi mAM che.] 1 47 | have - IdriyajayanAM traNa phaLa - tato manojavitvaM vikaraNabhAvaH pradhAnajayazca // 48 // sUtrArtha-tita) te Idriyajaya thavAthI (nonavatvama) mananI samAna zarIrastha IdriyonA vegavALA thavuM (viramAva!) zarIranI apekSA vinA sUkSma, dUrastha vagere viSayonuM grahaNa karavAnuM sAmarthya prApta karavuM (2) ane pradhAna :) prakRtinA vikArone vazamAM karavA, e traNa siddhio prApta thAya che. bhApya anuvAda - manojJavartama) zarIranI ati uttama gati prApta thavI e ja manojavitva che. (viramAva :) viveda = dehanI apekSA vinA IdriyonuM abhiSTa (icchita) dezamAM, abhiSTa samayamAM ane abhiSTa viSayane anukULa vRtti = IdriyonuM vyApAramAM lAgavuM 'vikaraNabhAva' che. pradhAnanA) prakRtinA badhA ja vikArone vazamAM thaI javuM pradhAnajaya che. e traNeya siddhio "madhu pratIka' kahevAya che. ane e siddhio karI = IdriyonA pAMca rUponA jayathI prApta thAya che. bhAvArtha - Idriyo para jaya karavAthI traNa siddhio prApta thAya che. sUtra (347)mAM IdriyonAM grahaNa Adi pAMca rUpomAM saMyama karavAthI Idriyajaya batAvyo che, temanAmAM IdriyonuM grahaNa (viSayagrahaNavRtti)mAM saMyama karavAthI pahelI manojavitva siddhi prApta thAya che. ahIM vyAsa bhASyamAM manojavitvano artha zarIranI atyaMta uttama gati prApta karavI lakhyuM che. ahIM zarIrathI abhiprAya zarIrastha bAhya Idriyo ja che. kema ke mananA samAna zarIranI gati saMbhava nathI. mana pramANe IdriyonI pravRtti thAya che. IdriyonuM vibhUtipAda 295 For Private and Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSa zaktisaMpanna thavuM ja manojavitvasiddhi prApta karavI che. bIjI siddhi vikaraNabhAva che, je prApta thavAthI Idriyo zarIranI apekSA vinA sUkSma, vyavahita athavA dUrastha viSayonuM paNa grahaNa karavA lAge che. e IdriyonA svarUpamAM saMyama karavAnuM phaLa che. trIjI siddhi pradhAnajayache. jenuM tAtparya prakRtinA vikArone vazamAM karavAnuM che. jenA pariNAmasvarUpayogInibaMdharUpe abhipreta kArya karI zake che. e IdriyonAkAraNa asmitA ahaMkAra vageremAM saMyama karavAnuM pariNAma che. yogazAstramAM e traNeya siddhio "madhupratIkA' kahevAya che. A grAhya tathA grahaNanA svarUpa-bodhathI thanArI siddhione madhupratIkA kahevAno bhAva e che ke e madhu=mokSa AnaMdanuM pratIka=cihna hoya che. kema ke temanA pachI grahItAnA svarUpano bodha thavAthI "vivekagrAti' prApta thaI jAya che. 48 have - citta ane purupano bheda jANavAnuM phaLa - sattvapuruSAnyatAkhyAtimAtrasya sarvabhAvAdhiSThAtRtvaM sarvajJAtRtvaM ca // 49 // sUtrArtha- sarva-puruSAcatAratimAtraco citta ane puruSanA bhedane jANanArAyogI (sarvamavadhaSThAtRtvama) badhA ja bhAva sattAtmaka triguNamaya padArthonuM svAmitva (2) ane sarvajJAtRtva6) sattvAdi guNonAM zAnta vagere samasta rUpone jANavAthI vivekaja jJAna thAya che. bhApya anuvAda - rajoguNa ane tamoguNathI utpanna maLothI zUnya sattvaguNapradhAna buddhinA atyaMta nirmaLa thaI jatAM ane utkRSTa vArasajJA = vairAgyamAM rahelA tathA sarva= buddhi ane puruSanI bhinnatAnI darzanasthitimAM pratiSThita (cittavALA) yogIne sarvamAvAdhiSThAtRtva = badhA ja bhAvo (vastuonuM) svAmitva prApta thaI jAya che. sarvabhAvAdhiSThAtRtvano bhAva e che ke vyavasAya= jJAnAtmaka tathA vyavaseya= zeyAtmaka badhAM ja rUpovALA sattva, rajasa, tathA tamasa guNo potAnA svAmI kSetrIya = jIvAtmA pratye saMpUrNa dRzyAtmaka rUpamAM = samasta bhogya padArthonA rUpe upasthita thaI jAya che. (sarvajJAtRtvama) ane yogIne sarvajJa prApta thAya che arthAt zAna = bhUta, ta = vartamAna, tathA cazya = bhaviSya, dharmabhAvanA rUpe rahelAM badhAM ja rUpovALA sattva Adi guNonuM koIpaNa jAtanA krama vinA (eka sAthe) vivekajanya jJAna thAya che. A vizokA' nAmanI siddhi che jene prApta karIne yogI sarvajJa (vivekajajJAnathI saMpanna). klezanA baMdhanothI kSIpA =dagdhaphlezabaMdhanavALo ane vaMzI= badhAMno adhiSThAtA thaIne vidati = vicaraNa kare che. bhAvArtha - grAhya tathA grahaNamAM saMyama karavAthI thatI siddhionuM kathana karIne A sUtramAM grahItAmAM saMyama karavAnA phaLanuM kathana kare che. A sUtramAM "sattva' zabdathI citta (aMtaHkaraNa)nuM grahaNa che. vivekakhyAtinA samaye citta sattvaguNapradhAna hovAthI "sattva" yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahevAya che. kema ke te samaye rajoguNa tathA tamoguNa abhibhUta dazAmAM rahe che ane purupa" zabdathI jIvAtmAtattvanuM grahaNa che. e baMnenA bhedano sAkSAtkAra thavAthI yogIne be siddhio prApta thAya che. te A prakAre che - (1) sarvabhAvAdhiSThAtRtva-yogI saMyamanA abhyAsathI evI sthitimAM pahoMcI jAya che ke rajoguNa tathA tamoguNanA maLothI rahita sattvaguNanI pradhAnatA thavAthI tathA nirmaLa aMta:karaNa thavAthI utkRSTa vairAgya dazAne prApta karI le che, te vakhate samasta triguNAtmaka pratikULa vikAro paNa puruparasvAmInI sAme upasthita thaIne yogIne AkRSTa karI nathI zakatA. yogI temane vazamAM karIne potAnAM abhipreta kAryone kare che. e ja yogInuM sarvabhAvAdhiSThAtRtva kahevAya che. (2) sarvajJAtRtva-grAhya tathA grahaNane jANanAro yogI jagatanAM badhAM ja tattvone jANI le che. yogIne mATe evuM koI tattva bAkI nathI rahetuM, ke jenuM yathArtha svarUpa yogI jANato na hoya. A sthitine ja sUtrakAre sarvajJAtRtva kahI che. vyAsabhAgyamAM A viSayamAM kahyuM che ke prakRtijanya vizva triguNAtmaka che, jeTalA paNa dharmArUpe prAkRtika padArtho che, temanAmAM zAnta, vartamAna tathA udita thanArA guNono koIpaNa jAtanA krama vinA jayAre -vivekaja jJAna thaI jAya che, tyAre yogI badhAM tattvone jANavAthI sarvajJa kahevAya che. eTalA mATe jIvAtmAnI sarvajJatA sApekSa ja che, paramezvaranI mAphaka nahIM. - yogInI A siddhione vyAsabhApyamAM 'vizokA" nAmathI kahI che. tenuM kAraNa badhA lezonA baMdhanathI rahita thaI ane vazI (svataMtra) thaIne svecchAthI vicaravAthI che. A dazAmAM yogI sarvathA zokarahita thaI jAya che. sarvajJatAno bhAva e che ke tene mATe koI tattva joya nathI rahetuM. eTalA mATe upaniSadomAM kahevAmAM AvyuM che ke - 'Atmano vA are darzanena zravaNena matyA vijJAnenedaM sarva viditam / / ' (bRhada, upaniSada 2/4/pa) arthAt aMtima Atma-tattvane jANavAthI badhAnuM jJAna thaI jAya che. je 49 . have - vizokAsiddhithI paNa vairAgya thavAthI kaivalya=mokSa prApti - tadvairAgyAdapi doSabIjakSaye kaivalyam // 50 // sUtrArtha (tad vairAgad ) e pUrvasUtrokta sattvaguNa pradhAna vizokAsiddhithI paNa virakta thavAthI roSa vInA badhA asmitA Adi lezo tathA temanuM bIja= kAraNarUpa avidyAno nAza thatAM vaivalyaY) guNono Ayantika viyoga thavAthI puruSano mokSa thAya che. maharSi dayAnaMdakata vyAkhyA -"(tavairASa8) arthAtu zokarahita vagere siddhithI paNa virakta thaI badhA lezo ane doSonuM bIja je avidyA che, teno nAza karavAne mATe vibhUtipAda 297 For Private and Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathAvat prayatna kare, kema ke temano nAza karyA vinA mokSa kyAreya paNa nathI thaI zakato." (R. bhU. muktiviSaya) bhApya anuvAda - tivairASafT) kleza ane rSa = karbhAzayanA kSINa thaI jatAM jayAre e yogIne evuM jJAna thaI jAya che ke e vivekaja jJAna (vivekakhyAti) paNa sattvaguNano ja dharma che, ane sattva guNa to re= tyAjya koTimAM rAkhavAmAM Avyo che. ane puruSa apariNAmI, zuddha svarUpa ane sattva guNathI sarvathA judo che. ropavInakSa) tyAre A prakAre te (sattvaguNajanya vivekakhyAti)thI virakta thatAM yogInAM jeTalAM klezabIja rahe che, ke je baLelA dhAnanAM bIjanA samAna phaLa utpattimAM samartha nathI, teo mananI sAthe kAraNamAM lIna thaI jAya che. te (kleza)nA pralIna thatAM puruSa pachI traNeya tApone nathI bhogavato. vityama) tyAre manamAM karma, kaleza ane temanA phaLarUpe abhivyakta thanArAM, paraMtu varitArtha = puruSanA bhoga-apavargarUpa prayojana pUrNa karavAthI kRtakRtya thayelA guNono pratipravi= (mananI sAthe) potAnA kAraNamAM lIna thaI jatAM je puruSanA guNothI Atyantika viyoga thAya che, te zaivanya = mokSa kahevAya che. te samaye puruSa potAnA svarUpamAM sthita caitanya mAtra ja rahe che. bhAvArtha - sUtra (3/49)mAM sAttvika citta tathA purupanI bhinnatAnuM jJAna thatAM sarvabhAvAdhiSThAtRtva tathA sarvajJAtRtva nAmanI siddhione vizIkA' nAmathI kahI che. A sthitimAM yogI je vivekaja jJAnane prApta kare che, te paNa satoguNa-pradhAna cittano dharma che ane citta triguNAtmaka prakRtino vikAra hovAthI mokSa-prApti mATe tyAjya che. eTalA mATe A vivekaja jJAnathI vizokA siddhithI UMcA UThavA mATe yogIne vairAgya utpanna thaI jAya che. kema ke puruSaHcetana Atma tattva pariNAmI cittathI bhinna apariNAmI tattva che. A vairAgyane para-vairAgya paNa kahevAya che. kema ke yogInuM A dazAmAM prakRtithI Atyantika viyoga thaI jAya che. pachI yogInI yogabhraSTa thavAnI saMbhAvanA kSINa ja thaI jAya che ane tene koIpaNa prakAranuM tApa-du:kha nathI satAvatuM. AdazAmAMcitta puruSanA bhoga apavargarUpa prayojananAsiddha thavAthI svakAraNamAM (potAnA kAraNamAM) lIna thaI jAya che ane anAdikAlIna cittastha avidyA Adi klezonA bIja=kAraNabhUta vAsanAo dagdhabIjanI mAphaka phaLa ApavAmAM sarvathA asamartha thaI jAya che ane cittanI sAthe ja kAraNamAM lIna thaI jAya che. A sthiti (guNothI AtyaMtika viyoga)mAM yogI purupa phakta potAnA svarUpamAM ja sthita hovAthI kaivalya=mokSamAM sthita thaI jAya che. ane ahIM bhautika manano potAnA kAraNamAM laya mAnIne vyAsamunie spaSTa karyuM che ke molamAM bhautika mana nathI rahetuM. A ja tathyane maharSi dayAnaMde mAnyuM che - (ka) "pAMca prANa, pAMca jJAnendriya, pAMca sUkSmabhUta ane mana tathA buddhi A sattara 298 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (17) tattvono bIjo samudAya 'sUkSma zarIra' kahevAya che. e sUkSma zarIra janma-ma2Na AdimAM paNa jIvanI sAthe rahe che. tenA be bheda che. eka bhautika arthAt je sUkSma bhUtonA aMzothI banyuM che, bIjAM svAbhAvika ke je jIvanA svAbhAvika guNarUpa che." (sa.pra. navamo samullAsa) (kha) "mokSamAM bhautika zarIra tathA iMdriyonA golaka jIvAtmAnI sAthe nathI rahetAM. paraMtu potAnA svAbhAvika zuddha guNa rahe che. . jema zarIranA AdhAre rahIne iMdriyonA golaka dvArA jIva potAnuM kArya kare che, te ja rIte potAnI zaktithI muktimAM badho AnaMda bhogavI le che." (sa.pra. navamo samullAsa) 5 50 5 - have - yogIne sanmAna maLatAM aniSTanI AzaMkAthI zuM na karavuM joIe. - sthAnyupanimantraNe saGgasmayAkaraNaM punaraniSTaprajJAt / / 1 / / sUtrArtha - yogI puruSane (sthAnyupanimatrane) mAnavasamAjamAM vizeSa sthAna rAkhanArA saMpanna tathA vidvAna puruSo dvArA sAdara (Adara sahita) nimaMtrita karAtAM (puna:) pharIthI (aniSTapralakta) yogIne aniSTa=yogamArgathI bhraSTa karanArA prasaMga=Asakti AdinA bhayathI (saMga-AyALama) viSaya-Asakti tathA abhimAna na karavuM joIe. bhASya anuvAda - te yogI cAra prakAranA hoya che. (1) prAthamakalpika (2) madhubhUmika (3) prajJAjyoti (4) atikrAntabhAvanIya. temanAmAM pahelA (prakArano) yogI pravRttamAtrajyoti = jene padArthone prakAzita karanArI jyoti prApta thavA lAge che, evo yogAbhyAsI prAthamakalpika che. RtaMbharA prajJAvALo yogI bIjI koTino hoya che, jene 'madhubhUmika' kahe che. pAMcabhUto tathA iMdriyo para vijaya karanAro yogI 'prajJAjyoti' kahevAya che. e yogI badhA ja sAkSAtkRta viSayomAM dhRtarakSAbaMdha = Asakta na thavAne mATe AtmarakSaNa vagerene mATe dRDha-abhyAsa vagere karI le che ane asAkSAtkRSkRta = je hajI sAkSAt karavAnuM che, te viSayomAM karaNIya sAdhana-anuSThAnone karanAro hoya che ane cotho yogI je 'atikrAnta bhAvanIya' hoya che, tene mATe vitta pratirna = cittanuM potAnA kAraNamAM lIna karavAnuM ja eka prayojana rahI jAyache. A yogInIsAta prakAranI prAntamUmi prajJA = aMtima (chellA) staranI prajJA thaI jAya che. = e cAreya yogIomAM madhumatI bhUmine sAkSAt karanArA brAhmaLa = brahmane jANanArA yogIne sthAnIya (bhUmi vagerenA) svAmI Teva = vidvAna loka sattvazuddhine jotA vibhinna sthAnothI satkArapUrvaka nimaMtraNa Ape che - bhagavAna ! ahIM beso, A sthAna pa2 2maNa karo, A poLa = bhogyapadArtha manIya = spRhA karavA yogya che, A kanyA manIya = suMdara che, A rasAyana = AyuSyavardhaka auSadhi (davA) che ke je ghaDapaNa vibhUtipAda 299 For Private and Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane mRtyune paNa dUra kare che. A AkAzamAM cAlanAruM vimAna che, A kalpavRkSa che, A pavitra gaMgA che, A siddha maharSi che, A zreSTha anukULa asarAo che, A divya kAna ane netra che, A vanatulya zarIra, A badhuM Ape potAnA guNo dvArA ja arjita karyuM che. tene Apa (ciraMjIvI) sevana karo ane A akSaya,ajara ane amara devone priya sthAnano svIkAra karo. A prakAre kahevAtA upanimaMtrita yogI viSayonI AsaktinA doSone joto A prakAre vicAra kare - A bhISaNa saMsAra (janma-maraNa)nA dhadhakatA aMgAromAM baLavA samAna duHkhone sahana karatAM ane janma-maraNanA ghora aMdhakAramAM bhaTakatA meM jema tema (koIpaNa rIte) lezamULa avidyA, aMdhakArano nAza karanAro A yogarUpI dIpaka prApta karyA che. ane e yoga-dIpakanI e tuNAnA kAraNabhUta viSayonI vAyu pratipakSa = virodhI che. A yoga dIpakanA prakAzavALo huM A viSayarUpI mRgatRNAnA dhokhAmAM AvIne kevI rIte pharIthI te ja saLagatA dhakadhakatA) saMsAranA agnimAM potAne IdhaNa (baLataNa) banAvuM? Apano A svapnatulya tathA kRpa= hIna athavA dayanIyamanuSyo dvArA abhiSaNIya viSayone mATe maLyo chuM. A prakAre susthira buddhivALo thaIne yogI samAdhi = yogasAdhanAmAM ja lAgelA rahe. A prakAre yogI upasthita viSayomAM paNa Asakta na thaIne 1= garva paNa na kare ke huM to have devono paNa prArthanIya thaI gayo chuM. kema ke garvanA kAraNe yogI potAne susthira mAnato mRtyu dvArA vALane pakaDavA samAna potAne samunnata karI nahI zake. kema ke A garvita (garvavALA) yogInA bIjA doSonI tAkamAM rahenArA ane ghaNA prayatnathI dUra karavA yogya pramAda (asAvadhAnI) labdhAvakAza thaIne avasara maLatAM lezone ubhArI deze arthAta Azraya ApIne lezomAM phasAvI deze. tenAthI pharIthI aniSTano prasaMga (saMsAracakramAM phasAvavAnu) thaI jaze. A prakAre Asakti tathA garvathI zUnya yogI dvArA mAvita = sAkSAta karAyelA (yogAnuSThAna karAyelA) abhyAsa rUpa artha sudaDha thaI jaze ane bhAvanA = sAdhana karavA yogya artha sAme AvI jaze arthAta yogArUDha thaIne agrasara thato raheze. (AgaLa vadhato raheze) bhAvArtha-cittavRttionA nirodhane A zAstramAM yoga mAnyo che. paraMtu nirodhathI pahelAM kSipta, vikSipta vagere vibhinna dazAone pAra karIne nirodha dazAne yogI prApta kare che. tene avidyA Adi klezono kSaya, paravairAgyaprApti, anAdikAlIna cittamAM rahelI vAsanAonuM viveka-khyAtithI bALI nAMkhavuM ane cittane ekAgra karIne nirodha dazAne prApta karavI vagere upAyo karavA paDe che. je yogAbhyAsI je stara para pahoMcI gayo che, tene teTalI ja jaldI saphaLatA prApta thAya che ane bIjA yogAbhyAsamAM prathama stara para lAgelI vyaktione te stara para pahoMcavAmAM vilaMba thavo svAbhAvika ja che. evA 300 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dIrghakALamAM saMsAdhanIya yogamArga para cAlanArA purUSane mATe Dagalene pagale sajAga tathA udbaddha rahevuM ghaNuM ja jarUrI che ane uttarottara unnata stara para pahoMcatAM patananI vadhAre saMbhAvanA rahevAthI yogIne ghaNuM ja sAvadhAna rahevAnI jarUriyAta rahe che. yogInA A vibhinna starone vyAsabhASyamAM cAra bhAgomAM vaheMcyA che - (1) prAthamakalpikayogI - jeNe hajI yogAbhyAsa zarU ja karyo che, yoganI jyoti bhoga mArganI sarakhAmaNImAM prazasya hovAthI jenI zraddhAvaza temAM pravRtti ja thaI che, tene hajI koIpaNa prakAranI siddhi prApta nathI thaI (2) madhubhUmika - A yogano bIjo stara che. emAM yogIne nijaeNnta RtaMbharA prajJA prApta thaI jAya che. jenAthI yogIne AgaLa vadhavAmAM pUrI sahAyatA maLe che. (3) prajJAjyoti - A trIjA staramAM yogI pAMcabhUto tathA Idriyo para vijaya prApta karI le che. tenAthI (3/45) aNimA vagere tathA (3/48) manojavitva vagere siddhio yogIne prApta thaI jAya che. (4) atikrAnta bhAvanIyayoganA A staramAM yogI trIjA staranI siddhiothI virakta (chUTo) thaI jAya che ane tene Atmatattvane jANavAne mATe samasta starone pAra karyA pachI cittane potAnA kAraNamAM laya karavAnuM ja bAkI rahe che. A dizAmAM tenuM citta (2/27 mAM kahelI) sAta prakAranI prAntabhUmi prajJAvALuM thaI jAya che. yoganA A vibhinna staromAM trIjA ane cotho stara ja evo che ke jemAM yogIne siddhio prApta thAya che. evA siddhapuruSa pratye atizaya zraddhA rAkhanArI sAMsArika vyakti, siddhapuruSane AdarapUrvaka potAnAM sthAno para bolAvIne teno uttamottama bhogothI yathAzakti satkAra karavAnI IcchA prakaTa kare che ane yogIne nimaMtraNa Ape che. te vakhate yogInI sAme be prakAranAM patananAM kAraNa upasthita thaI zake che. (1) yogI temanA nimaMtraNano svIkAra karIne temanAM nivAsasthAno para javA lAge ane atizaya satkArathI upahAra karelA bhogomAM Asakta thavAthI temanA pratye AkRSTa thavA lAge. ane (2) yogIne yoganA camatkAro ane bIjA lokothI atizaya Adara karavAthI abhimAna pedA thavA lAge. A baMne prasaMgo yogIne mATe aniSTakAraka che. ke je tene yogathI bhraSTa karI zake che. yoganA bhAgyakAra kAruNika maharSi vyAse sUtrArthane spaSTa karatAM yogAbhyAsI vyaktine ahIM ghaNo ja sAvadhAna karyo che. yogI puruSane yogaja siddhionA camatkAro tathA saMsArika lokonA nimaMtraNothI sadA bacatA rahevuM joIe ane evI sthiti pedA thatAM yogI pratipakSanI bhAvanAne jAgRta karIne e aniSTonuM nivAraNa karato rahe. arthAt je klezothI duHkhI thaIne meM ghaNA ja kaThina abhyAsa dvArA yogano dIpaka prApta karyo che, abhimAna ane Asaktiene je bujhAvIne pharIthI saMsAranA jaTila pAzamAM (jALamAM) bAMdhanArAM che, mATe temanAthI judA rahevuM ja kalyANakAraka che, vagere pratipakSanI bhAvanA sadA jAgRta karato rahe che pa1 vibhUtipAda 301 For Private and Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir noMdha-(1) kalpavRkSa, gaMgA, apsarA vagerenI vAto arvAcIna paurANikakALanI hovAthI prakSipta (bheLavelI) che. kamanIya kanyAthI bhinna apsarA koNa che? kalpavRkSa kayAM AgaLa che? gaMgA nadIno zuM Azayache? A badhuM kAlpanika ja jaNAya che, ane keTalAMka pustakomAM A pATha koThAntargata karavAthI paNa saMdigdha (zaMkAzIla) che. have - kSaNa ane tenA kramamAM saMyama karavAnuM phaLa - kSaNatatkramayoH saMyamAdvivekajaM jJAnam // 52 // sUtrArtha - yogIne laga-tamo ) kSaNa tathA tenA kramamAM saMcama) saMyama karavAthI (vivegama) vivekathI utpanna jJAnama) jJAna prApta thaI jAya che. bhApya anuvAda - jema dravyanuM parva = sUkSma karatAM karatAM aMtima bhAga paramANu kahevAya che, te ja rIte atyaMta nAnA kALanA aMtima aMzane kSaNa kahevAmAM Ave che. athavA jeTalA samayamAM paramANu pUrva za = pahelA sthAnane choDe (khase) ane 3ttatteza = bIjA sthAnane prApta kare (thAya) teTalA samayane kSaNa kahe che. te kSaNano pravAha (dhArA) na tUTavo ja (kSaNano) krama che. kSaNa ane tenA kramane vahurUpathI samAhAra (saMgraha) nathI balka buddhigata kSaNa samAhAra (kSaNa samUha) hoya che. jema ke muhUrta, divasa, rAta vagere. te e kALa (kSaNa samuharUpa) vastuzUnya hovA chatAM paNa buddhithI nirmita zabdajJAna (zAbdI prabhA)nuM anusaraNa karanAro che ane vyutthAnai = asamAhita daSTivALA laukika sAmAnyajanonI sAme vasturUpa jema avamata = pratIta thAya che. paraMtu kSaNa to vAstavamAM kramanA AzrayabhUta hoya che ane krama kSaNonuM naittirya svarUpa (tAratamyarUpa) hoya che. arthAt eka kSaNanI pachI bIjI kSaNa e rUpa krama che. tene (kSaNa naittiryarUpI kramane ja) kAlavettA (kALane jANanAra) yogI "kALa' nAmathI kahe che. be kSaNa eka sAthe nathI hotI ane krama paNa eka sAthe rahelI be kSaNono nathI hoto. kemake be kSaNonuM eka sAthe rahevuM saMbhava nathI. pUrvekSaNanI AgaLa thanArI kSaNanuM je mAnArya = sAmIpya (najIka paNuM) che, te krama che. mATe vartamAna (avasthA vALI) ja eka kSaNa hoya che. tenAthI pahelA tathA pachInI kSaNa vartamAna (cAlu) nathI hotI eTalA mATe kSaNono samAhAra (saMgraha) nathI hoto. je bhUtakAlIna ane bhaviSyanI kSaNo che te nizvita = atItalakSaNa pariNAma tathA anAgatalakSaNa pariNAmamAM sAmAnya rUpathI anugata kahevAvI joIe. A kAraNathI A eka (vartamAna=cAlu) kSaNathI ja samasta jagata pariNAmane prApta thatuM rahe che. te ja (vartamAna) kSaNa para A badhA dharmo caDhelA=prApta thayelA hoya che. te baMne kSaNo ane tenA kramamAM saMyama karavAthI te baMneno yogIne sAkSAtkAra thAya che ane te sAkSAtkArathI vivekaja jJAna prakaTa thAya che. bhAvArtha: yogadarzanakAre (335) sUtramAM puruSatattvanI cittathI bhinnatAne jANavA mATe svArtha-saMyama Adi upAya batAvyA che. A sattva-puruSAnyatAkhyAti jJAnane vivekaja jJAna paNa kahe che. te jJAnanI prAptino eka bIjo upAya A sUtramAM varNana 302 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karavAmAM Avyo che - kSaNa ane tenA kramamAM saMyama karavo. teno abhiprAya e che ke purupatattvathI bhinna saMsAramAM jeTalA paNa prakRtijanya padArtha che te badhA kSaNa-pariNAmI che ane puruSa (jIvAtmA) apariNAmI tattva che. temanA bhedanuM jJAna, kSaNa tathA tenA kramamAM saMyama karavAthI thAya che. je vakhate yogIkSaNa tathA temanA kramamAM saMyama kare che tyAre tene samasta pariNAmI prakRtijanya padArthonI yathArtha sImAno bodha thaI jAya che ane apariNAmI puruSatattva enAthI judo che, evuM nizcayAtmaka jJAna thaI jAya che ane A vivekaja-jJAnano prakAra (3/pa3) sUtramAM samajAvavAmAM Avela che. arthAt padArthonuM eka bIjAthI bhedanuM jJAna, jAtibheda, lakSaNabheda tathA dezabhedathI hoya che. paraMtu be sarakhA jaNAtA sUkSma-paramANu vagerenA bhedanuM jJAna kSaNa ane tenA kramamAM saMyama karavAthI thAya che. kSaNa tathA tenA kramanI vyAkhyA vyAsa-bhASyamAM A prakAre karI che - jema dravyano sauthI nAno kaNa ke jeno vadhu bhAga na thaI zake, tene paramANu kahe che. te ja rIte samayano sauthI nAno vibhAgarahita ekama kSaNa che. tene vadhu spaSTa karavAne mATe vyAsa munie lakhyuM che ke- jeTalA samayamAM eka paramANuM potAnA pahelA sthAnane choDIne bIjA sthAnane prApta thAya, teTalA kALanI mAtrA "kSaNa" che ane kSaNanA pravAhanuM vicchedana na thavuM (baneluM rahevuM) "krama' kahevAya che. pUrva kSaNamAM AgaLa thanArI kSaNanI je samIpatA najIkapaNuM) che. tene krama kahe che. "kSaNa' zabda "kALa'ne batAve che ane kALa yathArthamAM koI vastubhUta tattva nathI. jema ghaTa-paTa (ghaDo, vastra) vagere vastubhUta dravya che ane eka sAthe vidyamAna rahe che, te ja rIte be kSaNonuM yugapata (ekI sAthe rahevuM eka sAthe hovuM) saMbhava nathI. kSaNono samUha muhUrta, rAta, divasa, mAsa vagere bauddhika samAhAra (saMgraha) hovAthI asthira puruSone vasturUpa jevuM jaNAya che. kSaNono krama paNa bauddhika vyavahAra ja che, vastubhUta nathI, kemake be kSaNo ekI sAthe nathI hoI zakatI. eka vartamAna (cAlu) kSaNa ja satya che. te ja eka vartamAna kSaNanuM pariNAma ja samasta brahmAMDa che. kSaNanA AzrayathI vastunA pariNAmane mApI zakAya che. * yogIne kSaNa ane tenA kramamAM saMyama karavAthI atisUkSma vastuonAM pariNAmono sAkSAtkAra thaI jAya che. jethI yogI pratyeka kSaNamAM vidyamAna tathA pariNAma thavAthI temanI bhinnatAne jANI zake che. [+ = A siddhine e rUpamAM levI joIe ke kSaNa tathA tenA kramamAM saMyama karavAthI nitya ane anitya badhA prakAranI vastuonuM jJAna thaI zake che. mATe A siddhi saMbhava koTi mAM che.] . para che noMdha : (1) puruSatattvathI abhiprAya AtmA tathA paramAtmA baMnethI che. (2) kramanuM svarUpa svayaM sUtrakAre A prakAre batAvyuM che - kSapratiyonI parimAparAntanAM (yo. 4/33) arthAt kSaNanI pachI thanArA pariNAmanA pAchaLanA bhAga athavA samAptimAM je grahaNa karavAmAM Ave te krama hoya che. have... te vivekaja jJAna no viSaya - vizeSa prastuta karavAmAM Ave che - vibhUtipAda 303 For Private and Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAtilakSaNadezairanyatAnavacchedAttulyayostata: pratipatti. I karo. sUtrArtha: (07:) : be samAna dekhAtI vastuono (jJAti - takSA-) jAti, lakSaNa tathAdezathI (mAtAnavacchata) bhedano nizcaya na thavAthI (tata:) te pUrvasUtrokata kSaNa tathA tenA kramamAM saMyamathI utpanna viveka jJAnathI pratitti ) bhedano nizcaya thAya che. bhAkha-anuvAdaH be samAna padArthomAM deza (sthAna) ane lakSaNanI samAnatA hovA chatAM paNa jAtibheda tenI bhinnatAno detu= jJApaka hoya che. jema ke - (eka sthAna para rahetA hovAthI deza-samAnatA tathA eka raMga hovAthI lakSaNa-samAnatA hovA chatAM paNa) riyana = A gAya che vaTaveya+ = A ghoDI che. (AmAM jAtikRta bheda che.) samAna sthAna tathA samAna jAti hovA chatAM paNa, lakSaNa bhinnatAno hetu hoya che. jemake - RAnAkSI : = te kALI AMkhavALI gAya che. svatimatI = A svastika cihana vALI gAya che. (emanAmAM lakSaNakRta bheda che.) be AMbaLAMmAM jAti tathA lakSaNanI samAnatA hovAthI deza (sthAna) bheda bhinnatAno hetu che jema ke - (jAti tathA lakSaNanI tulyatA=sarakhApaNu hovA chatAM paNa) A AMbaLa pUrva dizAnuM che ane A uttara vartI (=uttara dizAnuM=pAchaLanuM) che Ano jJAtA (jANanAro) puruSanA bIjA viSayamAM Asakta thatAM pUrva sthAna vALA AMbaLAne uttara sthAnamAM rAkhI devAmAM Ave tyAre jJAtA (jANanArane) ne samAnadezI (sthAna) hovAthI A pUrvavartI AMbaLu che ane A uttaravartI, evo bheda karavAnuM zakya nahIM thAya. tattvajJAna saMdeha vinAnuM hovuM joIe. eTalA mATe ema kahevAyuM che ke te vivekajJAnathI ja (A prakAranI) pratipatti (jJAna) thAya che. teno prakAra e che ke pUrvavartI AMbaLAnI sAthenI kSaNovALuM sthAna (daza) uttaravartI AMbaLAnI sAthenI kSaNovALuM sthAna (daza)thI juduM che ane te baMne AMbaLAM pota-potAnA sthAnonI kSaNonA anubhavonA kAraNe judAM che. bIjA sthAnonI kSaNono anubhava ja te banne AMbaLAnI bhinnatA judApaNA) no hetu che. A daSTAMtathI samAna-jAti, samAna-lakSaNa ane samAna-sthAna (daza) vALA paramANunA pUrvavartI paramANunA dezanI sAthevALI kSaNono sAkSAtkAra thavAthI uttaravartI paramANuno te pUrvadeza na hovAthI te uttaradezano (kSaNonI sAthe) anubhava judo hoya che. sAthevALI kSaNono bheda hovAthI te baMne paramANuonI bhinnatAnuM jJAna phrezvara = yogaja aizvaryasaMpanna yogIne thaI jAya che. 304 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bIjA AcAryo (vaizeSika darzananA jJAtA - jANakAra) to A prakAre) kahe che ke (paramANuomAM) jema7=aMtimavizeSa bhedakadharmache, (paramANuonI) bhinnatAnuM jJAna karAve che. temanA matamAM paNa deza tathA lakSaNabheda tathA mUrti=piMDarUpa, vyavadhAna ane jAtinA bheda ja bhinnatAnuM (jJApaka) kAraNa che. (badhAMthI vadhu sUkSma kSaNono bheda to yogInI buddhithI ja jANI zakAya che. eTalA mATe AcArya vArSagaNyae paNa kahyuM che ke mUrti-vadhi-jJAti-be mAvAnAsti bhUtapRtharvam II" arthAt mUrti= piMDarUpa (avayavasaMniveza), tharvAdha =sImA (vyavadhAna chU5) ane jAtino bheda A bhedonAM kAraNonA abhAvathI mULa prakRti (paramANuo)mAM pRthakva nathI hotuM. bhAvArtha : pUrva sUtramAM kSaNa, ane tenA kramamAM saMyama karavAthI vivekajJAnanuM kathana karavAmAM AvyuM che ane A sUtramAM teno prakAra samajAvavAmAM Avyo che. A brahmAMDamAM jeTalA paNa vidyamAna (dakhAtA) padArtho che, temanAmAM bhedano nizcaya jAti, lakSaNa tathA deza (sthAna) thI thAya che. jAtino abhiprAya aneka vyaktiomAM je anugata (rahelo) sAmAnya dharma che. jemake -gAya mAtramAM gotvajAti anugata dharma che. eka ja dezamAM sthAnamAM) samAna lakSaNa (kALo vagere raMga) vALI gAya athavA bhaMsamAM bhedanuM jJAna jAtithI thAya che. te ja prakAre gAya ane vaDavA (ghoDI)no bheda jANI zakAya che ane lakSaNano abhiprAya bhedaka vizeSa dharmathI che. eka ja sthAnamAM jAtithI samAna vastuonA bhedanuM jJAna, lakSaNa = (asAdhAraNa = khAsa, dharma) thI thAya che. jemake - kALI AMkhavALI gAya, svastika cihnavALI gAya emanAmAM lakSaNathI bhedano nizcaya thAya che ane deza (sthAna) thI abhiprAya pUrvavatva-paratvaAdi sthAnathI che. (AgaLa nA pAchaLanA vagerethI) jemake - jAti ane lakSaNathI samAna (sarakhAM) hovA chatAM paNa be AMbaLAno bhedano nizcaya pUrva-uttara dezanA bhedathI thAya che. A AMbaLu pUrva dezavALuM che. ane te AMbaLu uttara dezavALuM che paraMtu e AMbaLAM ekaThAM rAkhyAM hoya ane jonAre temane pUrvottara rUpamAM joyAM hoya, ane te draSTa puruSanA anyamanaska (bIjI tarapha mana jatAM) koI te AMbaLAne viparyaya (UlaTa-sUlaTa)thI rAkhI de arthAt pUrvadazanA AMbaLAne uttaradezamAM ane uttaradezanA AMbaLAne pUrvadezamAM rAkhI de tyAre te pUrva draSTA temano nizcaya kadApi karI nahIM zake. paraMtu temanA bhedanuM jJAna yogI vivekajJAnathI karI zake che. vyAsa munie A rahasyane A prakAre samajAvyuM che. joke e baMne AMbaLAmAM jAti, lakSaNa, tathA deza bhedano nirNaya karI nathI vibhUtipAda 305 For Private and Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakAto. paraMtu je AMbaLuM pahelAM uttaradezamAM rAkhyuM hatuM, tenI kSaNavALo deza (sthAna) pUrvadezamAM rAkhelA AMbaLAnI kSaNavALA sthAnathI judo che. yogI puruSa kSaNa tathA tenA kramamAM saMyama karIne AMbaLAMnA deza-kSaNa-anubhavathI baMnenA bhedano nirNaya karI le che. pUrva tarapha rAkhelA AMbaLAnI kSaNa ane tenI uttaradezamAM rAkhavAnI kSaNamAM tathA tenA kramamAM saMyama karIne yogI baMne AMbaLAnA parikrama (badalavAnA krama)no sAkSAtkAra karI le che ane e jANI jAya che ke A AMbaLAomAM amuka AMbaLuM te kSaNe pUrva dezamAM rAkhavAmAM AvyuM hatuM ane amuka AMbaLuM uttaradezamAM rAkhavAmAM AvyuM hatuM. baMne pUrvottara sthAnomAM rAkhelAM AMbaLAMnI kSaNo tathA tenA kramamAM saMyamathI parivartita (badalAyelA) dezanI kSaNa ane kramanA bhedane yogI jANI zake che paNa sAmAnya manuSya nahIM. A ja draSTAMta samAna jAti, lakSaNa tathA dezathI samAna paramANuomAM paNa pUrvadeza-kSaNa tathA uttaradeza-kSaNanoM bheda tathA temanA kramamAM bhedane jANIne yogI bhedano nirNaya karI zake che. bIjA darzanakAroe paramANuomAM bhedajJAnane mATe anyatraaMtima vizeSa (bhedaka) dharmane kAraNa mAnyuM che. temanA matamAM paNa deza, lakSaNa, mUrti, vyavadhAna ane jAtine bhedanuM kAraNa mAnyuM che. paraMtu uparanA udAharaNamAM kSaNakRta bhedane to yogI ja saMyama dvArA jANI zake che. tenI puSTimAM vyAsa-bhASyamAM vArpagaNya AcAryano mata paNa udghata karyo che. mULa prakRti = paramANuonA bhedane mUrti, vyavadhAna, tathA jAtithI jANI zakAto nathI, tene mATe yogIno saMyama ja bhedanuM jJApaka thaI zake che. * = A siddhi parIkSA koTi mAM che.] che pa3 che have - vivekajJAnanuM lakSaNa - tArakaM sarvaviSayaM savarthAviSayamakrama tivivevaM jJAnama 14 sUtrArtha (vivenuM jJAna) vivekaja jJAna (tAva) potAnI pratibhAthI utpanna thavAthI anupadiSTa (upadeza vinAnuM) hoya che. (sarva viSayama) badhA ja sUkSma, vyavahita vagere vastuone viSaya banAvanAruM hoya che. (sarvathA viSayama) badhAM ja tattvonAM atIta, anAgata vagere rUpone badhA prakArathI viSaya banAvanAruM hoya che (va) ane (ama) kramanI apekSA na rAkhatAM, badhAne eka sAthe viSayo banAvanAruM hoya che. bhApya anuvAda (tArama) je yogIne potAnI pratibhAthI utpanna upadeza vinA jJAna thAya che tene "tAraka' kahe che. (sarva viSayaY) badhA ja viSaya-jJAnano artha che ke e jJAna badhA ja viSayomAM pahoMcanAruM hovAthI, tenAthI kaMIpaNa aviSayIbhUta (viSaya-vagaranuM) nathI hotuM. (sarvathA viSayama) (tano artha che) ke yogI bhUta, bhavikhyat ane vartamAna 3/6 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir badhAMne vArApharatI jANe che. ( 1) (eno artha che) ke yogI eka kSaNamAM upasthita badhAMne badhA prakArathI grahaNa karI le che ane vivekaja jJAna paripUrNa hoya che. A vivekajajJAnano ja eka bhAga yogapradIpa che, ke je madhumatI bhUmithI laIne jyAM sudhI parisamApti (saptaprAMtabhUmiprajJA) thAya che, tyAM sudhI rahe che. bhAvArtha: pUrva sUtramAM vivekajJAnano prakAra batAvIne A sUtramAM vivekajJAnanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. bIjA jJAnothI vivekajJAnanI bhinnatA batAvatAM sUtrakAre cAra vizeSa lakSaNo batAvyAM che - (1) bIjAM jJAna upadeza athavA zIkhavavAthI prApta thAya che, paraMtu vivekaja jJAna yoga pratibhAthI utpanna thavAthI upadeza vinAnuM hoya che. (2) bIjAM jJAna sUkSma, vyavahita chUpuM), dUrastha Adi viSayonuM jJAna nathI karAvatAM, paraMtu vivekajajJAna badhAne viSaya banAve che arthAt A jJAnathI sUkSmaAdi padArthonuM paNa jJAna thaI jAya che. (3) bIjAM jJAna vartamAnanI vastuonuM ja jJAna karAve che. paraMtu vivekaja-jJAna atIta tathA anAgata viSayono paNa bodha karAve che. (4) ane bIjAM jJAna kramathI hoya che, eka sAthe nathI thatAM, paraMtu vivekaja jJAna kramanI apekSA nathI rAkhatuM. kSaNamAM ja, upasthita badhI vastuonuM jJAna karI le che. A cAra vizeSatAonA kAraNe vyAsa-bhASyamAM vivekaja jJAnane paripUrNa batAvyuM