Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 10

યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય તૈયારીવાળા આ જીવો છે. તેથી સામાન્ય લોકો જેને સૂક્ષ્મ કહીને કાઢી નાંખે છે, જેનું કોઈ ખાસ મહત્ત્વ આંકતા નથી, તેવી સૂક્ષ્મ દયા પણ આ જીવોને ગમતી હોય છે.
(૨) ગુણીજનનો અહેપ-અનાદિકાળથી જીવને આત્માના તાત્ત્વિક ગુણો ઉપર દ્વેષ જ હોય છે. દોષોની સાથે જ તેણે પ્રીતિ કેળવી છે. પુદ્ગલના સુખમાં જ તેને આસ્વાદ લાગે છે. આત્મિક ગુણોમાં તો પુદ્ગલના ત્યાગની જ વાતો આવે છે. એટલે એ ગુણો પ્રત્યે તેણે એક જાતની નફરત-વેષની જ લાગણી કેળવી છે. આથી જ અચરમાવર્તિમાં જીવો ધર્મ કરતા હોય, છતાં આત્મિક ગુણો પ્રત્યે તેમને દ્વેષ જ હોય છે. તેમને ગુણો ગમે તો પણ બહુ બહુ તો લૌકિક ગુણો, જેવા કે સામાજિક ન્યાય, નીતિ, સદાચાર ગમે છે. લોકોત્તર ગુણો, જેવા કે વૈરાગ્ય, સમ્યજ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર તેમને પ્રાયઃ કરી ગમતા નથી.
ચરમાવર્તમાં જીવ આવે એટલે તેનો ગુણો પ્રત્યેનો આ શ્વેષભાવ ઓગળી જાય છે અને અષભાવ જાગે છે. આમ છતાં કદાચ ગુણોનું સેવન તે ન કરી શકે એવું બને.
(3) ઔચિત્યનું સેવન - ચરમાવર્તમાં આવેલ જીવ પ્રાયઃ કરીને ઔચિત્યનું પાલન કરનાર હોય. કોઈક જીવને રુચિ હોવા છતાં નિકાચિત કર્મના કારણે પાલન ન કરી શકે એવું પણ બને, માટે અહીં પ્રાયઃ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. ભગવાનની પ્રાથમિક કક્ષાની આજ્ઞા માર્ગાનુસારીના ૩૫ ગુણ રૂપ છે. એ ગુણો તે ઔચિત્યના પાલનરૂપ જ છે. ચરમાવર્તી જીવો આ ૩૫ ગુણોનું પ્રાયઃ પાલન કરનારા જ હોય છે. દીન અનાથાદિ દરેક પ્રત્યે તેમનું ઉચિત જ વર્તન હોય છે. કોઈપણ ક્ષેત્રમાં આ જીવી જાય તો તે બધાથી જુદા પડે છે. ઔચિત્યસેવનના કારણે તેમનો કરેલો ધર્મ પણ દીપે છે અને વ્યવહારમાં પણ તેમના ઔચિત્યસેવનમાં જરાય ખામી હોતી નથી.
ચરમયથાપ્રવૃત્તકરણ -ચરમાવર્તમાં આવ્યા પછી જીવ આપણે ઉપર વર્ણવી ગયા તે અપુનબંધક અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યારપછી વિશુદ્ધિમાં આગળ વધતો વધતો જીવ ચરમયથાપ્રવૃત્તકરણ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. યથાપ્રવૃત્તકરણ વડે જીવ કર્મની સ્થિતિ એક કોડાકોડી સાગરોપમની કરે છે. આવા યથાપ્રવૃત્તકરણો જીવે અનાદિ ભવસંસારમાં રખડતાં અનંત વખત કર્યા હોય છે. પણ તે દરેક વખતે એવું બન્યું છે કે તે આટલેથી જ અટકી ગયો, વિશુદ્ધિમાં આગળ વધી શક્યો નહિ અને પાછો પડ્યો. જેથી અપૂર્વકરણ કરીને સમકિત પામી શક્યો નહિ અને ફરી પાછો કર્મની એક કોડાકોડી કરતાં વધુ સ્થિતિ