che. A ja yogaja dIpakanI madhumatI, prajJAjyoti Adi aMzamAtra ja che. yogI madhumatI - bhUmithI laIne jJAnanI vRddhi karato samAdhinI A aMtima avasthA sudhI pahoMcI jAya che. tenAthI koI vastu jANyA vinA nathI rahetI. che 54 have - vivekaja jJAnane prApta karanArAne mokSa prApti thAya che) athavA vivekajJAnane prApta na karanArane ? sattvapuruSayo: zuddhisAmye kaivalyamiti // 55 // sUtrArtha (sarvapuruSo) sattvaguNa pradhAnacittanI buddhivRtti ane puruSa = jIvAtmAtattvanI (zuddha) zuddhinI samAnatA thatAM (vacana) mokSa thAyacheti, iti zabda padanI samAptinuM dyotaka (prakAzaka) che. maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA -"(sarvapuruSo ) arthAt sattva je buddhi, puruSa je jIva e baMnenI zuddhithI mukti thAya che, nahIMtara nahIM". (R.bhU. muktiviSaya.) bhASya-anuvAda : jyAre rajoguNa tathA tamoguNa rUpa maLathI rahita vRddhi sattva = satoguNa pradhAna buddhi puruSanI bhinnatA pratIti karAvanArI thaI jAya che ane kleza dagdhabIjanI jema (asamartha) thaI jAya che, tyAre puruSanI zuddhi jevI sthitine (buddhi) prApta thaI jAya che. te samaye puruSamAM upasthita bhogono paNa abhAva thaI javo ja puruSanI zuddhi che A avasthAmAM yogI bhale phezvara = vivekaja aizvarya saMpanna hoya athavA anIzvara, mAtra thoDA aizvaryavALo hoya, vivekajJAna vALo hoya athavA vibhUtipAda 307 For Private and Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tenAthI judo hoya, tene vatva=mokSa prApta thaI jAya che. dagdha klezabIjavALA yogIne jJAnanI pachI koI AvazyaktA athavA IcchA nathI rahetI, buddhisattvanI zuddhi dvArA A samAdhijanya aizvarya ane jJAnano 3pama = kathana karavAmAM AvyuM che. vAstavamAM to jJAnathI ja ajJAnanI nivRtti thAya che. te ajJAna nivRtta thatAM uttara =bhAvi (avidyAthI utpanna thanArAM asmitA Adi) kleza utpanna nathI thatAM ane klezono abhAva thatAM karmaphaLono abhAva thaI jAya che ane A (klezanA abhAvanI) dazAmAM potAnuM kArya samApta thavAthI kRtakRtya thayelA sattva Adi guNo, puruSa = cetana AtmAne mATe pharIthI dazyarUpamAM upasthita nathI thatA. te puruSanuM kevalya che, te vakhate puruSa = AtmA, svarUpamAtra jyotivALo, nirmaLa tathA kevalI thaI jAya che. bhAvArtha: mokSaprAptinAM aMtaraMga sAdhanonuM tathA saMyamathI thanArI vibhinna vibhUtionuM varNana karyA pachI, sUtrakAre A sUtramAM kaivalyaprAptinI uccatama dazAnuM varNana karyuM che. sUtramAM "sattva' zabdathI cittanI sAttvika buddhivRttinuM grahaNa che. citta prakRttinuM kArya hovAthI triguNAtmaka che. jyAre cittamAM rajoguNa athavA tamoguNa mukhya hoya che, tyAre citta malina rahe che ane jyAre yogAbhyAsa karatAM karatAM rajoguNa tathA tamoguNa abhibhUta thaIne kSINaprAya thaI jAya che, tyAre sattvaguNa pradhAna hovAthI, citta zuddha thaI jAyache, ane te citta puruSa jIvAtma-tattvanI jema zuddha jaNAya che. e zuddhi vivekakhyAti dvArA avidyA Adi klezo tathA cittamAM rahelI vAsanAonA dagdhabIjavatu thavAthI thAya che. puruSa' zabdathI ahIM jIvAtmAnuM grahaNa che. tenI malinatA zuM che? vivekaMAtinA abhAvamAM paraspara bhinna buddhi ane purupanAM jJAnonI abheda (judI nahIM tevI = eka jevI) pratIti thavAthI je bhoga Asakta thavuM, e ja puruSanI malinatA che. kema ke puruSane bAhya viSayonuM jJAna karAvavAne mATe buddhitattva mukhya sAdhana che. Idriyo dvArA gRhIta viSaya buddhimAM jevo bhAse che (jaNAya che) tevo ja puruSane bodha thAya che. Idriyo dvArA gRhIta bAhyaviSayonA anurUpa buddhivRtti zAnta, ghora ane mUDha thaI jAya che ane tevuM ja puruSane jJAna thAya che. buddhivRtti ane puruSanA bodhanI samAnatA thavI e ja bhoga che. ane e ja puruSanI azuddhi che. vivekakhyAti thavA mATe cittanI zuddhi thavI jarUrI che tathA citta zuddhithI sattva-puruSanA bhedano bodha thatAM puruSazuddhi thAya che. puruSa potAnA zuddha svarUpamAM rahetAM "kevalI' thaI jAya che ane prakRtinA saMparkathI sarvathA chUTI jAya che, e ja puruSanI mukti kahevAya che. vyAsa-bhAgyamAM e paNa spaSTa kahyuM che ke mokSa prAptine mATe prakRti-puruSanuM vivekajJAna thavuM ghaNuM ja jarUrI che. jethI avidyA Adi klezono kSaya thaIne sattva ane puruSanI zuddhi thAya che. paraMtu vibhinnayogaja vibhUtione prApta karavI jarUrI nathI. A ja tathyane spaSTa karatAM lakhyuM che ke etasyAmavasthAyAM kaivalyaM bhavatIzvarasyAnIzvarasya vA / 308 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sattva-puruSanI zuddhi thatAM mokSa prApta thaI jAya che. bhale te yogIne yogaja vibhUtinI prApti thaI hoya ke na thaI hoya. enAthI siddha che ke kaivalya-prAptine mATe yogaja vibhUtione prApta karavI jarUrI nathI. janma-janmAMtaronI sAdhanA-vizeSathI vivekakhyAti, yogaja vibhUtio vinA paNa thaI zake che. ane yogaja vibhUtio pachI paNa, mATe saMyamathI prApta thanArI vibhUtione prApta karavI e vaikalpika vyavasthA ja che. tenI sAthe ja vyAsa-bhANamAM 'vivejJajJAnamatirasyavA e pATha paNa che. jenAthI kaMIka brAnti avazya thAya che, ke A ja sUtranA bhASyamAM vivekakhyAtithI lezo dagdha (baLI javAthI) thavAthI sattvazuddhi kahI che, ke je kaivalyaprAptimAM parama Avazyaka che ane pachI ahI vivekajajJAnano vikalpa kema kahyo che? paraMtu pUrvAparanA pAThanuM anuzIlana karavAthI A bhrAntinuM nirAkaraNa thaI jAya che. ahIM vyAsabhAgyanA vivekajajJAna ane sattva purupAnyatAkhyAtimAM aMtara che. A vivekajajJAna yogavibhUtionI samAna ja eka vibhUti mAtra che. yoga sUtrakAre (3/pa2) sUtramAM kSaNa-tatkramamAM saMyama karavAthI vivekaja jJAnanI prApti mAnI che. ane bIjI vibhUtionI jema vivekajajJAna vibhUtinI paNa mokSa prAptine mATe aparihArya, AvazyakatA nathI, kemake A vibhUtio vinA paNa sattva-puruSanI zuddhi thavAthI mokSanI prApti thaI zake che. ke pa5 mA noMdha : samAdhijanya aizvarya sarvAdhiSThAtRtva che ane sarvajJatA che. vibhUtipAda samApta ka vibhUtipAda 309 For Private and Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | moram | atha caturtha : kaivalyapAda : praarbhyte|| have cotho kaivalyapAda zarU thAya che. janmauSadhimantratapaH samAdhijA : siddhayaH // 4 // sUtrArtha (nauSadhamatra tA : samAdhanA :) bIjA janmothI siddha thayelI, rasAyaNa auSadhiothI (davAothI), maMtra-japathI, tapathI tathA samAdhithI utpanna = prApta thanArI (siddhaya:) siddhio (pAMca prakAranI) hoya che. bhAkha-anuvAda:bIjA dehathI (pUrva janmAMtarathI) prApta siddhi (nananA) janmajAta hoya che. (majura mavana) prANapada (jIvana ApanAra) bhavano (cikitsAlayo = davAkhAnA)mAM siddha karelI (rAvana) jIvanaprada auSadhio (davAo) thI siddhi prApta karavI; maMtrothI = vedAdhyayana dvArA jJAna prAptithI athavA gAyatrI vagere maMtronA japathI AkAzagamana tathA aNimA Adi siddhio prApta karavI, (5) brahmacarya Adi vratonA anuSThAnathI saMnyasiddhi= saMkalpa pramANe vicaraNa karavuM (pharavuM) vagere siddhio prApta karavI ane samAdhithI = cittavRtti nirodhathI thanArI siddhio (vibhUtipAdamAM) kahevAmAM AvI che. bhAvArtha yoga darzananA pAchaLanA traNa pAdomAM kramazaH samAdhinuM svarUpa, samAdhi prApta karavAnA sAdhana, ane samAdhithI thanArI vibhUtionuM vistRta kathana karavAmAM AvyuM che, ane temanI sAthe temanA saMbaMdhI prAsaMgika viSayonuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che. have A cothA pAda mAM samAdhinA phaLarUpa "kaivalya'nuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. emAM pahelAM kaivalya prAptine yogya cittano nirNaya karavAne mATe sauthI pahelAM cittamAM thanArI siddhionuM kathana karavAmAM AvyuM che. je A prakAre che. - (1) janmajAta siddhi: je bIjA janmomAM karavAmAM AvelAM yoga-anuSThAna AdithI prApta thaI jAya, tene janmajAta siddhi kahe che. pUrva janmamAM jIvAtmAe jevAM uttama athavA nikRSTa karma karyA hoya che, te anusAra ja AgaLano janma dhAraNa kare che. emAM keTalAMka pramANa juo - (ka) revatva sAttvi yAMti manuSyatve vanasA || tiryaktvaM tAmasA nityamityeSA trividhA gati : / / (manu. 12/40) arthAt je mukhya sattvaguNI hoya che, te uttama deva=vidvAna, je rajoguNI che te madhyama manuSya ane je tamoguNI che te pakSI Adi nikRSTa (halakI) gatine prApta kare che. (kha) nikaLe prapadyanta zarIratvayi dina: | thALu veDanusaMkti yathArtha yathAzrutam II (Do. 6/7). yogadarzana 310 For Private and Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAt-brahmajJAnIothI bhinna jIvAtmAo jJAna tathA zubha-azubha karma pramANe manuSya Adi zarIra dhAraNa karavAne mATe yoni=janmasthAnane prApta kare che ane bIjA ati nikRSTa (nIca) pApa karanArA jIvAtmAo sthAvara vRkSa Adi yonione prApta kare che. (ga) pUrvakRtatAnubandhAs tavutpatti : / / (cAya. rU/2/64) arthAt pUrvajanma kRta karma ane yogAbhyAsanA phalAnubaMdhathI samAdhinI siddhi thAya che. A prakAre pUrva janmamAM karelA yogAbhyAsanA anurUpa je uttama janma prApta thAya che. ane temAM sAmAnya jananI apekSA (sarakhAmaNImAM) uttama saMskAronA kAraNe je vicitra pariNAma thAya che te janmajAta siddhi kahevAya che. (2) auSadhi-jAta-siddhi : "jevuM anna khAya tevuM mana thAya" A loka kahevata pramANe annano mana para vizeSa prabhAva paDe che. (thAya che) tAmasika bhojanathI tamoguNI, rAjasika bhojanathI rajoguNI ane sAttvika bhojanathI sattvaguNI mana thaI jAya che. te ja prakAre pA2o vagerethI (taiyAra) karelI rasAyaNa auSadhio (davAo)nA sevanathI je citta vageremAM vilakSaNa-pariNAma thAya che te auSadhi-jAta-siddhi hoya che. je somarasa Adi auSadhiothI kAyAkalpa thaI jAya che, temanAthI cittamAM paNa pariNAma avazya thAya che. (3) maMtra-jAta-siddhi H yogadarzanamAM svAdhyAyanI gaNanA niyamomAM karelI che, jenA anuSThAnathI azuddhino kSaya ane jJAna dIpti thAya che. yo. (2/1-2) sUtromAM kriyAyogamAM paNa tenI gaNanA karI che, jenuM phaLa samAdhi prApta karAvavI tathA klezone kSINa karavAnuM che. eTalA mATe yoga darzanamAM kahyuM che ke svAdhyAyAvitAlaprayoga : / / (yoga, 2/44) arthAt svAdhyAya karavAthI abhISTa devanI sAthe milana thAya che. svAdhyAyano artha vyAsamunie Ama karyo che - "svAdhyAyaH pravApivitrALAM navo mokSazAstrAdhyayana vA / / (yo.mA. 2/> arthAt 'om' tathA gAyatrI Adi pavitra karanArA maMtrono japa karavo - ane mokSano upadeza karanArAM veda Adi zAstrono abhyAsa karavo 'svAdhyAya' kahevAya che. mATe gAyatrI Adi maMtrono japa tathA tadarthabhAvanA karavAthI je cittanI ekAgratA athavA nirmaLatA thAya che, te maMtra siddhi kahevAya che. (4) tapojA siddhi : 'tapas no artha-yogAMgonA anuSThAna karavAmAM ThaMDI garamI Adi dvandvone sahana karavAM te che. yogadarzanamAM enA viSayamAM kahyuM che - Ayendriyasiddhira zudghikSayAttapala :' (yo. ra4rU) arthAt tapa dvArA azuddhino nAza thavAthI zarIra ane IMdriyomAM je vizeSa zakti prApta thAya che. ane tenAthI ajJAnano nAza thavAthI jJAna - dIptirUpa je siddhi thAya che, tene tapojA siddhi kahe che. A siddhithI mana, iMdriyo dvArA divya-zravaNa Adi siddhio prApta kare che. For Private and Personal Use Only - (5) samAdhijA siddhi H yoga sAdhanAthI cittavRttino nirodha thavAthI je samAdhi : kaivalyapAda 311 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazAmAM vibhinna siddhio prApta thAya che, jemanuM kathana vibhUtipAdamAM vizeSarUpathI karavAmAM AvyuM che, te badhI samAdhijanita siddhio kahevAya che A rIte e pAMca citta siddhinA prakAra che. A prakArothI yogInuM citta siddha thAya che. ane cittanI siddhi thavAthI tathA iMdriyo AdimAM divya-zakti prApta thavAthI carama lakSya 'kaivalya'nI prAptimAM ghaNI ja sahAyatA maLe che. paraMtu A cittasiddhiomAM samAdhija (dhyAnaja) cittaja (4/6 pramANe) vAsanAothI rahita hoya che. vimarza : (ka) ahIM vyAsa-bhApyamAM mantrarAzamanadhimattiAma :' lakhyuM che. jethI e bhrama utpanna thAya che ke maMtrothI AkAzagamana kevI rIte saMbhava che ? ane yoga (2/43) sUtranA bhASyamAM tapathI kAyasiddhi aNimA Adi siddhio kahI che, ane ahIM maMtrothI mAnI che, tapa thI nahIM. AthI paraspara virodha jaNAya che. A viSayamAM yogIrAja maharSi dayAnaMde upadeza maMjarImAM kahyuM che ke - "aNimA Adi vibhUtio che, e yogInA cittamAM pedA thAya che. sAMsArika loko je ema mAne che ke e (siddhio) yogInA zarIramAM pedA thAya che, te barAbara nathI. aNimA Adino artha e che ke (yogInuM citta) nAnAmAM nAnI vastune, vizeSa sUkSma thaIne mApavAvALuM thAya che. e ja prakAre moTAmAM moTA padArthane vizeSata moTuM thaIne yogInuM mana gherI le che, tene 'garimA' kahe che. A mananA dharma che, zarIramAM tenI zakti nathI." (11mo upadeza) vAstavamAM tapa dvArA azuddhinA nAzathI cittanI zuddhe thAya che, ane temAM evI zakti pedA thAya che ke te citta sUkSmathI sUkSma viSayonuM grahaNa karavAthI aNimA siddhine prApta kare che te ja prakAre garimA Adi paNa cittanI siddhio che, zarIranI nathI. A ja vAta yuktiyukta paNa che, kemake cittanI azuddhinA nAzathI cittanI siddhithaze, zarIranI nahIM. mATeyoga. (2/43) sUtranA bhASyanuM tAvALamatApamAtAyasiddhiNimAghA pAThamAM vartamAna 'jAya zabdathI 'kAyastha mana' arthane grahaNa karavo joIe. A sUtranA vyAsabhASya - 'mantrarAjAzAmanALimAhitAma: ' pAchaLathI umereluM hovAthI (prakSipta hovAthI) vicAravA yogya che. yogAbhyAsI sAdhakoe A viSayane hajI vadhAre ciMtana karIne spaSTa karavuM joIe. (kha) A ja prakAre tapojA - siddhinA viSayamAM vyAsa-bhASya paNa vicAraNIya che. tapa karavAthI = brahmacarya Adi satyavratonA anuSThAnathI saMkalpa siddhi to thAya che. paraMtu "yatra-taMtra hrAma =saMkalpa anusAra gati karavI' tenAthI bhrama avazya pedA thAya che. tapathI (2/43) sUtramAM azuddhinA nAzathI kAyastha mana tathA iMdriyonI siddhi svAdhInatA kahI che. ane ahIM icchA pramANe vicaraNa (pharavAnuM) karavAnuM kahyuM che, te enAthI viruddha ja jaNAya che. jo tenuM tAtparya zarIrathI gati karavAnuM na letAM cittanI gatithI hoya to te sUkSmathI sUkSma ane sthULa thI sthaLa viSayomAM paNa gati karI jAya che, 312 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir to to tenI saMgati lAgI zake che. kemake aNimA Adi siddhiono paNa e ja Azaya che. paraMtu zarIranI yathepTa gati mAnavIne to sarvathA ayuktiyukta jaNAya che. 1 noMdha H tema chatAM yoga darzanakAra tathA vyAsa-muni baMnee bIje paNa 'AkAzagamana' yogInI eka vibhUti mAnI che. A viSayamAM 'jAyAAzayo saMvanyasaMyamAtnathutUta samApaptezva'Azamanam ||(yo.rU/4ra)sUtra tathA enA para tato yatheSTAAzatirasya mavatIti ityAdi sUtra bhASya pramANa che. mATe yogasAdhakoe A viSayamAM vadhu gaveSaNA (saMzodhana) karavI joIe : have - e pUrvokta siddhiothI anya jAtIya=janmAMtaramAM pUrvathI vilakSaNa rUpamAM parivartita zarIra ane iMdriyonuM nAtyantarapariNAma pratyapUrAt // 2 // : - sUtrArtha - (pratyApUrAta) prakRti = zarIra iMdriyonA upAdAna kAraNamAM (yogaja-dharma rUpa saMskAranA) ApUra=praveza thavAthI (nAtyantara pariNAma :) bIjA janma = dehAntaramAM pariNAma-janmajAta siddhirUpa phaLa prApta thAya che. bhASya-anuvAda : te zarIra ane iMdriyonA pahelA janmanuM pariNAma samApta thatAM sattara pachIthI siddhiothI thanArAM janmAMtara pariNAmanI prApti apUrva avayavonA anupravezathI thAya che. zarIra ane iMdriyonI prakRtio (bhUta ane asmitA) ApUra = = siddhivaza samartha hovAthI pota-potAnA vira =pariNAmane dharma Adi - nimittanI apekSA karatI prApta thAya che. bhAvArtha : AnAthI pUrva sUtramAM janmajAta vagere siddhionuM kathana karavAmAM AvyuM che. ane A siddhiono abhiprAya za2I2, iMdriya AdimAM asAdhAraNa divyazakti prApta karavAno che. jayAre sAdhaka pUrva dehano tyAga karIne bIjo deha prApta kare che, tene 'jAtyantara' kahe che. te dehAntaramAM pUrvazarIramAM karelAM maMtra, tapa, auSadha, tathA samAdhino prabhAva kevo hoya che ? jenAthI dehAntaramAM (bIjA dehamAM) zarIra ane iMdriyomAM vilakSaNa pariNAma prApta thaI jAya che. teno uttara A sUtramAM ane (4/3) mAM ApavAmAM Avyo che. arthAt pUrvasUtramAM je siddhio kahIche, ,temanA saMskAra janmAMtaranA deha AdimAM praveza kare che, jenAthI deha AdimAM pUrva zarIrathI vilakSaNatA prApta thaI jAya che. pUrva deha tathA iMdriyonA kAraNamAM je nyUnatA (khAmI) hatI, tenI pUrti (puravaNI) tathA pratibaMdhaka azuddhinuM apAkaraNa yogaja dharma thI dehAntaramAM thaI jAya che. jenA pariNAmasvarUpa yogIne dehAntaramAM prApta zarIra iMdriya AdimAM divya-zakti prApta thAya che. jeno prakAra AgaLanA (yo. 4/3) sUtramAM kheDUtanA udAharaNathI samajAvavAmAM Avyo che. // 2 // noMdha : (1) ahIM zarIra ane iMdriyonAM upAdAna tattvonuM nAma prakRti che. ane te kaivalyapAda For Private and Personal Use Only 313 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtinA kAryabhUta zarIra Adi avayavomAM yogaja dharmarUpa saMskAronA pravezane ApUra' kahe che. (2) "jAti' no artha janma che.... kanyA jJAtijJatyantaram | have -yogaja dharma prakRtiono prayojaka nathI hoto -- nimittamaprayojakaM prakRtInAM varaNabhedastu tata: kSotrivata / rUA. sUtrArtha- nittama) yogaja dharma vagere je nimitta che te prakRtInA) upAdAna tattvonuM (prayogama) pravartaka nathI hotuM (0) paraMtu tata:) te yogaja dharma Adi nimittathI kSetrivata) kheDUtanI mAphaka virame ) prakRtinuM AvaraNa = pratibaMdhaka adharmathI utpanna azuddhirUpa vipna pRthapha = dUra thaI jAya che. bhAkha-anuvAda-te nimitta yogajadharma prakRtiono prayoga = preraka nathI hoto kemake kAryathI kAraNa pravRtta nathI thatuM. to pachI kevI rIte (jAtyantarapariNAma) hoya che.? te dharma Adi nimittathI kheDUtanI jema varakhe=AvaraNanuM bhedana (phADavAnuM) mAtra kare che. jema kheDUta pANIthI bharelI vAra= kayArIthI bIjI samatala (sarakhI), nIcenI athavA vadhAre nIcenI kyArImAM pANI pahoMcADavAnI icchAvALo pANIne hAthathI (khobAthI) nathI pahoMcADato, paraMtu pANInA AvaraNa (pALA)ne toDI nAkhe che. tenA TUTI javAthI pANI tenI jAte ja bIjI kayArImAM pahoMcI jAya che. te ja rIte yogaja dharma nimitta pravRttionA AvaraNabhUta adharmane haTAvI de che. tenA haTavAthI prakRtio jAte ja pota-potAnA vikArane prApta thaI jAya che. athavA jema te ja kheDUta te ja kayArImAM jalIya athavA pArthiva rasone dhAnya anAjanA choDo (ropAo) nI jaDomAM dAkhala karAvavAmAM samartha nathI thato, to te zuM kare che? mudga, gadhuka (gojavI) zyAmaka vagere (vAso ne) te kyArImAMthI khodIne haTAvI de che. ane temanA dUra thavAthI (jalIya athavA pArthiva) rasa, vAca= annanA choDavAnI jaDomAM svayaM praviSTa thaI jAya che. te ja prakAre dharma paNa adharmanI nivRtti mAtramAM kAraNa bane che. zuddhi ane azuddhino paraspara ekadama virodha hovAthI e dharma prakRttinI pravRttimAM kAraNa nathI hoto (banato). A viSayamAM naMdIzvara vagerenAM udAharaNa ApavA yogya che. A vAtaneviparIta (ulTA) rUpamAM paNa lo to adharma dharmane bAdhita kare che ane tenAthI azuddhivALAM pariNAma thAya che. A viSayamAM paNa nahuSa, ajagara vagerenAM udAharaNa ApavA yogya che. bhAvArthaH gata sUtromAM cittanI vibhinnasiddhionuM kathana karIne dehAntaramAM temanuM phaLa kahevAmAM AvyuM che. ahIM e prazna thAya che ke zuM yogasAdhanAthI utpanna dharma Adi nimitta dehAntaramAM prakRttinAM tattvone prerita kare che, athavA anukULa pariNAmamAM 314 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir utpanna pratibaMdhakarUpa viknone dUra kare che? teno uttara A sUtramAM laukika udAharaNa ApI A prakAre ApavAmAM Avyo che. jema kheDUta khetarane pANI pAtI vakhate eka kayArAmAMthI bIjA kayArAmAM athavA eka khetaramAMthI bIjA khetaramAM pANI laI javA Icche che, tyAre te pANIne hAthathI kheMcIne nathI laI jato. paraMtu pANIne rokanArI pALI (mATInI banelI pALI)ne kodALIthI toDI nAkhe che (haTAvI de che). te bAMdhAnA haThavAthI pANI svayaM pravAhita thaIne yatheSTa sthAna para pahoMcI jAya che. athavA kheDUta svarya choDavAnI jaDomAM jalIya athavA bhUmi saMbaMdhI rasone nathI pahoMcADato, paraMtu khetaramAM vAvelA dhAnya uparAMta potAnI jAte ugelAM (utpanna thayelAM) mudga, gavedhaka, zyAmaka vagere ghAsone khodIne nIMdIne) judAM karI de che. choDavAone rasa maLavAmAM je ghAsa bAdhaka (aTakAvarUpa) hatuM, te dUra thavAthI pANI choDavAonI jaDomAM tenI jAte pahoMcI jAya che, ane tenAthI bhUmi-saMbaMdhI rasa paNa temane svayaM prApta thato rahe che athavA e kahevuM joIe ke choDavAonAM mULa-tanta rasane grahaNa karavAmAM samartha thaI jAya che. e ja prakAre yogInA deha Idriyo Adi prakRtine anukULa pariNAmomAM bAdhaka je adharma saMskArarUpa hoya che, temanuM nivAraNa yogajadharmathI thAya che ane e bAdhAnA dUra thavAthI upAdAnatattva dehAntaramAM citta AdinI nyUnatA (khAmI)ne svayaM pUrI karI de che. ahIM vyAsa-bhASyamAM anvaya-vyatireka bhAvathI A tathyane udAharaNa ApIne samajAvyuM che. jema yogajadharmanA saMskArothI azuddhino nAza thaI jAya che ane citta AdimAM divya-siddhi utpanna thAya che barAbara e ja prakAre adharmaAcaraNathI azuddhi vadhI jAya che, ane citta Adi malina thaI jAya che jema naMdIzvara Adie yoga sAdhanA dvArA citta AdinI azuddhino nAza karIne divya-siddhio prApta karI ane adharma AcaraNa rUpa saMskAronA kAraNe nahuSa, ajagara Adie tirthaka yoniomAM janma lIdho. A viSayamAM yo. (2/12) sUtranuM vyAsa-bhASya paNa dravya che. jema naMdIzvarakumAre manuSyatvamAMthI A ja janmamAM yogaja dharmathI devatvane prApta karyuM ane nahuze ke je devono paNa rAjA hato, azuddhinA kAraNe tiryaka = pazu, pakSInI yonine prApta karI. 3 e noMdha - (1) "vara' zabdano artha dhAtvartha mujaba pratibaMdhaka adharmathI utpanna saMskAra che. (2) yogI aneka zarIronuM nirmANa karI le che, e kathana satya jaNAtuM nathI. kemake e vaidika siddhAMtathI viruddha kalpanA mAtra che. eka jIvAtmA game teTalI sAdhanA karI le, to paNa eka samayamAM aneka zarIronI racanA tathA dhAraNa kadApi saMbhava nathI. enuM kAraNa spaSTa che ke vaidika mAnyatAmAM jIvAtmA paricchinna = ekadezI che. vibha=vyApaka nathI ane yo. (2/13) sutranA bhApyathI paNa e viruddha che. tyAM to spaSTalakhyuM che ke- "mane gayupanamavati arthAt karmaphaLa bhogavavA mATe aneka zarIronuM dhAraNa eka sAthe kevalyapAda 315 For Private and Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kadApi saMbhava nathI. have-jyAre yogI aneka zarIronuM nirmANa kare che, tyAre zuM te zarIro ekamanavALAM hoya che athavA aneka manavALAM? nirmANacittAnyasmitAmAtrAt // 4 // sUtrArtha - yogI (amitAmAtrAtI asmitA mAtra = ahaMkArathI vijJAna) nirmANa cittone banAvI le che. bhASya - anuvAda - cittanuM kAraNa amitAtra = ahaMkArane laIne yogI nirmA-vitta= pravRtti mATe cittone kare che, pachI zarIra vitta-cittavALAM thaI jAya che. bhAvArtha - A sutra para paurANika vyAkhyAkArone moTI bhrAnti thaI che. jenA kAraNe teoe yogI dvArA aneka zarIronI racanAnI kalpanA karI lIdhI ane temanA pramANe ja aneka cittonI asmitAthI racanA paNa svIkAra karI che, ane eTalethI ja teone saMtoSa na thayo, teoe A sUtranI avataraNikAmAM paNa prakSepa (umero) karI dIdho ke jethI temano karelo sUtrArtha saMgata lAgI zake. jo temanI vyAkhyAmAM yathArthatA hota to sUtrakAra niSpaciMttAni na kahetA 'vittanirmAni kahetA, jenAthI artha spaSTa thaI jAya che. yathArthamAM teo A samasta zabdane samajyA ja nathI. nirmANa cittanI vyAkhyA : jIvAtmA game teTalI sAdhanA kare, paNa te paramAtmAnI tulya (barAbara) tathA paramAtmAnI racanA karavAmAM samartha thaI nathI zakato. joke muktAtmAnuM, IcchA pramANe pharavuM, IzvarIya AnaMda bhogavavo, aNimA Adi siddhio prApta karavI, vagere kAryone karavAmAM sAmAnya jIvothI viziSTatA thaI jAya che. paraMtu te paramAtmAnAM kArya, jagata racanA vagere nathI karI zakato, eTalA mATe vedAnta darzanamAM kahyuM che ke jagadvyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca / (ve. 4/4/17) arthAt jagatanI racanA vagere kAryone choDIne muktAtmAne aizvarya prApta thAya che. citta AdinI racanA paNa sRSTi-racanAnI aMdara ja che, ke je paramAtmAne ja AdhIna hoya che, jIvAtmAne nahI. vedamAM A viSayamAM spaSTa kahyuM che ke - ze a dipa tuNIK (gu. rara/rU) arthAt te paramAtmA be pagavALAM manuSya Adi ane cAra pagavALAM gAya vagere prANIonAM zarIronI racanA kare che. RSi zabdano artha che - sAkSAtkAra karanAra. evA sAkSAt draSTA Apta puruSonA vacanomAM paraspara virodha kevI rIte hoI zake? vedAnta-darzananI viruddha yogadarzanamAM citta AdinI racanA jIvakRta mAnavAmAM AvI hoya e kadApi saMbhava nathI. eTalA mATe sutrano e artha karavo ke yogI "asmitA' tattvathI aneka cittonuM nirmANa evI rIte ja karI le che ke jema 316 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuMbhAra mATIthI ghaDA AdinI ane sonI sonAmAMthI AbhUSaNa AdinI racanA karI le che, e bilakula zAstra viruddha kalpanA hovAthI mithyA tathA asaMbhava vAta che. to pachI 'nirmANa-citta' zabdano zuM artha che ? teno uttara e che ke 'nirmANa' zabdamAM 'nir' pUrvaka 'mA' dhAtu thI bhAvamAM 'lyuTa' pratyaya che, je anusAra 'nimiti-nirmALas' banAvavuM e A zabdano artha che ane nirmArtha vittam nirmALacitta A samAsanA AzrayathI 'banAvavAne mATe cittanI utkRSTa sAdhanA karavI' - nirmANa citta kahevAya che jema sAmAnya rUpe mana eka samayamAM eka ja kArya karI zake che, paraMtu yogIne - = tArakaM sarvaviSayaM sarvathAviSayamakramaM ceti vivekajaM jJAnam / / (yo. 3/54) A sUtra pramANe jyAre vivekotpanna jJAna prApta thAya che. to tenAthI te pratIta (dekhAtA - jaNAtA) na thanArA kramathI aneka viSayone paNa jANavAmAM samartha thaI jAya che. atIta tathA anAgata viSayone paNa jANI le che. A avasthAmAM yogIne mATe koI vastu ajJAta (jANyA vinAnI) nathI rahetI. A avasthAne prApta karavA mATe yogI potAnA cittanI sAdhanA kare che, je cittane paramAtmAe banAvIne sarganI zarUAtamAM (sRSTi racanAnI zarUAtamAM) jIvAtmAthI saMbaddha karyuM che. te cittanI jhaM* {{hita (aMdara AvelI) zaktione ja yogI sAdhanA karIne prabuddha (jAgRta) - -, te ja yogInuM 'nirmANa citta' kahevAya che. A ja arthanI saMgati A prakaraNane anukULa ke cothA pAdanA pahelA sUtrathI pAMcamA sUtra sudhI cittanI siddhionuM ja varNana karavAmAM AvyuM che. cittanI racanA athavA zarIranI racanA vagerenuM nahIM. eTalAmATe sUtrakAra chaThThA sUtramAM cittanI vibhinna siddhiomAM taMtra dhyAnajhamanAyam kahIne samAdhisiddha cittane ja vAsanAothI rahita kahIne mokSa-prAptine mATe zreSTha mAne che. vyAsa-bhASyamAM paNa eka bIjA sthAna pa2 nirmAvRitta' zabdano prayoga Ave che. 'AdividvAn nirmANacittamadhiSThAya kAruNyAd bhagavAn paramarSirAsuraye nijJAsamAnAya tantra provaveti / ' (yo. 1 25 - vyAsa-bhApya) joke vyAsa-munie ahIM tathA pota' kahIne A vacanane TAMkayuM che; jenAthI spaSTa che ke e vacana koIka prAcIna AcAryanuM che. emAM paNa e ja artha saMgata thAya che ke paramarSi kapile potAnA jijJAsuziSya Asurine A zAstrano upadeza cittanIvizeSa siddhine prApta karIne karyo. For Private and Personal Use Only 'nirmALavijJAni' e pada bahuvacanavALuM hovAthI keTalAka vyAkhyAkAro eno artha aneka cittonI racanA athavA 'citta' zabdane zarIravAcI mAnIne aneka zarIronI racanA kare che. paraMtu e vyAkhyA aprAsaMgika tathA mithyA (khoTI) hovAthI satya nathI. yogIne sAdhanAthI akramika (krama vinAnuM) aneka jJAna to thaI jAya che. paraMtu A 'tAraka' nAmanI siddhine mATe aneka zarIro tathA aneka cittonI racanAnI jarUriyAta kaivalyapAda 317 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nathI. kemake eka citta ja yogaja-siddhithI atizaya sAmarthyasaMpanna thaI jAya che, jenAthI aneka jJAna yogIne thavA lAge che. A aneka jJAnaprAptinA kAraNe ja sUtramAM bahuvacanano prayoga sUtrakAre karyo che. (akramika aneka jJAnanA viSayamAM (yo. 3/pa4) sUtrabhASya dravya che.) "asmitA" zabdanA paNa aneka artha thAya che - jemake "asmitAne yogadarzanakAre pAMca klezomAM paNa parigaNita karI che. jenI vyAkhyA yo. (23) sUtramAM cetana-AtmA tathA buddhi vRttine eka samajIne karI che. ane asmitA' prakRtino eka vikAra paNa che, jene mahattattvanuM kArya kahe che, jenA sattva-guNa pradhAna aMzathI IdriyonI racanA thAya che. asmitA' no artha cittanI ahaMkAra vRtti paNa thAya che, jeno saMyama karavAthI (yo. 3/47 sUtramAM) "Idriyajaya' nAmanI siddhi mAnI che. jenI siddhithI (yo. 3/48 sUtramAM) manojavitva siddhi prApta thAya che. A traNeya arthomAM A sUtramAM pahelAM be arthonI saMgati na thatAM, ahaMkAravRtti rUpa artha ja asmitA' zabdano ahIM saMgata thAya che. yogI A ja vRtti dvArA nirmANa-cittanI vizeSa siddhio prApta kare che. 4 have - aneka nirmANa cittonA pravRtti-bhedamAM eka citta ja prayojaka hoya che. pravRttibhede prayojakaM cittamekamanekeSAm // 5 // sUtrArtha - (aSaF) maMtra vagerethI siddha vibhinna nirmANa cittonI pravRttine) bhinna-bhinna jJAna karAvanArI pravRtti thatAM te vittama) eka mukhya citta ja (prayogama) pravRttino hetu hoya che. bhAkha-anuvAda - ghaNAM ja cittonI eka cittane laIne kayA prakAre abhiprAya-pUrvaka pravRtti thAya che? tenuM kAraNa e che ke samasta cittonuM preraka-citta eka che. te eka citta jyAre bIjAM cittonuM nirmANa kare che, tyAre tenAthI pravRttibheda thaI jAya che. bhAvArtha - AnAthI pUrvasUtramAM kahyuM che ke yogI asmitA vRttithI nirmANa-citto arthAta cittanI sAdhanAthI aneka jJAna karI le che. e vibhinna jJAnonI prAptine joIne e bhrama thavA lAge che ke yogIne aneka citta che. AnuM samAdhAna A sUtramAM karavAmAM AvyuM che. ke yogInuM citta eka ja hoya che. jenI vizeSa sAdhanAthI yogI aneka jJAna prApta kare che, ane te vakhate vibhinna pravRttionuM pravartaka citta eka ja hoya che. je vyAkhyAkAroe AnAthI pUrva sUtranI A bhrAMta vyAkhyA karI che, ke yogI aneka cittonuM nirmANa kare che, temaNe A sUtranI vyAkhyA paNa tevI ja karI che. jo temanI vyAkhyA satya hota to "vibhinna zarIromAM banAvelAM vibhinna cittonuM preraka eka ja mana thAya che" A vyAsa bhASyanI saMgati temanA arthanI sAthe nathI lAgI zakatI. kemake citta sUkSma zarIranuM eka ghaTaka hovAthI paricchinna che. te eka sAthe aneka zarIromAM kArya kadApi nathI karI zakatuM ane cittano svAmI jIvAtmA paNa paricchinna (eka dezI) che. te paNa vibhinna 318 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIromAM yugapa eka sAthe kAryanathI karI zakato. eTalA mATe vyAsa-bhANanA vahunAM vijJAna - padonI vyAkhyA paNa bahu prakAranuM jJAna athavA pravRtti ja karavI joIe. AgaLanA sUtramAM je dhyAnaja cittane bIjA maMtra AdithI siddha cittothI viziSTa mAnyuM che. tyAM paNa e abhiprAya kadApi nathI ke eka ja yogInAM vibhinna cittonI apekSAthI e vizeSatA batAvI che. eka vyakti potAnA cittanI sAdhanA maMtra-japathI kare che, bIjI vyakti tapathI kare che, trIjo rasAyaNa-auSadhithI zakti saMpanna banAve che. ane cotho pUrvajanmanI sAdhanAthI cittane sAdhe che. A cAreya cittonI siddhionI apekSA samAdhithI je citta siddha thAya che, te ja vAsanA rahita hovAthI mokSa prAptimAM parama sAdhana bane che. AnAthI A sUtranI vyAkhyAmAM pUrvAparanI saMgatithI koI virodha nathI Avato. A pAdanAM pahelAM ja sUtromAM cittanI vibhinna siddhio batAvIne temanAmAM yogIne mATe upayukta cittanI siddhi batAvavAnuM ja sUtrakArane abhISTache. A sUtrono emanAthI viruddha artha karavo asaMgata, prakaraNa viruddha, zAstra viruddha tathA avaidika mAnyatAno ja popaka thaI zake che, satyano nahI. . pa . have - dhyAnaja citta ja rAga Adi vAsanAthI rahita hoya che. - tatra dhyAnajamanAzayam // 6 // sUtrArtha-tatra) te paMcavidha nirmANa cittomAMthI nigama) dhyAna =samAdhithI siddhacitta (anAzayama) rAga AdinI vAsanAthI rahita hoya che. bhAkha-anuvAda-nirmANa citta pAMca prakAranuM hoya che - kema ke janma, auSadhi, maMtra, tapa ane samAdhithI pAMca siddhio prakaTa thAya che jenAthI citta pAMca prakAranAM hoya che) temanAmAM je citta na = samAdhithI utpanna thAya che te ja (anAtha) rAga Adi mUlaka Azaya = vAsanAothI rahita hoya che. tenAthI puNya tathA pApano sambandha = saMsarga yogIne nathI raheto, kema ke yogInA avidhA Adi klezo kSINa thaI jAya che. samAdhithI bhinna cittomAM to ya = vAsanAo rahe che. bhAvArtha- A kaivalya pAdanA pahelA sUtramAM janmajAta vagere pAMca prakAranI siddhio batAvavAmAM AvI che. te siddhione anurUpa citta paNa pAMca prakAranAM mAnavAmAM AvyAM che. arthAt cittanI pAMca viziSTa avasthAo batAvavAmAM AvI che. jemane nirmANa-citta'nA nAmathI kahevAmAM AvI che. nirmANa-cittano abhiprAya cittonI racanA karavI e nathI, balka yoga sAdhanA vagerethI cittanI zaktione prabuddha (jAgrata) karavI e che. jo ke A zaktio janmajAta Adi siddhiothI prabuddha thAya che, paraMtu samAdhisiddha cittanI apekSA (sarakhAmaNImAM) temanAmAM mokSa prAptinuM sAmarthya nathI hotuM. tenuM kAraNa e che ke te cittomAM rAga AdinI vAsanAo banelI ja rahe che, ane jyAM sudhI vAsanAo rahe che, tyAM sudhI janma AdinAM baMdhanathI mukti thaI zakatI nathI. paraMtu je samAdhithI siddha citta hoya che, te anAzaya vAsanAothI sarvathA rahita thaI kaivalyapAda 319 For Private and Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAya che. tenA avidyA Adi klezo kSINa thaI jAya che. ane vAsanAo dagdhabIjavatu thavAthI "phalonmukha nathI thaI zakatI." (aa 6 have - kema ke - karmAzuSlAkRSNaM yoginastrividhamitareSAm // 7 // sUtrArtha - jina :) yogInA harSa) karma (anAvRM/E) puNya-pApathI rahita hoya che (tareTH) ane yogIthI bhinna puruSonAM karma (trivadha6) traNa prakAranAM hoya che arthAt kR = pApAtmaka, zunna = puNyAtmaka ane puna(r)M =puNyapApAtmaka hoya che. bhAkha-anuvAda - A rbanAIta = (samasta karma) cAra prakAranI hoya che kRMI = pApAtmaka, junachUUTI= puNya pApAtmaka, junA=puNyAtmaka ane maLaTIRWIT= puNya pApathI rahita. temanAmAMthI dura = pApI janonI karmajAti pApAtmaka hoya che. bAhya sAdhanothI siddha karyajAti puNya-pApAtmaka hoya che, kema ke emAM bIjAnA pratye pIDA = hiMsA tathA dayA dvArA ja karbhAzayano saMgraha thAya che ane tapasyA, svAdhyAya ane dhyAna karanArAonI karmajAti puNyAtmaka hoya che. kema ke te phakta manane AdhIna hovAnA kAraNe bAhya sAdhanone AdhIna na hovAthI bIjAne pIDA pahoMcADayA vinAnI hoya che. ane pApa-puNya rahita karyajAti te saMnyAsIonI hoya che, ke jemanA avidyA Adi klezo kSINa thaI gayAM che ane je aMtima zarIravALA arthAt jIvana-mukta hoya che, temanI zazunA = puNya rahita karyajAti karma-phaLano tyAga karavAthI tathA a#MIT = pAparahita karyajAti pApamUlaka kriyAone na apanAvavAnA kAraNe hoya che. yogIthI bhinna prANIonI karmajAti to pahelA traNa prakAranI arthAt kRSNA, zukalakRSNA ane zukalA ja hoya che. bhAvArtha : je yogI purupo vivekakhyAti prApta karI le che, temanA karmomAM bIjA jIvonA karmothI zo taphAvata hoya che? ane jema bIjA jIvonA baMdhananuM kAraNa temanAM karma hoya che, te rIte yogInAM karma temane kema nathI bAMdhatAM? teno uttara A sUtramAM ApavAmAM Avyo che - samasta jIvonA karmone cAra bhAgomAM vaheMcI zakAya che - (1) kRSNakarma-A evAM pApa karma hoya che, ke je zAstranI viruddha hiMsA, corI vagere che, jemanuM phaLa duHkha ja che. (ra) zukalakRSNa karma - A karmo puNya ane pApathI mizrita hoya che. jema ke bhojana banAvavuM, khetI karavI vagere karma che, AmanAthI (A karmothI) atithi sevA, yajJa, dAna vagere puNya paNa thAya che, ane anicchAthI icchA vinA) prANI-hiMsA paNa thAya che. (3) zukalakarma - A evAM karma che ke je puNyaprada hoya che. jema ke brahmacaryanuM pAlana, 320 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tapa, svAdhyAya, Izvara-praNidhAna vagere karmo puNya ApanArAM che. paraMtu emanAmAM paNa karmaphaLanI icchA vidyamAna rahevAthI e duHkhanAM kAraNa paNa banI jAya che. (4) azukala - akRSNakarma - je baMne puNya-pApathI rahita karma hoya che. jemAM kAmanA athavA phaLanI icchAno paNa sarvathA tyAga hoya che ane je phakta deha-rakSaNa tathA paropakAranI bhAvanAthI ja karavAmAM Ave che, te azukala-akRSNa karma yogIonAM hoya che. A yogIonA avidyA Adi klezo kSINa thaI gayelA hoya che. vAsanAo dagdhabIja jevI thaI jAya che, ane A avasthAmAM pahoMcIne temano vartamAna zarIra-saMyoga aMtima hoya che. tyAra pachI te mukta thaI jAya che. AvA yogI pApakarmomAM kadIpaNa pravRtta ja nathI thatAM, ane puNya karmone niSkAmabhAvathI karavAthI temanAM karmone azukala tathA akRSNa kahe che. A cAra prakAranAM karmomAM yogInAM karmo azukala-akRSNa=puNya-pApathI rahita hoya che. mATe te yogInAM baMdhananAM kAraNa nathI banatAM paraMtu bIjA traNa prakAranAM karmonuM phaLa, vAsanAmUlaka hovAthI baMdhana thAya che. eTalA mATe A karmone karanArA mokSane prApta nathI karI zakatA. // 7 // - have - trividha karma phaLane anurUpa vAsanAonI abhivyakti - tatastadvipAkAnuguNAnAmevAbhivyaktirvAsanAnAm // 8 // sUtrArtha - (tata: ) te zukala, kRSNa tathA zukalakRSNa, trividha karmothI (tavipAAnu'muLAnAm va) temanA phaLane anurUpa ja (vAsanAnAm) vAsanAonI (amivyaktiH ) manuSya vagere yoniomAM abhivyakti = prakaTatA thAya che. bhASya-anuvAda- (tata :) te trividha karma (pApa, pApa-puNya, tathA puNya)thI (tas-vivAAnu'muLanAma) te karma phaLone bhogavyA pachI tene anurUpa je vAsanAo rahI jAya che, temanI ja abhivyakti thAya che, arthAt je prakAranAM (pApa-puNyanA bhedathI) karmanuM je phaLa che, tenA anurUpa je vAsanAo karmaphaLa (bhoga) pachI rahI jAya che, temanI ja abhivyakti thAya che. phalonmukha thatAM Teva varma=deva zreNInAM karma, nArIya =nikRSTa kIDA vagerenI, tiryak= pazu-pakSIonI ane manuSyonI (karmane anurUpa) vAsanAonI abhivyaktinuM kAraNa nathI hoI zakatuM. paraMtu devone anurUpa karmonI vAsanAo ja tenAthI prakaTa thAya che. nA2kIya, niryaka tathA manuSyanI vAsanAomAM paNa A ja prakAre te ja samAna siddhAMta che * bhAvArtha - AnAthI pUrva sUtramAM vibhinna karmonA cAra bheda kahyA che, temanAmAM yogI-puruSanAM karma puNya-pApathI rahita hoya che. te janma-maraNanA cakramAMthI mukta thaI jAya che. paraMtu bAkInAM traNa prakAranAM karmovALA arthAt jemanAM karma pAparUpa, athavA puNyarUpa athavA pApa-puNya mizrita che, te jIvonAM karmonAM phaLanI vyavasthA kevI rIte kaivalyapAda 321 For Private and Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thAya che? athavA jIvane karma pramANe je yoni maLe che, te vakhate bIjAM karmonI vAsanAo ubuddha (jAgRta) kema nathI thatI? tenuM samAdhAna A sUtramAM ApavAmAM AvyuM che. jo ke jIvonA karmaphaLanI vyavarathA IzvarIya niyamathI thAya che, ane Izvara paramanyAyakArI, ane jIvonI pratyeka cepTAne jANe che. tenI vyavasthAmAM koIpaNa prakArano anyAya thavo saMbhava nathI, kemake te sarvajJa che. jIvonAM upara kahelAM (uparyukta) karmomAMthI kayA karma jaldI phalonmukha thaze ane kayA nahI, e jIvonA jJAnathI dUranI vAta che. paraMtu e to satya che ke je karmonuM Adhiya athavA prabaLatA hoya che, temanuM phaLa paheluM maLe che, ane je karma IzvarIya vyavasthAthI phalonmukha thAya che, temane anurUpa ja vAsanAonI abhivyakti (prakaTatA) thAya che. bIjAM karma prasukha-dazAmAM ja dabAyelAM rahe che. udAharaNa svarUpa jyAre karmonuM phaLa manuSyayoni hoya che, to tene anurUpa vAsanAo jAgRta thAya che ane je karma athavA karma samUhano vipAka=tarata phaLa prApti-thavAno hoya che, tenAthI bhinna karma abhibhUta dazAmAM rahe che, ane te na to bAdhaka bane che, ke na to phalonmukha thAya che. dAkhalA tarIke koIka jIvanA manuSyayoni ApanArAM karmono vipAka thaI rahyo che, te vakhate na to tiryaka Adi yoni apanArAM karmono vipAka ja thAya che, ke nathI to te bAdhaka banatAM. karmaphaLanI vyavasthAno e paNa niyama che ke je jAti (yoni)nA karmono vipAka thaI rahyo che, te bIjI jAtinI yoninI) vAsanAonI abhivyaktinuM kAraNa paNa nathI banatAM. jema - ke jo manuSyocita karmono vipAka thaI rahyo che, to te karma tiryaka (pazu-pakSI Adi) jAtinI vAsanAonI abhivyaktinA nimitta paNa nathI banI zakatAM. . 8 noMdha : je tenuM tAtparya e che ke - devakarmanI jema nArakIya Adi karma phaLonI paNa vAsanAo samajavI joIe. jema - manuSyane yogya phalonmukha karma nArakIya tathA tiryaka - saMbaMdhI vAsanAonI abhivyaktinuM kAraNa nathI banatuM, paraMtu manuSyane yogya karmonI vAsanAo ja prakaTa kare che. te ja prakAre nArakIya, tiryaka, ane karmavAsanAonA saMbaMdhamAM paNa samajavuM joIe. have smRti ane saMskAronI ekarUpatAthI jAti (yoni) Adigata vyavadhAna (aMtarAya) hovA chatAM paNa vAsanAonuM sAmIpya banI rahe che. jAtidezakAlavyavahitAnAmapyAnantarya smRtisaMskArayorekarUpatvAt // 9 // sUtrArtha- (nAti-jI-kSatti vyavaditAnaY) jAti=vibhinna janma, deza=sthAna, tathA kALanA vyavadhAnathI yukta vAsanAonuM (vi) paNa (manantarya) vyavadhAna -rahitatA=samIpatA hoya che. (mRtisaMrayo.)mRti ane saMskAronI kupAta) 322 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekarUpatA=sahacara bhAva banI rahevAthI, bhAkha-anuvAda-vRSa-raMzavipAko puNya-pAparUpa karmonAM phaLone anurUpa 3800 karbhAzaya potAnAM mathaMgavA = prakaTa karanArAM nimittanA prakaTa thatAM (upasthita thatAM) prakaTa thaI jAya che. te karbhAzaya jo seMkaDo gata = janmothI athavA deza (sthAna) gata dUrIthI, athavA seMkaDo kalpothI mantarita= vyavadhAnavALAM (DhaMkAyelAM) hovAthI chUpAyelAM che, tema chatAM paNa potAnA caMna=prakaTa-karanArA nimittathI drA=jaldIthI ja abhivyakta thaI jAya che. tenuM kAraNa A che) purva anubhava karelAM puNya-pApanA phaLa ne anurUpa saMskAra rUpathI niSpanna vAsanAone laIne karbhAzaya pragaTa thaI jaze, kema ke janma AdithI vadita = chupAyelI A vAsanAonI tulya jAtIyakarma ja mithaMna = prakaTa karanAruM nimitta banI jAya che. ane eTalA mATe ja janma AdinA vyavadhAnano abhAva hoya che. je prakArano anubhava hoya che. (thAya che, tevA saMskAra bane che, ane te saMskAra karmavAsanAne anurUpa hoya che, ane jevI vAsanAo hoya che, tvI ja smRti hoya che (thAya che, eTalA mATe jJAti = janma, deza, kALathI vyavadita = vyavadhAnavALA saMskArothI smRti thAya che, ane smRtithI pharI pAchA saMskAra prakaTa thAya che. A prakAre smRti ane saMskAra karbhAzayanA phaLane anurUpa vRttitamavaza = abhivyaMjaka kAraNanA upasthita thavAthI prakaTa thAya che. eTalA mATe janma AdithI cevadita = vyavadhAnavALI paNa A vAsanAonA nimittaffmAva no 3che = nAza na thavAnA kAraNe manana = vyavadhAnarAhitya = samIpatA siddha che. bhAvArtha-vAsanAone anurUpa manuSya vagerene janma maLe che. te janmomAM A vAsanAnI abhivyakti thAya che, tyAre bIjI vAsanAo abhibhUta athavA tirohita (dabAyelI) thaIne cittamAM sthita rahe che. evI seMkaDo janmothI athavA aneka janmothI pUrvanI vAsanAo bhinna-bhinna jAtio = janmo tathA deza = sthAno tathA lAMbAkALanA vyavadhAnothI chUpAyelI hovAthI kevI rIte abhivyakta thAya che? tenuM samAdhAna A sUtramAM ApavAmAM AvyuM che - badhA ja jIvone vAsanAone anurUpa janma IzvaranI vyavasthAthI maLe che. ane te janma (vibhinna yonionAM zarIrano saMyoga) vAsanAone anurUpa saMskAronA abhivyaMjaka (prakAzaka) hoya che. (thAya che) jAti, deza, tathA kALanuM najIkapaNuM ja vAsanAonA saMskAronI abhivyaktinuM kAraNa nathI hotuM babbe saMskAra bhale game teTalA pahelAMnA janmonA hoya, game teTalA jUnA hoya, athavA game teTalA dUra sthAnanA hoya, abhivyaMjaka yonine maLatAM temanI abhivyakti tarata ja thaI jAya che. udAharaNa svarUpa eka jIvAtmA manuSya yonimAMthI gAyanI yonimAM janma le che, ane te jIvanA vAsanAnurUpa gAyanA saMskArone to hajAro varSo thaI gayAM che, tema chatAM paNa gAyanI yoni te prasupta saMskArone tarata ja abhivyakta karAvI de che. tenAthI judA saMskAra temanI kevalyapAda 323 For Private and Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org abhivyaktimAM koIpaNa prakAre bAdhaka nathI thatA. (banatA) kema ke abhivyaMjaka kAraNanA hovAthI jAgRta saMskAra potAne anurUpa smRtine janma Ape che. ane e smRtithI gAyanI yoninAM hajAro varSo pahelAMnA saMrakAro jAgRta thaI jAya che. A viSayamAM sUtrakAre e hetu paNa Apyo che ke 'smRtisaMskArayore patnAt arthAt smRti ane saMskAra samAna viSayanA ja hoya che, pratikULa nahIM, e eka nizcita niyama che. arthAt jevo abhivyaMjaka janma haze, tene anurUpa anubhavathI smRti thaze. ane smRtine anurUpa ja saMskAra jAgRta thaI jAya che. e smRti ane saMskArano naimittika (kAraNa-kAryabhAva) saMbaMdha che. jIvAtmAthI saMbaddha aMtaHkaraNamAM asaMkhya saMskAra prasupta dazAmAM paDI rahe che. paraMtu temAMthI te saMskAra ja jAgRta thAya che, ke jemanI smRti abhivyaMjaka jAtirUpa kAraNathI thAya che. jAti, deza tathA kALanuM vyavadhAna paNa smRti tathA saMskAranI samIpatAne rokI nathI zakatuM. kema ke smRti ane saMskAranI ekarUpatA = abhivyaMjaka jAtinI samAna ja hoya che. ! 9 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir noMdha -'vRSa-raMza zabdano artha vyAkhyAkAroe mArjara (bilADI) yoni karyo che. jo ke e zabdano e artha paNa thAya che. eTalA mATe maharSi dayAnaMde paNa veda bhAgyamAM vRSa vaMzaH = mArgAra: (bilADI) (yaju. 24/31) artha karyo che. paraMtu e artha ahIM saMgata nathI kema ke ahIM sAmAnyarUpathI ja kathana karavAmAM AvyuM che. 'vRSa' zabdano dharma (puNya) tathA vaMza zabdano artha duHkha (apuNya) ja saMgata thAya che. A arthomAM pramANa juo - vRSotti mAvAn dharma. (manu. 8/16) pirvAda: zreSThazvadharmandvavRvAcyate(mahAbhArata zAnti, parva 342 adhyAya, 89 zloka) ane vaMzazabdamAM vaMzane svA) dhAtu che. je anusAra kApavAvALA=duHkha ApavAvALA apuNya karma vaMza kahevAya che. have - jIvavAnI icchA nitya hovAthI vAsanAonuM anAditva - 324 tAsAmanAditvaM cA''ziSo nityatvAt ||10|| sUtrArtha - (tAsaTH) te vAsanAonuM (anAstvim 2) anAditA paNa siddha che. (AziSa :) jIvavAnI icchAnuM (nityatvAta) sadA banI rahevAnA kAraNe. bhASya anuvAda - AzIH = icchAnuMnitya hovAthI temanI vAsanAonuM anAditva siddha che. je e AtmAzIH = potAnI icchA badhA prANIone dekhAya che ke huM na rahuM evuM na thAya arthAt huM sadA Avo ja (jIvato) rahuM, e svAbhAvika (kAraNa vinAnuM) nathI tenuM kAraNa e che ke utpannamAtra prANIonI apAtmaka duHkhanI smRtinuM nimittavALo maraNa-bhaya mRtyudharmanA anubhava vinA kevI rIte hoI zake ? ane svAbhAvika vastu kAraNanuM Azraya nathI letI eTalA mATe anAdi vAsanAothI anuviddha = yukta A citta (karmAzayarUpa) kAraNavaza keTalIka vAsanAone laIne puruSanA bhogane mATe pravRtta thAya che. (cittanA parimANanA viSayamAM) keTalAka bIjA AcAryo evuM mAne che ke yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghaTa (ghaDo) ane prasidi = mahelanI aMdara rAkhelA dIvAnI mAphaka citta saMkoca dharmavALuM ane vikAsadharmavALuM che. mATe citta zarIranA parimANanA AkAravALuM hoya che. evuM mAnavAthI ja (pUrvadehatyAga ane tyAra pachInA zarIranI prAptimAM) aMtamA =vipnano abhAva rahe che ane saMsAra = janma-janmAMtaramAM sthULa zarIramAM praveza karavuM siddha thAya che. paraMtu cittanA viSayamAM siddhAMta pakSa e che ke yoga-darzananA AcArya pataMjalinA mata mujaba A vibhu cittanI vRtti (vyApAra) ja saMkocadharmavALI tathA vikAsadharmavALI hoya che, citta nahIM . (te citta vRttinA saMkoca tathA vikAsamAM) dharma Adi rUpanimittanI apekSA rAkhe che. dharma Adi nimitta be prakAranA che - bAhya ane AdhyAtmika. zarIra Adi sAdhanonI apekSA rAkhanArI stuti, dAna, abhivAdana Adi bAhya nimitta che, ane je phakta cittane AdhIna zraddhA vagere che, te AdhyAtmika nimitta che. ane evuM ja koIka pUrva AcArye paNa kahyuM che ke A je dhyAna karanArA yogIonI mitratA, karuNA vagere sevanIya bhAvanAo che, te bAhya sAdhana (zarIra Adi) nirapekSa hoya che, ane uttama dharmane siddha kare che. e baMne nimittamAM mana=AdhyAtmika nimitta vadhAre baLavAna hoya che. kema ke jJAna ane vairAgyathI vadhIne bIjuM zuM hoI zake che? [ane citta baLanA vinA bhalA kaI vyakti zArIrika karmathI daMDakAraNya vanane zUnya karavAnuM sAhasa karI zake che athavA (citta baLa vinA) agatyanI mAphaka koNa samudrane pI zake che ?]. bhAvArtha - gayA be sUtromAM kahevAmAM AvyuM che ke vAsanAonA vipAka pramANe manuSya vagereno janma jIvone maLe che. ahIM be prakAranA bhrama utpanna thAya che. (1) jo vAsanAo ja janmanuM nimitta che, to sRSTinI zarUAtamAM jayAre prathama janma jIvAtmAone maLe che, tyAre pUrva vAsanAonA abhAvamAM janmanuM nimitte zuM hoya che? (2) jIvAtmA zarIramAM AvIne karma kare che, zubha azubha karmothI vAsanAo bane che. ane vAsanAothI janma=zarIrano saMyoga thAya che. A prakAre emAM anyonyAzraya doSa Ave che. kema ke zArIrika karmathI vAsanAo ane vAsanAothI zarIra-A eka bIjAnAM Azrita hovAthI doSa utpanna kare che. A baMne bhramanuM nirAkaraNa A sUtramAM A prakAre karavAmAM AvyuM che - * pratyeka prANImAM e IcchA haMmezAM banI rahe che ke "huM mRtyune prApta na thAuM, sadA jIvato rahuM A jIvavAnI IcchA, jIvanA pahelAMnAM anubhavelA mRtyunA bhayane prakaTa kare che. arthAta jIve pUrvajanmomAM mRtyunA duHkhano anubhava karyo che. enAthI e spaSTa thAya che ke A jIvana-maraNano krama anAdi kALathI rAta-divasanI jema cAlato rahe che, ane A kramanI zarUAta A sRSTinI zarUAta nathI balka pralaya pahelAM sRSTimAM paNa A krama to, A prakAre enA pahelAM paNa cAlato rahyo che. eTale A sRSTinAM prAraMbhamAM paNa AgaLanI sRSTinI vAsanAo ja janmanuM kAraNa banI che. anyonya Azraya doSa kaivalyapAda 325 For Private and Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paNa eTalA mATe nathI Avato ke A janmanuM kAraNa je vAsanAo hatI te pUrvajanmanI hatI, ane pUrvajanmanuM kAraNa enA pUrvajanmanI vAsanAo. eno abhiprAya e che ke A janmanAM karmonI vAsanAo A janmanuM kAraNa nathI, jenAthI anyonya Azraya doSa nathI AvI zakato. kema ke A vAsanAo pravAhathI anAdi hoya che, ane A vAsanAothI citta anuviddha thaIne keTalIka vAsanAone nimitta banAvIne puruSanA bhoga mATe pravRtta thAya che, svAbhAvika nahIM. svAbhAvika guNa nimittanI apekSA kadI nathI rAkhato. bAkInI vAsanAo abhibhUta thaIne cittanA Azraye banelI rahe che, ke je potAnA abhivyaMjaka (yogya) nimittane meLavIne ubuddha (jAgRta) tathA kAryarata thaI jAya che. cittanuM parimANa - ahIM prasaMgathI vyAsa munie cittanA parimANa (mApa) saMbaMdhamAM keTalIka vAto para vicAra karyo che. pahelAM bIjA AcAryono mata batAvIne tyAra pachI AcArya pataMjalinI mAnyatA batAvI che, ke je A prakAre che - (1) citta e ja prakAre saMkucita tathA vikAzazIla thAya che, ke jema dIpakano prakAza ghaDAmAM rAkhavAthI saMkucita tathA mahelamAM rAkhavAthI vikasita thaI jAya che. e ja prakAre citta manuSya, hAthI, kIDI vagere je zarIramAM jAya che, tenA parimANa (mApa) vALuM thaI jAya che. (2) paraMtu AcArya pataMjalino mata e che ke vibhu cittanI vRtti ja saMkoca tathA vikAsavALI hoya che, citta svayaM nahIM. A baMne matomAM pataMjalino mata ja yuktiyukta, tema ja prAmANika che. citta zarIranA parimANa (mApa) vALuM kadApi nathI hoI zakatuM kema ke zarIranA mApavALuM hovAthI samasta zarIranI sAthe cittano eka sAthe saMbaMdha hovo joIe pachI eka sAthe aneka jJAna paNa hovAM joIe paraMtu evuM kadApi nathI thatuM. A pratyakSa sarvajanavidita che ke eka samayamAM eka ja jJAna thAya che. tenuM kAraNa spaSTa che ke citta zarIranA AkAravALu na thatAM eka-dezI che, teno je Idriya sAthe saMbaMdha thAya che, tenuM ja grahaNa karI zake che, bIjInuM nahIM. ahIM vyAsa bhASyamAM cittanI sAthe vibhu' zabdano prayoga karavAmAM Avyo che, jenAthI tene vyApaka mAnIne ja TIkAkAroe vyAkhyA karI che. paraMtu e satya nathI kema ke jo pataMjali cittane vyApaka mAnatA hota to AkhAya zarIramAM tenI sattA mAnavI paDaze ane pachI anya matathI A matano zuM taphAvata raheze? zarIranA parimANanA samAna moTuM kahe athavA AkhA zarIramAM vidyamAna kahe, A baMne vAtomAM koI aMtara nathI rahetuM. mATe "vibhu' zabdano (vi pUrvaka bhU dhAtu pramANe) vizeSaNa mavatIti vibha' je badhA kAraNomAM viziSTa che, athavA yoga sAdhanA karavAthI viziSTa vaibhavayoga aizvaryavALuM thaI jAya che, A artha ja susaMgata thAya che. nahIMtara cittane vyApaka mAnatAM tenI vRttino saMkoca tathA vikAsa thayo kahevuM asaMgata thAya che. je citta yogadarzana 326 For Private and Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyApaka che, tenI vRtti tenI sAthe avazya ja raheze. pachI teno saMkoca tathA vikAsa kevI rIte manAze ? mATe uparanI vyAkhyA pramANe cittane vibhu mAnIne paNa tene zarIramAM ekadezI ja mAnavuM yogya che. A viSayamAM veda vagere zAstronAM keTalAMka pramANa nIce pramANe lakhyAM che - (1) hRpratiSTa vanara viSTam (yaju. 34/6) AmAM mananuM sthAna hRdayamAM batAvyuM che. (2) tamavAnu mana: II (vaizeSika 7/1/23) AkAza vibhu che, tenAthI viparIta mana aNu mApavALuM che. (3) vimu jai mana kendri: saMyucata tA -vRttitvayuIVrmadAna? (nyAya. 3/2/6). arthAt mana vibhu nathI, teno IdriyothI paryAya thI ja saMyoga thAya che. (4) (ka) anuparimavi tafta kRteH || (sAMkhya. 3/14) mananI siddhi zabda pramANathI thAya che, ane te mana aNu parimANavALuM che. (kha) na cAparva manasa: ratnata II (sAMkhya. pa/65) arthAt mana eka karaNa (sAdhana) che, tenuM vyApaka hovuM saMbhava nathI. (4) maharSi dayAnaMde paNa zAstro pramANe manane sUkSma zarIranuM eka ghaTaka mAnyuM che, ane jayAre sUkSma zarIra ja vyApaka nathI to mana kevI rIte vyApaka hoI zake ? ane zivasaMkalpanA maMtranA revaF padanI vyAkhyAmAM maharSie lakhyuM che ke revan=seve mAtmAna mavaF arthAt mana jIvAtmAnI pAse hRdayamAM rahe che. jeno zarIramAM eka sthAnamAM nivAsa hoya te vyApaka kadApi na hoI zake. (6) nyAya darzananA vAsyAyana bhASyamAM lakhyuM che ke - "mAtmA mananA saMyu mana rUdrayeLa, rUdrayaHthaina ' AtmAno manathI saMyoga thAya che, manano IdriyathI ane Idriyano artha (viSaya)thI. A jJAna prakriyAthI spaSTa che ke jeno saMyoga thAya che, te saMyoga pahelAM juduM avazya rahe che. jo mana vyApaka hoya to IdriyothI saMyoga kevo? kema ke te to pahelethI ja IdriyothI saMyukta hatuM. vagere pramANothI spaSTa che ke mana (citta) vyApaka nathI balka aNa (ekadezI) che. ane tenI vRtti = vyApArano ja samasta Idriyo vagere sAthe saMparka thAya che. vyAsa bhASyamAM prakSepa - A sUtranA vyAsa bhAgyamAM lakhyuM che ke - 'daNDakAraNyaM ca cittabalavyatirekeNa zarIreNa karmaNA zUnyaM kaH kartumutsaheta, samudramagastyavadvA pibet / " tenI vyAkhyA TIkAkAroe e karI che ke citta-baLa vinA phakta zArIrika baLathI koNa daMDaka vanane (khara-duSaNa Adi cauda hajAra rAkSasono kSaya (nAza) karIne rAkSasothI) zUnya karavAno utsAha (zrI rAmacaMdrajInI jema) karI zake che. tathA koNa kaivalyapAda 327 For Private and Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agamyamuninI samAna samudrane pI zake che. A baMne vAto pAchaLathI prakSepa (umarelI) che. kema ke (1) A vAkaya vyAsa bhAkhanuM na hoI 'tathA vokta" kahIne udhUta karavAmAM AvyuM che. paraMtu A kayA graMthanuM che, e anusaMdhAna karavA yogya che. evuM jaNAya che ke koIke tene ahIM joDavAno prayatna pachIthI karyo che. (ra) ane rAkSasone mArIne bhagADavA tathA daMDakAraNyane khAlI karavuM, jo ke cittabaLa vinA phakta zArIrika baLathI saMbhava nathI. paraMtu A vyAsajInI zelI nathI ke te aitihAsika pakSane rAkhIne koI vAta ne kahetA hoya. (3) agatsya muninuM samudrane pIvo eto eka paurANika mithyA gapa ja che. samudranA athAga pANIne koNa pI zake che? mATe e spaSTa che ke koIka paurANike eno prakSepa karyo che. (4) rAme rAkSasone zastra astrothI yuddha karIne bhagADyA athavA mAryA, A prakAranA prasaMgonuM ahIM prakaraNa ja nathI. paramAtmAnA mokSa AnaMdanA prasaMgamAM A prakAranA viSayonI vArtA kahevI nirarthaka ja che. je 10 noMdha - (1) bhApya anuvAdanA trIjA phakarAmAM zraddhA vagere zabdathI vIrya, smRti, samAdhi, prajJA, vairAgya AdinuM grahaNa thAya che. (2) e ja phakarAmAM TIkAkAroe pUrva AcAryanAM vacanane paMcazikhAcAryanA mAnyAM che. (3) bhAvArthanA bIjA phakarAmAM AnAthI e paNa spaSTa che ke pratyeka vAsanA utpanna thAya che, ane phaLanuM kAraNa banIne nA thaI jAya che. ahIM tene pravAhathI anAdi kahI che. mATe eka ja vAsanA anAdi kALathI cAlI AvatI hoya evuM samajavuM na joIe. A viSayamAM (2/12) sUtranA bhAvArthamAM noMdha TIppaNI dravya che. have - hetu AdinA abhAvathI vAsanAono abhAva - hetuphalAzrayAlambanai: saMgRhItatvAdeSAmabhAve tadabhAva: // 11 // sUtrArtha - (detupattAzrayAtasvanaiH) retu-dharma-adharma vagere, phaLa, Azraya tathA AlaMbana A cAreyathI (gRhItavAtu) vAsanAono saMgraha thavAthI (ASAna) A hetu vagerenA (mAve) na rahevAnI dazAmAM (tar kamAvA te vAsanAono abhAva thaI jAya che. bhASya anuvAda - detu) dharmathI sukha ane adharmathI duHkha thAya che, sukhathI rAga ane duHkhathI pa thAya che, tathA rAga-dveSathI prayatna thAya che, te prayatna dvArA mana, vANI ane zarIrathI kriyAzIla thato jIva, bIjA jIvo para dayA kare che athavA temanI hiMsA kare che. tenAthI pharI dharma-adharma, sukha-du:kha, rAgadveSa A prakAre kramazaH pravRtta thanArA cha ArA vALuM saMsAra cakra pravRtta thAya che ane pratikSaNa ghUmatA A saMsAra cakranI netrI = AgaLa vadhAranArI avidyA che ke je badhA ja lezonuM mULa kAraNa che. A prakAre e avidyA badhI ja vAsanAono hetu che....(7) phaLa to e che ke jene Azraya banAvI, je koI paNa dharma vagerenI vartamAnatA hoya che. e koI apUrva utpatti nathI. (Azraya) badhI ja vAsanAonuM Azraya mana che. ke je saradhAra = sattva Adi guNonA vyavahArathI yukta 328 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che kema ke jenA guNonuM kArya samApta thaI gayuM che, te cittamAM Azraya vinA vAsanAo sthira rahI nathI zakatI. (bAvana) je abhivyaMjaka vastu (nimitta vastu) upasthita thaIne prANInI je vAsanAne prakaTa kare che, te tenuM AlaMbana che. A prakAre badhI ja vAsanAo, A hetu, phaLa, Azraya tathA AlaMbanathI saMgRhIta thAya che, ane temano abhAva thatAM vAsanAono abhAva thaI jAya che. bhAvArtha-pUrvasUtramAM vAsanAone anAdi kahI che, ane jenuM Adi na hoya, teno nAza paNa kevI rIte thaI zake che? vAsanAo rahetAM mokSa prApti kadApi saMbhava nathI. A zaMkAnuM samAdhAna A sUtramAM A pramANe ApyuM che ke A vAsanAone anAdi kahevAno abhiprAya e che ke e sadAthI cAlI AvanArI nathI. anAdithI abhiprAya puruSanuM vAsanAonA kAraNane na jANavAthI ja che, kema ke jenuM kAraNa hoya che, te kAraNathI pahelAM nathI hoI zakatuM. A vAsanAonA paNa manamAM saMgraha thavAnAM cAra kAraNo che - (1) hetu - dharma, adharma, sukha duHkha ane rAga-dvepa. ane emanuM mULa kAraNa che avidyA. (2) vAsanAonuM phaLa = jAti (janma), AyuSya ane bhoga. (3) vAsanAono Azraya = sAdhikAra citta (4) vAsanAonuM AlaMbana = IdriyonA vibhinna viSayo ja AlaMbana che. badhI ja vAsanAonAM A pUrvokta cAra ja kAraNo che. evI koI vAsanA nathI ke jemano saMbaMdha temanI sAthe na hoya. A saMsArarUpI cakra cha ArAvALuM che. arthAt dharmanA AcaraNathI sukha thAya che. adharmanA AcaraNathI du:kha thAya che. sukha-prAptithI sukhada vastu pratye rAga thAya che, duHkha prAptithI du:khada vastu pratye dveSa thaI jAya che. rAga-dveSavaza bIjA para anugraha tathA bIjAne pIDA jIva pahoMcADe che. A prakAre dharma-adharma, sukha-duHkha tathA rAga-dveSane vazIbhUta ja prANIonI badhI ja ceSTAo jovAmAM Ave che. A prakAre, anAdi kALathI bhramita (pharatA) sukha vagere che ArAvALA A saMsAra cakranuM mULa kAraNa avidyA che. avidyAnuM astittva rahetAM vAsanAono abhAva kayAreya nathI thaI zakato. jayAre yogI vivekakhyAtine prApta karIne yogasAdhanAthI avidyAne dagdhabIjanI jema banAvI de che, tyAre avidyAno tirobhAva thavAthI avidyAnI kAryabhUta vAsanAono paNa abhAva thaI jAya che, ane yogI mokSa prAptimAM samartha thaI jAya che. e 11 | have - asata = avidyamAna padArthanI utpatti (prAdurbhAvo nathI thato, ane vidyamAna padArthano nAza nathI thato. mATe dravyabhAvathI prakaTa thanArI vAsanAo kevI rIte nivRtta thaI jaze? - atItAnAgataM svarUpato'styadhvabhedAddharmANAm // 12 // sUtrArtha (HTTP) dharmonA gadhvakherAta) kAlika (kALanA) - AdhAra para mArga bheda thavAthI (hovAthI) (satata-anAta) bhUtakALa tathA bhaviSyakALamAM thanArI vastu, kevalyapAda 329 For Private and Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vipata mati) potAnA svarUpathI vidyamAna rahe che. bhApya anuvAda - bhaviSyamAM abhivyakti vALo padArtha "anAgata' hoya che. (vItelA samayamAM) anubhava karelI abhivyaktivALo padArtha "atIta hoya che. ane potAnA abhivyakta vyApAramAM ArUDha thayelI vastu vartamAna hoya che. e traNeya prakAranA padArtha jJAnano viSaya bane che. jo A traNeya zeya (jANavA yogya) padArtho potAnA svarUpamAM na hoya to jJAna viSaya = ya ja na hovAthI utpanna na thaI zake. eTalA mATe (trikAlika viSayonuM jJAna thavAthI) atIta tathA anAgata padArtha svarUpathI che ane bhoga siddha karanArA athavA apava=mokSa siddha karanArA karmonAM phaLane utpanna karanArAM karmonA phaLane utpanna karavAmAM utsuka jJAna jo nirupA =asarUpa hoya to tenA sakAraNa uddezathI karelAM vAtAnuSThAna=ucita (yogya) dharma vagere sAdhanonuM anuSThAna karavAnuM yukti saMgata na hoI zake. yathArthamAM (avyaktarUpamAM) sata=vidyamAnanA phaLane ja dharmaAdi kAraNa abhivyakta karavAmAM samartha thAya che. mapUrva = asata vastunI utpattimAM nahIM. mitta = sAdhana anuSThAna karelA dharma Adi, nimitta jaimittika = nimittathI thanArA siddha= nitya vizeSa phaLone abhivyakta kare che. apUrva = asatnI utpatti nathI karatuM. ane dharmI aneka dharmone rAkhanArA svabhAvavALuM hoya che, teno dharma adhvara = vibhinnakALa bhedathI temAM sthira rahe che. ane jema - dharmI, vartamAna dharma viziSTa abhivyaktithI saMpanna dravyarUpamAM rahe che, evuM temAM atIta, anAgata dharma nathI rahetA. to pachI kayA prakAre rahe che? anAgata dharma potAnA graMthasthA = vyakta rUpathI ja rahe che. arthAta anAgata dharma AgaLa AvanArI kSaNomAM abhivyakta thanAro hoya che. ane atIta dharma potAnA pUrvAnubhUta abhivyaktivALA svarUpathI sthita rahe che. (vartamAnacaivAdhvanI abhivyakta vartamAna dharmanA samayamAM ja dharmInA svarUpanI abhivyakti hoya che. (thAya che) atIta tathA anAgata dharmonI sthitinA samaye te svarUpAbhivyakti nathI thatI. dharmInA A "trividha dharmomAM jayAre eka dharmanI upasthitino samaya hoya che, tyAre bAkInA dharmate jadharmImAM samanvita (samAyelA) rahe che. temano abhAva nathI hoto eTalA mATe traNeya kALo vALA dharmonI sthiti na apUrvA bhAva:) pahelAM rahyA vinA (vidyamAna) thatI nathI arthAta asatathI saddabhAva nathI thato (hoto, paraMtu satanI ja abhivyakti thAya che, A siddhAMta pakSa che. bhAvArtha-gayA sUtramAM vAsanAonA hetu vagere kAraNono abhAva thavAthI vAsanAono paNa abhAva kahyo che. jayAre satkAryavAdamAM asatanI utpatti tathA satno nAza kyAreya nathI thato to sata vAsanAono abhAva kevI rIte thaI zake che? A zaMkAnuM samAdhAna sUtrakAre A prakAre karyuM che - 330 yogadarzana A Lii chAtI For Private and Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAsanAonA hetu Adino abhAva thatAM temano abhAva thavAno abhiprAya atyaMta abhAvathI nathI balka potAnA kAraNarUpa avidyAmAM zAnta hovA sAthe che. pratyeka dharmI vastuno dharma atIta, anAgata tathA vartamAna kALanA bhedathI sadA vidyAmAna rahe che. je vartamAnakALamAM udita (upasthita) hoya che, thAya che, te atItakALamAM zAnta tathA bhaviSyakALamAM avyapadezya (chUpAyelA) rUpamAM rahe che. kema ke dharmI vastunA svarUpano sarvathA nAza nathI thato, te potAnA kAraNamAM vidyamAna avazya rahe che, ane te vastuno dharma-kAraNamAM sadA rahe che. jyAM sudhI bhaviSyat dazAmAM hoya che, te dharma tyAM sudhI potAnuM kArya prakaTa nathI karato ane atIta kALamAM pharIthI zAntabhAvathI vidyamAna rahe che. sAmAnya buddhivALI vyakti A rahasyane na samajIne temanA vartamAnarUpano ja svIkAra karI le che ane vastunuM kAraNamAM laya thatAM vastunA abhAvamAM dhamano paNa nAza samajI bese che. paraMtu yogI-purupa dharmonA atIta vagere traNeya bhedone sArI rIte jANI le che. A vAsanAonuM paNa vartamAna (udita) avasthAthI atIta zAnta avasthAne prApta karavuM e ja teno abhAva hoya che. A vAsanAo hetu, phaLa, Azraya tathA AlaMbana (yo. 4/11)mAM kahelAM kAraNothI saMgRhIta (saMgharAyelI) hoya che. ane puruSanA baMdhananuM kAraNa bane che. temanA kAraNano abhAva thatAM A baMdhanano hetu nathI banatI kemake je avidyA samasta lezo tathA vAsanAonuM mULa kAraNa che, yogIne e avidyAno saMparka na rahevAthI temano abhAva thaI jAya che. ahIM abhAvano Azaya yogI purupathI judA thavAno ja che nAzano nahIM. potAnA kAraNe avidyAmAM to teno zAntarUpathI bhAva rahe ja che. mATe yogInA satkAryavAdamAM vAsanAono abhAva kahevAmAM koI doSa, Apatti nathI AvatI. 12 che noMdha - maharSi dayAnaMde paNa lakhyuM che ke "kyAreya asata no bhAva vartamAna ane satano abhAva avartamAna na dekhAvuM) nathI hotA A baMneno nirNaya tattvadarzI lokoe jANyo che." " (sa. pra. AThamo samullAsa) have - te guNasvarUpa dharma vyakta (prakAzita) ane sUkSma hoya che. te vyaktasUkSmA guNAtmAnaH // 13 // sUtrArtha - (tA te bhUta, vartamAna, bhavikhata A traNa kALanA AdhAra para mArga-bhedathI vibhakta dhana vavatta sUkSma ) vyakta = prakaTarUpa tathA sUkSma = aprakaTarUpa guNAtmana; } guNasvarUpa hoya che. bhApya anuvAda - A vartamAna, atIta tathA anAgata traNa mArgovALA dharma (cattasUkSma :) vartamAna samayamAM abhivyaktirUpavALA hoya che, ane atIta tathA anAgata samayamAM sU: = anabhivyaktirUpa vALA hoya che, ane temanAM vizeSarUpa= sAmAnyarUpaka hoya che. AtmAna:) A samasta prakRti vizva kevalyapAda 331 For Private and Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.ko Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNo = sattva Adi guNono nivevizeSa = avayava saMsthAna (jenA avayava triguNonA ja saMmizraNathI judA judA rUpamAM banelA che) mAtra che. A kAraNathI paramArthata: = vAstavamAM badhA ja dharmo putmanaH = sattvAdi guNarUpa ja che. ane tevo ja zAstrano upadeza paNa che - sattva Adi guNonAM paramarUpa = yathArtha svarUpa chovara = jovAmAM nathI AvatAM (kemake guNonAM je avyakta svarUpa che te ja mULarUpa che) ane je guNonuM vyakta rUpa dRSTigocara thAya che, te mAyAnI jema (idrajALa nI mAphaka) kutuccha= vinAzI hovAthI tuccha che. teno abhiprAya e che ke guNonAM be rUpo che - eka avyakta prakRtirUpa ane bIjuM vyakti vikRtirUpa. emanAmAM avyakta prakRtirUpa ja yathArtha che. vyakti vikRtirUpa mAyAnI jema vinAzI hoya che. bhAvArtha- dharma ane guNamAM aMtara - vyAsa bhAkhamAM lakhyuM che ke -avasthitadravyastha pUrvadharmanivRttI ittarotpatti: pariNAma: | pahelethI vidyamAna vastunA pUrvadharmanI nivRtti thatAM bIjA dharmanI utpatti thavI pariNAma che. jema ke sonAnAM AbhUSaNone gALIne temAMthI bIjAM AbhUSaNo banAvavA, athavA mATIthI ghaDo vagere pAtro(vAsaNo) banAvavAM vagere. AnAthI spaSTa che ke dharma nivRtta tathA udita thanAro hoya che. vyAsa munie yogyatAjInA ghafma: vitava gharSa : (yo. bhAgya 3/14) kahIne yogyatA anusAra zaktine ja dharma mAnyo che. jo ke dravyamAM 'zAntotithipaddezyadhanupAtI ghaf. (yo. 3/14) sUtra pramANe atIta kALamAM dravya zAntarUpamAM, vartamAnamAM uditarUpamAM ane bhaviSya kALamAM avyapadezya rUpamAM, rahe che. guNa-sattvaguNa, rajoguNa tathA tamoguNanA bhedathI traNa che. A traNeya guNa kAraNa-prakRti tathA tenAM kAryomAM sadA vidyamAna rahe che. paraMtu A traNe guNo abhibhava=dabAI javuM, prAdurbhAva = prakaTa thavA rUpamAM, badhA ja kArya-padArthomAM gauNa-mukhya bhAvathI rahe che. A prakAre dharma ane guNamAM paraspara bheda hovAthI paNa vyakta = prakaTa thavuM ane sUkSma = prakaTa na thavAnA rUpamAM samAnatA che. eTalA mATe ahIM sUtramAM dharmone guNa svarUpa ja kahyA che. ane eno Azaya A paNa che ke vastunI zakti = sAmarthyane dharma kahyo che. ane te zAnta ane udita thato rahe che. A paNa sattva Adi guNone anurUpa ja hoya che. (thAya che) arthAta je guNanI mukhyatA haze, tevI ja zakti (dharma)mAM haze. guNonI je pariNAma vizeSa zakti che, te ja ahIM "dharma' zabdathI abhipreta che. A dharmatathA guNanA vivecanathI spaSTa che ke - jema sonI sonAnA dAgInAone ogALIne bIjA banAvI de che, paraMtu dAgInAnuM upAdAna kAraNa (mULa dhAtu) nathI badalI zakato, te ja rIte A AkhuMya jagata mULa prakRtino vikAra sattva Adi guNonuM pariNAma che. mahatattva, ahaMkAra, pAMca tanmAtrAo tathA pAMca sthULabhUta badhuM ja prakRtino vikAra che. prakRti vibhinna kAryomAM parivartita thatI rahe che. paraMtu te kAryomAM kAraNa-prakRtinA guNo vyakta tathA avyakta rUpamAM vidyamAna (hAjara) rahe che. A ja prakAre yogadarzananA 332 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir satkAryavAdamAM koIpaNa vastuno abhAva kayAreya nathI thato. je padArtha vartamAna avasthAmAM hoya che teno dharma uditarUpamAM hoya che, ane atItakALamAM zAntarUpa tathA bhaviSyakALamAM avyapadezyarUpamAM rahe che. 13 noMdhaH badhAja bhAva padArthonA cha vikAro hoya che 'nAyate, ti, viparite, vardhata, apakSIyate vinazyatiti (nirukta 1/2) arthAt pedA thAya che. vartamAna hoya che, badalAya che, vadhe che, ghaTe che ane nAza thaI jAya che. A ja prakAre dharmonAM vyaktaavyaktarUpomAM paNa che sAmAnya rUpo samajavAM joIe. have jayAre badhA ja padArtho sattva Adi guNa rUpa ja che to te padArthomAM) zabda eka che, Idriya eka che, A vyavahAra kevI rIte thAya che? - pariNAmaikatvAdvastutattvam // 14 // sUtrArtha - (Avakatvata) sattva vagere traNeya guNonAM gauNa-pradhAna bhAvathI eka pariNAma thavAthI vastutattva5) pariNata padArthonI ekatA siddha thAya che. bhApya anuvAda-pra = prakAzazIla, kriyA = pravRttizIla, sthiti = gurutvanA kAraNe sthitizIla sattva, rajasa, tamasa guNa prAtmaka = viSayone grahaNa karavAnI kSamatA dharAve che. temano jamAva = grahaNa karanArI IdriyarUpamAM je eka pariNAma che, te karmendriya che, te ane guNonuM je praharUpa = viSayarUpathI gRhIta thavAnI kSamatA rAkhavAvALA che, temanA zabda tanmAtra bhAvathI je eka pariNAma che, te zabda viSaya che. zabda tanmAtra vagerenI je mUrti = kaThoratA vagere rUpo samAna jAtIyatA che, tenuM eka pariNAma pRthvI tanmAtrAono avayava che ane te pRthvI paramANuonuM eka mitra (pRthvI, gAya, vRkSa vagere) che. Aja prakAre bIjAM jaLa Adi bhUtomAM paNa (mUrti dharmane laIne pRthvInI jema) arthAta jaLamAM sneha dharma, agnimAM uNatA dharma, vAyumAM vahanazIlatA dharma ane AkAzamAM avakAza ApavA rUpa dharmone laIne eka sAmAnya= sajAtIya jaLa Adi vira = pariNAmano prAraMbha samajavo joIe. kSaNikavAdanuM pratyAkhyAna-vijJAnathI visara = judA rahenArA koI artha = sata padArtha nathI paraMtu arthavisadara = satavastuthI bhinna jJAna to svapna vageremAM kalpitanI mAphaka sata che. A prakAre je vyakti sata vastuno tApa = niSedha kare che, ane tenA anusAra sata padArtha jJAnanI parikalpanA mAtra ja hoya che, svapna padArthonI samAna, vAstavika nahIM. A prakAre te loko apramANika vikalpitajJAnanA AdhAre sata vastunA svarUpane choDIne vastunA satarUpanuM ja khaMDana kare che. sat vastu to potAnI mahimAthI = loka prasiddha pratyakSa rUpathI potAnI sattAne upasthita karAvavAnA kAraNe vidyamAna che. te pratyakSa savastuno paNa apalApa (niSedha) karanArA lokonI vAto kevI rIte zraddhA karavA yogya hoI zake che? arthAt jAgrata dazAmAM anubhUyamAna (anubhavelA) sata kaivalyapAda 333 For Private and Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padAthonuM svapnagata (svapnamAM AvelA) padArthonI jema apalApa (niSedha) kadApi nathI karI zakAto. bhAvArtha -gayA sUtramAM ema kahevAmAM AvyuM che ke A samasta bhautika jagata guNa svarUpa che. arthAt pRthvI Adi pAMca sthULa bhUto sUkSma pAMca tanmAtrAonuM kArya che. pAMca tanmAtrAo tathA agiyAra Idriyo (mana sAthe) ahaMkAranuM kArya hovAthI ahaMkAra-svarUpa che. ahaMkAra mahattattvanuM kArya che. mahattattva pradhAna (mULa prakRti)nuM kArya che. ane pradhAna (prakRti) guNatrayasvarUpa che. mATe traNeya guNo ja samasta padArthonuM kAraNa che. ahIM evI zaMkA utpanna thAya che ke traNeya guNonuM kAryahovAthI padArthomAM ekatAnI pratIti kevI rIte thAya che? traNeya guNonuM kArya hovAthI aneka rUpa ja gRhIta thavAM joIe. tenuM samAdhAna A sUtramAM A prakAre ApyuM che-A satya che ke sattva Adi traNeya guNo jabadhA padArthonuM kAraNa che. paraMtu temanuM pariNAma eka hoyache? arthAt sattvaguNa prakAzazIla che, rajoguNa kriyAzIla che, tamoguNa sthitizIla che. temano svabhAva judo judo hovAthI emanuM pariNAma eka na hovuM joIe. paraMtu vastuomAM ekatA jovAmAM Ave che ke - A gAya che, A vRkSa che, A pRthvI che, A jaLa che vagere tenuM kAraNa e che ke sattva Adi guNonA svabhAvamAM bhinnatA hovA chatAM paNa A "maNimAva thI kArya karI rahyA che. koI padArthamAM sattvaguNa mukhya hoya che, tyAre bIjA guNa gauNa bhAvathI rahe che. koI padArthamAM rajoguNa mukhya hoya che, to koIkamAM tamoguNa mukhya hoya che. A bAbatane dIvAnA daSTAMtathI samajI zakAya che. dIpakamAM battI (vATa), tela tathA agnino saMyoga hoya che. paraMtu e traNeya maLIne prakAzarUpa eka kArya kare che. A ja prakAre traNeya guNo maLIne puruSanA bhoga apavargane mATe judI judI vastuonA rUpamAM pariNata thAya che. A traNeya guNo paraspara vilakSaNa hovA chatAM paNa pariNata thaIne kAryarUpamAM utpanna (pRthvI, jaLa, vagerenA rUpamAM) padArthonI ekatAmAM koIpaNa prakAranI bAdhA (vAMdho) nathI nAMkhatA. A ja guNa jyAre karaNarUpamAM pariNata thAya che. to temane eka karmendriya, eka netra IdriyanA rUpamAM kahevAmAM Ave che. te ja guNo jayAre grAhyarUpamAM pariNata thAya che. tyAre temane eka zabda, eka rUpa AdinA rUpamAM kahevAmAM Ave che, Aja prakAre pRthvI, jaLa vagereno eka eka paramANu tanmAtrAonA saMghAtathI pariNata thAya che, ane te paramANuothI maLIne pRthvI, gAya, vRkSa, parvata vagere sthULa pariNAma thatAM rahe che. A prakAre anekanA saMghAtathI eka pariNAma hovAmAM koI bAdhA nathI thatI. bIjA darzanakAra kaNAda ane gautame A ja pariNAmanI ekatAne "avayavI' zabdathI kahIne svIkAra karyo che. eka avayavIne na mAnanArA kSaNikavAdIonuM khaMDana - kSaNikavAdanI mAnyatA pramANe saMsAramAM evo koI padArtha nathI ke je jJAna vinA rahI zake ane jJAna padArtha vinA paNa svapnanI jema rahI zake che. eTalA mATe bAhya vastuonAM ekarUpa (avayavIrUpa) na hovA 334 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chatAM paNa te jJAnathI ekarUpa (pRthvI, jaLa vagere rUpa)mAM thaI jAya che. mATe teo (kSaNikavAdIo) bAhya vastuone eka viSaya na mAnIne paNa jJAnane ekarUpa mAne che. ane sata vastuono ja svIkAra nathI karatA. vyAsa munie temanuM spaSTa zabdomAM khaMDana karyuM che. svapna dazAnI samAna sata vastuono niSedha nathI karI zakato kema ke svapna jJAnano paNa AdhAra jAgrata dazAnA saviSayaka jJAna ja hoya che. jema ke janmathI AMdhaLAne rUpanuM svapna kadIpaNa nathI AvatuM ane pratyakSamAM dekhAtA padArthono niSedha apramANika vikalpajJAnathI kadApi nathI karI zakAto. kSaNikavAdIonuM eka avayavIne na mAnIne kAraNarUpa avayavonA saMghAta mAtra ja vastuone mAnavuM paNa mithyA che. je vastunI sattAne na mAnatA hoya ane pachI saMghAtano svIkAra kare, pahelAM to A paraspara virodhI vAto hovAthI mithyA che. avayavono je saMghAta che, zuM te avayavothI vadhArAno che? jo judA che to tene avayavI kaho athavA saMghAta emAM koI aMtara nathI ane jo avayavothI bhinna na hotAM avayavarUpa ja mAne che, to vibhinna avayavomAM ekatvanuM jJAna ja bhrAnta kahevAze. kema ke anekamAM ekatvanuM jJAna hovuM, e Ameya bhrAnti che, jema aMdhakAravaza doraDAmAM sApano bhrama che jenuM pariNAma hoya che, te tenAthI kAraNarUpathI abhinna (eka ja) hovA chatAM paNa bhinna hoya che, jema mATInuM pariNAma ghaDo vagere hoya che. mATe kAraNarUpa avayavonuM pariNAma avayavarUpa nathI hoI zakatuM, phaLa svarUpane pariNAmane "avayavI mAnavuM ja yogya che. 14 . noMdha- (1) ahIM karmendriya upalakSaNamAtra ja che. emAM bIjI Indriyo paNa kAraNarUpathI eka-eka pariNAma che. (2) ahIM paNa rUpa Adi anya viSayonuM grahaNa upalakSaNa mAnIne karavuM joIe. (3) vijJAnavAdI kSaNikavAdI che. te bAhya koIpaNa vastunI sattA para vizvAsa nathI karatA. citta ja jJAnarUpa che, jJAna no Azraya nahIM. ane temanA manamAM pratikSaNa utpanna thanAruM ja vijJAna che. (4) pariNAmanuM svarUpa e che - 'avasthitatha dravya pUrva nivRttI ittarotpatti pariNAma?' (yo. bhA. 3/13). have A vAta (sat padArthone cittanI kalpanA mAnavI) mAthya = ayathArtha kema che? vastusAmye cittabhedAttayovibhakta : panthAH // 15 // sUtrArtha - (vasulA) bAhya vastunuM eka hovA chatAM paNa vittana) cittonA bheda hovAthI ta:) te vastu ane cittanA (panthA: vimatta:) mArga judA judA che. bhAya anuvAda - aneka cittonuM AzrayapUta = AlaMbana (viSaya) banelI ja eka vastu sAdhAra = samAnarUpathI dhAraNa karelI hoya che. te vastu na to eka cittathI kaivalyapAda 335 For Private and Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parilpita = kalpanA karelI hoya che ane na to aneka cittothI parikalpita. paraMtu potAnA svarUpamAM = nija sattAmAM rahelI hoya che. tenuM kAraNa e che ke vastunAgye vikherAta) vastunA samAna (eka) hovA chatAM paNa cittonuM bhinna-bhinna hovAthI (vastunI sattA pRthapha siddha thAya che.) vastu eka hovA chatAM paNa koI eka cittane dharma = dharmasaMskAronI apekSAthI suravajJAna = sukhAtmaka anubhava thAya che, bIjAne madha = adharmanA saMskAronI apekSAthI te ja vastuthI TuvajJAna= duHkhAtmaka anubhava thAya che. bIjA koIkane vaghA = mithyAjJAnanI apekSAthI te ja vastuthI mUDhajJAna = mohAtmaka anubhava thAya che. ane koIkane atharzana = vivekakhyAtinI apekSAthI te ja vastuthI paththathya jJAna = udAsInAtmaka anubhava thAya che. (A cAreya prakAranA anubhava karanArAM cittomAMthI) konA cittathI te vastunI parikalpanA karavAmAM AvI che ? ane bIjA purupanA cittathI parikalpita padArthathI bIjA purupanA cittano 35RT = lagAva nathI thaI zakato. (tayorvimasta : sthA:) kema ke grAhya = vastuane praphaLa = cittanA bhedathI vastu ane cittanA mArga judA-judA hoya che. A vastu ane jJAnamAM saMkara gaMdha = abhinna hovAno lezamAtra paNa avakAza nathI. (cittabhedathI eka vastuthI bhinna bhinna jJAna kema thAya che? teno uttara ApIe chIe.) sAMkhya darzanamAM to dareka bhautika vastu triguNAtmaka che ane sattva Adi guNono svabhAva vatna=parivartanazIla=asthira hoya che. eTalA mATe dharma Adi, (dharma,adharma, avidyA ane samyagujJAna-vivekajJAna) nimittanI apekSAthI te vastu, puruSone bhinna-bhinna cittothI saMbaddha thaI jAya che ane dharma Adi nimittone anurUpa utpanna thanArI sukhAtmaka vagere anubhUtionuM te te rUpathI (vastu) kAraNa banI jAya che. keTalAka (kSaNikavAdI) kahe che ke - "bhogya hovAnA kAraNe sukha AdinI samAna jJAnanI sAthe ja artha (bAhya padArtha = vastu) utpanna thAya che = (sattAvALo thAya che)." teo A mAnyatA thI sAdhAraNatva= vastunuM anekacittomAM grahaNa karanArI vAtanuM khaMDana karatAM (sukha Adi anubhavanuM) pUrvakSaNo ane paravartI kSaNomAM vastunA svarUpano ja apalApa (niSedha) kare che. arthAt vastunI sattAno svIkAra nathI karatA. (teno uttara AgaLanA sUtramAM ApavAmAM Avyo che.) bhAvArtha - jema svapna avasthAmAM cittathI bhinna pratibhAsita (dakhAnArI) thanArI vastuo yathArtharUpamAM bhAvarUpamAM nathI hotI balka cittathI kalpita ja hoya che, te ja prakAre jAgrata dazAmAM paNa cittathI bhinna koI bAhya vastunI sattA nathI, je kaMI paNa parijJAta (jANakArI) thAya che, te badhI ja cittanI kalpanAo ja che. cittamAM anAdikAlIna vAsanAo otaprota che, te vAsanAone anurUpa ja cittamAM judI judI vastuo jaNAya che. A bhramanuM nirAkaraNa sUtramAM tathA bhAgyamAM A pramANe karyuM che - bAhya vastunI sattA cittathI judIche-dareka bAhya vastu cittanI kalpanA na hoI potAnA 336 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svarUpamAM sthira che, ane sthira hovAthI ja aneka cittono viSaya banI jAya che, kema ke eka ja vastune joIne cittonA avasthAbhedathI koIne sukha thAya che, to koIne duHkha thAya che, koIkane vaLI moha thAya che, jayAre bIjA koIkane udAsInatA thAya che. jema eka ja suMdara strIne pati joIne to sukhI thAya che, paraMtu sapatnI (zokaya) tene joIne duHkhI thAya che. kAmI vyakti tene joIne mohita thAya che, paNa koI virakta sAdhu-puruSa tene joIne udAsIna rahe che. jo cittathI bhinna koI bAhya vastu nathI, to eka ja vastu ATalA cittono viSaya banI nathI zakatI. mATe eka ja vastu aneka cittomAM judA judA bhAvone ubuddha (jAgRta) karavAthI citta dvArA kalpelI nathI mAnI zakAtI pratyuta cittathI bhinna svataMtra potAnI sattA rAkhatI hoya che. ApaNe A pratyakSa anubhava karIe chIe ke ApaNe pahelAM koIka vastune joI hatI ane kALAntaramAM pharIthI tene ja joIne ApaNane 'kSa vAya ghaTa :' A ghaDo e ja che evI pratyabhijJA (jJAna) thAya che. jo ghaTa Adi koI padArtha ja na hoya to prathama smRtinI pratyabhijJA kadApi na thaI zake tathA kSaNikavAdamAM e paNa doSa che - ke anyana draSTa zruta vA nAnyaH smarati eke joyelI, sAMbhaLelI vastunuM smaraNa bIjAthI kadApi nathI thatuM. A niyama pramANe je ghaTa (ghaDA)no Azraya pUrvacitta hatuM teno nAza thavAthI bIjuM citta tenI smRti kevI rIte karI zake che ? kema ke A pratyabhijJAno apalApa (niSedha) koI nathI karI zakatuM. mATe ghaTa-paTa Adi bAhya vastuonI svataMtra sattA che, ane te cittathI judI che. A vAtane avazya svIkAra karavI paDaze. ane pUrvakALanuM jJAtA je citta che, tenI smRti dvArA bIjuM kSaNika citta kadApi nathI karI zakatuM mATe kSaNikavAdanI kSaNika cittanI kalpanA ane cittathI bhinna bAhya vastuone na mAnavI, baMne mAnyatAo pratyakSa viruddha tema ja ayuktiyukta che. - ahIM eka A paNa A zaMkA upasthita karavAmAM Ave che ke citta eka triguNAtmaka prakRtino vikAra che, te cittathI cetana puruSane sukha-duHkha, moha vagere aneka prakAranAM jJAna kema thAya che? kSaNikavAdInA matamAM tenuM kAraNa bhinna bhinna citta che. teno uttara vyAsa bhASyamAM ghaNo ja yuktiyukta Apyo che. arthAt pratyeka prakRtijanya vastu sattva Adi guNavALI hoya che. ane guNono svabhAva cala = parivartanazIla che. A guNomAM dharma, adharma, vidyA, avidyA AdinA kAraNe guNono abhibhava tathA prAdurbhAva thato rahe che. je vakhate dharmAcaraNathI sattvaguNanI mukhyatA hoya OM, te vakhate sukha, adharma-AcaraNathI rajoguNanI pramukhatA thatAM duHkha ane ajJAnatAnI pradhAnatAmAM tamoguNajanya moha cittamAM thato rahe che. paraMtu vivekajJAnanI mukhyatA thatAM triguNAtmaka prakRtithI upekSA bhAva thavA lAge che. mATe sukha, duHkha, moha AdinuM kAraNa dharma Adi vibhinna nimitta che, kSaNikavAdanAM vibhinna citta nahIM. 51pappA noMdha - (1) ahIM vyAsa-munie yoganI samAna mAnyatA rAkhanArA sAMkhyadarzananI vAta kaivalyapAda 337 For Private and Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahIne yoganI paNa mAnyatA batAvI che. kema ke 'pUramataHpratiSiddha svamatapeva mavati siddhAnta pramANe sAMkhano mata ja yogano mata che. have - vastunuM cittathI jJAna na thatAM, vastunA viSayamAM zuM haze? na caikacittatantraM vastu tadapramANakaM tadA kiM syAt // 16 // sUtrArtha - (a) ane (vastu, bAhya vastunI sattA (aviratatrama) eka vita) cittane AdhIna=Azrita (na) nathI. kema ke te pramANamAM jayAre te vastu cittathI pramANa=jJAna na thaI rahI hoya to te vakhate vista ) thaze, arthAt zuM vastuno abhAva thaI jaze? bhAkha anuvAda -jo vastunI (sattA) ekacittane AdhIna hoya to cittanuM gyA = bIjA viSayamAM lAgI jatAM athavA niruddha = yogAbhyAsathI nirodha thaI jatAM te vastu masvarUpa = potAnA svarUpathI zunya ja thaI jAya ane te vyagra athavA niruddha cittathI mA2IkRSTa = saMbaMdha na rAkhanArI tathA bIjA puruSonAM cittono paNa vipayana bananArI hovAthI (ta vastu) sapramANa = koI purupathI paNa pramANahIna ajJAta sattAvALI hovAthI grahaNa na thaI zake. te vakhate te vastu kevI haze? ane pachI e ja cittanI sAthe joDAyelI rahetI hoI kayAMthI utpanna thaI zake che? ane je te vastuno anupasthita = ajJAta aMza che, te e vyagra (bIjA viSayamAM gayeluM) athavA niruddha thanArA cittano viSaya na banI zake. A prakAre jo pRSTha-bhAga (pITha) nathI to 32 = peTa paNa na hovuM joIe. eTalA mATe martha = dareka bAhya padArtha svataMtra sattAvALo=anyathI nirapekSa hovAthI potAnI sattAvALo che (te na to cittane AdhIna che ke na to mithyA che.) badhA puruSone mATe samAna rUpathI grAhya che. ane citta paNa svataMtra = anya nirapekSa potAnI sattAvALuM che. ane citta prati puruSa (pRtha-pRtha) pravRtta thAya che. e baMne = vastu ane cittanA saMparkathI puruSane je 3pattabdha = jJAnanI anubhUti thAya che, te ja puruSano bhoga kahevAya che. bhAvArtha - pUrva sUtramAM bAhya vastune cittathI bhinna siddha karI che. paraMtu bAhya vastunuM astitva arthAt bodha to cittathI ja thAya che. cittabodhathI bhinna kALamAM bAhya vastunI sattAmAM koI pramANa paNa nathI. mATe bAhya vastunI sattA cittanA AzrayathI jamAnavAmAM AvI rahI che, vAstavika nahIM. A zaMkAnuM samAdhAna sUtrakAre ahIM ApyuM che - jo cittanA AzrayathI ja bAhya vastunI sattA svIkAra karavAmAM Ave, ane pUrva- uttarapahelAMnI-pachInI kSaNomAM te vastuno abhAva ja mAnavAmAM Ave to je vakhate citta ghaTa Adine viSaya banAvIne tenAthI nivRtta thaIne, bIjA koIka padArthamAM Asakta thaze, athavA yogadazAthI niruddha thaI jaze, te vakhate e padArthano abhAva ja mAnavo paDaze. kema 338 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke anyathA Asakta athavA niruddha cittano tenI sAthe koI saMbaMdha ja nahIM rahe. paraMtu A vAta pratyakSanI viruddha hovAthI mAnI zakAtI nathI kema ke lokomAM e vastu vidyamAna hoya che ke bIjAnuM citta tenuM jJAna kare che, te vastunA astittvano svIkAra kare che. A vAtane vyAsa-munie A prakAre samajAvI che - ApaNA zarIrano je bhAga pITha, hAtha vagere je vakhate jovAmAM na Ave to tene te vakhate cittano viSaya na hovAthI zuM avidyamAna nathI dekhAto) kahI zakAze kharo? jo nA to e mAnavuM ja paDaze ke cittano vipayana hovA chatAM paNa bAhya vastunI sattA hoya che. A viSayamAM e paNa vicAraNIya che ke bAhya vastunI sattAno svIkAra na karanArA e spaSTa kare ke citta bAhya vastunuM utpAdaka che, athavA dIpakanI mAphaka prakAzaka che? jo citta vastuonuM prakAzaka mAtra ja hoya, to cittathI jJAna thavuM judI vAta che. ane tenuM astittva alaga vAta che. cittano viSaya na hovA chatAM paNa te vastunI sattAthI InkAra nathI karI zakAto ane utpAdakanA viSayamAM e paNa vicAra karavo paDaze ke pratyeka vastu potAnA niyata upAdAna kAraNathI ja utpanna thAya che. te vastuonA tattvomAM cittane koI nathI mAnatuM. mATe bAhya vastunuM astittva cittanA AzrayathI nahIM, babbe potAnA svataMtra upAdAnakAraNanA AzrayathI hovAthI te vastunI sattAthI InkAranathI thaI zakato. eTalA mATe ahIM vyAsa-munie A viSayane ghaNo ja spaSTa karatAM kahyuM che ke"tsmaat svataMtro'rtha : sarvapuruSasAdhAraNa : svataMtrANi ca cittAni prati puruSaM pravartante / tayo : saMbaMdhAdupalabdhi : puruSasya bhoga iti / / " arthAtu pratyeka bAhya vastu ghaTa paTa vagere svataMtra sattAvALI che. e na to mithyA ja che ke na to cittathI utpanna thAya che, ane cittathI judI che. tathA citta paNa svataMtra=anyasattA-nirapekSa che, ane tenI pravRtti puruSanA AzrayathI thAya che. citta ane puruSanA saMbaMdhathI to purupane sukha Adino bhoga thAya che. che 16 aa noMdha -dareka vastune AgaLa, pAchaLa tathA vacceno bhAga avazya hoya che. jayAre citta vastunA eka bhAgane jJAnano viSaya banAve che, tyAre bIjo bhAga ajJAta rahe che, vastune eka cittane AdhIna mAnavAthI jJAnakALamAM paNa vastu ajJAta ja raheze ane vastunA bIjA bhAgone asata mAnavA paDaze. A vAtane vyAsa munie ema kahIne samajAvI che ke jeno pRSTha (pAchaLano) bhAga nathI tenuM udara (peTa) paNa nahIM hoya arthAt vastunA bIjA bhAgonuM na hovAthI vastunI sattA cittano viSaya kadApi nahI banI zake. have - cittanuM pratibiMba apekSI hovAthI bAhya vastu kevI hoya che? taduparAgApekSitvAccittasya vastu jJAtA'jJAtam // 17 // sUtrArtha - (citta) cittanuM (taduparIkSa-Ata) te bAhya vastunA uparAga = pratibiMbanI apekSA hovAthI (vastu) bAhya-vastu jJAtArAtaY) jJAta athavA ajJAta hoya che. kaivalyapAda 339 For Private and Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApya anuvAda - bhautika viSaya mIttaLa = cuMbakamaNinA jevo hoya che ane maya : sadharmava: = loDhAnI samAna che. mATe viSaya citta sAthe joDAIne unnata = anurakta kare che. ane citta je viSayathI uparakta thAya che, arthAta je viSayane grahaNa kare che te viSaya te samaye cittane jJAta thAya che. tenAthI judo viSaya ajJAta hoya che. vastunA svarUpanuM kadIka jJAta tathA kadIka ajJAta thavAthI citta pariNA = pariNAma svabhAvavALuM siddha thAya che. bhAvArtha - jayAre bAhya vastunI sattA cittathI judI che, to pachI tenuM jJAna cittane sadA kema nathI thatuM? teno uttara e che ke - bAhya vastunI sAthe Idriya-saMnikarma dvArA citta para vipayanuM pratibiMba paDe che. tene "uparAga' kahe che. sUtramAM 'tata sarvanAma bAhya vastunuM bodhaka che. bAhya viSaya ayaskAnta maNi (cuMbaka patthara)nI samAna che, ane citta loDhAnI samAna che. bAhya viSaya Idriya saMnikarSa dvArA cittane AkRSTa karIne uparaMjita karI de che. je viSaya cittane jayAre uparakta (grahaNa) kare che, te jJAta thAya che, paraMtu tenAthI bhinna viSaya jJAta nathI thatA. A prakAre citta bAhya viSayothI jJAta athavA ajJAta viSayavALuM thavAthI pariNAmI hoya che. ahIM e paNa jANavuM jarUrI che ke cittamAM je viSaya yA vastunuM pratibiMba paDe che, citta te viSayanA AkAravALuM thaI jAya che, ane cetana purupa cittanA sAnidhyathI te viSayane jANe che, citta nahIM. kema ke mana to jANavAnuM sAdhana ja che tema chatAMya ahIM jJAta tathA ajJAta kahevAno abhiprAya cittanuM viSayAkAra thavuM athavA viSayathI pRthapha thavuM ja samajavuM joIe. kema ke jANavuM cetana puruSano ja dharma che. citta vagere - karaNo (sAdhano)no jJAnane anukUlavyApAra karavo e ja kArya che. ane te kAraNo (sAdhano) bAhya viSayone purapa = cetana AtmA sudhI pahoMcADavAmAM sahAyaka thAya che. mATe te jANavAnuM sAdhana mAtra che, jJAtA nahIM. tema chatAM cittane jJAta tathA ajJAta hovAnI vAta evI ja samajavI joIe, jema ke - vyavahAramAM ApaNe kahI daIe chIe ke - netra jAe che, kAna sAMbhaLe che vagere vyavahArika vAtomAM sAdhanane sAdhakanA rUpamAM athavA karaNa (Idriyo)ne kartAnA rUpamAM prayoga karI daIe chIe. joke cetana puruSa sudhI bAhya viSayone pahoMcADavAmAM citta tathA netra vagere badhAM karaNa sahAyaka hoya che. tema chatAM paNa ahIM cittanuM grahaNa purokrAIsaMpratyayaH' nyAyathI karavAmAM AvyuM che. jema- sahAyakonI sAthe rAjA kayAMka jaI rahyo hoya to koNa jaI rahyuM che? evuM) pUchatAM rAjAnuM ja nAma levAmAM Ave che. bIjA sahAyakonA nahIM. A ja prakAre mananA saMparka vinA netra Adi Idriyo pota-potAnA viSayonuM grahaNa karI nathI zakatI mATe mana IdriyomAM mukhya che. 17 have - je purupanuM te ja citta viSaya hoya che, tenuM svarUpa pariNAmI nathI. yogadarzana 340 For Private and Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sadA jJAtAzcittavRttayastatprabhoH puruSasyApariNAmitvAt // 18 // sUtrArtha - (tamAM ) te cittanA svAmI (puru5) cetana jIvAtmAnuM pariNAmitvata) apariNAmI hovAthI (fvattavRttA:) cittanI vRttio puruSane (aa jJAtA:) sanadI jJAta rahe che. bhApya anuvAda - jo cittanI samAna prabhu = cittano svAmI purupa paNa pariNata thanAro thAya to te puruSanA viSaya bananArI cittanI vRttio paNa zabda Adi viSayonI jema jJAta ane kadIka ajJAta thaI jAya (paraMtu evuM nathI) mana: = mananI vRttio svAmI purupane sadA jJAta rahe che, jenAthI puruSanuM aparimitva =pariNAma-dharmathI rahita hovAnuM anumAna pramANathI siddha thAya che. bhAvArtha - citta ane puruSano bheda - gayA traNa sUtromAM bAhya padArthonI sattA cittathI bhinna siddha karIne have cittathI puruSano bheda spaSTa kare che. citta pariNAmI = pariNata = badalAvAvALuM che, ane puruSa apariNAmI che. citta grahaNa karavAnuM sAdhana che, to puru5 grahaNa karanAro svAmI che. citta acetana che, to puruSa jJAtA = anubhUti karanArI cetana sattA che. citta aMtaHkaraNa hovAthI bAhya-viSayane netra Adi IdriyonA saMparkathI purapa sudhI pahocADe che. cittano Idriyo dvArA jayAre bAhya viSayothI saMparka thAya che, to te viSaya cittane jJAta thAya che. ane jayAre A saMparka nathI hoto tyAre te viSaya ajJAta hoya che. citta kadIka bAhya viSayane jANe che to kadIka nathI paNa jANatuM eTalA mATe cittane pariNAmI =badalAvAvALuM kahe che, paraMtu cittano svAmI puruSa apariNAmI che. te citta vRttiono sadA jJAtA hoya che. cittanuM phakta A ja kArya hoya che ke te je viSayathI joDAyeluM hoya tenAthI pratibiMbita thaIne (tadAkAra thaIne) tenA svarUpane potAnA svAmI cetana zakti (puruSa)ne soMpI de che. puruSane cittanAM samasta pariNAmonuM sadA jJAna rahe che. cittano viSaya che - bAhya ghaTa Adi ane puruSanA viSaya che - cittavRttio. citta viSayone kadIka jANe che. to kadIka nathI jANatuM mATe pariNAmI kahevAya che. paraMtu puruSa cittanI vRttine haMmezAM ja jANe che, jo te kadI paNa na jANato hota to te paNa pariNAmI kahevAta. citta bAhya viSayonA pratibiMbathI tadAkAra jaNAya che. paraMtu purupa bAhya viSayAkAra kadI paNa na hovAthI pariNatadharmA nathI. cittanuM viSayAkAra thavAthI pariNAmI kahevAnuM tAtparya e ja che ke karaNarUpa cittamAM viSayane prahaNa karavAnuM sAmarthya che - jema sphaTikamaNinI pAse lAla raMganuM phUla rAkhyuM hoya tyAre te maNi paNa lAla dekhAya che. paraMtu vAstavamAM te svaccha sapheda ja hoya che. A ja prakAre citta karaNa che. puruSa A karaNathI bAhya viSayonuM jJAna meLave che. ahIM e paNa jANavuM ghaNuM ja jarUrI che ke citta triguNAtmaka hovAthI jaDa che. te kaivalyapAda 341 For Private and Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMvedanazIla=anubhU karanAruM kadIpaNa nathI hoI zakatuM. tema chatAMya ahIM cittane jJAta athavA ajJAta kema kahevAmAM AvyuM che ? enuM kAraNa eTaluM ja che ke jema lokhaMDanA goLAmAM agnino praveza thavAthI te agninA jevo lAlavarNa ane prakAza-svarUpa dekhAvA lAge che, te ja rIte jaDa cittamAM cetana-puruSanA sAMnidhyathI jJAtRtA jaNAya che. vAstavika nathI hotI. A vAtane ApaNe vidyuta balbathI paNa samajI zakIe chIe. balba vIjaLI vinA prakAzita nathI thaI zakato. balba prakAza karavAnuM sAdhana che, tenA vinA paNa vidyutano prakAza nathI maLI zakato. paraMtu prakAza karavo e vidyutano ja dharma che, balbano nahIM. A ja prakAre jANavuM e puruSano dharma che, cittano nahIM. tema chatAM puruSanA sAMnidhyathI cittamAM jJAta-ajJAta-dharmano ApaNe prayoga karIe chIe eTalA mATe vyAsamunie gata sUtra (yo. 4/17)mAM kahyuM che ke - 'ayaskAntamaNikalpA viSayA ayassadharmakaM cittamabhiraJjayanti' / arthAt citta loDhAnA jevuM ane viSaya cuMbaka samAna che. te viSaya loDhArUpa cittane AkRSTa karIne uparaMjita karatuM rahe che. viSayathI uparaMjita cittane te viSayanuM jJAtA tathA anuparaMjita cittane ajJAtA kahevAmAM AvyuM che. 5 18 5 noMdha - ahIM kSaNikavAdI agninuM dRSTAMta Ape che - jema agni bIjA padArthono prakAzaka hovAnI sAthe sAthe svaprakAzaka paNa che, te ja rIte citta paNa che. tenuM khaMDana vyAsabhApyamAM karyuM che. have - A prasaMgamAM evI zaMkA hoI zake che ke citta ja agninI mAphaka svaprakAzaka tathA viSayanuM prakAzaka thatuM haze. (mATe puruSanI sattAno zuM kAma svIkAra karavo ?) na tatsvAbhAsaM dRzyatvAt / / 19 / / sUtrArtha - (tat) citta (vRvattA) jaDa hovAthI (svAmAsuM na) svayaM prakAzaka nathI. bhApya anuvAda - jema zrotra vagere iMdriyo ane zabda vagere viSayo dRzya hovAthI svaprakAzaka nathI hotA, te ja rIte cittane paNa samajavuM joIe arthAt te paNa svaprakAzaka nathI ane A viSayamAM agninuM dRSTAMta saMgata nathI. kema ke agni potAnA aprakAzita svarUpane prakAzita nathI karato ane A agninuM je prakAzita rUpa che, te prAzya = prakAza karavA yogya vastu tathA prakAzakano saMyoga thatAM ja jovAmAM Ave che, kema ke vastuno potAnA svarUpamAM saMyoga nathI thato. jo ahIM (pUrvapakSI ema kahe ke) citta potAnuM prakAzaka che, arthAt koI bIjAthI grAhya nathI jema ke AkAza pote potAnAmAM pratiSThita che. arthAt bIjA koImAM pratiSThita = bIjAnA AzrayavALuM nathI. to A tenuM kathana yogya nathI kema ke prANIonI svakAryomAM pravRtti = (lokonuM pota pAtAnA kAryomAM lAgavuM) potAnA buddhi pracAra - (buddhizvita tasya pravArA vyApArA :) cittavRttionuM pratisaMveddana - (anubhUti athavA jJAna) thatAM ja jovAmAM Ave che. arthAt koIpaNa sattva = prANI, cittavRttinA jJAna 342 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vinA koI paNa vyApAramAM pravRtta nathI thatuM. citta IdriyonA mAdhyamathI koIka viSayane prakAzita kare che, ane prANI tene jANIne ja kAryomAM pravRtta thAya che. jema ke huM hddha = krodhI chuM, huM DarI gayelo chuM, amuka viSayamAM mAro rAga che, ane amuka viSayamAM mAro krodha che. A badhA prANIono vyApAra potAnI buddhinuM grahaNa na thatAM arthAt cittanI viSayAkArita vRttinuM jJAna na thavAthI saMbhava nathI. "Iti" zabda samAptinuM sUcaka che. bhAvArtha - cittane ja jJAtA mAnavAvALA evI yukti Ape che ke jema agni bIjA padArthono prakAzaka hovAnI sAthe sAthe potAnA svarUpane paNa prakAzita kare che. teja rIte citta paNa viSayonA prakAzanI sAthe sAthe potAnA svarUpanuM paNa prakAzaka che. eTalA mATe citta ja jJAtA che, tenAthI bhinna purupa cetana sattAne mAnavAnI zuM AvazyakatA che? AnuM samAdhAna ahIM A prakAre karyuM che ke - A citta triguNAtmaka hovAthI ghaTa-paTa vagerenI jema dazya che. mATe citta ghaTa-paTa AdinI jema ja jaDa che. tene kadApisvaprakAzaka nathI mAnI zakAtuM. ahIM vyAsa bhASyamAM netra vagere Idriyo tathA rUpAdi viSayonA udAharaNa paNa ApyAM che, jema e dazya hovAthI acetana che, ane svaprakAzaka nathI, te ja prakAre citta paNa svaprakAzaka nathI, kemake e paNa dazya che. A viSayamAM pUrvapakSInuM agninuM daSTAMta ahIM saMgata nathI thatuM kema ke agni svayaM jaDa che, tene potAnA svarUpanuM paNa jJAna nathI. tene jANavAne mATe paNa bIjA jJAtAnI jarUriyAta rahe che. tathA agni potAnA aprakAzita rUpane kadApi prakAzita nathI karato. agnino je kaMIpaNa prakAza = padArthone batAvanAro jovAmAM Ave che, te paNa prakAzya = baLanArAM IdhaNa vagere ane prakAzaka = agnine prajvalita karanArI vyaktinA saMparkathI thAya che. svayaM agni svaprakAzaka jJAtA athavA draSTA kadApi nathI. Aja prakAre jaDa citta purupanA sAMnidhyathI ja viSayone prakAzita kare che. ahIM vyAsa bhASyamAM pUrvapakSInI zaMkAne bIjI rIte paNa batAvIne tenuM samAdhAna karyuM che. pUrvapakSI jo sUtranA "svamasanma padano artha 'praveza na karIne 'paramasaF "bIjAthI prakAzita" kare ane AkAzanA daSTAMtathI saMgata karavA Icche che, arthAta jema AkAza pote potAnAmAM sthita (raheluM) che. tenuM tAtparya e ja che ke te bIjAnA AzrayathI sthita (raheluM) nathI. e ja prakAre cittane sUtramAM na svamAna kahevAno Azaya eTalo ja che ke citta bIjAthI grAhya nathI. Ano uttara vyAsa munie e Apyo che ke cittato bIjA (purUSa)thI grAhya thAya che kema ke ApaNe badhAM ja prANIonI pravRtti pratyakSa joIe chIe ke teo cittavRttine jANyA vinA koIpaNa vyApAramAM pravRtta nathI thatAM. "huM kuddha chuM, huM DarI gayelo chuM, A vastu pratye mAro rAga che, AnA pratye krodha che' - A prakArano prANIono vyApAra cittavRttine jANIne ja thAya che. ane jJAtA = jANanAruM tattva cittathI juduM cetana che, jene darzanakAra "puruSa' kahe che e puruSa svAbhAsa = svayaMprakAzaka = jJAtA che. kema ke apariNAmI che. paraMtu citta pariNAmI kaivalyapAda 343 For Private and Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hovAthI jJAtA athavA draSTA nathI. te to svayaM dRzya ja che. 5 19 noMdha - (1) AkAzanA dRSTAMtano pUrva pakSIno Azaya e che ke jema AkAza pratiSThAne mATe koI kriyA nathI karatuM ane na to tenuM koI adhikaraNa ja hoya che, te ja rIte citta paNa koI paNa bIjAthI gRhIta nathI thatuM paraMtu tenuM AgaLa khaMDana karI dIdhuM che. (2) dRzyanuM svarUpa yo. 2/18-19 sUtromAM draSTavya che. (3) A AkAza paNa eka jaDa tattva che. teno Azraya paNa Izvara che, te svayaM sthita nathI. have - zuM cittathI eka samayamAM ja viSaya ane citta baMnenuM jJAna thAya che ? ekasamaye cobhayAnavadhAraNam / / 20 / / sUtrArtha - (4) ane ( samaye) eka ja samayamAM (3maya-anavadhAraLana) viSaya-ane citta baMnenuM jJAna nathI thaI zakatuM. bhApya anuvAda - (5 samaye) ane eka ja kSaNamAM (3mayAnavadhAraLam) (citta dvArA) potAnuM rUpa tathA bIjAnuM rUpa=viSayonAM rUpanuM avadhAraLa=nizcaya karavo saMbhava nathI (emAM kAraNa batAve che) kSaNika vAdionA matamAM je mavana = cittanI utpatti che te ja eka mAtra yiA= vyApAra che (tenA vinA bIjo koI vyApAra nathI, kema ke bIjI kSaNamAM tenI sthiti nathI mAnavAmAM AvI) ane te ja = cittanuM kSaNika astittva ja Ara = kartRrUpa, karaNarUpa tathA karmarUpa vagere che, evo kSaNikavAdIono eNkyupAma : svIkRta siddhAMta che. bhAvArtha - citta iMdriyonA saMparkathI viSayane prakAzita kare che, paraMtu potAnuM prakAzaka svayaM nathI. ahIM kSaNikavAdIonuM e kathana yuktiyukta nathI ke citta eka ja samayamAM viSayanuM tathA potAnuM jJAna karAve che, kema ke eka samayamAM be jJAna kadApi nathI thaI zakatAM. eTalA mATe cittathI bhinna, jJAtApuruSatattvane mAnavuM jarUrI che. cittane kSaNika mAnanArA e siddhAMtane bhUlI jAya che ke prathama kSaNamAM vastunI utpatti, bIjI kSaNamAM tenI kriyA ane trIjI kSaNamAM koI kArya karavAthI te vastu 'kAraka' nAmathI kahevAmAM Ave che. ane teo eka kSaNamAM ja utpatti, kriyA tathA kArakane mAne che, A kadApi saMbhava nathI. ane je cittane svayaM kSaNika mAnI rahyA che, te - 'utpatti, kriyA tathA kAraka' - traNeyane eka sAthe (eka kSaNamAM) kevI rIte karI zake che ? ane potAnuM tathA viSayanuM jJAna kevI rIte karAvI zake che ? kema ke te cittanI utpattinI kSaNamAM bIjo koI vyApAra karavo saMbhava ja nathI. bIjI kSaNe te cittanIsattAne teo mAnatA nathI. eTalA mATe cittane viSayanuM prakAzaka mAnIne 'svAbhAsa' paNa mAnavuMyuktiviruddha ja nahIM, balke asaMbhava ja che. tenAthI spaSTa che ke dRzyacittano draSTA, jJAtA tathA prakAzaka tattvacittathI alaga ja che ane te puruSa=cetana tattva che. 5 20 noMdha- nyAya darzanamAM paNa mananuM lakSaNa Ama karyuMche ke-'yugapajJAtAnutpattiryanasonikAn 344 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAt eka sAthe aneka jJAna na thavAM e ja mananuM jJApaka liMga (cihna) che. have - jo kSaNikavAdInI evI mati - mAnyatA hoya ke potAnA vyApArathI niruddha =nAza thayeluM citta potAnA (samIpI = paravartI) bIjA citta dvArA gRhIta thAya che to - cittAntaradRzye buddhibuddheratiprasaGga : smRtisaMrava / / / / sUtrArtha - (pittAntaravRzya) pUrva cittane bIjA cittanuM dRzya (viSaya) mAnavAthI (buddhibuddhe :) buddhi--te jJAtA cittane jANavAne mATe bIjI buddhi = jJAtA cittane mAnavAthI (atiprasaM| :) anavasthA doSa utpanna thAya che (6) ane (smRtisaMra :) smRtionuM paraspara saMkara = mizraNa prApta thAya che. bhApya anuvAda - (cittAntara dRzya) jo prathama citta (samanantaravartI) bIjA cittathI gRhIta thAya che to buddhinI buddhi = pUrva cittanuM jJAtA konAthI gRhIta thAya che ? (jo) te paNa bIjA cittathI ane (bIju) citta paNa bIjA (trIjA) cittathI grahIta jANI zakAya che, to atiprasaMgaH = anavasthA dopa Aveche. ane (smRtisaM4) smRtionuM saMkara (avyavasthA) doSa paNa thaze. tathA (vibhinna) cittonA jeTalA anubhavo haze, teTalI ja smRtio (eka sAthe) prApta thaze ane e smRtionI sakIrNatAnA kAraNe koIpaNa eka smRtino nizcaya nahIM thaI zake. = A prakAre cittanA pratisaMvedrI yathArthajJAtA puruSano svIkAra na karanArA vainAzi = kSaNikavAdIonI (baMdha mokSa saMbaMdhI) badhI vyavasthA ja astavyasta karI dIdhI che. te kSaNikavAdI loka bhoktA puruSanA svarUpanI je koI padArthamAM (citta AdimAM) kalpanA karatA yAyAvaraLa = yuktiyukta vyavahArathI saMgata nathI thaI zakatA. keTalAka kSaNikavAdI sattvamAtra = cittathI bhinna puruSanI sattA paNa kalpita kare che - - sattva = puruSa che, je A pAMca skaMndhone choDIne (maraNottara) bIjA skandhone dhAraNa karI le che. evuM kahIne pachI te ja puruSanI sattAne mAnavAthI bhayabhIta thaI rahyA che. ane A pAMca skandhonA mahAnirdeva = glAnibhAva tathA paravairAgyanI prAptine mATe pharI janma AdinA abhAvane mATe ane zAnti prAptine mATe gurunI najIka (jaIne) brahmacarya vratanuM pAlana karIza, evuM kahIne sattva = puruSanA sattva = astittvano ja JapattApa (niSedha)=khaMDana kare che. sAMkhya ane yoga Adi zAstrono to A pravAr = prakRSTavAda (dRDha mAnyatA) che ke teo 'sva' zabdathI svAmI puruSane ja cittano bhoktA svIkAra kare che. bhAvArtha - jo kSaNikavAdI Ama kahe ke eka cittathI viSayanuM grahaNa thAya che ane te viSaya sahita cittanuM jJAna bIjA cittathI thAya che. A prakAre pUrva sUtramAM kathita doSa paNa nathI Avato ane cittathI bhinna puruSa tattvane mAnavAnI paNa AvazyakatA kaivalyapAda 345 For Private and Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nathI rahetI. A pakSamAM be dopa Ave che. (1) anavasthA ane (2) mRti saMkara. kSaNijvAda pramANe citta kSaNa-kSaNamAM badalAtuM rahe che. phalataH eka citte eka viSayanuM grahaNa kareluM ane e viSaya sahita cittanuM jJAna bIjA cittathI thAya che. e ja prakAre bIjAnuM jJAna trIjAthI, trIjAnuM jJAna cothAthI A prakAre kramanI samApti nahIM thaI zake. enAthI anavasthA doSa utpanna thaze arthAt prathama eka viSayanuM jJAna, pachI te jJAna sahita cittanuM jJAna, A prakAre uttarottara vadhatAM vadhatAM eka jJAna paNa pUrNataH nahIM thaI zake ane kSaNikavAdIono kSaNikavAda ja sthira nahIM rahI zake, te dharAzayI thaI jaze. kema ke prathama citta bIjA cittanuM dazya jayAre mAne che to bIjA cittanA samaye prathama citta avazya hovuM joIe, ane pachI A sattAne mAnavAthI kSaNikavAda paNa kayAM rahyo? nahIMtara bIjA cittanuM prathama citta dazya nA banI zake. bIjo doSa - smRtionuM saMkara - Ave che. judAM judAM jeTalAM citta haze, temanI teTalI ja smRtio haze. A prakAre aneka anubhavonI smRtionuM paraspara mizraNa thavAthI e smRti kayA cittanI che, evo nizcaya nahIM thaI zake ane aneka anubhavonA mizraNathI nizcayAtmaka smRtinuM hovuM ja saMbhava nahIM rahe. A prasaMgamAM "nAcaEFnya mati' A nyAyathI bIjA cittathI prathama cittanI smRti kevI rIte thaI zake? jo evuM ja thaI jAya to devadatta joyelI vastunI smRti yakSadattane paNa thavI joIe. jo ekanI pratIti bIjAne smRti nathI thaI zakatI to prathama cittanI pratItine bIjuM citta paNa kevI rIte smaraNa karI zake? spaSTa che ke kSaNikavAdamAM utpanna doSonuM nivANa karavuM zakaya nathI. eTalA mATe cittathI bhinna, jJAtA purupatattvane ja svIkAra karavAthI A doSonuM samAdhAna thaI zake che. sAMkhya tathA yogadarzanamAM cittathI bhinna purupatattvano pravat = parama daDhatAthI svIkAra karavAmAM Avyo che. je 21 che noMdha - pAMca skaMdha A che - rUpa, vijJAna, vedanA, saMjJA ane saMskAra have - kayA prakArathI (sAMkhya tathA yogavALA bhoktA puruSanI sattAne mAne che?) citterapratisaMkramAyAstadAkArApattau svabuddhisaMvedanam // 22 / / sutrArtha - (pratisaMjamAvI. fpatte ) apariNAmI ane svarUpamAM avicaLa rahenArA cetana puruSatattvanA sAMnidhyathI (tArI ) cittanA purupanA jevuM cetanavatuM pratIta thatAM vivuddhi venama) citi-purupatattvane potAnA cittanuM jJAna thAya che. bhAgya anuvAda-pokanRzavita = bhoga karanArI cetana zakti (purupatattva) marinAnI = pariNAmathI rahita ane pratisaMkrama = citta AdithI saMbaMdha rAkhavA chatAM paNa aparivartita rahe che. e pariNAmI cittanI sAthe saMbaMdha thatAM pratisaMkrAntA = parivartita jevI thaIne cittanI vRttinuM anusaraNa kare che, arthAt cittamAM prakAzita thaI jAya che. 346 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane cetana zaktinA prakAzathI cetana sadaza svarUpane prApta karanArI te vaDhavRtti = cittavRttinI manurimAtra = anukaraNAtmakatAthI buddhivRttithI = cittavRttithI viziSTa = abhinna samAna ja jJAna vRtti kahevAya che, ane tevI ja cittavRttinI cetana zaktithI abhinnatA (samAnatA) anyatra paNa kahI che. vi= krAntadarzI yogI puruSa zAzvat brahmanI zodha pAtALalokamAM, parvatonI guphAomAM, ghora aMdhakAramAM ane samudronI kSa = gaMbhIra taLeTIomAM nathI karatA. balka cetana zaktithI viziSTa = abhinna buddhivRttirUpI guphAmAM, ke jemAM zAvata brahmanihita (AvelA) nizcitarUpathI dhAraNa karavAmAM Ave che, yogIo temAM brahmanI anubhUti kare che. ane bIjAne jJAna karAve che. bhAvArtha - gayA sUtramAM batAvavAmAM AvyuM che ke citta svaprakAzaka nathI ane nathI bIjA cittathI jANI zakAtuM, to tenuM jJAna kevI rIte thAya che? tenuM samAdhAna A sUtramAM ApavAmAM AvyuM che. puruSa sthira rahenAra, cetana, apariNAmI tattva che. ane citta jaDa, pariNAmI che. A puruSa cittane kevI rIte prakAzita kare che? A rahasya jarUrathI samajavuM joIe nahIMtara bhrAntinI utpatti ja thatI rahe che. jo jema citta viSayAkAra thaIne viSayonuM prakAzaka mAnavAmAM Ave che. te ja rIte puruSa cittAkAra thaIne cittano prakAzaka tathA jJAtA kahevAmAM Ave to puruSa paNa pariNAmI kahevAze mATe jema viSayonA prakAzane mATe citta Idriyo dvArA viSayAkAra thaI jAya che, ema puruSa nathI thato paraMtu puruSa sAMnidhyamAtrathI cittane prakAzita kare che, ane cittano bodha thAya che. te samaye cittamAM puruSanuM sAdezya Ave che, puruSamAM koIpaNa prakAranuM pariNAma nathI thatuM ane cetana puruSano prakAza paDatAM cittanI je cetanavata (cetana jevI) pratIti thAya che, te ja tenI tadAkArApatti (tadAkAra thavuM) che ane vivekarahita puruSa A cittane ja draSTA cetana samajavA lAge che. vAstavamAM puruSa jadraSTAche, citta nahIM, yogI puruSa parabrahmanI zodha puruSathI abhinna pratIta thanArI Aja buddhivRtti (cittavRtti)rUpI guphAmAM kare che.rarA noMdha - cittamAM paDato e puruSano prakAza ja cittane cetana jevuM karI de che. have - ane eTalA mATe A svIkAra karavAmAM Ave che - koparaktapitta sarvAIna / rarU I sUtrArtha - (koparAnuM draSTA jIvAtmA, dazya=viSaya e baMnethI uparakta emanA dharmothI yukta athavA temanAthI joDAyeluM (citta) cetana tathA acetana badhA viSayovALuM thaI jAya che. bhASya anuvAda -mana to maMtavya= jANavA yogya (ya) ghaTa Adi padArthothI uparakta thaI jAya che. ane svayaM(puruSano) viSaya hovAthI viSathISadraSTApuruSanI sAthe potAnI vRttithI joDAI jAya che, te e citta ja ra = puruSa ane = ghaTa Adi viSayothI kaivalyapAda u47 For Private and Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 35raMvata = upAraMjita thaIne viSaya = dazya ane vijayI = draSTA puruSanA AkAra jevuM bhAsita thAya che. ane A prakAre te citta vetana = purapa tathA cetana= dazya viSayonA svarUpane prApta thayeluM viSayAtmA = dazyarUpa thavA chatAM paNa viSayAtmaka = marUpa = puruSanI jema=svayaM acetana hovA chatAM paNa cetana jevuM pratIta thAya che. cittanI e pratIti sphaTika maNinI samAna sarvArtha = sarvaviSaya kahevAmAM Ave che. eTalA mATe A cittano (draSTA tathA dazyanA) sArUpya (ekarUpatA)thI bhrAnta thayelA keTalAka loko cittane ja cetana (purupa tattva) kahe che. bIjA keTalAka loko kahe che ke A badhu (jagata) eka citta mAtra=cittatattva ja che. (cittathI bhinna) A gAya Adi (sajIva) tathA ghaTa Adi (nirjIva) badhu jagata potAnA kAraNa sahita kazuM ja nathI. te bhrAnta loko dayAne yogya che (atyaMta ajJAnI che). enuM kAraNa e che ke temanI sAme A sarvapaIiR =draSTA tathA dazyathI uparaMjita citta ja bhrAntinuM vIra= kAraNa che. (A brAntine dUra karavAno upAya batAve che) saMprajJAta samAdhithI prApta prajJA RtaMbharA buddhimAM praya= jANavA yogya dazyarUpa padArtha pratibiMbImUta= prakAzita thAya che. cittanA mAnaMvanIbUta= Azraya bananArA padArtha cittathI jAdA che. jo te (dazyarUpa) zeya padArtha citta mAtra ja hoya to (samAdhi dazAmAM) prajJA = citta dvArA cittanuM ja svarUpa kevI rIte nizcaya karI zakAya? arthAtu prajJA = citta jANavAnuM sAdhana che. tenAthI bhinna padArthonI sattAnA abhAvamAM to te jANavAnuM sAdhana kevI rIte kahI zakAya ? eTalA mATe e siddha thAya che ke samAdhija - prajJAmAM jenA dvArA cittamAM pratibiMbIbhUta padArthono nizcaya karavAmAM Ave che, e puruSa=cittathI juduM puruSatattva ja che. A prakAre pratA= puruSa, prada=buddhi, ane prAi= bAhya padArthonA rUpamAM cittanuM bhinna bhinna hovAthI A traNeyane jJAti= svabhAvathI je (yogI-puruSa) judA judA vibhakta kare che, te saMkhyadarzI = yathArtha svarUpane jANavAvALA che, ane temanA dvArA ja puruSatattva = AtmAno sAkSAtkAra karavAmAM Avyo che. bhAvArtha-dazya = bAhya jagata ane draSTA = puruSa tattvane cittathI bhinna, pUrva sUtrothI siddha karIne, cittane ja draSTA mAnavAvALAnI bhrAntinuM kAraNa zuM che e ahIM spaSTa kare che. citta prAkRtika sattva, rajasa, tamasa jaDa tattvono) vikAra, prasavadharmI kriyAvAna, pariNAmI =vikAra yukta thanAruM ane acetana che. jo ke A citta sAtvika ahaMkArano vikAra che. paraMtu tenuM jaDa svarUpamAM parivartana kadApi nathI thaI zakatuM. e cittanuM potAnuM grahaNa svarUpa che. bodha athavA anubhUti phakta cetanano dharma che, te jaDacittano dharma kadApi na hoI zake. puraSathI pratibiMbita thaIne citta cetananA dharma jevuM jaNAya che. e draSTAthI uparakta thayelA cittanuM prahitAnuM svarUpa che. ane bAhya viSayothI pratibiMbita citta bAhya viSayo jevuM dekhAvA lAge che. A dazyathI uparakta (joDAyeluM) grAhya svarUpa cittanuM hoya che. vAstavamAM citta=grahaNarUpa, puruSa=prahItArUpa, ane 348 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAhya jagata= dazyarUpa traNeya judAM judAM hoya che. A traNeyanAM svarUpone vyAsa bhAyamAM sphaTikamaNi (bilorIkAca) nA daSTAMtathI samajAvyAM che. jo ApaNe zuddha sphaTika maNinI eka tarapha nIluM phUla tathA bIjI tarapha lAla phUla rAkhI daIe, to te sphaTika maNi ApaNane nIlA phUlanA pratibiMbathI nIluM, lAla phUlanA pratibiMbathI lAla ane potAnA zuddha svarUpamAM sapheda, - A traNeya rUpovALo pratibhAsita thAya che. ane yathArthamAM tenuM potAnuM rUpa zveta ja che. A prakAre eka ja citta bAhya padArthonA pratibiMbathI dazya rUpa, purupanA pratibiMbathI grahItArUpa ane potAnA grahaNarUpathI traNa rUpavALuM thaI jAya che. arthAt citta potAnA rUpathI grahaNAkAra, viSayanA pratibiMbathI grAhyakAra ane puruSanA pratibiMbathI gRhItAkAra thavAthI sarvArtha-badhA viSayovALuM thaI jAya che. athavA cinanI eka zveta (sapheda)raMganI cAdara (pardA) samAna potAnuM grahaNAkAra rU5 che, tenI para vijaLIno prakAza puruSanuM drArUpa che, ane citrothI yukta thavuM bAhya viSayothI grAhyAkAra thavuM che. athavA A ja bAbatane A prakAre samajavI joIe - jyAre ApaNe ema kahIe chIe ke paTaraMgAnAmi huM ghaDAne jANuM chuM, A ghaTa AdinI anubhUti yA pratIti puruSa = AtmAne thAya che, A puruSa ja vAstavika jJAtA che, ane A jJAnamAM draSTA puruSa zarIranI aMdara ja rahelo che. paraMtu bAhya vastu ghaTa Adi bahAra ja rahe che, te aMdara nathI jatI. A bAhya viSayonuM grahaNa puruSane jenAthI thAya che tene karaNa (netra, mana Adi) kahe che, je sAttvika ahaMkAranuM kArya hovAthI viSayanAM prakAzaka hoya che. A karaNo (sAdhano)mAM grAhya viSayone grahaNa karavAnI zakti rahe che, temano krama A hoya che ke jayAre AtmA koI vastune jANavAnI IcchA kare che to te manane preraNA kare che ane mana bAhya IdriyothI saMbaMdha karIne bAhya viSayone grahaNa karAve che. athavA bAhya viSaya Idriyo dvArA citta para pratibiMbita thAya che. tyAre citta viSayAkAra thaIne puruSane te viSayanuM jJAna karAve che. mATe citta puruSanuM eka madhyastha sAdhana mAtra ja che ane samasta jJAna, grAhya viSaya tathA grahaNanA starone prApta thaIne puruSane anubhUti karAve che. A cittanA cahItAkAra tathA grAhyAkArane joIne keTalAka puruSone evI bhrAnti thavA lAge che ke citta ja cetana jJAtA che. cittathI bhinna puruSa tattva ane grAhya bAhya vastu koI nathI. evA puruSone vyAsa munie atyaMta ajJAnI hovAthI dayanIya kahyA che. kema ke temaNe cittamAM pratibiMbita thanArA grAhyakArane tathA grahItAkArane samajyA ja nathI. zuM koI paNa vastunI sattA vinA tenuM pratibiMba saMbhava hoI zake kharuM ? jema- darpaNamAM vastu vinA pratibiMba nathI hoI zakatuM te ja prakAre cittathI bhinna puruSa vagerenI sattA vinA cittamAM paNa pratibiMba saMbhava nathI. vyAsa munie enuM samAdhAna e paNa ApyuM che ke A grahItA, grAhya tathA grahaNano bheda samAdhimAM utpanna vizeSa kevalyapAda 349 For Private and Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prajJA dvArA spaSTa thaI jAya che. samAdhiprajJAmAM je zeya viSaya che, te pratibiMbano Azraya hovAthI prajJAthI judo che. prajJAthI bhinna koI padArtha na hoya to prajJAthI prajJAnuM jJAna kevI rIte thAya? ane prajJAmAM bAhya viSayanA pratibiMbane je jANe che, te purupatattva, prajJA ane bAhya viSayathI judo ja che. A grahItA, grahaNa tathA grAhyanA svarUpone vivekakhyAtine prApta karanAro yogI puruSa ja sArI rIte jANe che. ra3 noMdha - (1) jema sphaTika maNi najIka rAkheluM jayA kusuma (eka jAtanuM pILuM phUla) uparaMjita thaIne tadakAra thaI jAya che, te ja rIte citta paNa draSTA tathA dazyathI uparaMjita, thaIne tadAkAra thaI jAya che. (2) jema sphaTika maNi potAnI baMne bAju rahelAM be rUpo vALA judA judA padArtho sAthe uparakta thaIne (joDAIne) tadAkAra jaNAya che, te ja rIte citta paNa draSTA tathA dazyathI uparakta thaI jAya che. (3) yogadarzanamAM citta, prajJA, mana vagere zabdo eka arthamAM prayukta thayA che, yogazAstranA abhyAsue sarvatra temanI ekArthatA samajIne saMgati lagAvavI joIe. have - ane te kevI rIte thaI zake che? tadasaMkhyeyavAsanAbhizcitramapi parArtha haritvati ra4 . sUtrArtha-(ta) tedraSTA tathA dazyanA saMparkathI uparaMjita thanAruM citta (saMracavAlanapa) agaNita vAsanAothI (vitram ) citrIkRta paNa datyaritva) IdriyothI maLIne kArya karavAne kAraNe tathA sattva AdinuM saMghAta hovAnA kAraNe parArthana) para= puruSanA bhoga apavargarUpa prayojana siddha karavAne mATe che. bhASya anuvAda- te A citta asaMkhya vAsanAothI (pUrNa hovAthI = bhareluM hovAthI) citrita jevuM hovA chatAM paNa parArthana) bIjA (puruSa)nA bhoga tathA apavarga prayojanane siddha karavA mATe che, potAnA mATe nahIM. kema ke e citta datyAra = IdriyothI maLIne tathA sattva Adino saMghAta hovAthI parArtha kArya kare che. jema - gRra = ghara gRhasvAmInI sAthe ja upayukta rahe che, potAne mATe nahIM. te ja rIte maLIne kArya karanAra citta svArtha mATe nathI hoI zakatuM. suravavatta = sukha Adi bhoganuM sAdhana citta sukha Adi bhoganA mATe ane jJAnAkAra citta, jJAnane mATe nathI hotuM, A baMneya, parArtha = cittathI judA puruSane mATe hoya che ane je bhoga tathA mAvA = mokSarUpa artha (prayojana)thI arthavAna arthavALo puruSa che. te ja = para zabdathI grahaNa karavA yogya che. (jo koI evo prazna kare ke "para" zabdathI puruSanuM ja zuM kAma grahaNa karavuM? teno uttara Ape che.) ahIM "para" zabdathI puruSanuM ja grahaNa thAya che, sAmAnyamAtranuM nahIM. jo vainAriA = kSaNikavAdI "para" zabdathI bomba bIjA svarUpathI sAmAnya mAtranuM udAharaNa Ape to te badhu maLIne kArya karavAnA kAraNe pArtha = cittathI bhinna 350 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir purupa-tattvane mATe ja haze. kema ke purapa saMhatyakArI nathI. te svataMtra che. ane je e "para" zabdathI vAcya vizeSa = cittathI bhinna cetana Adi guNothI viziSTa puruSa tattva che, te hatyArI = sattva AdithI maLIne nathI banyuM (balle te dazyathI bhinna draSTA che.) "Iti' zabda samApti sUcaka che. bhAvArtha - A sUtramAM puruSa tattvane cittathI bhinna batAvatAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. ke jo ke asaMkhya vAsanAonuM Azraya citta che, tema chatAM paNa citta parArtha hovAthI svayaM bhoktA nathI. enuM kAraNa e che ke je je saMghAta hoya che, te te parArtha ja hoya che. jema ke - gRha = ghara aneka padArthone maLIne baMne che, ane te svArtha na hotAM gharanA svAmIne mATe hoya che. te ja rIte-citta paNa sattva, rajasa tathA tamasa rUpa prakRtino vikAra che, prakRtithI bhinna puruSanA bhoga apavarga rUpa prayojananI siddhine mATe cittanI pravRtti hoya che, ane te citta deha, Idriyo AdinI sAthe maLIne puruSanA arthanI siddhi kare che. purupanI sAthe citta AdinA rUpamAM prakRtino saMbaMdha anAdikALathI che. purupa je kaMI paNa zubhAzubha karmo kare che, temanI asaMkhya vAsanAono saMgraha cittamAM thato rahe che. te vAsanAone anurUpa ja cittanI pravRtti thAya che. (hoya che. paraMtu citta prakRtino vikAra hovAthI acetana che. mATe te anubhUti nathI karI zakatuM. zubha azubha karmonA phaLanI anubhUti puruSa ja kare che. eTalA mATe bhoktA purupa che, citta nathI. prazna - ghara AdinA daSTAMtathI e to siddha thAya che ke saMghAta parArtha hoya che. paraMtu tame ahIM "para" zabdathI puruSa tattvanuM ja grahaNa karavA Iccho cho te yogya nathI. "para" zabdathI sAmAnyanuM ja grahaNa thaI zake che. jemAM puruSa paNa AvI zake che, ane puruSathI juduM paNa. uttara - jo ke je je saMghAta che te te "pArtha" che. A vyAptithI sAmAnyanuM ja grahaNa saMbhava che. paraMtu sattva Adi guNo to maLIne kArya karanArA ja che. temanAthI bhinna ja koI dharma hovo joIe. ane te sattva Adi guNothI vilakSaNa cetana purapatattva ja saMbhava che. jema- parvata pradezamAM dUrathI dhUmADo joIne tenAthI bhinna agninuM jJAna anumAnathI thAya che, teja rIte bhogya sattva guNovALI prakRtithI bhinnavilakSaNa bhoktA cetana tattvanI siddhi thAya che jo ke te puruSa zabda jIvAtmA tathA paramAtmA baMnene mATe prayukta (vaparAya) thAya che, tema chatAM paNa ahIM puruSa-zabda jIvAtmAno ja bodhaka che, paramezvarano nahIM, kema ke paramezvarane to yogadarzana (1ra4)mAM kleza, karma, phaLa vagerethI sarvathA rahita purupavizeSa svIkAra karyo che. che 24 have - vizeSadarzI yogInI kevI sthiti hoya che. - vizeSadarzina AtmabhAvabhAvanAnivRttiH // 25 // sUtrArtha - (vizeSafzana ) vivekakhyAti dvArA cittathI puruSanA bhedano sAkSAtkAra karanArA yogInI tamAmava bhAvanA nivRtti:) AtmabhAva-bhAvanA = huM koNa hato, huM kevA rUpamAM hato, A vartamAna janma zuM che? tenuM kAraNa zuM che? ane bhaviSyamAM huM kaivalyapAda 351 For Private and Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kevo thaI jaIza? A prakAranI AtmajijJAsA nivRtta = samApta thaI jAya che. athavA citta tathA dazya padArthomAM AtmIyatAnI bhAvanA samApta thaI jAya che. bhApya anuvAda-jema varSARtumAM ghAsanA aMkuronI utpattithI tenA bIjanA astittvanuM anumAna karavAmAM Ave che, (karI zakAya che, te ja rIte mokSa-HT = du:khathI atyaMta muktithI joDAyelI vAtone sAMbhaLavAthI je puruSanAM mArga = romAMca tathA agrupati = AMsu vahevA lAge, to te puruSamAM aAva = mokSa prApta karAvanAruM vizeSa Tarzana = vivekajJAnanuM vana = kAraNa vidyamAna che, je (yogAMga anuSThAna vagere vizepa) karmothI (janma-janmAMtaromAM) siddha kareluM hoya che, ema anumAna karI zakAya che. te purupanI mAmAvAvanA = Atmatatvane jANavAnI IcchA svAbhAvika rUpathI hoya che. ane je jIvomAM vivekajJAnanA bIjono abhAva hoya che, temanI ruci yogInA jevo svabhAva na hovAthI AtmAthI bhinna tattvomAM hoya che ane sattvapuruSanA vivekamAM ruci nathI hotI (thatI). (mAtma-bhAva-bhAvanAo sUtramAM kahelI "Atma bhAva bhAvanA'no abhiprAya A che ke - huM pUrvajanmomAM) zuM hato? huM temanuSya-pazu-pakSI vagere yoniomAM) kevo hato? A amAruM yathArtha svarUpa) zuM che? A vartamAna avasthA (manuSya vagere) zA mATe prApta thaI che? bhaviSyakALamAM ame koNa hoIzuM? kevA hazuM? te Atma bhAva bhAvanA to vizeSajJa = vivekakhyAti prApta karanAra yogInI nivRtta thaI jAya che. tenuM kAraNa e che ke A badhu vicitrapariNAma:) = saMsAra vibhinna dazAo cittanI ja che, puruSa to avidyA na rahetAM zuddha svarUpa che. ane cittanA dharmothI = (vividha pariNAmothI) maparIkRSTa = aspaSTa = asaMbaddha che. eTalA mATe e vivekajJAnathI vazIna = yogI puruSanI Atma-pAva-bhAvanA = AtmAnA astittva vagerethI saMbaddha jijJAsA nivRtta thaI jAya che. bhAvArtha-A sUtramAM vizeSa" zabda bhedano paryAyavAcI che. yogIne jayAre prakRtijanya citta ane puruSanA bhedanuM jJAna thaI jAya che, tyAre tenI AtmatattvanI jijJAsA samApta thaI jAya che. AnuM kAraNa e che ke yogI cittastha pariNAmone samajIne puruSanA apariNAmI zuddha svarUpane jANI le che. cittamAM thanArI Atma-bhAvanA samApta thaI jAya che. e Atma-jijJAsAnI nivRtti kone thAya che? tenuM samAdhAna vyAsa-bhAkhamAM pUrvajanmajanya yoganI sAdhanA batAvatAM Ama lakhyuM che ke jema - varSARtumAM ghAsanAM vividha aMkurone joIne temanA bIjonI sattAnuM anumAna karI zakAya che. te ja rIte je puruSane mokSanI vAto sAMbhaLavAthI romAMca, harSa athavA saMsArane duHkhamaya jANIne azrupAta thavA lAge (AMsu vahevA lAge) to e puruSamAM viveka jJAnanA kAraNanuM anumAna thAya che. arthAt te purupe janma janmAtaromAM yoganAM sAdhanonuM anuSThAna avazya karyuM che. ane je puruSamAM A pravRtti nathI hotI (thatI) yoga sAdhanAna karavAthI upara yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tenI mokSamAM pravRtti na thavAnuM paNa anumAna thatuM rahe che. AvI vyaktinA manamAM apavargathI bhinna bhAva ja utpanna thatA rahe che. je yogI prakRti puruSanA bhedane jANI le che te citta dharmothI judA AtmAnA zuddha svarUpane jANIne e samyapha (viveka, jANI le che ke A mArA janma-janmAMtaromAM AvavA javAnuM kAraNa cittanuM vicitra pariNAma ja che. ane kuzaLa = prakRti puruSanA vivekajJA yogInI avidyA nAza thavAthI AtmabhAvanA = huM pUrva janmamAM zuM hato? AgaLa zuM hoIza? A prakAranI jijJAsA nivRtta thaI jAya che. 25 noMdha - Atma bhAva-bhAvanAnI e vyAkhyA vyAsa-bhAkhanA AzrayathI karI che. have - jayAre AtmA viveka tarapha jhUke che (vaLe che) tyAre citta kevuM thaI jAya che - tadA vivekanimna kaivalyaprArabhAraMcittam // 26 // sUtrArtha -AtA vive. jayAre badhA doSothI alaga thaIne jJAna tarapha AtmA vaLe che jhUke che) tyAre kaivalya mokSadharmanA saMskArothI citta paripUrNa thaI jAya che, tyAre jIvane mokSa prApta thAya che. kema ke jyAM sudhI baMdhananA kAmomAM jIva phasAto jAya che, tyAM sudhI tene mukti prApta thavI asaMbhava che.". (R. bhU. muktivipaya) bhApya anuvAda - te vakhate = vivekajJAnathI pahelAM A yogInuM je citta viSaya = paramAra =viSayo tarapha vahenAruM ane mAnanina = ajJAnanA kAraNe pApamArganI tarapha cAlanAruM hatuM, A vivekajJAna prApta karanAra yogInuM te citta anyathA = pahelethI viparIta (UlaTuM) thaI jAya che. arthAt te citta have vaghapramAra = mokSatarapha vahenAruM ane vivekathI utpanna jJAnathI kalyANa mArga tarapha cAlanAruM thaI jAya che. bhAvArtha - jayAre yogInI vivekakhyAti dvArA sattva-puruSanA bhedanuM jJAna thavAthI pUrva sUtramAM kahelI Atma jijJAsA nivRtta thaI jAya che, te samaye viSayo tarapha vahenArI cittavRtti pahelAMthI viparIta thaI jAya che, arthAtu mokSa tarapha pravAhita thavA lAge che. AsamayanA cittanI upamA vahetA pANIthI ApI zakAya che. jema-pANI nIce tarapha vahI rahyuM hoya tyAre kheDUta vagere loko tene rokIne yatna karIne abhISTa (icchita) sthAna para pahoMcADI de che, te ja rIte viSayo tarapha cittanuM pravRtta thavuM nIce tarapha vahevuM che ane sattvapuruSanA bhedanuM jJAna thatAM te pravAhanuM baMdha thaI javuM tathA mokSa taraphacittanA pravAhanuM thaI javuM kaivalyaprAbhAra' kahevAya che. 26 aa noMdha - ahIM ni= zabdamAM nipUrvakanA maMAre dhAtu che. jethI teno artha abhyAsa karelo ahIM saMgata thAya che. ane A abhyAsa pApavaha tathA kalyANavaDa baMne prakAranA hoI zake che. bhASyakAra tathA sUtrakAra baMnee A arthamAM nimna zabdano prayoga karyo che. have - saMskAronA kAraNe samAdhithI bhinna avasaro para zuM thAya che? kaivalyapAda 353 For Private and Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tacchidreSu pratyayAntarANi saMskArebhyaH // 27 // sUtrArtha - (saMwAreSya ) nirbaLa thayelA, samAdhithI pUrvAnubhUta saMskAronA kAraNe (chidraSa) vivekajJAnanA abhyasta ane sattva=purupanI bhinnatAnA pravAhamAM vahenArA cittanuM chidra = samAdhithI bhinna avasaro para priyAntareTT) viveka jJAnathI judI pratItio (huM chuM, A mAruM che, huM jANuM chuM athavA nathI jANato vagere) thatI rahe che. bhApya anuvAda - vivekajJAnanA abhyasta ane sattva-puruSa = citta tathA AtmatattvanI bhinnatAnA jJAnarUpa pravAhamAM vahenArA cittanuM, tenI vacce vacce (saMskAravaza) priyAntarALa) pratyayAttara = vivekajJAnathI bhinna jJAna-huM chuM (huM amuka nAmavALa che, athavA yogaja Adi aizvaryothI saMpanna chuM) athavA A mAruM che = huM A saMpatti vagereno svAmI chuM, athavA huM jANuM chuM, athavA nathI jANato, vagere thatuM rahe che, evuM kayA kAraNathI thAya che? (teno uttara A che) (kSayaka vInegaH pUrvasaMkhya ) nAza thayelA = dagdhabIjonI jema thayelA pUrva = pUrva anubhavelA saMskAronA kAraNe evuM (vivekajJAnavirodhI) jJAna utpanna thatuM rahe che. bhAvArtha-yogInuM citta vivekajJAna prApta thavAthI jayAre satva=buddhi ane cetanatattvanI bhinnatA tarapha agresara thAya che, tyAre vacce vacce arthAt samAdhithI judI dazAmAM vyutthAna samayanA saMskAronA kAraNe bIjI pratItio paNa utpanna thatI rahe che. arthAt "huM amuka saMpattino svAmI chuM, A mAruM che, huM e jANuM chuM athavA nathI jANato'- A prakAranI vRttio pedA thavA lAge che. tenuM kAraNa e che ke je saMskAra nirbaLa prAyaH thaI gayA che, temanI pravRttiomAM kAraNa thaI jAya che. yogIe A saMskArono nAza karavo paNa parama Avazyaka che, jeno upAya AgaLanA sUtramAM (yo. 4/28)mAM avidyA Adi lezonA nAzanA upAyo samAna batAvavAmAM AvyA che. arthAt e saMskAronA nAzane mATe paNa tapa, svAdhyAya ane Izvara-praNidhAna vagere karatA rahevuM joIe. mArA have - A pUrvasaMskArono nAza kevI rIte thAya che? hAnameSAM klezavaduktam // 28 // sUtrArtha - (GK) A vyutthAna (sAdhAraNa) kALanA virodhI saMskAronI vattevita) avidyA Adi lezonI samAna (dAnama) nivRtti (3vatam) kahelI che, ema samajavuM joIe. bhASya anuvAda - vijozavata) je prakAre avidyA Adi kSeza baLelAM bIjanI mAphaka thaIne UgavAmAM = phalonmukha thavAmAM samartha nathI thatAM, te ja rIte jJAna = vivekakhyAti rUpI agnithI baLelA bIjabhAvavALA thaIne pUrvAra = vyutthAna (sAdhAraNa dazA) samayanA saMskAra pratyayay: = vyutthAna samayanA jJAnone utpanna karanArA nathI hotA ane vivekakhyAti rUpI jJAnanA saMskAra to cittanA mafdhAra = 354 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAryonI samAptine anurUpa hoya che. arthAt cittanuM potAnA kAraNamAM lIna thavA sudhI ja rahe che tyAre pachI nahIM. eTalA mATe temane zAnta karAtAM vicAra karavAnI jarUra nathI. bhAvArtha - bhautika vipayothI parAga-mukha thavA chatAM paNa yoga-sAdhakane vyutthAna samayanA saMskAra prabaLa bAdhAo upasthita karatA rahe che. A saMskAronI nivRtti mATe paNa te ja upAya che ke je avidyA Adi lezonA nAza mATe che. A zAstranA sAdhanapAdanA (2/1)sUtramAM tapa, svAdhyAya, Izvara-praNidhAna A traNa upAyo avidyA Adi lezone zithila (DhIlA) karavA mATe batAvyA che ane (yo. 2/10-11) sUtromAM bIjabhAvathI vidyamAna saMskAronI nivRttino upAya dhyAna batAvyo che. (2/25)mAM dazya prakRtinA saMyogano abhAva, tathA (226)mAM aviplavavivekakhyAti, (2/28)mAM yama-niyama AdinA anuSThAnathI azuddhino nAza, ane tyArapachI vivekakhyAtinI prApti, (2/para)mAM prANAyAmanA abhyAsathI prakAza-AvaraNa karanArA lezonI nivRtti (112) mAM abhyAsa tathA vairAgya, (1/23)mAM IzvaranI bhakti vize5, (1/28)mAM praNavajapa tathA tenA arthanI bhAvanA karavAnI, (1/32)mAM kleza tathA vipnonI nivRttinA upAya batAvyA che, jemanA anuSThAnathI avidyA Adi kleza dagdhabIjanI jema aMkurita thavAmAM asamartha thaI jAya che. A ja upAyonuM niraMtara anuSThAna karavAthI vyutthAna samayanA saMskAro paNa dagdhabIja thaIne bAdhAo utpanna karavAmAM asamartha thaI jAya che. jayAre viveka khyAtinA samayanA saMskAra to cittanAM kAryonI samAptinI sAthe ja samApta thaI jAya che. mATe temanA nAzanA upAya para vicAra karavAnI koI AvazyakatA nathI. 28 | have -dharmamegha (asaMprajJAta) samAdhi kevI rIte thAya che? prasaMravyAne'pyakusIdasya savarthA vivekakhyAte : samAdhi: ra6 sUtrArtha-(prasaMrayAnefpa) vivekakhyAtimAM paNa majurI) rAga-Adi rahita yogIne (sarvathAvivevarAje) pUrNarUpathI vivekajJAna udaya thavAthI (dharmapaHTTdha.) dharmamegha nAmanI samAdhi siddha thAya che. bhASya anuvAda - je samaye A grAma = brahmajJAtA sAdhaka yogI saMrathAna = vivekapyAti thaI gaI hovA chatAM paNa azudra = rAga vagerenI viSaya vAsanAothI sarvathA rahita thaI jAya che, tyAra pachI te koIpaNa kAmanA (IcchA) nathI karato, te kAmanA AdimAM paNa sarvathA virakta yogInI sarvathA = pUrNarUpathI vivekakhyAti thaI jAya che. eTalA mATe vyutthAnakALanA saMskArono nAza thavAthI te yogIne bIjA pratyaya = vyutthAna samayanuM jJAna = pratItio utpanna nathI thatI. te samaye A yogInI "dharmamegha' nAmanI samAdhi hoya che. kaivalyapAda 355 For Private and Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvArtha - A sUtramAM yogInI sarvocca sthiti ke dharmamegha samAdhinuM svarUpa spaSTa karavAmAM AvyuM che, tenuM ja bIjuM nAma "asaMprajJAta-samAdhi' che. enAthI pahelAMnI dazAnuM nAma "saMprajJAta-samAdhi' che. jemAM yoga sAdhanAthI utpanna aizvaryonI prApti thavAthI AnaMdAnubhUtinuM pUrva rUpa hoya che. A samAdhimAM je prakRti-puruSanuM bheda-jJAna thAya che. tene prasaMkhyAna' kahe che. A dazAmAM yogI potAnA zuddha AtmasvarUpane prakRtithI bhinna sArI rIte samajI le che. ane jayAre e "prasaMkhyAna' niraMtara praNavajapa vagerethI utkRSTatama tema ja carama dazAmAM pahoMcI jAya che, ane A dazAmAM yogIne prasaMkhyAnamAM paNa rAga vagereno bhAva nathI raheto tyAre tene para-vairAgya thavAthI utkRSTatama staranI vivekapyAti prApta thAya che. A ja dazAnuM nAma "dharmamegha' samAdhi che. saMprajJAta samAdhimAM vyutthAnakALanA saMskArono udbhava thaI zake che. paraMtu dharmamegha samAdhimAM te saMskAro sarvathA bhasma thaI jAya che. ahIM sUtramAM A dazAne akasIda = sarvathA rAga vagere doSothI anya (para vairAgyo kahyo che. kema ke A samaye sAdhaka viveka khyAtithI prApta siddhiothI paNa virakta thaI jAya che. jo ke lokavyavahAramAM "kusIda' zabda "vyAja'nA arthamAM vaparAya che. uttamaf = RNa ApanArI vyakti, madhamaf= dhana lenAra karajadAra vyaktithI mULa dhana uparAMta vadhArAnuM je dhana le che, tene kusIda = vyAja athavA sUda kahe che. jema ke - mULa dhana karatAM vyAja pratye uttamarNano vadhAre rAga hoya che, te ja rIte yoga sAdhanArata vyakti puruSa-prakRtinA vivekajJAnane prApta karIne jayAre tenAthI vadhAre upara unnati tarapha AgaLa vadhe che, tyAre tene paNa potAnI pahelAMnI dazAo pratye rAga-moha vagere utpanna thaI jAya che, ke je yoga mArgamAM prabaLa bAdhaka ja thaI jAya che. mATe niraMtara praNava AdinA abhyAsathI jayAre A prasaMkhyAna pratye paNa rAga AdithI rahita thaI jAya che, tyAre yogI uttarottara AgaLa vadhatI paravairAgya dazAne prApta kare che, tenuM ja nAma "dharmamegha samAdhi' che. * ane ahIM sUtrArthamAM 'tteiSa viSapu nI tAti ho rAri pravRtti:' A vyutpattivALo artha ja "kasIda zabdane vadhAre saMgata thAya che. je kusIda=badhA ja prakAranA phaLonI IcchAthI sarvathA vimukha thavAthI rAga Adi pravRttiothI rahita thaI jAya che, te ja dharmamegha-samAdhi dazAne prApta karI zake che. A vivekAtinI paripakavadazA tema ja jJAnanI parAkASThA hoya che. Ane ja vyAsa munie (yo. 1/2 bhAgyamAM) para prasaMthAnamAvate AcinaH' kahIne paraprasaMDyAne kahI che. (* = dharmamegha samAdhine keTalIka vyaktio (yo. 1/ra anusAra) bhASyanAM saMdarbhamAM asaMprajJAta na mAnI saMprajJAta samAdhi mAne che.] rahyA have - asaMprajJAta samAdhinA prApta thatAM zuM thAya che? 3pa6 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tata: klezakarmanivRttiH // 30 // sUtrArtha - (tata.) te dharmamegha samAdhinA siddha thavAthI vatte zanivRtti ) avidyA Adi lezo tathA puNya apuNyarUpa karmonI nivRtti thaI jAya che. bhApya anuvAda-te dharmamegha samAdhinA lAbha (siddha) thaI javAthI avidyA Adi klezo samUrtavaE = samULA nAza thaI jAya che. suzata = puNyarUpa ane mAtra = apuNyarUpa karbhAzaya samULa nAza thaI jAya che. lezo ane karmonI nivRtti thaI jatAM vidrAna = vivekakhyAtine prApta karanAra yogI - jIvita rahetAM ja mukta thaI jAya che. tenuM kAraNa zuM che? kema ke viparyaya = mithyAjJAna ja saMsAra = janma maraNa rUpa saMsAra cakranuM kAraNa hoya che. jenuM mithyAjJAna nAza thaI gayuM che, evuM koIpaNa prANI kayAMya utpanna thayuM hoya evuM koIe joyuM nathI. bhAvArtha - A sUtramAM dharmamegha samAdhinuM phaLa kathana karavAmAM AvyuM che. vivekakhyAtithI dharmamegha samAdhi siddha thatAM yogInA avidyA Adi pAMca kleza ane puNyApuNya karbhAzaya samULa nAza thaI jAya che avidyA Adi lezone kAraNe puNya-apuNya karmomAM jIvanI pravRtti thAya che. mATe lezono nAza karIne athavA lezomAM paNa mukhya viparyayana mithyAjJAnane dUra karavAthI yogI jIvana dazAmAM ja mukta thaI jAya che. kema ke mithyAjJAna ja janma-maraNa rUpa saMsAranuM kAraNa che. avidyA Adi kleza tathA mithyAjJAna jenAM nAza thaIgayAM che, evo koI puruSa janma leto saMsAramAM kyAMya jovAmAM Avyo nathI. 30 have - kleza karma vimukta puruSanI sthiti kevI hoya che? tadA sarvAvaraNamalApetasya jJAnasyA''nantyAjJeyamalpam // 31 // sUtrArtha - (CT) dharmamegha samAdhi dazAmAM avidyA Adi klezo tathA karmonI nivRtti thatAM (sarvAvaramAvetasya jJAnathI badhA prakAranuM AcchAdAna karanArA tamoguNa Adi maLonA prabhAvathI rahita cittastha prakAzanuM (mAnanyAta) atyadhika thavAthI teNeyama) jANavA yogya viSaya (anya) tuccha thaI jAya che. bhASya anuvAda - samasta avidyA Adi lezo tathA karmonAM AvaraNothI mukta jJAnanI anaMtatA = atyadhikatA thaI jAya che. ane AcchAdita karanArA tamoguNathI mimRta = dabAyelo prakAzAtmaka sattvaguNa jo rajoguNathI pravartita thaI gayo hoya to kayAMka ja = koI ya padArthanA viSayane ja grahaNa karavAmAM samartha thAya che, ane jayAre te jJAna-sarva = citta, samasta AvaraNa karanArA maLothI rahita thaI jAya che = nirmaLa thaI jAya che, tyAre jJAnanI anaMtatA = atyadhikatA thaI jAya che. ane pachI jJAnanA anaMta = atyadhika thavAthI ya = jANavA yogya viSaya evA ja matva = sarvathA ochA kaivalyapAda 3pa7 For Private and Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thaI jAya che, jema - vistRta AkAzamAM ravadyotaka rAtamAM camakanAruM juganU = AgIyo nAmanuM kSudra kITa svalpa thaI jAya che. jenA viSayamAM ema kahevAmAM AvyuM che ke - AMdhaLAe maNine viMdhyo, AMgaLI vagaranAe temAM doro parovyo, garadana (Doka) vagaranAe te maNine gaLAmAM dhAraNa karyo ane jIbha vagaranI vyaktie tenI prazaMsA karI. jema A vAkaya (kAraNa)nA vinA kArya thavAthI AzcaryarUpa jaNAya che, te ja rIte kleza AdithI rahita dharmamegha samAdhinA starane prApta karanArA yogIno janma vagere paNa vinA kAraNanA kArya samAna Azcarya rUpa ja kahevAze. mATe kAraNa na hovAthI yogI pharIthI deha vagere dhAraNa karato nathI. bhAvArtha - jo ke citta prakRttino vikAra hovAthI triguNAtmaka che, tema chatAM paNa emAM guNono prabhAva ochA-vatto thato rahe che. dharmamegha samAdhinI dazAmAM jayAre lezonI nivRtti thaI jAya che, tyAre citta tamoguNa tathA rajoguNanA prabhAvathI rahita thavAthI prakAzAtmaka thaI jAya che. A sattvaguNanA prakAzane tamoguNa Adi evI rIte ja DhAMkI de che, ke jema sUryanA prakAzane megha DhAMkI de che rajasa-tamasa mUlaka klezo tathA karbhAzayonI nivRttithI citta prakAzathI otaprota thaI jAya che. te vakhate cittane jANavA yogya viSaya Ameya ghaNA ja ochA rahI jAya che, jemAM vizALa AkAzamAM Agiyo ghaNo ja nAno hoya che. cittanA A samasta artha prakAzaka atyadhika sAmarthya ne ja "sUtra'mAM "anaMta' zabdathI batAvavAmAM AvyuM che. cittanA sAmarthyanuM anaMta hovuM e e ja che ke A dharmamegha samAdhinA stara para pahoMcIne citta sUkSmamAM sUkSma, vyavahita tema ja dUra rahelAM tattvone paNa jaldI jANI le che. ane A jJAna prakAzathI prakRtijanya padArtha yogIne mATe hastAmalakavatuM hovAthI heya tema ja tuccha thaI jAya che. paravairAgyodayathI yogInI cittavRtti bAhyamukhI na rahIne sarvathA aMtarmukhI thaI jAya che. vyutthAna samayanA kleza, karma tathA saMskAra badhuM ja dagdhabIja thavAthI nirmuLa thaI jAya che ane A kleza Adi kAraNonA abhAvamAM janma Adi kAryono paNa abhAva thavAthI yogI jIvana-mukta thaI jAya che. e 31 che have - asaMprajJAta samAdhi pachI sattva Adi guNonA pariNAma kramanI samApti - tataH kRtArthAnAM pariNAmakramasamAptirguNAnAm // 32 // sUtrArtha (tata ) te dharmamegha samAdhino udaya thavAthI (vRtArthanAma) puruSano artha bhoga apavargarUpa prayojanane pUrNa karIne kRtakRtya thayelA gunAma) sattva Adi guNono (pariNAmamasamApti ) pariNAmanA kramanI samApti thaI jAya che. bhApya anuvAda (tata:) te dharmamegha samAdhinA udaya (siddha) thavAthI kRtArtha = caritArtha thayelA = potAnuM prayojana pUrNa thavAthI kRtakRtya thayelA sattva Adi guNono pariNAma 358 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samApti ) pariNAmakrama samApta thaI jAya che. ane puruSanA bhoga tathA apavarga rUpa artha = prayojanane siddha karI lenArA tathA pariNAma kramathI rahita sattva Adi guNa kSaNa mATe paNa sthira rahevAmAM samartha nathI thatAM. bhAvArtha - dharmamegha samAdhinA udayathI yogInA klezo tathA karbhAzayono samULo nAza thaI jAya che. paraMtu pariNAmazIla guNa (sattva Adi) potAnuM kArya to karatA ja raheze. tenAthI sukSma deha vagere mokSArthInA paNa banelA raheze ane prakRtinuM baMdhana samApta na thavAthI teno mokSa kevI rIte thaI zake che.? teno uttara A sUtramAM ApavAmAM Avyo che. dharmamegha samAdhithI lezo tathA karmonI nivRtti thavAthI atyadhika jJAna thaI jAya che, ane joya ochuM thaI jAya che. enAthI prakRti pratye tenA doSono bodha thavAthI paravairAgya utpanna thaI jAya che. enAthI mokSArthI prakRtinA sarvavidha AkarSaNathI judo thaI jAya che. purupanI A pRthakatA ja guNonA pariNAmakramanI samApti kahevAya che. kema ke satva Adi guNa acetana che, temanAmAM evI saMvedanazIlatA kayAM che ke A puruSane paravairAgya thaI gayo che. mATe svataH temanI nivRtti thaI jAya ? athavA samasta prakRtimAM je paNa gati jovAmAM Ave che, te uddezyavALI tathA Izvara taraphathI che. puruSanA udezyane pUro karyA pachI prakRtijanya guNonuM pariNAma na hovuM e IzvarIya vyavasthAthI ja thAya che. eTalA mATe prakRtinA samasta pariNAma mahattattva, ahaMkAra, sUkSmabhUta, Idriyo, citta tathA sthULabhUtonuM je kAryarata thayuM che, te puruSanA bhoga-apavargarUpa prayojana ja siddha karavAne mATe che. puruSa janma-janmAMtaromAM lAMbAkALa sudhI prakRtinAM sukha-duHkhane bhogavato bhogavato jayAre temanAthI sarvathA virakta thaI jAya che, ane tenAM badhAM ja kAyanuM pariNAma du:khamaya ja che" ema samajI le che, tyAre te sarvathA bhogonI pratye tRSNA rahita thaIne Atma tattva tarapha vaLI jAya che, ane yogasAdhanAnA niraMtara abhyAsathI paramAtma sAkSAtkAra dvArA paramAnaMdane prApta karI le che. AvA puruSa pratye guNa kRta-kRtya thavAthI pharIthI pravRtta thatA nathI. kema ke muktapuruSanuM carama lakSya siddha thavAthI guNonuM tenA pratye koI kArya bAkI rahetuM nathI. bIjA jIvone mATe to guNonI pravRtti banelI ja rahe che. je 32 che have - kramanuM zuM svarUpa che? kSaNapratiyogI pariNAmAparAntaniyAhyaH kramaH // 33 // sUtrArtha - (kSaNa-pratiyo) je kSaNanI pAchaLa rahenAro che (thanAro) che (riNAmapattaniha) ane pariNAmanA pAchaLanA bhAgathI jenA svarUpano nizcaya thAya che. te (ma:) krama che. bhASya anuvAda - kSi-yoja) kSaNa pachI thanArA pariNAmanI pAchaLanA bhAga athavA samAptithI je grahaNa karI zakAya (karavAmAM Ave) te krama che. kramane Azrita kaivalyapAda 3pa9 For Private and Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSaNono anubhava karyA vinA navIna vastranI samApti para vasanuM purANApaNuM pariNAma) nathI hoI zakatuM ane nitya padArthomAM krama jovAmAM Ave che. e nityatA be prakAranI che - eka kuTanityatA = ekarasanityatA = nirvikAra nityatA, ane bIjI parijinityatA = pariNata vikArayuktonA mULa tattva svarUpamAM banIne nAza nA thavo te nitya padArthomAM puruSa tattvanI kuTastha nityatA che ane sattvAdi guNonI pariNAminiyatA che. je tattvanAM rita = parivartitavikArayukta hovA chatAM paNa tenuM mULa tattva nAza nathI pAmatuM, tene pariNAmI nitya kahe che. ahIM puruSa tathA guNonA tattvono nAza kadI paNa na thavAthI baMnenI niyatA che. e nitya vastuomAM sattva Adi guNonA dharmavALI buddhi Adi (Adi zabdathI bIjA ahaMkAra, Idriyo vagere)mAM pariNAmanA pAchaLanA bhAgathI nizcaya karavA yogya krama niraMtara thato rahe che. ane nityatharU5 = ekarasanitya sattva Adi guNomAM krama samApti vALo nathI hoto, ane je kuTastha nitya pariNAma rahita potAnA svarUpamAM rahelo mukta purapa che, temanAmAM svarUpanuM astittva kramathI ja anubhUti thAya che. eTalA mATe ema kahI zakAya che ke mukta puruSomAM paNa samAptine prApta na thanAro krama zagjhena = zAbdika kathana mAtra ja "pti kriyAne laIne kalpita karavAmAM Avyo che. have prazna e utpanna thAya che ke sthiti ane gatinI avasthAvALA guNonA rUpamAM vidyamAna A vartamAna saMsAranA kramanI kayAreya paNa samApti thAya che ke nahIM? A prazna avanIya = ekadama eka uttaranA rUpamAM kathanIya nathI. (kahI zakAya tema nathI) enuM kAraNa A che ke eka prazna evo hoya che ke je vAstavavanIya = nizcitarUpathI uttara ApavA yogya hoya che, jema ke koIe prazna karyo ke zuM badhAM prANIo janma laIne avazya marI jaze? teno uttara ' che - avazya kahIne nizcitarUpathI ApI zakAya che. ane koI evo prazna kare ke zuM badhAM prANIo marIne avazya janma leze? A praznano uttara be bhAgomAM vaheMcIne ja uttara ApavA yogya che. jemane vivekakhyAti prApta thaI gaI che, evA tuccha = vAsanAothI rahita yogI (marIne) janma nahIM le. ane bIjAM prANI to janma avazya leze. te ja prakArano eka prazna A che ke manuSya jAti zreSTha badhAthI uttama che ke nahIM? AvA prakAranA prazna pUchatAM tene be bhAgomAM vaheMcIne ja uttara Apavo joIe (ekAntavacanIyanahIM). manuSya jAti pazuonI tulanAmAM zreSTha che, paraMtu devo tathA RSionI sarakhAmaNImAM zreSTha nathI. saMsAranI krama samApti thavAnI che ke nahI? e prazna paNa avavanaya = ekAnta vacanIya nathI (vibhAga karIne vacanIya che= kahevA yogya che) je zAnta = vivekakhyAti prApta yogI che, tenI saMsAramAM kramanI samApti che arthAta tenuM sAMsArika janma maraNa cakra samApta thaI jAya che, paraMtu bIjA prANIonuM nahIM. A uttaromAM koIpaNa ekano svIkAra karavAmAM doSa che. arthAta sarvathA aMtavALo ja che athavA sarvathA aMta rahita ja 360 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che, evuM mAnavA pa2 uttara yogya nathI. eTale A praznano vibhAga karIne ja uttara Apavo joIe. "ti zabda samApti sUcaka che. bhAvArtha-gata sUtramAM 'riNAmamAtaH 'padamAM 'krama' zabdano pATha Avyo che. tenuM tAtparya zuM che, temAM spaSTa karavAmAM AvyuM che ke pratyeka prAkRtika vastumAM pratikSaNa pariNAma thatuM rahe che. kALanA nAnAmAM nAnA bhAgane kSaNa kahevAya che. eka kSaNamAM kramanuM hovuM saMbhava nathI. kramanI abhivyaktine mATe aneka kSaNonuM hovuM ghaNuM jarUrI che. pariNAmonA dharma pariNAma Adi bhedonuM varNana yogazAstramAM (yo. 39-13) vibhUtipAdamAM karavAmAM AvyuM che. temane samajavA mATe "krama"nA svarUpanuM jJAna karavuM paNa jarUrI che. dareka vastumAM pratikSaNa je pariNAma thatuM rahe che, te sUkSma hovAthI sarvatra pratyakSa nathI hoI zakatuM. te kayAMka pratyakSa to kayAMka anumaya hoya che. mATImAM piMDa, ghaDo, ThIkarA, cUrNa tathA kaNarUpamAM je pariNAma thAya che, te pratyakSa che, ane sArI rIte surakSita rAkheluM navuM vasa paNa kALAntaramAM eTaluM junuM thaI jAya che ke hAthanA sparzathI ja TukaDe TukaDA thavA lAge che. vastranuM A junApaNuM ekadama nathI thayuM balka kSaNanA anukramathI ja thayuM che. A pariNAma anumeya hoya che, kema ke je vakhate vastranuM nirmANa thayuM hatuM, tyAre te majabuta hovAthI hAthanA sparzathI TukaDe TukaDA nahotuM thatuM. A ja prakAre ghaTa vageremAM paNa pahelAM je majabUtAI hatI, te uttarouttara ochI thatI jAya che. jaLathI bharelA ghaDAne kinArAthI pakaDIne pahelAM ahIM tahIM laI jaI zakAto hato, paraMtu juno thatAM khAlI ghaDo paNa kinArAthI pakaDIne uThAvo to phakta eka TukaDo ja hAthamAM rahI jAya che, evuM moTA bhAge jovAmAM Ave che. A prakAre pariNAmazIla vastuomAM A parivartana eka sAthe nathI thatuM. balka dhIre dhIre thAya che. temanAmAM krama anumAna karavA yogya ja hoya che. A kramanuM svarUpa kSaNanI pachI ane pariNAmanA avasAnathI ja pakaDI zakAya che. A sUkSma pariNAma-kramane yogI puruSa ja jANI zake che. sAmAnya manuSyo to ghaNAM parijJAmonuM sthULarUpa thatAM ja nizcaya karI zake che. pariNAmonI pUrvAparanI je ekadhArA (silasilo) hoya che, tene ja krama kahe che. kramano prAraMbha eka vizeSa kSaNathI thAya che, ane samAmi bIjI kSaNamAM. pahelI kSaNane, jayAMthI kramanI zarUAta thAya che, tene "pUrvAnta' chellI kSaNa jyAM krama puro thAya che, tene "aparAnta' kahe che. A krama dharma, lakSaNa ane avasthA (yo. 3/13) traNeya pariNAmomAM maLe che. upara ApelA ghaDA tathA vasanA draSTAMtathI A spaSTa samajAvavAmAM AvyuM che ke avasthA-pariNAmano krama sUkSma rUpathI thato hovA chatAM dekhAto nathI, enuM aMtima pariNAma ja pratyakSa thAya che, ane lakSaNa pariNAmono je krama dekhAya che, te paNa keTalAMya pariNAmonuM sthULa rUpa ja che, ane je AmanAmAM paNa dareka kSaNe sUkSmarUpa-krama thato rahe che, te paNa dekhAto nathI. kaivalyapAda 361 For Private and Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A pariNAmakrama sarva Adi guNomAM niraMtara thato rahe che, guNa to nitya che, to pachI emanAmAM pariNAma kevI rIte saMbhava che? tenuM samAdhAna vyAsa-bhASyamAM A prakAre karyuM che - nityatA be prakAranI hoya che. (1) kUTastha nityatA ane (2) pariNAmI nityatA. AmAM je kUTastha nitya hoya che, temAM koIpaNa prakAranuM pariNAma nathI hotuM. puruSa tattvamAM kUTastha nityatA ja che. kema ke puruSa (cetanA-zakti) apariNAmI che. pariNAmI nityano abhiprAya e che ke temAM avasthAntara thatuM rahe che, mULa tattvano nAza nathI thato - jema ke mATImAMthI ghaTa Adi judA judAM vAsaNo banAvI zakAya che. eka ja mATIne pheraphAra karIne ghaDo vagere banAvI zakAya che. athavA sonAnA judA judA AbhUSaNo banAvI zakAya che. judA judA AkAra hovA chatAM paNa sonuM potAnA svarUpane nathI choDatuM. Aja prakAre sattva Adi guNa vibhinna vikRtiomAM parivartita thatAM hovA chatAM paNa potAnA svarUpano parityAga na karavAthI nitya che. have bIjo eka prazna e utpanna thAya che ke nitya guNonI sthiti ane gatine anurUpa (sRSTi pralayarUpamAM) saMsArakrama cAlI rahyo che. te kramanI paNa kyAreya samApti thAya che ke nahIM? jo samApti mAnavAmAM Ave to e mAnyatA khaMDita thaI jAya che ke guNonA pariNAmanI koI aMtima sImA nathI ane jo samApti na mAnavAmAM Ave to pUrva sUtramAM guNonA kramanI samApti zA mATe kahI che? teno uttara bhASyakAre e Apyo che ke A prazna ekAttavacanIya nathI arthAt eka vAramAM ja hA athavA nA mAM nathI ApI zakAto kema ke suSTi-pralayano krama pravAhathI divasarAtanI jema anAdi che. mATe guNonA kramanI samApti kayAreya saMbhava nathI. paraMtu A sUtramAM je pariNAma-kramanI samApti kahI che, teno vizeSa Azaya che. je paNa jIva janma le che. te mRtyune avazya prApta thAya che, ane je maraze te janma paNa avazya leze. paraMtu A niyamamAM eka apavAda che ke je vivekajJAna prApta karI le che, ane tRSNAo jenI kSINa (nAza) thaI gaI che te jIvAtmA marIne pAcho janma na letAM mokSa AnaMdane prApta karI le che. A rIte jJAnIonI daSTithI pUrvasUtramAM guNonAkramanI samApti karI che, ajJAnIo mATe nahIM. A ja vAtane vyAsa bhAgyamAM eka bIjA daSTAMtathI paNa samajAvI che ke manuSyano janma uttama che ke nahIM? Ano vibhAga karIne ja javAba ApI zakAya che, ekAntatAthI nahIM. pazuonI daSTie manuSya janma uttama che. paraMtu devatA ane RSionI sarakhAmaNImAM nahIM. Aja prakAre A saMsAra mukta-AtmAonI daSTie aMtavALo che, paraMtu bIjAnI daSTie nahIM. noMdha - (1) yathArthamAM puruSamAM krama nathI hoto, kema ke puruSa-tattvamAM pariNAma na hovAnA kAraNe kramanuM grahaNa saMbhava nathI. (2) kema ke jo saMsArane nitya mAno to krama-samApti na thavI joIe. ane jo anitya mAno to krama-samApti avazya thavI joIe. have sattva Adi guNono adhikAra = pariNAma-kramanA samApta thatAM mokSa prApti kahI che, te mokSanuM svarUpa nizcata karavAmAM Ave che - 362 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puruSArthazUnyAnAM guNAnAM pratiprasava : kaivalyaM svarUpapratiSThA vA citizaktiriti ||34|| sUtrArtha - "(puruSarrtha) arthAt kAraNanA sattva, rajasa, tamasa guNo tathA temanAM badhAM ja kAryo puruSArthathI naSTa thaIne AtmAmAM vijJAna ane zuddhiyathAvat thaIne svarUpapratiSThAjevuM jIvanuM tattva che, tevuM ja svAbhAvika zakti ane guNothI yukta thaIne zuddha svarUpa paramezvaranA svarUpa, vijJAna, prakAza ane nitya AnaMdamAM je rahevAnuM che, tene ja jaivatva = mokSa kahe che" (R.bhU. muktiviSaya) bhASya anuvAda - puruSanA bhoga ane apavargarUpa prayojanane saMpAdita karI denArA ane eTalA mATe puruSArtha-zunya puruSanA prayojanathI vimukha thayelA kArya-kAraNarUpa (ahaMkAra-citta vagere prakRti-vikRtirUpa) sattvAdi guNono je pratiprasava - potAnA kAraNamAM laya thavo, te puruSanuM jaivartya = mokSa che. ane puruSa tattvanuM potAnA svarUpamAM rahevuM, pharIthI buddhi sattvathI joDAyeluM na hovAthI je kevaLa citizakti " cetana svarUpa ja rahI javuM che ane tenuM savA = niraMtara tevuM banI rahevuM che, te 'kaivalya' che. bhAvArtha-sattva, rajasa ane tamasa traNeya guNonI pravRtti puruSanA bhoga tathA apavargane mATe hoya che. eTalA mATe bhoga tathA apavarga ja puruSArtha kahevAya che. Aja puruSArthanI siddhine mATe sattva Adi guNonuM kArya-kAraNarUpamAM (mahattattva, ahaMkAra vagere rUpamAM) pariNAma thAya che. je puruSanuM bhoga-apavargarUpa prayojana siddha thaI jAya che, tenA pratye guNonuM koI kArya bAkI nathI rahetuM. guNoe je kArya karavAnuM hatuM te teo karI cukayA mATe puruSArtha-zUnya ane puruSArthanA saMpAdanathI kRtakRtya thayelA guNo potAnA kAraNamAM vilIna thaI jAya che, arthAt vyutthAna vagere samayanA saMskAra dagdhabIja jevA thaI jaIne cittamAM lIna thaI jAya che, citta ahaMkAramAM, ahaMkA2 mahat tattvamAM ane mahattattva mULa prakRtimAM vilIna thaI jAya che. A prakAre guNonuM kAraNamAM lIna thavAthI puruSa tattvathI je alaga thavAnuM che, e ja mokSa che. athavA A ja vAtane A prakAre paNa kahI zakAya che -cittanA pariNAmakramane banAvanArA guNono potAnA kAraNamAM laya thavAthI puruSano temanI sAthe koI saMbaMdha nathI raheto, ane puruSane potAnA svarUpamAM sthita rahevAnuM nAma mokSa che. Aja vAtane sUtrakAre pahelAM paNa kahI che. - tavA ch: svarUpevasthAnam / / (yo. 1/3) arthAt te vakhate draSTA paramAtmAnA svarUpamAM athavA potAnA svarUpamAM mukta jIvAtmAnI sthiti thAya che. arthAt puruSa potAnI svAbhAvika zaktiothI AnaMda svarUpa paramAtmA sAthe joDAIne alaukika AnaMdano anubhava karavA lAge che. sUtramAM 'kRti' zabda A zAstranI samAptinuM dyotaka che. ahIM vyAsa bhASyamAM paThita 'sadA' zabdathI keTalIka bhrAnti jarUra thAya che. ke zuM kaivalyapAda 363 For Private and Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - mokSane prApta karanAro jIva kayAreya mokSathI pAcho nathI Avato ? ane jo Avato hoya to ahIM 'sadA' zabdano pATha nirarthaka che. eno uttara A che ke ahIM 'sadA' zabda niraMtara athavA dIrghakALavAcI che. janmajanmAMtaranA eka lAMbA samayane ullaMdhIne jyAM sudhI 36000chatrIsa hajAravAra sRSTi (racanA) ane pralaya thatA raheze tyAM sudhI mukta AtmA mokSa sukhane bhogave che. tene mATe 'sadA' zabdano prayoga yogya ja che. kema ke jo mokSathI punarAvRtti (pAchA na pharavAnuM) na mAnavAnI ahIM vyAkhyA karavAmAM Ave to te vyAsa bhApyathI viparIta tathA ayuktiyukta hovAthI mAnya nathI thaLa zakatI. kema ke (yo. 1/24) vyAsa bhAgyamAM spaSTa kahyuM che ke - thathA vA pratitInasyottA vanyajoTi : saMmAte navamI varasya / K tu Teva mukta : savavara kRti / arthAt jema-yogIonuM mokSa pachI paNa baMdhana hoya che, tevuM IzvaranuM nathI hotuM. kema ke Izvara to sadA mukta che. kema ke jIvonAM sImita karmonuM phaLa asImita kadApi nathI hoI zakatuM. mATe asImita phaLa mokSanuM mAnavuM e nyAyathI sarvathA virUddha che. mokSanuM svarUpa ahIM yogadarzanakAre mokSanuM je svarUpa batAvyuM che, ke puruSanA bhoga-apavargarUpa prayojanane siddha karanArA guNonuM kAraNamAM laya thavuM mokSa che. Ano abhiprAya e che ke triguNAtmaka citta ahaMkAramAM, ahaMkAra mahattattvamAM, mahattattva pradhAna (prakRti)mAM laya thavAthI mukta-puruSanI sAthe prakRtinA saMyogano abhAva thaI jAya che. prakRti-saMyoga na hovAthI mokSane 'kaivalya' paNa kahyo che. je prakRti tathA prakRtijanya duHkhothI jIvAtmA lAMbA samaya sudhI duHkhagrasta rahyo tenAthI jAdA thavAnuM nAma ja mokSa che. - * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kaivalya' nA svarUpane A prakAre paNa kahI zakAya che - svarUpapratiSThA arthAt jayAre jIvAtmA sUkSma zarIra vagere prakRtijanya sAdhanothI sarvathA jAdo thaIne zuddha hovAthI (thavAthI) potAnA svarUpamAM ja rahI jAya che, tyAre mokSane prApta kare che. ahIM 'svarUpapratiSThA' zabdathI abhiprAya e ja che ke muktAtmA ghaNA lAMbA samaya pachI prakRtinA saMparkathI mukta thayo che, mATe tene svarUpamAM sthita thayelo kahevAmAM Avyo che. vyApaka paramAtmAnA saMbaMdhathI to jIvAtmA kayAreya judo thaI ja zakato nathI, eTalA mATe na to enuM vidhAna karyuM che ke na to tenuM khaMDana karyu che. paraMtu teno Azaya e kadApi nathI ke darzanakAra mokSamAM paramAtmAnA sAMnidhyanA viSayamAM mauna che. jo darzanakAranI AvI mAnyatA hota to te A prakAre e kadApi na kaheta - "tarA chu : svarUpevasthAnam (yo. 1/3) tyAre jIvAtmA paramAtmAnA svarUpamAM sthita thAya che. 'tavas tarthamAvanam (yo. 1/18) paramezvaranA mukhya nAma 'zaeNm' no japa tathA tenA arthanuM ciMtana karavuM joIe ane 'taprativeSArthamatattvAbhyAsa :' (yo. 1/32) vagere sUtromAM 52mAtmAnuM avalaMbana karavAnuM vidhAna kadApi karata nahIM. yathArthamAM jIvAtmAnI zuddhi athavA svarUpapratiSThA= 364 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtithI sarvathA pRthakatA, IzvarapraNidhAnAdi vinA saMbhava ja nathI. A ja vAta bIjA veda vagere zAstrothI paNa puSTa thAya che. jema ke-(1) tame vivitrAti mRtyuti II (yaju 31/18) paramAtmAne jANIne ja jIvAtmA duHkhothI chUTe che. (2) sonu sarvAna IITna sada hiUT viparitA (upaniSada) mukta AtmA mokSa dazAmAM brahmanI sAthe rahIne parama AnaMdane prApta kare che. (3) paraM tisaMpadya vena niSpadya (chAMdo. 8/3/4) mokSamAM jIvAtmA paramAtmajyotine prApta karIne potAnA zuddha svarUpamAM rahe che. (4) viti tAtre tAtmatvA (vedAnta. 446) trAmeLa nirUpacASyi : (vedAnta. 4/4/5) arthAta jIvAtmA brahmanA sAMnidhyamAM paramAnaMdane prApta karato potAnA svarUpamAM sthita rahe che. (5) tatparza veDanupati teSAM suravaM zAzvata netatSAt " (kaTho. pa31). mokSamAM muktAtmA paramAtmAno sAkSAtkAra karIne tenA AnaMdamAM magna rahe che. (6) tA supaur sayunA saravAyA. (R. 2/3/17) ahIM jIvAtmA tathA paramAtmAne zAzvata sakhA (mitra) tathA sAthe rahenArA kahyA che. A pramANothI spaSTa che ke mokSamAM jIvAtmAno paramAtmAmAM laya thato nathI. pratyuta te potAnA svarUpamAM sthita rahe che. muktAtmA brahmanA sAMnidhyathI brahmAnaMdane prApta kare che, ane avidyAgrasta jIva mokSane prApta karI zakato nathI. 34 kevalyapAda samApta graMtha samApta kaivalyapAda 365 For Private and Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa (ka) aNimA Adi siddhao yogIne kayAre prApta thAya che? pRthivyA ahamudantarikSamAruhamantarikSAddivamAruham / divo nAkasya pRSThAt svotiragAmaham / / (yA. 17/67) maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA-hemanuSyo !jema yoganAM aMgonuM anuSThAna temaja saMyamathI siddha yogImAM (pRthivyA che pRthvIthI (bAra) AkAzamAM (d + mAru ArohaNa karuM chuM antarikSAta) AkAzathI viva) prakAzamAna sUryamAM (bAradama ArohaNa karuM chuM (nAtha) sukhanA nimitta (vi :) prakAzamAna ghulokanA pRSThata) samIpathI (4:) sukha ane citi ) jJAna prakAzane madama) huM mAna) prApta karUM te ja rIte tame paNa karo. bhAvArtha-jayAre manuSya AtmAnI sAthe paramAtmAne mukta kare che. tyAre aNimA Adi siddhio prakaTa thAya che. tenAthI avyAhata gatithI abhISTa sthAnomAM jaI zake che, nahIMtara nahIM. yogAgnithI azuddha saMskAronuM dahana thaI jAya che. vidhema te parame janmannagne vidhema stomairavare sadhasthe / yasmAd yonerudArithA yaje taM pratve havIMSi juhure samiddhe / / (yaju.17/75) maharSi dayAnaMda kRta vyAkhyA - he (ka) yoga saMskArathI duSTa karmone bALanAra yogI! (te) tArA para) yoga saMskArathI utpanna badhAthI utkRSTa (1) janmamAM (je) tArA vidyamAna thavAthI (kavare) navA sathaLe lokomAM vartamAna ame loko (tIjai ) stutiothI (viSenI sevA karIe. yA) je yone sthAnathI (3ri) utkRSTa sAdhano sahita tu prApta thAya che, te sthAnano huM (kha) saMga karuM chuM. jema - hotA loka (mi) pradIpta (saLagatI) agnimAM (davaffSa) homane yogya padArthono (gu) homa kare che, te ja rIte yoga - agnimAM duHkhono (vi) homa kare che yogInI videha-muktidazAnuM varNana - ye devA deveSvadhi devatvamAyanye brahmaNa : pura'etAro'asya / yebhyo na'Rte pavate dhAma kiMcana na te divo na pRthivyA'dhisnuSu / / .(yaju. 17/14) maharSi dayAnaMdakRta vyAkhyA - je je (revA ke pUrNa vidvAna (pu) vidvAnomAM 366 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ba) upara virAjamAna thaIne revatvana) vidvAnonAM karma tathA bhAvane (gAyana) prApta kare che. (je) je (ka) A haLa:) paramezvarane puratA!) pUrva prApta karanArA che vezya:) jemanA (te) vinA (vina) koI (pAna) sukhanuM sthAna (1) nathI (pavo) pavitra hoya che te) te vidvAna (1) nathI (vivA) sUryanA (nukuM) prAntomAM ( 1) ane nathI ( gvyA :) bhUminA (dha) upara virAjamAna (nuku) prAntomAM (gAyana) prApta thAya che, arthAt nivAsa nathI karatA, sarvatra vicare (phare) che. bhAvArtha-je A jagatamAM ati uttamavidvAna, yogIrAja yathArtha rUpamAM paramezvarane jANe che, te badhA lokone pavitra karanArA thaIne jIvana muktinI avasthAmAM paropakAra karatA ane videhamuktinI avasthAmAM na to sUryalokamAM na to pRthvI para niyatarUpamAM rahe che. paraMtu brahmamAM sthita thaIne avyAhata=abAdhagatithI sarvatra vihAra kare che. che pAtaMjala-yoga" ja vedamUlaka che - veda badhI satya vidyAonuM mULa che, A maharSi dayAnaMdanI maulika ghoSaNAthI ke jemAM paravartI sAyaNa vagere bhASyakAronI e mAnyatA asatya thaI jAya che ke vedomAM yajJano ja viSaya che. temAM mUrti marce viMva sarva netA prasidhdhati (manu. 1297) manuM bhagavAnanI A mAnyatAnI paNa praSTi thAya che. ane paramezvara vedajJAnanA upadeSTA (upadezaka) hovAthI Adi guru che. samasta RSi munioe paNa vedothI laIne ja badhA jJAna vijJAnane prakAzita karyuM che. maharSi pataMjalinI yoga viSayaka mAnyatAonuM paNa mULa veda maMtromAM maLe che. yogInI keTalIka mAnyatAonuM mULa vedamAM che te jAvo - (1) cittavRttinA nirodha mATe yogano aMgonuM anuSThAna jarUrI che yajurvedanA 11mAM adhyAyanA pahelA maMtramAM kahevAmAM AvyuM che. - ke jo yogAbhyAsI tattva=paramezvara vagere sUkSma tattvone athavA brahmajJAna prApta karavA Icche che, evA savitA=yoganI vibhUtionI IcchAvALo sAdhaka sauthI pahelAM potAnA mananI vRttiono virodha karIne jJAna = aMtaryAmI paramezvaranA dhyAnamAM lagAve. ane paramezvara Adi padArthonA guNa, karma, svabhAvane jANIne vivekakhyAtine prApta kare. maharSi dayAnaMda A maMtranA bhAvArthamAM lakhe che ke yo jano bhUgarma vidyA ca cikIrSata sa yamAdibhi : kriyAkauzalezcAnta : karaNa 'pavitrIkRtya, tattvAnAM vijJAnAya prajJA samajya etAni guNakarma svabhAvato viditvopayuJjIta arthAta yogavidyAnA jijJAsue pahelAM yamaniyama AdinA anuSThAnathI manane pavitra karavuM joIe. ane aMtaHkaraNanI pavitratAthI RtaMbharA=sUkSma padArthonA grahaNamAM samartha prajJA prApta karIne paramezvaranA guNa, karma, svabhAvane jANIne upAsanA karyA kare. (2) duHkhothI chUTIne mokSa-prAptine mATe paramezvaranuM dhyAna aparihArya che - pariziSTa 367 For Private and Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A ja adhyAyanA bIjA maMtramAM kahyuM che - prakRtijanya sukha kSaNika che. ane (svaryAya) zAzvata sukha (mokSa)ne prApta karavA mATe yuktena manasA mananI zuddhi (pavitratA) tathA tenI vRttione rokIne Teva=sarva prakAzaka, savitA- sakaLa jagannA utpAdaka temaja samasta aizvaryonA svAmI paramezvaramAM lagAvavI arthAt zuddha (pavitra) manathI zuddha svarUpa paramezvaranI upAsanA karavI jarUrI che. ane paramezvaranA AnaMdanI anubhUti ekadama nathI thatI, enA mATe niraMtara zraddhApUrvaka abhyAsa karatAM karatAM za tyA= yoganI siddhirUpa zaktithI saMpanna thavuM paDe che (karavuM paDe che) evA pavitra aMtaHraNavALA jyotirAmarema=paramAtmAnA prakAzane dhAraNa karIne parama AnaMdane prApta kare che. (3) yoga-sAdhakane avidyA Adi klezonI nivRtti tathA yoga-vijJAnanI prApti IzvaranA anugrahathI thAya che - A ja adhyAyanA trIjA maMtramAM kahyuM che ke vitAyoga vijJAnanA prakAzaka paramAtmA pavitra aMtaHkaraNavALA tathA cittavRttiono nirodha karanArA yoga sAdhakane vRdjhyoti : riSkRta -avidyA Adi klezonI nivRtti karIne zuddha guNone prakAzita kare che. ane prasuti tAna= upAsakone jJAna tathA AnaMda vagerethI paripUrNa karI de che. A ja bhAvane yoga darzanamAM zrvarapraNidhAnAdrA (yo. 1/23) sUtramAM kahyuM che. amRta paramezvara pitRtulya hovAthI potAnA ArAdhaka (bhakta) para vizepa anugraha kare che ane bhakti vizeSathI sAdhakane samAdhinI siddhi atizaya najIkanI thaI jAya che. ane yogena yogo jJAtavya :' A maharSi vyAsanA vacana pramANe upAsakane yogano abhyAsa ja uttarottara yogano prakAzaka banIne dIpakanI jema mArga darzaka banI jAya che. := (4) yoga sAdhakane mATe yogya AhAra-vihAra karavo tathA yogya gurU banAvavo jarUrI che - - A adhyAyanA cothA maMtramAM kahyuM che ke je vi=medhAvI hotrA= yukta AhAra vihAra karanArA saMyamI yoga sAdhaka che ke jemaNe jagatanA utpAdaka paramAtmAnI parivruti pavitra hRdayathI stuti = upAsanA karIne mana yujhjhate- samAdhi-siddhi karI che, temanI pAse rahIne yogavidyAno jeo abhyAsa kare che teo duHkhothI chuTIne mokSane prApta kare che. A maMtranA bhAvArthamAM maharSi dayAnaMda lakhe che - je yukta AhAra vihAravALo thaIne ekAnta sthAnamAM paramAtmAmAM mana lagAve che, te yogavijJAnathI brahmatattvane jANIne zAzvata sukhane prApta kare che. yogadarzanamAM paNa AhAra-zuddhi para vizepa baLa ApatAM lakhyuM che. taMtra zauca mujhjhatAginita meyyAmyavadarAdri = vAdyam / (yo. bhA. 2/32) arthAt zauca niyama be prakArano che-bAhya ane AbhyAMtara . emAM bAhya zuddhi mATI, pANI vagerethI tathA niyamita temaja pavitra AhArathI thAya che. ane AbhyAMtara zuddhi (pavitratA) cittanA rAga-dveSa vagere maLonA dhovAthI thAya che. ane vItarAga viSaya vA 368 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tti(yo. 137) sUtrathI spaSTa thAya che ke jeo rAga vagere cittanA maLothI - sAdhanA karatAM karatAM - mukta thaI gayA che, temanI saMgati, temanA caritranuM ciMtana karavAthI paNa mana sthiratAne prApta thAya che. vedamAM yoganuM svarUpa tathA prayojana yujjAna : prathamaM manastattvAya savitA dhiya : / ne vIgya pRthA madhyAgyarat II (yA. 11/1) artha - (vitA) aizvaryanI kAmanA karavAvALo manuSya ((tasvAva) paramezvara Adi padArthonAM vijJAna mATe prathamaH) AdimAM mana :) mananAtmaka antaHkaraNanI vRttine ane udhaya:) dhAraNAtmaka aMtaHkaraNanI vRttione pujJAna: yogAbhyAsa ane bhUgarbha vidyAmAM yuddha karato mane) pRthvI AdimAM vidyamAna vidyutanAM (jyoti ) prakAzane (navI) nizcita jANIne pRthigyA) bhUmine gappAmarata) badhI bAjuthI dhAraNa kare. bhAvArtha-je purupa yoga vidyA tathA bhUgarbha vidyAne prApta karavA Icche te yama Adi yoga kriyA kauzalothI aMtaHkaraNane pavitra karIne tattvonA vijJAnane mATe buddhine lagAvIne ane temane guNa karma svabhAvathI jANIne temano upayoga kare. (dayAnaMda yujAveda bhASya bhAskarathI uddhata) yujhAna :) yogasAdhanA karato manuSya tasvIya) tattva arthAt brahmajJAna mATe prathamaM mana ) jyAre potAnA manane pahelAM paramezvaramAM yukta kare che, tyAre (savitA) paramezvara temanI dhiya) buddhine potAnI kRpAthI yukta karI le che. (neti :) pachI teo paramezvaranA prakAzane nizcaya karIne (madhyama) yathAvata dhAraNa kare che. (fthaLyA che pRthvInI madhyamAM yogInuM A prasiddha lakSaNa che. (R. bhU. upAsanA) zrI svAmI vedAnaMdajIe A maMtranI vyAkhyA 'vo naSad' nAmanA pustakamAM (a. 11/1-8) maMtronI yogadarzananI sAthe uttama saMgati lagAvatAM A prakAre karI che - "yogadarzanamAM yoganuM lakSaNa (vo vittavRttinirodha e kahyuM che. citta=aMtaHkaraNanI vRttiono nirodha yoga che. yogadarzanakAranA A vacananuM mULa che (prathama dhiyaH yujJAna:) phelAyelA=vikharAelA-anekAgra-caMcaLa mana ane vRttione samAhita karato....." "yoganuM zuM prayojana che? tenuM samAdhAna tasvIra A eka zabdathI vede karI dIdhuM che. tatvIya tattvane mATe arthAt vastunuM yathArtha svarUpa jANavuM hoya to yoganuM anuSThAna karo. yogadarzanamAM yoganuM phaLa-nirUpaNa karatAM maharSi pataMjalie lakhyuM che ke- 'traDhatamAM tatra prajJA | (yo. 1/48) yoga sAdhanA karavAthI RtaMbharA buddhi utpanna thAya che. RtaMbharAthI utpanna thanAruM jJAna parama pratyakSa hoya che, ane te yoganAM anuSThAna sivAya saMbhava nathI. mATe jene prakRti-puruSanA yathArtha jJAnanI IcchA hoya te yogasAdhanA kare. pariziSTa 369 For Private and Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manano nirodha athavA RtaMbharA buddhine utpanna karavAnAM be mukhya sAdhana che - (1) abhyAsa ane vairAgya tathA (2) Izvara-praNidhAna. vedamAM baMnenuM "agni" zabdathI nirUpaNa karyuM che. "agni" zabdano artha "Izvara' to badhA ja vaidika...mAne che agnino eka artha jJAna paNa che. jJAnanI parAkASTAnuM nAmaja vairAgya che. jema ke vAsadevajIe kahyuM che - jJAnava paraSTiA vairAgyam vairAgya athavA jJAnanI e sthitine banAvI rAkhavI e ja abhyAsa che. bhagavAn svayaM te tattvaja padanI vyAkhyA athavA tattva= prAptinI rIta batAvavAne mATe saMketa kare che - 'ganerjyotirsivALa ... prakAzano ja koI mULa AdhAra che, to (agni) paramAtmA ja che....." parama jyotine prApta karIne manuSyaphakta pote ja teno AnaMdanaleto rahe, paraMtu (pRthivyA madhyAmarata) pRthvabharamAM tene phelAvI de. je uttama prakAza teNe prApta karyo che, tenAthI saMpUrNa manuSyone Alokita (prakAzita) kare." "vedamaMtramAM manoyoganuM jenirUpaNa karavAmAM AvyuM che. zvetAzvatara upaniSadamAM te bhAvane A zabdomAM varNana karyuM che - agniryatrAbhimathyate vaayurytraavirudhyte| sano yatrasirite tatra saMgAya mana: (. 2/6). agni je hAlatamAM mathavAmAM (prakaTa karavAmAM) Ave che, vAyu je avasthAmAM adhikArapUrvaka rokI rAkhavAmAM Ave che, je dazAmAM soma bAkI (zaSa) rahI jAya che, te avasthAmAM mana sArI rIte saMgata thAya che." (yogopaniSadamAMthI) svarga = mokSa prAptino upAya - yukatena manasA vayaM devasya savitu : sve| vaya tyA | (yaju. 11/2) artha - he yoga tathA padArtha vidyAnA jijJAsu manuSyo! jema (vaya) ame yogI loko yuwtena) yogAbhyAsathI yukta (manasA) vijJAnamaya manathI tathA (zA ) potAnA sAmarthyathI TevathI badhAnA prakAzaka (savitu ) sakaLa jagatanA utpAdaka jagadIzvaranA (1) jagatamAM (vA ) sukhanAM sAdhanonI prAptine mATe (ti ) AtmaprakAzane (gAmama) dhAraNa karIe chIe. te ja rIte tame loko paNa dhAraNa karo. bhAvArtha - jo manuSya paramezvaranI sRSTimAM samAdhistha thaIne yoga ane tattva vidyAnuM yathAzakti sevana kare ane teo Atma prakAzathI yukta thaIne yoga ane padArthavijJAnano abhyAsa kare, to siddhione kema prApta na thAya. badhA ja manuSyo A prakAranI IcchA kare ke (vayam) ame loko svaya) mokSa sukhane mATe (satya) yathA yogya sAmarthyanAM baLathI teva) paramezvaranI sRSTimAM upAsanA yoga karIne potAnA AtmAne zuddha karIe ke jethI yunena manasA) potAnA zuddha manathI paramezvaranA prakAzasvarUpa AnaMdane prApta thaIe. (R. bhU upAsanA) 370 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [A maMtramAM]"paramAtma-prakAza-prAptinAM be sAdhana batAvyA che. - eka yukta mana ane bIju zakti. yukta manathI abhiprAya che - yoga sAdhana dvArA saMskRta mana. yukta manathI svarga maLe che... harSa zokathI rahita avasthAnuM nAma svarga che. svarga-prAptinI sAdhanAno nirdeza yame naciketAne A zabdomAM karyo che. - mAdhyatmiyAdhAbena revaM matvA harSa-zo vadati | (kaTho. 1/2/12). AdhyAtma yoga dvArA mana ane AtmAne badhA ja vyApAromAMthI haTAvavAthI te AnaMdaprada devanuM manana karI sAdhaka harSa ane zokano tyAga karI zake che." *yamevodi pramavAdhyaya. kaTho. 2/3/11) yogano artha utpatti ane vinAza kahIne eka vizeSa sUcanA karI che. yoganuM lakSaNa cittanI vRttiono nirodha batAvavAmAM Avyo che. arthAt badhI ja vRttiono vinAza ane tenA satata = lagatA abhyAsathI utpanna thAya che - RtaMbharA prajJA...maMtramAM varNita zaktithI abhiprAya zArIrika, Atmika baMneya zaktio che. jemanI Idriyo durbaLa che.... jenA AtmAmAM baLa nathI, tene mATe saMsAra svarga-sukha kyAM che? noMdha - (1) vaidika vijJAna zrI svAmI vedAnanda (dayAnaMda) jI tIrthe yujArvedanA (11/1-8) maMtrone yogopaniSad nAmathI prakAzita karyA che. (2) prANA dhiya (zata. brA. 63/1/13) A pramANathI prANone rokavA e artha paNa saMgata thAya che. mahAmuni zvetAzvarajIe kahyuM paNa che - na to nagarA mRtyu: pratisya yonima zarIram (zvetA. ra/12) "yogarUpa agnivALA zarIrane na to bimArI thAya che, na to vRddhAvasthA ke na to mRtyu thAya che'. (yogopaniSad mAMthI) yoga sAdhanAthI prakAzanuM AvaraNa ajJAna nAza pAme che - ajJAnanI nivRtti vinA yogasAdhanAno lAbha nathI maLato - yukatvAya savitA devAn svaryato dhiyA divm| bRhannatiH SyitaH vitA praphuvAti tAna (yA. 11/3) artha- sivitA) yoga ane padArthajJAnane utpanna karavAvALo puruSa paramAtmAmAM manane (yuvAya) yukta karIne tafdhayA) buddhithI vima) vidyA-prakAzane tathA (4) sukhane (yata:) prApta karAvavAvALA (vRdata) mahAna (ti :) vijJAnane RriSyata:) utpanna karavAvALA devAjI je divyaguNone prayuvati) utpanna kare che, te divyaguNone bIjA loko paNa sivitA) preraNAvAna thaIne prive) utpanna kare. bhAvArtha - je loko yoga ane padArthavidyAno abhyAsa kare che, teo avidyA Adi hzonA nivAraka zuddha guNone utpanna karI zake che, (dayAnanda-yajurveda-bhAgya-bhAskara) pariziSTa 371 For Private and Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A pramANe te paramezvara deva paNa rahevAno upAsakone viyeto fdhayA vimuM) atyaMta sukha ApIne sivitA) emanI buddhinI sAthe, potAnA AnaMdasvarUpa, prakAzane, kare che tathA (yukvAva) te ja aMtaryAmI paramAtmA potAnI kRpAthI teone yukta karIne temanAM AtmAomAM (vRoti ) mahAna prakAzane pragaTa kare che ane savitA) je sarva jagatano pitA che, te ja (praphuvati) te upAsakone jJAna ane AnaMda AdithI paripUrNa karI de che. paraMtu (Syita) manuSyo satya prema-bhaktithI paramezvaranI upAsanA karaze, te upAsakone parama kRpAmaya aMtaryAmI paramezvara mokSa-sukha ApIne sadA mATe AnaMdayukta karI deze. A (R. bhU. upAsanA) nodha- "nAyamAtmA vinaMtIna tapyaH' evuM kaThopaniSadamAM anyatra paNa kahyuM che ane yogazaktine prApta karatAM klezonI nivRtti (jozInUrapArtha : 2/12) yogadarzanamAM ja che. yoganuM prikriyA sthitizIna pUtendriyAtma moITEvartha dRzyam (yo. 2/18) A sUtra A maMtranA AdhAra para banyuM che. Teva zabdano artha prakAzaka che. vaidika bhASAmAM pRthvI vagere bhUto tathA Idriyone deva kahevAmAM Ave che. temano eka svabhAvaprakAza paNa che. Idriyo prakAza=jJAnanuM sAdhana che. jo A Idriyoneyukta (joDI) karI devAmAM Ave, to temanI prakAza zakti ghaNIja vadhI jAya che..... svaccha ane nirmaLa Idriyo jaldIthI ja potAnA viSayomAM pratyAhata thaI jAya che. tenAthI paramArthamAM sahAyatA maLe che. A ja bhAvane laIne kahyuM che - "vata: drivaM cata devInuM sukha ApanArA tathA jJAna ApanArA Teva Idriyo che...avidyA Adi klezo dUra thavAthI jJAnano prakAza vadhe che. eTalA mATe yogadarzanamAM prANAyAmanuM phaLa - 'tata: kSayate prazAvaraNanuM kahyuM che." (yogopaniSadamAMthI) eTalA mATe je yoganA sAdhaka jJAna prAptithI vimukha thaIne sAdhanA kare che, teo na to pUrNa virakta ja thaI zake che ke na to temane yogano pUro lAbha ja maLe che. parabrahmanI prAptino sAco upAya yoga - yuJjate mana uta yaJjate dhiyo viprA viprasya bRhato vipazcita / vi dotrA dhe vayuvAvivevasmarI TevI savitu parikrutiH |(yaju. 11/4) artha - je (hotrA ) dAna ApavAvALA ane vipra :) medhAvI loko, je vRdata ). mahAna guNone prApta (vipati :) sakaLa vidyAothI yukta Apta vidvAna samAna (vipratha) sarva zAstronA jANakAra medhAvI vidvAnathI vidyA prApta karIne, je savitu:) sarva jagatanA utpAdaka (Teva) badhAnA prakAzaka jagadIzvaranI nadI mahAna (pariti:) stuti temaja upAsanA che, tyAM jema - (mana) cittane puSpa) paramAtmA athavA tattvajJAnamAM samAdhistha kare che (3) ane (fdhaya:) buddhione (yunnate) yukta kare che, tevo viyunAvita) tattvajJAnano abhilASI () ekalo (phata) ja - huM 37ra yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (vi) mana ane buddhine yukta karuM chuM. tuM bhAvArtha - je yukta AhAravihAravALA yogI ekAnta dezamAM (sthaLamAM) paramAtmAmAM samAdhistha thAya che, teo tattvajJAnane prApta karIne nitya-sukha (mokSa)ne prApta kare che. (dayAnaMda yA-bhAya-bhAskara-mAMthI) "paramAtmA zakti ane jJAnamAM sauthI mahAna che. mATe yoga jijJAsu zakti prAptine mATe prabhunI stuti kare che. veda kahe che - paramAtmAnI sauthI moTI stuti A ja che ke manuSya temanAM A svarUpa ne jANIne potAnA mana tathA prANone paramAtmAmAM lagAve. arthAtu potAnI jAtane brahmane arpaNa karI de. brahma-prApino upAya maMtranA pUrvArdhamAM che....... prANIonA vicAra tathA AcAra paramAtmAthI kadi paNa chUpAInathI zakatA. te mahAprabhu jIvonA zubha azubha karmo pramANe..phaLa ApatA rahe che... paramAtmAnA A guNane jANIne manuSya prabhunI tarapha kheMcAya che." (maMtramAM prakAratarathI) "viprastha vRdato vipati : vAkayamAM gurUnuM lakSaNa batAvyuM che. upaniSadamAM paNa Aja rIte vAta kahI che. - "tadrijJAnArtha ja guruvAjIMta nityAna zrotriya brahmaniSThaY (muMDako. 1/2/12) te jijJAsu brahmajJAnane mATe utpAu= hAthamAM zraddhAno prakAza karanArI vastu laIne vedavettA (vadane jANanAra) brahmaniSThagurunI pAse jAya." (yogopaniSadamAMthI) sAcA gurU vinA yoga sAdhanA saMbhava nathI - yuje vAM brahma pUyaM namobhirvi zloka etu pathyeva sure: / suvatu viSe mRta putrA A dhAmAti vyini taghu || (ya11/5) artha - he yoganA jijJAsu manuSyo ! jema sto!) satya bhASaNayukta evo huM yogI nimi.) stuti, prArthanA, upAsanArUpa satkArathI (pUrbana) je pUrvayogIjanothI pratyakSa karelA (thayelA) (traNa) sarva vyApaka brahmane yune) AtmAmAM sAkSAt karuM chuM, tene te vA5) yogI ane yoga-upadezakothI yoga vidyAnA zrotAone tathA sUre ) vidvAnone (pacceva, pathamAM uttama gati samAna (tu) prApta thAya. jema - je A (vizle) badhA (putrA :) mokSane prApta karelA (thayelA) AjJApAlaka uttama saMtAna (amRtalsa) avinAzI jagadIzvaranA yogathI (divyAno prakAzamAna dhAmanI sthAnomAM (ma+taLu) virAjamAna che, temanAthI Apa loko A yoga vidyAne (kRvatu) sAMbhaLo. che (dayAnaMda yajArveda bhASya bhAskaramAMthI) (1) je lokodivyadhAmane prApta karI amRta-prabhunA putra kahevaDAvavAnA adhikArI banI cukyA che temanI pAsethI badhA loko A yoganA) upadezanuM zravaNa karo. (2) je mana ane prANane yoga yukta kare che, temanA yaza ane kIrti sarvatra phelAI jAya che. (3) je yogamArgamAM cAlavA Icche, teNe atyaMta namra thavuM joIe. ahaMkAra, adekhAIno pariziSTa 373 For Private and Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tyAga karI devo joIe. gurujanonI sadA namaskAra vagerethI arcanA karyA kare. (4) brahmavidyAnA mahAbhaMDAra vedano sadA abhyAsa kare. (5) mahArAja (maharSi dayAnaMde) teno bhAvArtha e batAvyo che ke - yoga jijJAsubhirAptA yogArUDhA viddhAMsa : saMgantavyA ..... / yoganA jijJAsuoe yogArUDha vidvAnonI saMgati karavI joIe. (yogopaniSadamAMthI) prANane vazamAM karavAthI mana tathA Idriyo vazamAM thaI jAya che - yasya prayANamanvanya id yayurdevA devasya mahimAnabhojasA / ya: pArthivAni vimame sa etazo rajAMsi devaH savitA mahitvanA / / (yaju. 11/6) artha-heyogI jano!tame loko vacce je phevo badhA sukhone ApanAra paramezvaranI (dimAnama) stutine priyAna) badhA sukhonA prApti-sAdhana zreSTha prANane manu kAryanI pachI (ka) jIva vagere vyiA :) vidvAna loko vuiM:) prApta kare che. ane () je paramezvara (ta) potAnI vyAmithI badhA jagatamAM prApta (vitA) badhA jagatanA nirmAtA (Teva) divyasvarUpa bhagavAna che, te ditvanA) potAnA mahimAthI (mogala) parAkramathI (parthivani) pRthvI para prasiddha rAzi) badhA lokonuM vi ) vimAna Adi yAno jevuM nirmANa kare che, te () ja upAsanIya che. (dayA. yajurveda-bhAgya-bhAskaramAMthI) adhyAtma pakSamAM - (ka) savitAdeva mana che. bIjo deva ahIM prANa=Idriyo che. badhI ja Idriyo manane AdhIna che. jyAM mananuM prayANa thAya che, tyAM ja Idriyo jatI rahe che, kema ke mana A badhAno adhiSThAtA che. eTalA mATe maMtranA uttarArdhamAM kahyuM che. - " : pArthivAna vimarasi' je pArthiva=vistRta, vizALa athavA vipula zakti saMpanna nasika loko=jJAna sAdhana IdriyonuM vizeSarUpathI mApana kare che, niyamamAM rAkhe che. potAnA mahatvanA kAraNe te savitAdeva manoveva pataza : = A badhAMne gati Ape che. A artha dvArA veda eka gahana upadeza ApavA Icche che. "jo potAnI Idriyone vazamAM karavA IcchatA ho, e badhAMnAM preraka manane vazamAM karo" (kha) savitA mukhya prANa che, mukhya prANanA prayANanI sAthe bIjA devo paNa prayANa karavA lAge che... prazropaniSadUmAM jANe A ja maMtranI vyAkhyA karI che - "pAvana tyeva sevA : prajJA vidhArayante, katara etat prakAzayante, ka : punareSAM variSTha iti... tAn variSTha : prANa 3vAva..adavaitaraMvADApravacaitavALavadathavidhAravAnA keTalAdeva te sthAvara jaMgama sRSTine dhAraNa kare che?... zarIrane prakAzita kare che. ane emanAmAM mukhiyo koNa che? .. temanA badhAmAM mukhiyA prANe kahyuM - ajJAnI na bano. huM ja potAnI zaktine pAMca prakArathI bhAga karIne A zarIrane saMbhALIne dhAraNa karUM chuM. ! (yogopaniSad mAMthI) 374 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogasAdhakanuM Avazyaka kartavya - deva savita : prasuva yajJaM prasuva yajJapati bhgaay| livyo garva tapU vatanaH punAnu vAvati : svatA (yaju. 117) artha-he teva) satya yogavidyA dvArA upAsanAne yogya, divya vijJAnanA dAtA (lavita e badhI siddhionA utpAdaka bhagavan! Apa (1) amArA (ma) akhila aizvaryane mATe (yajJama) sukhadAyaka vyavahArane pra+suva) utpanna karo (yajJapati) A yajJanA pAlakane (U+juvo utpanna karo. Apa (tharva) pRthvIne dhAraNa karanArA (divya) zuddha guNa, karmomAM sarva zreSTha tapU) vijJAnathI pavitra karanArA cho, tethI te.) amArA tama) vijJAnane punAtu) pavitra karo. Apa (vAva) satya vidyAthI yukta vedavANIno (pati) pracAra karavAthI, rakSaka che, tethI :) amArI (vAva) vANIne () svAdiSTa=madhura karo. (dayA. yajurveda bhASya-bhAskaramAMthI) yoga sAdhakane mATe ahIM keTalAka Avazyaka nirdeza karavAmAM AvyA che. - (1) yajJa= zreSTha karmone kare, apakarma tathA akarmano sadA tyAga kare - Usuva no artha che - preraNA kara. karmanI preraNA tyAreja thaI zake che, jayAre pote paNa karma karatA hoya ane sAthe ja bIjAne paNa zubha karma karavA mATe utsAhita karatA rahetA hoya. (2) yajJAtim = zubha karmanA pAlaka bhagavAnane loka kalyANane mATe prere arthAta sadA bhagavAna pAse saMsAranAM bhalAnI kAmanA kare. bhagavAnane koInI paNa burAIne mATe kayAre paNa prArthanA na kare. (3) vidvAnonA satsaMgathI sadA potAnA jJAnanuM saMzodhana karato rahe. prabhunI upAsanAthI paNa jJAnanI vizuddhi thAya che. mATe prabhunI upAsanAmAM pramAda na kare. (4) ta = annanI pavitratAnuM sadA dhyAna rAkhe. anyAyathI arjita pApayukta annanuM grahaNa kadI paNa na kare. mAMsa, madirA, IDAM vagere abhakSya ane apeya padArthonuM sevana na kare. (5) yogAnuSThAna mATe prANazaktino saMgraha kare. (6) yogasAdhakano vyavahAra ghaNo ja madhura hovo joIe. RSie eno bhAva A prakAre darzAvyo che - 'yejagadIzvaravAgvatsvavAcaMzundhanti, tesatyavAcaHsantaH sarvakriyAphalAnyApnuvanti (yogopaniSadamAMthI) yogasAdhanA karavAthI zuM lAbha che? imaM no deva savitaryazaM praNaya devAvya sakhividaM satrAjitaM dhanajitaM svrjinm| AvA to samaya jAya pAra hAyavari sthApA (yaju. 11/8) artha - he tevI satya kAmanAone pUrNa karanArA sivitA) aMtaryAmIrUpathI AtmAmAM preraNA karanArA jagadIza! Apa (1) amArA (15) A vAgyama) vidvAno athavA pariziSTa 375 For Private and Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir divya guNonA rakSaka sarvividrama) mitrone jANanArA (satrAnitama) satyano vijaya karAvanArA (dhanagitaY) dhanane utpanna karanArA (svanitam) sukhanI vRddhi karanArA (vA) RgavedathI sastonanI stuti karavA yogya vijJAna) vidyA ane dharmathI meLa karAvanArA yajJane (vIrA) satya AcaraNa ane satya bhASaNathI priya prApta karAvo ane (TyaT) gAyatrI vagere chaMdanA daSTAMtathI (TyatravarjIna) gAyatrInA samAna mArganuM anusaraNa karanArA vRdata) mahAna thatarama) ramaNIya yAnothI prApta karavA yogya A yajJane samartha) vadhAro (dayA. yaju. bhAgya-bhAskaramAMthI) vedamaMtrokata yoganA lAbha - (1) sevA yogathI sArA guNomAM prIti vadhe che. (2) rivi+sAcA sakhA (mitra) paramAtmA che. bhalA guNonI parAkASThA paNa temAM ja che. jema jema manuSyamAM bhalA guNo vadhe che, tema tema te paramAtmAnI samIpatA prApta kare che. (3) satranA prabhu prItinA kAraNe satya prIti paNa vadhe che. koI pralobhana tene satyathI DagAvI nathI zakatu. (4) dhananatama-dhana, nidhana ane mRtyu paryAyavAcI zabdo che. je yogAbhyAsI hoya che, tene mRtyu bhaya raheto ja nathI. mRtyu tene mATe lezaprada nathI rahetuM. (5) nitam = AnaMda prApta kare che. [A yoganA lAbhomAM thoDuMka ja dhyAna ApavAthI khyAla Ave che ke emanAmAM eka vizeSa krama che-pahelAM manuSyoe bhalA guNonuM arjana (prApta) karavuM joIe. bhalA guNonA kAraNe prabhu-prIti vadhe che. prabhu premane kAraNe satyaniSThAthI mRtyubhaya dUra bhAge che. mRtyubhaya dUra thavAthI AnaMda-AnaMda ja maLe che. (yogopaniSadUmAMthI) noMdha - (1) mano vai pavitA | (zatapata brA. 6/3/1/13) (2) prANaT Teva (zatapatha brAhmaNa - 6/3/1/15). pariziSTa (kha) (1) videha tathA prakRtilaya yogIonA viSayamAM bhrAnti tathA tenuM nirAkaraNa - yogadarzanamAM mukhyarUpe be prakAranI samAdhiomAnI che- (1) saMprajJAta (2) asaMprajJAta. asaMprajJAta samAdhinA paNa be bheda kahyA che - (1) bhava pratyaya (2) upAya pratyaya bhava pratyaya (asaMprajJAta samAdhi) kone prApta thAya che, eno uttara sUtrakAre Ama Apyo che - mavapratyayo vipravatinayAnAr (yo, 1/19) arthAt videha tathA prakRtilaya yogInI bhavapratyaya nAmanI asaMprajJAta samAdhi hoya che. videha, prakRtilaya tathA bhavapratyaya zabdonA saMgata artha na samajavAne kAraNe A sthaLa para vyAkhyAkArone je bhrAnti thaI che, tenuM yogya samAdhAna karatAM yogamimAMsA' nA lekhaka 376 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI svAmI satyapatijI parivrAjaka lakhe che - (videhayogI) -(A viSayamAM yogadarzananA vyAkhyAkAra zrI vAcaspatijInI bhrAnti) "videhazabdano artha vAcaspati kare che ke je dehachUTayA pachI bhUto tathA Idriyone AtmA mAnIne temanI upAsanA kare che, te dasa manvatara sudhI samAdhi avasthAmAM rahetAM hoya tyAre ja kaivalya mokSa jevo anubhava kare che. A ja prakAre bhUtone AtmA mAnIne temanI upAsanA kare che, te somanvatara samAdhi avasthAmAM rahIne mokSa jevo anubhava kare che" (prakRtilaya yogI)-"vAcaspatijI "prakRtilaya'no artha kare che- je mRtyu pachIthI prakRti, mahatattva, ahaMkAra, tanmAtrA emanAmAMthI koIne paNa AtmA mAnIne temanI upAsanA kare che. teo videhothI lAMbA kALa sudhI samAdhi avasthAmAM rahetAM mokSa jevo anubhava kare che, teo prakRtilaya yogI hoya che." (bhava pratyaya) - vAyaspatijI "bhava' zabdano artha lakhe che- " mavati gAyatte kantavata govidyA jemAM jaMtu utpanna thAya te (pava) avidyA che. "pratyaya' zabdano artha vAcaspatijIe - kAraNa - karyo che. (brAnti nivAraNa) - "vAcaspatijIe "bhava'no artha avidyA karyo che ane kahyuM che ke avidyA che, kAraNa ke asaMprajJAta samAdhinuM, te "bhava pratyaya' asaMprajJAta samAdhi che. arthAta avidyAne A samAdhino upAya mAne che. A keTalI AzcaryanI vAta che. avidyA to asaMprajJAta samAdhino upAya hoI ja nathI zakatI. kema ke teno upAya to viveka ane paravairAgya che. eTalA mATe vAcaspatijIno A artha yogadarzanakAranA abhiprAyathI taddana viparIta (virUddha) che. yogadarzanakAra Izvara, jIva ane prakRtinA vAstavika jJAna ane paravairAgyathI asaMprajJAta samAdhinI siddhi mAne che. vAcaspatijInI ane pataMjalijInI A baMne mAnyatAo paraspara virUddha hovAthI baMne satya nathI hoI zakatI. pataMjalijI kahe che ke- "viparyayanidhyAjJAnamaMtikUpapratiSTham (yo. 1|8) viparyayano artha che mithyAjJAna. ane A mithyAjJAna samAdhino virodhI che. jyAM sudhI manuSya jaDane cetana ane cetanane jaDa samaje che, tyAM sudhI samAdhine prApta nathI karI zakato. viparyaya eka vRtti che, ke je viparIta jJAna che. pataMjalijI kahe che ke A viparyayajJAna samAdhi prAptimAM bAdhaka che. tenI upasthitimAM samAdhi nathI thaI zakatI." (maharSi pataMjali tathA maharSi vyAsanA matamAM asaMprajJAta samAdhinI prAptino upAya). "vyAsajI kahe che - "tI para vairAgyamupAya" (yo. 1/15 bhASya) te asaMprajJAta samAdhino prApaka para vairAgya vAstavika jJAna hoya che, ajJAna nahIM. RtemAM prajJA (yo. 1/48) [A sUtrathI spaSTa che ke te asaMprajJAta samAdhinI paripakava avasthAmAM buddhi satyane ja dhAraNa kare che, asatyane nahI. vyAsajI A sUtranA bhASyamAM lakhe che ke -"manvaryA 'sA, satyameva vinA nava tatraviparyA-jJAna moDaNatIti te "RtaMbharA prajJA" zabda anvarthaka artha anusAra che. te satyane ja dhAraNa kare che, pariziSTa 377 For Private and Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asatyanI to tyAM gaMdha paNa nathI hotI." pataMjalijI...asaMprajJAta samAdhine prApta karanArA manuSyonI yogyatA batAve che - "tatparaM puruSa tenuvaitRLyam' (yo. 1/16) arthAt tatpara te utkRSTa vairAgya che, jemAM puruSajIva ane IzvaranuM parijJAna thavAthI prakRti=sattvaguNa, rajoguNa, tamoguNathI paNa jIvanI Asakti haTI jAya che. ane pahelI saMprajJAta samAdhinI paripakava avasthA prApta karIne tathA AtmA paramAtmAnuM vAstavika jJAna thavAthI paravairAgya dvArA asaMprajJAta samAdhinI siddhi thAya che. eTalA mATe 'bhavapratyaya' ane 'upAyapratyaya' nAmaka asaMprajJAta samAdhionI prAptino upAya Izvara, jIva ane prakRtinuM vAstavika jJAna ane paravairAgya che. zrI vAcaspatijInI A vyAkhyA barAbara nathI ke je prakRtinAM mahattattva vagere jaDa padArthone AtmA samajIne temanI upAsanA kare che, teo mukti jevo anubhava kare che. kema ke A avidyA hovAthI pataMjali vagere RSionI virUddha to che ja paraMtu e vedanI paNa virUddha che. vedamAM kahyuM che ke - andhatama : pravizanti ye'sNbhuutimupaaste| tato "ya rUva to tamo ya3 pUtyAM tA: 5 (yaju. 40/9). A vedamaMtramAM e batAvyuM che ke je loko prakRtinI upAsanA kare che, teo ajJAnane prApta thaIne klezone bhogave che. ane je prakRtinAM kArya mahattattva, ahaMkAra, tanmAtrA, pRthvI vagerenI upAsanA kare che, teo temanAthI paNa vadhAre ajJAnane prApta karIne duHkhone bhogave che. AnAthI e siddha che ke prakRti vagere jaDa padArthone AtmA mAnIne temanI upAsanA karanArA mukti jevo anubhava kadi paNa nathI karI zakatA. eTalA mATe maharSi pataMjalijIe (yo. 2/4) sUtramAM avidyAne badhAMja duHkhonuM kAraNa batAvyuM che...... vAcaspatijInI mAnyatAno AdhAra purANa che, yogadarzana nathI." RSioe jIvonI besthitio svIkAra karI che- (1) mokSa prApta karavo (2) janma-maraNanA cakramAM rahevuM. jayAre jIva mokSa prAptine yogya banI jAya che, tyAre Izvara ene mokSa prApta karAve che ane jayAre mokSane yogya nathI hoto, tyAre janma maraNamAM Avato rahe che. evI koI trIjI avasthA nathI ke jemAM nato pUrNa mokSa prApta thAya ane janma maraNanA cakrathI jAdo rahIne lAMbA samaya sudhI mukti jevo anubhava karato rahe, ane pachI pharIthI janma-maraNamAM Ave." bhava, pratyaya, videha ane prakRtilaya zabdono vAstavika artha - bhava zabdano artha che saMsAra ane "pratyaya' zabdano artha che jJAna. saMsAramAM janma lIdhA pachI manuSya...judA judA prakAranAM duHkhono anubhava kare che ane duHkhothI chUTavAne mATe.. pUro prayAsa kare che. saMsAranI utpatti, vinAzanA 378 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (avayaMbhAvI aparihArya) cakrane joIne mRtyu vagere duHkhothI chUTavAne mATe satyanI gaveSaNA (zodha) kare che...saMsAra zuM che? teno svAmI koNa che? vagere praznonA samAdhAnane mATe divasa rAta eka banAvI de che. jenuM pariNAma e hoya che ke te prakRti, jIva ane IzvaranuM yathArthazAna karI le che. saMsAramAM (A traNeyanA) vAstavika svarUpanuM parijJAna thavAthI je samAdhinI siddhi thAya che, tenuM nAma "bhavapratyaya' che, arthAt vAta pratyo pavityayaH = bhava (saMsAra)nuM jJAna tenI prAptimAM mukhya kAraNa che. mATe tenuM nAma "bhavapratyaya' che. videha zabdano artha che - dehamAM rahetA hovA chatAM paNa evI sthitimAM rahevuM ke jANe teno deha che ja nathI. jayAre manuSya zarIrathI AtmAne judo jANI le che, ane zarIrane nAzavAnuM samajI le che, tyAre dehanA rahetA hovA chatAM paNa evI sthitimAM rahe che ke jANe teno deha che ja nahI. A paNa videha avasthAnuM kAraNa che....te zarIrane IzvaranuM samajavA lAge che, ane dehamAM raheto hovA chatAM paNa videha' kahevAya che." " "prakRtilayano artha - prakRtinI sUkSmatama avasthAone paNa jANanArA yogI. Izvara, jIva ane prakRtinA yathArtha svarUpane jANavAne mATe mahAna parizrama (moTI sAdhanA) lAMbAkALasudhI karavo paDe che. jyAM sudhI manuSya prakRtinA satya svarUpane sArI rIte nathI jANato, tyAM sudhI prakRtine tyAjya na samajavAne kAraNe IzvaranI sAcI upAsanA nathI karI zakato. je yogI prakRtinI vAstavikatAne jANavAne mATe tana, mana, dhana lagAvI de che, tenA sUkSma-sthaLavikAne samajavAmAM tallIna rahe che, te "prakRtilaya' kahevAya che. jema ke kapilAcAryajIe "satvaracaMtana' (sAMkhya. 1/61)mAM ane pUta : (sAMkhya. 1/62) thI laIne, tata pravAse (sAMkhya. 1/65) paryata sUtromAM varNita karyuM che ke sUkSmathI sthULanI tarapha ane sthULathI sUkSmatAnI tarapha cAlo. AnAthI viveka prApta thaze." (yogamimAMsA pAna 154-16ra. A pustakamAM yoganuM yathArtha svarUpa tathA yoga viSayanI bhrAntio para sapramANa vicAra karavAmAM Avyo che) zuM yogI navAM zarIro tathA cittonuM nirmANa karI zake che? (prazna) yogadarzanamAM (44) jiLa zabdothI zuM e spaSTa nathI thatuM ke yogI zarIro tathA navocittonI racanA karI zake che? AnuM samAdhAna karatA prasiddhayoga sAdhaka zrIyuta satyapatijI parivrAjaka "yogamImAMsA' pustakamAM lakhe che ke - "(yogadarzanamAM) navAM zarIra ane navAM citta banAvavAno e abhiprAya nathI ke bhUmi AdinAM paramANuone laIne paramAtmAnI jema navuM zarIra tathA navuM citta banAvavuM. tenuM tAtparya e che ke yoganAM aMgonA anuSThAnathI zarIra, citta vageremAM parivartana karI devuM...jemake yoganA (tatraNanagamanArAya-yo. 4/6) sUtra para ApeluM vyAsa bhASya A prakAre che - "vika nivatta vanauSadhamatipa: avinA: pariziSTa - 379 For Private and Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhayatA tatra deva dhyAnanaMvinaMta TuvAnAzaya" A vyAsabhAyamAM pAMca prakArathI cittanuM nirmANa batAvyuM che. je citta dhyAnathI utpanna thAya che, te vAsanArahita hoya che. ahIM dhyAnanam padathI e abhiprAya nathI ke yogI dhyAna baLathI paramANuone laIne navuM citta banAvI le che. paraMtu dhyAnanA abhyAsathI te paramAtmAnirmita cittane ja vAsanArahita banAvI le che. A prakAre sarvatra jANavuM joIe." AmAM RSi dayAnaMdajInuM pramANa jAo -bhale game teTalo siddha yogI hoya to paNa zarIra vagerenI racanAne pUrNatAthI nathI jANI zakato." (sa.pra. 12mosamu)...jyAre jJAna ja nathI karI zakato to pachI pharI zarIra ane cittanAM paramANuothI nirmANa kadApi nathI karI zakato. pharIthI RSi dayAnaMdajI (satyArtha prakAzamAM) lakhe che ke - jema tame ane ame sAkAra arthAta zarIradhArI chIe, tenAthI trasareNuM, aNu, paramANu ane prakRtine potAnA vazamAM nathI lAvI zakatA, te ja rIte sthULa dehadhArI paramezvara paNa te sUkSma padArthothI sthULa jagata nathI banAvI zakato." [AnAthI e spaSTa thaI jAya che jema - jo paramAtmA paNa dehadhArI thaI jAya to te prakRti Adine potAnA vazamAM lAvIne sUrya vagere bhUgoLo tathA zarIronI racanA nathI karI zakatA, to pachI zarIradhArI yogI...paramANuothI navAM zarIra ane cittanI racanA kevI rIte karI zake ? RSi (Ama puruSa hovAthI yathArthavAdI hatA) e kahyuM ke - "tame ane ame paramANu othI sRSTinI racanA nathI karI zakatA." jo RSi ema mAnatA hota ke yogI karI zake che, to teo jarUrathI svIkAra karatA pharIthI RSi lakhe che -* nimitta kAraNa be prakAranAM che - eka badhI ja sRSTine kAraNa (prakRti)thI banAvavI, dhAraNa karavI, pralaya karavo tathA badhAMnI vyavasthA rAkhanAruM mukhya nimitta kAraNa, paramAtmA. bIjAM paramezvaranI sRSTimAMthI padArthone laIne anekavidha kAryAntara banAvanAruM sAdhAraNa nimittakAraNa jIva." (sa.pra. 8mo samu.) emAM RSijIe batAvyuM che ke mukhya nimitta kAraNa paramezvara che. temanI banAvelI vastuothI laIne jIva bIjI vastuonuM nirmANa kare che, paramANuone laIne navAM zarIra vagere nathI banAvato. (prazna) je aneka zarIro dhAraNa karavAnI vAta yogInA viSayamAM Ave che, teno zuM abhiprAya che? (uttara) teno abhiprAya e che ke yogInA jJAna, baLa vagerethI aneka manuSyo, pazu-pakSIonuM pAlana-popaNa thAya che. jema ke RSi dayAnaMdajInA jJAna...thI hajAro manuSyo tathA pazu-pakSIonuM rakSaNa thayuM. (kema ke) eka yogInA jJAnathI ajJAnano nAza ane jJAnanI vRddhi, asatya, ajJAna, anyAyano nAza, satyanI vRddhi, verano parityAga ane premano vikAsa thAya che... A ja kAraNathI yogIne aneka prANIonAM zarIra dhAraNa karanAro kahyo che. teno abhiprAya e nathI ke yogI aneka manuSyo tathA pazu-pakSIonAM zarIronuM dhAraNa arthAt temane banAvIne temanAthI vyavahAranI siddhi kare che... kema ke RSi dayAnaMdajI e yogadarzana 38) For Private and Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'mAryoddezyaratmAnA pustakamAM lakhyuM che ke - "je janmathI laIne maraNaparyata banI rahe te jAti kahevAya che." jo yogI anya pazu vagere prANIonA zarIra dhAraNa karI le, to te maraNaparyata kyAM rahyuM? pramANa Adi vRttionuM lisTa tathA akilawtva kevI rIte thAya che? yogadarzanamAM cittanI vRttionA pAMca bheda kahyA che- pramANa, viparyaya, vikalpa, nidrA ane smRti. A vRttione klezanuM kAraNa tathA akilaSTa paNa mAnI che. mATe saMdeha thAya che ke je akilaSTa vRtti che, te paNa klezanuM kAraNa kema? teno yuktiyukta uttara jAo dareka vRtti sukha ane duHkha baMnene utpanna kare che, jema ke eka vyakti (pramANavRttinI aMtargata) pratyakSa pramANathI potAnA mitrane jue che, to tene sukha utpanna thAya che, ane jayAre koIka bIjI virodhI athavA apriya) duHkhadAyaka vyaktine jAe che to duHkha utpanna thAya che. A ja prakAre anumAna ane zabda pramANane paNa samajI levAM joIe. eka vyakti aMdhakAramAM paDelA doraDAne jAe to tene sApa samajIne duHkhano anubhava kare che. te ja prakAre doraDAne Icchato jayAre sApane aMdhakAramAM doraDAnA jevuM joIne ema samaje che ke mArUM doraDAthI thanAruM kArya AnAthI siddha thaI jaze, tyAre te sukhano anubhava kare che. athavA koIe kahyuM ke vaMdhyAne putra AvI rahyo che ane te ghaNo ja sukhadAyaka che. A vAkayane sAMbhaLIne sukha utpanna thAya che..... duHkhadAyaka che to sAMbhaLanAro du:khano anubhava kare che. A vikalpa vRtti be prakAranI thaI. nidrAvRtti-jayAre sAttvika niMdrA (gADha niMdrA) Ave che to sukha utpanna thAya che. ane jayAre rAjasika nidrA Ave che, tyAre duHkha utpanna thAya che. smRti-sukhadAyaka viSayanI smRtithI sukha... ane duHkhadAyaka... smRtithI duHkha utpanna thAya che." (yoga mimAMsA mAMthI) nidrA-vRtti rokavAno abhiprAya zuM che? "(prazna) zuM 24 kalAka niMdrAne rokavAthI samAdhinI siddhi thAya che? (uttara) nA (nahIM). phakta samAdhikALamAM nidrAne rokavI jarUrI che. RSi dayAnaMde satyArtha prakAzanA mA samullAsamAM lakhyuM che ke-mumukSue ochAmAM ochuM be kalAka nitya (dararoja) dhyAna avazya karavuM joIe.... jo koI adhika karavA mAMge to adhika paNa karI zake che. paraMtu 24 kalAka yogAbhyAsa karavo jarUrI nathI. je loko 24 kalAka niMdrAne jItavI samAdhine mATe jarUrI mAne che, teo yoganA svarUpane nathI jANatA. AhAra, niMdrA ane brahmacaryasvAthyanI surakSAne mATe jarUrI che. tenA vinA vyakti rogI thaIne yogAbhyAsane yogya nathI rahetI....eTalA mATe ThIka samaya para suI javuM ane ThIka samaya para uThIne nidrA rahita thaIne yogAbhyAsa karavo eja niMdrAne jItavI kahevAya che. (eTalA mATe gItAmAM paNa kahyuM che - ke pariziSTa u81 For Private and Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yukatAhAravihArasya yukataceSTasya karmasu / yuvA svAvavo yo pati tulA (gItA). arthAt yathAsamaya yogya khAna-pAna karavA, yogya sAmarthya anusAra kArya karavAM ane samaya para suvA tathA jAgavAvALAnoyogaduHkhanAzaka hoyache. (yogamimAMsAmAMthI) laukika sukha ane mokSa sukhamAM aMtara - (1) laukika sukha kSaNika hoya che ane paramAtmAthI maLanArU sukha sthAyI (abAdha gatithI prApta thanAra) hoya che. (2) laukika sukhamAM duHkha mizrita rahe che, mokSa sukhamAM nahIM. 9) laukika sukhathI vyakti ubakI jAya che, IzvaranA sukhathI ubakI jatI nathI. (4) laukika sukhamAM vyakti rogI paNa thaI jAya che, paramAtmAnA sukhathI nahI. (5) laukika sukhonA bhoktA mana, IdriyonA vazamAM AvI jAya che. paramAtmAnA AnaMdane bhogavanAro jIvanamukta temane mana vagerene) potAnA vazamAM karI le che (6) Izvara-sAkSAtkAra ja eka evI avasthA che, jemAM manuSya evo anubhava kare che ke je kaMI mAre prApta karavAnuM hatuM, te prApta karI lIdhu, have... sukha sAdhanonI jarUrIyAta nathI... cakravartI rAjyane prApta karI le to paNa yogI jevo anubhava nathI karI zakato. (yoga mimAMsAmAMthI) mola-prAptine mATe prayatna karavAno kema jarUrI che? maharSi dayAnaMde mukta jIvone paNa mokSanI avadhi samApta thatAM saMsAramAM janma levAnI mAnyatA sapramANa satyArtha prakAza Adi graMthomAM pratipAdita karI che. A viSayamAM koIe prazna karyo che ke - (prazra) jo ema ja hoya to mukti paNa janma maraNa sadRza che. eTalA mATe zrama karavo vyartha che. (uttara) mukti janma maraNa jevI nathI. kema ke jyAM sudhI 36000vakhata utpatti ane pralayano jeTalo samaya thAya che, teTalA samaya payaMta jIvone muktinA AnaMdamAM rahevuM, duHkha na hovuM zuM nAnI vAta che? jayAre Aje khAva cho-kAle bhUkha lAge che, pharIthI teno upAya zA mATe karo cho? jayAre bhUkha, tarasa, tRSNA, -dhana, rAjya, pratiSThA, rasI, saMtAna vagerene mATe upAya karavo jarUrI che, to muktine mATe zA mATe na karavo? jema maravAnuM avazya che, to paNa jIvanano upAya karavAmAM Ave che, te ja rIte muktithI pAchA pharIne janmamAM AvavAnuM che, to paNa upAya karavo jarUrI che." | (sa.pra. 9mo samulAsa) mokSamAM zarIra Adi sAdhano vinA jIvAtmA AnaMda kevI rIte bhogave che - (prazna) jema zarIra vinA saMsArika sukho nathI bhogavI zakAtAM, te ja rIte muktimAM zarIra vinA AnaMda kevI rIte bhogavI zakAze? (uttara) enuM samAdhAna pahelAM 382 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahevAmAM AvyuM che, ane A vadhu sAMbhaLo - jema saMsArika sukha zarIranA AdhArathI bhogavAya che, tema paramezvaranA AdhArathI muktinA AnaMdane jIvAtmA bhogave che. te mukta jIva anaMta vyApaka brahmamAM svaccha ghUmato, zuddha jJAnathI badhI sRSTine joto, anya muktonI sAthe maLato, sRSTi vidyAnA kramane joto badhAja loka lokAntaromAM arthAt jeTalA A loka dekhAya che ane je nathI dekhAtA te badhAmAM ghUme che. te badhA padArthone ke jetenA jJAnanI AgaLa che, te badhAne jove che. jeTaluM jJAna adhika hoya che, tene teTalo ja AnaMda vadhAre thAya che." (sa. pra. 9mo samu.) nodha - AgaLa Apelo uttara A prakAre che - (prazra) mukta jIvanuM sthULa zarIra rahe che ke nahI? (uttara) nathI rahetuM. (prazna) to pachI te sukha ane AnaMda kevI rIte bhogavI zake che? (uttara) tenA satyasaMkalpAdisvAbhAvika guNa sAmarthya badhuM rahe che, bhautika saMga nathI raheto. jema - kRSNA zrota vita, arzayana va mavati, prazyana yuvati - (zatapatha.) mokSamAM zarIranI IdriyonAM golaka jIvAtmAnI sAthe rahe che. paraMtu muktimAM potAno svAbhAvika zuddha guNa rahe che...potAnI zaktithI muktimAM badho AnaMda bhogavI le che." (sa. pra. 9mo samullAsa) molamAM jIvAtmAno paramAtmAmAM laya nathI thato - "(prazra) muktimAM paramezvaramAM jIva maLI jAya che athavA judo rahe che. (uttara) jAdo rahe che. kema ke jo maLI jAya to muktinuM sukha koNa bhogave ane muktinAM jeTalAM sAdhana che te badhAM niSphaLa thaI jAya. te mukti nathI, paraMtu jIvano pralaya jANavo joIe... sartya jJAnamanantaM bahma yo veda nihitaM guhAyAM parame vyomn| roDanuM sarvAna mAna sada tra9T vipatteitiiA (taitirI-upa.) je jIvAtmA potAnI buddhi ane AtmAmAM rahelA satya jJAna ane anaMta AnaMda svarUpa paramAtmAne jANe che, te e vyApakarUpa brahmamAM sithata rahIne te vivi -anaMta vidyAyukta brahmanI sAthe badhA kAmone prApta thAya che. arthAt je je AnaMdanI kAmanA kare che, te te AnaMdane prApta thAya che. e ja mukti kahevAya che." (sa.pra. 9mo samu.) yogazAsathI viruddha kAlpanika muktio mithyA (khoTI) ja che. - (prazna) jevI mukti Apa mAno cho, tevI, bIjA koI nathI mAnatA... (uttara) ....ane paurANikone pUchavuM joIe ke jethI tamArI cAra prakAranI mukti che, tevI to kRmi, kaDA, pataMgiyA, pazu AdinI paNa svataH siddha prApta che. kema ke A jeTalA loka che, te badhA ja IzvaranA che, emAM ja badhA jIvo rahe che. eTalA mATe sAnovacamuvA anAyAsa (vinA prayatna ja) prApta che. 'sAmINa Izvara sarvatra vyApta pariziSTa 383 For Private and Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hovAthI badhA ja tenI samIpa che, eTalA mATe "sAmIpya' mukti paNa svataH siddha che. sanukya jIva IzvarathI badhI ja rIte nAno ane cetana hovAthI svataHbaMdhuvat che. tenAthI sAnujya' mukti paNa prayatna vinA jasiddha che. ane badhA jIva sarvavyApaka paramAtmAmAM vyApya hovAthI saMyukta che. enAthI "sAyujaya' mukti paNa svataH siddha che... A muktio nathI paraMtu eka prakAranAM baMdhana che. kema ke e loko zivapura, mokSazIlA, cothu AsamAna, sAtamu AsamAna, zrIpura, kailAsa, vaikuMTha, golokane ekadezamAM sthAna-vizeSa mAne che. je te sthAnothI judA paDIe to mukti chUTI jAya... mukti to e ja che ke jyAM IcchA hoya tyAM pharo, kayAMya aTako nahIM. na bhaya, na zaMkA, na duHkha thAya. (sa.pra. 9mo samullAsa) - A pUrva uddhata maharSi dayAnaMdanI satya mAnyatAonI saMgatiyogadarzanathI akSare akSara maLe che. yoga darzanamAM paNa koI eka sthAnane mokSa tarIke svIkAra nathI karyuM. pariziSTa (ga). yoga darzanamAM manane prakRtino vikAra hovAthI acetana mAnyuM che - (1) maharSi dayAnaMdanI mAnyatA: - yogIrAja maharSi dayAnaMde manane sUkSma zarIranuM eka ghaTaka mAnatAM ghaNuM ja spaSTa rUpe e lakhyuM che ke mane jaDa che cetana nathI. maharSinAM keTalAMka vacana juvo - (1) "traNa zarIra che. - eka sthaLa.. bIjuM pAMca prANo, pAMca jJAnendriyo pAMca sUkSmabhUto (tanmAtrAo) ane mana tathA buddhi A sattara (17) tattvonA samudAyane "sUkSmazarIra" kahe che. A sUkSmazarIra janma maraNa vageremAM jIvanI sAthe rahe che. tenA be bheda che - eka bhautika arthAt je sUkSmabhUtonA aMzathI banyuM che. bIjuM svAbhAvika ke je jIvanA svAbhAvika guNa rUpa che. A bIjuM abhautika zarIra muktimAM paNa rahe che." (sa. pra. 9mo samullAsa) (2) "deha ane aMtaHkaraNa jaDa che, temane ThaMDI-garamInI prApti ane bhoga nathI... evI rIte prANa paNa jaDa che.... te ja rIte mana paNa jaDa che, na to tene harSa ke na to zoka thaI zake che. paraMtu manathI harSa, zoka, sukha, duHkhano bhoga jIva kare che. (sa. pra. 9mo samullAsa) (3) maharSi dayAnaMde prakRtinuM lakSaNa tathA prakRtinA vikArone lakhatAM spaSTarUpe manane prakRtino vikAra svIkAra karyo che. "sattva) zuddha (ranna :) madhya (tama ) jANya arthAt jaDatA, traNa vastu maLIne je eka saMghAta che, tenuM nAma prakRti che. tenAthI mahattattva buddhi, tenAthI ahaMkAra, tenAthI pAMca tanmAtrA (sUkSma) ane daza Idriyo tathA agIyAramuM mana, pAMca tanmAtrAothI pRthvI Adi pAMca bhUta e covIsa ane paccIsamo puruSa arthAta jIva ane paramezvara 384 - yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. temanAmAM prakRti avikAriNI ane mahattattva, ahaMkAra tathA pAMca sUkSmabhUta prakRtinAM kArya ane Idriyo, mana tathA sthULabhUtonuM kAraNa che." (sa. pra. 8mo samullAsa) ATalo spaSTa ullekha aneka sthAno para hovA chatAM paNa Arya jagatanA keTalAka vidvAna tathA saMnyAsI manane jaDa na mAnIne cetana ja mAnI rahyA che. teoe yogadarzanakAra tathA bhAkhrakAranAM nIcenAM vacano para vicAra karavo joIe. yogadarzana tathA vyAsa bhASyanI mAnyatA - (1) vitta di prathA-pravRtti-sthiti zItatvA trizuLA (yo. 1ra vyAsa) arthAt citta (mana) sattva, rajasa tathA tamasa guNonA svabhAvavALu hovAthI triguNI che. A vyAsa-bhAkhanI vyAkhyAmAM zrI 5 AryamunijI tathA zrI svAmI brahmamunijI parivrAjaka paNa manane prakRtinuM pariNAma hovAthI triguNAtmaka svIkAra karyuM che. (2) vyAsa bhAkhamAM cittane spaSTarUpathI acetana lakhyuM che - yogadarzananA (4/23) sUtranA vyAsa-bhAgyamAM lakhyuM che ke - manofTa. cetanAtanasvarUpApana viSayAtmakamapyaviSayAtmakam acetanaM cetanamiva sphaTikamaNikalpaM sarvArthamityucyate tane vittIrNa thatA vidva vetanapatyAhu .... anukaMpanIyA" arthAtuM manadraSTA=AtmA ane dazya viSayathI saMyukta thayelA viSaya-viSayInA AkAra jevuM cetana-acetana svarUpane prApta thayela tathA vipayarUpa thatuM hovA chatAM paNa aviSayarUpa jevuM, acetana hovA chatAM paNa cetana jevuM, sphaTika maNinI samAna sarvArtha kahevAya che... A cittanA svarUpathI bhrAnta thayelA keTalAka loko manane ja cetana kahevA lAge che. evI vyaktio dayAne yogya che. (3) manane cetana mAnanArA avidyAgrasta che manane jIvAtmAnuM sAdhana acetana mAnatAM (yo. 2/5) sUtranA bhAkhamAM vyAsa muni te lokone spaSTa rUpathI avidyAgrasta kahe che ke je acetana manane cetana kahevAnuM sAhasa kare che. vyAsamuni lakhe che ke - "tathAnAtmavAtmarAti : puruSopara vA manasa-nAtmayAtmaratiniti arthAt anAtma=acetana padArthomAM Atmabuddhi karavI e cothA prakAranI avidyA che. jema acetana zarIramAM Atmabuddhi karavI avidyA che, te ja rIte jIvAtmAnA sAdhana bhUta manamAM Atmabuddhi karavI avidyA che. (4) mana prakRtino vikAra che - manastattvanI racanA batAvatAM yogadarzananA (2/19) sUtranA vyAsa bhAgyamAM lakhyuM che ke - tathA zrotratvak buddhindriyANi vAkapANi...karmendriyANi ekAdazaM mana : sarvArtham "tAmatInnakSaNAvizeSa vizeSA" ahIMyA vyAsa munie spaSTarUpe manane prakRtinuM kArya batAvatAM lakhyuM che ke prakRti mULa upAdAna kAraNa che. teno prathama vikAra mahattattva che. mahattattvano vikAra ahaMkAra (asmitA) che. ane asmitAno vikAra pariziSTa 385 For Private and Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (kAya) 5 jJAnendriyo, 5 karmendriyo tathA 11mu mana che. mATe prakRtinuM vikArabhUta mana cetana kevI rIte kahI zakAya? (5) Aja prakAre yogadarzananA (2/20) sUtra bhASyamAM vyAsa-munie lakhyuM che ke - puruSo budhdhe : pratisaMvedI...jJAtAjJAtaviSayatvAt pariNAminI hi buddhi : |...trigunnaa buddhi : triguNAtvAd acetneti|' ' arthAt - buddhi (citta) ane puruSa =cetana jIvAtmatattvamAM paraspara nIce lakhelA traNa bheda che - (ka) buddhi jJAtAjJAta viSayavALI hovAthI pariNAmavALI che, paraMtu puruSa apariNAmI che. (pa) buddhi parArtha= potAnAthI bhinna puruSanA bhoga - apavargane saMpanna karAvavA mATe che, jayAre purapa svArtha=potAnA prayojanane siddha karavAne mATe che. (ga) buddhi sattva Adi traNa guNovALI hovAthI acetana che, jayAre puruSa guNono upadraSTA che tathA cetana che. (6) citta (buddhi) prakRtino vikAra che, ane tenuM kArya kSetra mokSa prApti sudhI ja che. mokSa dazAmAM tenI sattA nathI rahetI. A viSayamAM (yo. 2/24) sUtra bhASyamAM maharSi vyAsa lakhe che - sa (vuddhi) tu puruSarAtiparyavasAna tAniSThA prApnoti, caritadhArA nivRttAnA nyArAmAvIna punarAvarta arthAt buddhi=cita vivekakhyAti prApta thatAM sudhI potAnA kAryane pUrNa kare che. ane baMdhananuM kAraNa ajJAna nivRtta thatAM pharIthI buddhinI pravRtti thatI nathI. arthAt jIvAtmAnI sAthe buddhino saMparka molamAM nathI raheto. eTalA mATe A ja sUtrabhASya para AgaLa lakhyuM che - vinivRttivamokSa arthAt cittanuM puruSathI pRthaka thavuM ja mokSa che. ane A ja vAta bIje paNa kahI che. "yAni klezabIjAni dagdhazAli bIjakalpAnyaprasavasamarthani tAni saha manasA pratyastaM gacchanti / " (yo. 3/50 vyAsa bhApya) arthAt vivekakhyAti thaI jatAM yogInA badhA ja lezo temaja klezamUlaka vAsanAo dagdhabIjanI jema phalotpattimAM asamartha thaI jAya che. ane te mananI sAthe potAnA kAraNamAM lIna thaI jAya che. te vakhate puruSa potAnA svarUpa caitanya mAtramAM ja raheto hovAthI kevalyapadane prApta karanAro kahevAya che. saMsAramAM traNa padArtha nitya che - prakRti, puruSa tathA paramezvara. paramezvara sarvavyApaka sattA hovAthI jIvono tenAthI pRthaka bhAva saMbhava ja nathI. prakRtijanya mana AdithI pRthakatA ja kaivalyabhAva kahevAya che. A ja bhAvanI abhivyakti (yo. 4(25) sUtra bhASyamAM A prakAre karavAmAM AvI che. - 386 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "cittasyaivaiSa vicitra : pariNAma : puruSastvasatyAm avidyAyAM zuddhazcittadharmeraparAmRSTa iti / arthAt A badhu vicitra pariNAma=saMsAramAM rahelA jIvonI dazAo cittanI ja che - puruSa to avidyA na rahetAM zuddha svarUpa che ane te cittanA dharmo (vividha pariNAmo)thI sarvathA asaMbaddha che. (7) manathI puruSano bheda(ka) dho. 4/18 sUtra tathA bhAgyamAM e spaSTa lakhyuM che ke citta pariNAmI che ane purupa apariNAmI. citta grahaNa karavAnuM sAdhana che, ane jIvAtmA teno svAmI che. (kha) (yo. 424) sUtra tathA bhAkhamAM lakhyuM che ke citta parArtha-jIvAtmAnA bhoga apavargane mATe ane IdriyonI sAthe saMyukta thaIne kArya kare che. yogadarzananA (4/17) vyAsa bhAkhamAM cittane pariNAmI tathA jIvAtmA tenAthI judA svabhAvavALo apariNAmI kahyo che. ane (yo. 3/35) sUtranA bhASyamAM triguNAtmakacittathI jIvAtmAne "atyaMta vidharmA kahIne judo mAnyo che. ane trizuddhi trizuLAtkAtana (yo. 2/20 vyAsa)mAM to jIvAtmA tathA buddhinA spaSTa bheda darzanIya ja che. zuM temAM paNa koIne bhrAnti saMbhava che? (8) citta dazya hovAthI svaprakAzaka nathI - yogadarzananA tadvAmA ratnAta) sUtra tathA bhASyamAM A spaSTa lakhyuM che ke jema netra vagere Idriyo dazya hovAthI svaprakAzaka nathI, te rIte mana paNa svaprakAzaka nathI. A jIvAtmAnA saMparkathI ja jJAnanuM sAdhana bane che, nahIMtara nahIM. ItyAdi aneka uddharaNa bIjA paNa ApI zakAya che, jenAthI e nizcaMnta siddha thAya che ke yogadarzanakAra maharSi pataMjali tathA maharSi vyAsa baMneya mana tathA buddhine prakRtinA vikAra hovAthI acetana mAne che. maharSi dayAnaMde paNa RSionI mAnyatAne ja parama pramANamAnI che. mATe vipakSanAvidvAnoe pUrvokta RSi vacano para pharI pharIne manana karIne satyane grahaNa karavuM joIe. pariziSTa 387 For Private and Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogAdeva tu kaivalyam 'darzanayoga mahAvidhAlayA saMkSipta paricaya ) mAnava samAjamAM sukha, zAMti, prema ane ekatAnI sthApanA mATe veda ane RpiyonA maMtavyone AdhAra banAvI maharSi dayAnanda sarasvatIe AryasamAjanI sthApanA karI ane samAjanAM vaidikIkaraNa mATe zikSA, saMskRti, sabhyatA, AcAra ane vyavahAra saMbaMdhita eka mahatvapUrNa yojanAnI rUparekhA ApaNI sAme potAnA graMthomAM rajU karI. A yojanA pramANe AryasamAjanI sthApanA pachI hajAro tyAgI, tapasvI, niHsvArthI, saMnyAsIo, vidvAno, upadezakoe aneka prakAranA kaSTo veThIne deza-videzamAM vaidika dharmano pracAra-prasAra karyo. pariNAme Thera Thera AryasamAjonI sthApanA thaI ane lAkho manuSyo satya dharmane jANIne Arya banyA. A ja paraMparAmAM amadAvAda-dahegAma-moDAsA mArga upara, amadAvAdathI Azare 65 kI.mI. dUra rojaDa gAma pAsenA Aryavana vikAsa phArma (po. sAgapura, ji. sAbarakAMThA-380307) mAM caitra zukala pratipadA (caitra suda ekama) saM. 2043 (10 eprila, 1986) nA divase darzana yoga mahAvidyAlayanI sthApanA zrI svAmI satyapati parivrAjaka dvArA karavAmAM AvI. vartamAnamAM A vidyAlaya Aryavana vikAsa phArma TrasTanA adhikArIo tathA anya aneka sajjanonA sahayogathI uttarottara unnatinA mArge AgaLa vadhI rahyuM che. vidyAlayanA uddezyo ane prayojano nIce mujaba che. - ( udezya ) 1. maharSi pataMjali praNIta aSTAMgayoganI paddhatithI ucca staranA yoga prazikSako taiyAra karavA, ke je deza-videzamAM pracalita mithyAyoganA sthAna para satyayoganuM prazikSaNa ApI zake. 2. viziSTa yogyatAvALA vaidika-dArzanika vidvAnonuM nirmANa karavuM, ke je sArvabhaumika, yuktiyukta, akATya, vaijJAnika, zAvita vaidika siddhAMtonuM 388 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir buddhijIvI varga samakSa prabhAvapUrNa zailIthI pratipAdana karI teonI nAstikatAne mITAvI teone vaidika dharmAnuyAyI banAvI zake. 3. niSkAma bhAvanAthI yukta, mana-vacana-karmathI eka rahI tana, mana, dhanathI saMpUrNa jIvananI AhutI ApavAvALI vyaktionuM nirmANa karavuM, ke je potAnA ane saMsAranA avidyA, adharma tathA duHkhono nAza karI temanA sthAna para vidyA, dharma tathA AnaMdanI sthApanA karI zake. ( praveza mATenI yogyatA ) kevaLa brahmacArione praveza apAya che. (AjIvana brahmacArIne prAthamikatA) samarpita bhAvanAthI yukta thaI pUrNa anuzAsanamAM rahevuM. vedika siddhAMtomAM niSThA hovI. yogAbhyAsa tathA darzanonAM adhyayanamAM ruci hovI. saMskRta bhASA vAMcavA, lakhavA, bolavAmAM samartha hovuM. (vyAkaraNAcArya, zAstrI athavA samakakSa yogyatAvALAne prAthamikatA). yama-niyamonuM zraddhApUrvaka pAlana karavuM. niSkAma bhAvathI samAja-rASTranI sevAno saMkalpa hovo. tyAgI, tapasvI, sadAcArI hovuM. adhyayanakALamAM ghara ke svajano sAthe sAMsArika saMbaMdha na hovo. avasthA 18 varSathI adhika hovI. vizeSa :- praveza lenAra brahmacArIonuM traNa mAsa sudhI bauddhika AdhyAtmika tathA vyAvahArika parIkSaNa karavAmAM Ave che. temane yogya siddha thayA bAda ja sthAyI praveza ApavAmAM Ave che. ( vidhAlayanI vizeSatAo) 1. pratyeka brahmacArIne pakSapAtarahita (samAnarUpe) bhojana, varasa, dUdha, ghI, phaLa, pustako, Asana Adi badhI ja vastuo niHzulka prApta che. pratidina ochAmAM ochA be kalAka dhyAna" (vyaktigata yogAbhyAsa) karavuM anivArya che. 2. saMkSipta paricaya 389 For Private and Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9. 3. pratidina kriyAtmaka yoga prazikSaNa ApavAmAM Ave che. jemAM viveka, vairAgya, abhyAsa, IzvarapraNidhAna, manoniyaMtraNa, dhyAna, samAdhi tathA sva-svAmI saMbaMdha (=mamatva) ItyAdi sUkSma viSayo para vistArapUrvaka vivecana karavAmAM Ave che. yama-niyamonuM mana-vacana-karmathI sUkSmatAthI pAlana karAvavAmAM Ave che. 5. divasamAM 6 kalAka mauna pALavAmAM Ave che (jemAM dhyAna, svAdhyAya, nididhyAsanano samAveza thAya che). vArtAlApanuM mAdhyama saMskRta bhASA che. 7. svayaMne unnatinA mArge prazasta karavA mATe brahmacArIo dvArA yama-niyama tathA anuzAsana saMbaMdhita truTiono prAyazcita rUpe svayaM daMDa levAmAM Ave che. dararoja rAtre AtmanirIkSaNanI kakSA yojAya che. jemAM divasabharanAM dopo-truTione badhAnI samakSa jaNAvI bhaviSyamAM sudhAravA mATe prayatna karavAmAM Ave che. pratidina yajJa, veda-pATha tathA vedamaMtrano svAdhyAya thAya che. 10. saptAhamAM ekavAra Asana-prazikSaNa tathA 15 divasamAM ekavAra vyAkhyAna-prazikSaNa hoya che. 11. darzanonI lekhita tema ja maukhika parIkSAo levAmAM Ave che. 12. prAtaHkALa 4 vAgyAthI rAtre 9-30 vAgyA sudhI Adarza temaja vyasta gurukuLIya dinacaryAnuM pAlana karavAmAM Ave che. ( upalavio ) sane 1986 thI 1999 sudhInA vigata 13 varSomAM bhAratabharanA 13 prAMtonA snAtaka, snAtakottara (Graduate, Post Graduate), vyAkaraNAcArya, zAstrI staranA lagabhaga 32 brahmacArIone praveza ApavAmAM Avyo. yoga, sAMkhya, vaizeSika, nyAya, vedAnta tathA mImAMsA - A 6 darzanonuM saMskRta bhASyo sahita adhyApana thayuM. 5 darzanonI lekhita temaja maukhika parikSAo levAmAM AvI. darzano uparAMta Iza, kena Adi 10 ArSa upaniSado tathA vedanA cuniMdA adhyAyonuM adhyApana karavAmAM AvyuM. AMzika rUpe aSTAdhyAyI vyAkaraNanuM paNa adhyApana karavAmAM AvyuM. 390 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uparokta darzanone bhaNAvavAnI yogyatA prApta karanArAone darzanAcArya', "darzana vizArada' tathA "darzane prAjJa'nI upAdhio pradAna karavAmAM AvI. te ja rIte kriyAtmaka yoganuM prazikSaNa ApavAmAM samartha brahmacArIone "yoga vizArada' tathA "yoga prANa'nI upAdhi pradAna karavAmAM AvI. brahmacArIone vaidika gaMbhIra dArzanika siddhAMtonuM UhApoha sahita jJAna karAvavAmAM AvyuM, jenA phaLasvarUpe aneka brahmacArIoe sUkSma viSayo saMbaMdhI zaMkAonuM samAdhAna karavAmAM, gaMbhIra sUkSma, AdhyAtmika dArzanika viSayo para vyAkhyAna ApavAmAM tathA nibaMdha lakhavAmAM nipuNatA meLavI. yama-niyamono vyavahAramAM prayoga kevI rIte karavo tathA niSkAma karma zI rIte saMpAdita karavAM te viSayamAM paNa vizeSa prazikSaNa ApavAmAM AvyuM. brahmacArIoe pUratI mAtrAmAM A viSayone samajI temane yathAzakti jIvanamAM utAryA. vartamAnamAM A vidyAlayanA snAtako bhAratabharamAM vividha prAMtomAM saMskRta bhASA, vyAkaraNa, darzana-adhyApana, yoga-prazikSaNa tathA sAhitya nirmANa dvArA vaidika dharmanA pracAramAM saMlagna che. vaidika dharmanA pracAranA bhAga rUpe vidyAlaya dvArA adhyApananA mukhya kAryanI sAthe sAthe gauNa rUpe varSamAM be vAra "yoga-prazikSaNa zibira yojavAmAM Ave che. jemAM atyAra sudhI dezabharanA hajAro lokone sUkSma dArzanika siddhAMto tathA kriyAtmaka yoganuM prazikSaNa ApavAmAM AvyuM che. uparAMta vigata 13 varSomAM lAkho rUpiyAnI kiMmatanuM uparokta viSayone AvarI letuM sAhitya pustaka, pustikA, patraka, kelenDara vagere svarUpe prakAzita karI deza videzamAM niHzulka vitarita karI bahoLA janasamudAyanI jJAnapipAsane tRpta karavAno saphaLa prayAsa karavAmAM Avela che. prAcIna samayanAM Azrama jevuM svaccha, zAMta vAtAvaraNa dharAvatA A Adarza vidyAlayanI mulAkAta levA tathA yoga, Izvara, dharma, vaidika sAhitya-saMskRti saMbaMdhita koIpaNa prakAranI zaMkAonA samAdhAna mATe rUbarU athavA patravyavahAra dvArA saMparka karavA saune hArdika nimaMtraNa che. saMkSipta paricaya 391 For Private and Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a 302 359 104 283 yogadarzanasUtronI varNAnukrama-sUcI 14 saM. kSaNa-tatkramayo : saMyamAda. atItAnAgataM svarUpa. 328 kSaNapratiyogI pariNAmA.. atha yogAnuzA. 44 kSINavRtterabhijAtasyeva. anityAzuciduHkhA 127 anubhUtaviSayA'sampra. 58 grahaNasvarUpA'smitA. aparigrahasthairye janma 205 abhAvapratyayAlambanA. 58 candre taaraavyuuhjnyaanm| abhyAsavairAgyAbhyAM. 61 citerapratisaMkramAyA. avidyA'smitArAga. 123 cittAntaradRzye buddhi. avidyAkSetramuttareSAM.. 124 asteyapratiSThAyAM. 203 janmauSadhimantratapa:. ahiMsApratiSThAyAM. 201 jAtidezakAlavyava. ahiMsAsatyAsteya. 186 jAtidezakAlasamayAna. jAtilakSaNadezaira. IzvarapraNidhAnAdvA / 74 jAtyantarapariNAma :. 270 346 345 310 322 190 304 313 udAnajayAjjala. R RtambharA tatra prjnyaa| 354 117 82 238 ekasamaye cobhayA. etayaiva savicArA. etena bhUtendriyeSu. 358 224 272 kaNThakUpe kSutpipAsA. karmAzuklAkRSNaM yogina. kAyarUpasaMyamAt tad. kAyAkAzayoH sambandha. kAyendriyasiddhirazuddhi. kUrmanADyAM sthairym| kRtArtha prati naSTamapya. kramAnyatvaM pariNAmA. -klezamUla : karmAzayo. klezakarmavipAkAzayai. 282 tacchidreSu pratyayAntarANi. tajja : saMskAro'nya. 114 tjjpstdrthbhaavnm| tajjayAt prjnyaalokH| 344 tata : kRtArthAnAM pariNAma. , 110 tata: kSIyate prakAzA. 244 tata : klezakarmani. tata : paramA vazyate. tata : puna : zAntoditau. 320 tata : pratyak cetanA. 261 tata : prAtibhazrAvaNa. 2.84 tato'NimAdiprAdurbhAva :. 211 tatastadvipAkAnu. 273 tato dvandvAnabhighAta : / 168 tato manojavitvaM. 252 tatparaM puruSakhyAte. 137 tatpratiSedhArthameka. 75 tatra dhyaanjmnaashym| 357 227 243 84 278 291 321 218 295 65 88 318 392 yogadarzana For Private and Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 233 166 347 156 62 226 135 270 260 338 342 272 314 316 114 tatra niratizayaM sarvajJa. 78 dezabandhazcittasya. tatra pratyayaikatAnatA. 235 draSTadRzimAtra : zuddho. tatra zabdArthajJAna. - 106 draSTadRzyoparakta. tatra sthitau yatno. draSTadRzyayo : saMyogo. tadapi bahiraMga. 240 gha tadabhAvAt saMyogA. 176 dhAraNAsu ca yogyatA. tadartha eva dRzya. 168 dhyAnaheyAstadavRttayaH / tadasaMkhyeyavAsanA. 350 dhruve tdgtijnyaanm| tadA draSTu : svarUpe. 48 na tadA vivekanimna kai. 353 na ca tatsAlambanaM. tadA sarvAvaraNamalA. u57 na caikacittatantraM. taduparAgApekSitvA. 338 na tatsvAbhAsa. tadevArthamAtranirbhAsa. 26 nAbhicake kAyavyUha. tad vairAgyAdapi doSa. . 287 nimittamaprayojakaM. tapaH svAdhyAyezvara. 120 nirmANacittAnyasmitA. tasmin sati zvAsa. 218 nirvicAravaizAradye. tasya prazAntavAhitA. .242 pa tasya bhUmiSu vini. 238 paramANuparamamahattvA. tasya vAcaka : praNava / 80 pariNAmatApasaMskAra. tasya saptadhA prAnta. 179 pariNAma-trayasaMyamAda. tasya heturvidyaa| 174 pariNAmekatvAd. tasyApi nirodhe sarva. .118 puruSArthazUnyAnAM guNA. tA eva sabIja : samAdhi: / 113 prakAzakriyAsthitizIlaM. tArakaM sarvaviSayaM sarva. 305 pracchardanavidhAraNAyAM. tAsAmanAditvaM cAziSo. 24. pratyakSAnumAnAgamA : tIvasaMvegAnAmasana: / 72 pratyayasya paracita.. te pratiprasavaheyA : sUkSmA / 134 pramANaviparyayavikalpa. te vyaktasUkSmA guNA. 339 prayatnazaithilyAnanta. te samAdhAvupasargA. 279 pravRttibhede prayojakaphra te halAdaparitApaphalA: 147 pravRtyAlokanyAsAt. trayamantaraMga puurvebhy:| 240 prasaMkhyAne'pyakusI. trayamekatra saMyama: / 237 pratibhAdrA srvm| 103 148 255 333 363 158 84 260 53 217 318 264 355 275 280 duHkhadaurmanasyAMgame. duHkhAnuzayI dveSa : / dRgdarzanazaktyore. dRSTAnuzravika viSaya. bandhakAraNazaithilyAt. -87 baleSu hastibalAdIni / 132 bahirakalpitA. . 130 bAhyAbhyattaraviSayA. 3 brahamacaryapratiSThAyAM. saMkSipta paricaya 263 285 . 223. 204 / 393 For Private and Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 71. bhavapratyayo videha. bhuvanajJAnaM sUrye. zraddhAvIryasmRti. zrutAnumAnaprajJAbhyA. zrotrAkAzayo : sambandha. 115 283 265 mUrddhajyotiSi siddha. mRdumadhyAdhimAtratvAt. maitrIkaruNAmuditopekSA. maitryAdiSu balAni / 274 73 83 263 ythaabhimtdhyaanaadvaa| yamaniyAmasanaprANA. yogazcittavRttinirodha : / yogAMgAnuSThAnAdazuddhi. 103 185 45 181 293. 335 197 sa eSa pUrveSAmapi guru : 78 sati mUle tadvipAko. 139 sa tu dIrghakAlanara. sa tu bAbhyantarastambha. 220 satyapratiSThAyAM kriyA, 201 smaanjyaajjvlnm| 283 sarvArthataikAgratayo : kSayo. 243 saMskArasAkSAtkaraNAt. 259 sukhAnuzayI rAga : / 132 satvapuruSayo : shuddhisaamye| 309 satvapuruSayAretyantA. 277 satvapuruSAnyatAkhyAti. 296 satvazuddhisaumanasya. 209 sadA jJAtAzcittavRttaya. u41 santoSAdanuttamasukha. 210 samAdhibhAvanArtha : kleza. 122 samAdhisiddhirIzvara. 214 sUkSmaviSayatvaM cAliga. 11 2. sopakramaM nirupakramaM ca. 262 sthAnyupanimantraNe saMga. 299 sthirsukhmaasnm| 216 sthUla svarUpasUkSmA. 287 smRtiparizudvau svarUpa. 107 svapnanidrAjJAnAlamba. 102 svarasavAhI viduSo'pi. 133 svaviSayAsamprayoge citta. 226 svasvAmizaktyo : svarUpo. 170 svAdhyAyAdiSTadevatA. 213 198 55 rUpalAvaNyabalavajra. va vastusAmye cittabhedAta. vitarkabAdhane pratipakSa. vitarkavicArAnandA. vitarkA hiMsAdaya :. viparyayo mithyAjJAnam. virAmapratyayAbhyAsa. vivekakhyAtiraviplAvA. vizeSadarzina AtmabhAva. vizeSAvizeSaliMgamAtrA. vizokA vA jyotiSmatI viSayavatI vA pravRttiru. vItarAgaviSayaM vA. vRttaya : paJcatayya : vRttisaaruupymitrtr.| vyAdhi-styAna-saMzaya. vyuttthAna-nirodhasaMskAra. 68 178 351 162 88 101 51 48 85 241 zabdajJAnA'nupAtI. zabdArthapratyayAnAm, zAntoditAvyapadezya. zaucasantoSatapa:. zaucAt svAMgajugupsA. 55 256 250 193 207 hAnameSAM kleshvduktm| hRdaye cittasaMvit hetuphalAzrayAlambana : heya du : khmnaagtm| u54 275 328 155 384 yogadarzana, For Private and Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving Jin Shasan D 142652 gynnandi kobauntong For Private and Personal Use Only