Book Title: Sugama Vaisheshika Sutra Vrutti
Author(s): Ranganathacharya
Publisher: Ganganath Jha Kendriya Sanskrit Vidyapitham Prayag
View full book text ________________
( १० )
अथापि अस्त्येव तत्र कश्चन क्रमश्च सङ्गतिश्च । तथा हि । उद्दिष्टेषु षट्सु पदार्थेषु चरमसमवायवजं इतरपञ्चकविवेचनं प्रथमाध्यायार्थः । तत्र द्रव्यगुणकर्मणी साधर्म्य वैधर्म्यं प्रदर्शनं प्रथमाह्निके । सामान्यस्य विशेषपदार्थस्य च निरूपणं द्वितीये । ‘अन्यत्रान्त्येभ्यो विशेषेभ्यः' इति सूत्र चरमव्यावर्तकत्वाभिधानेनैव विशेष पदार्थ स्वरूपादिकं प्रतिपादितं भवतीति मेने । अतस्तद्विषये न किश्विदन्यदुक्तम् । आत्ममनोव्यतिरिक्तद्रव्यसप्तकनिरूपणं द्वितीयाध्यायार्थः । तत्र माकाशान्तपञ्चकस्य निरूपणं प्रथमाह्निके । अनन्तरे प्रथमं भूतानां गन्धादिगुणव्यवस्थोच्यते । तत्र पृथिव्यां गन्धवत्त्वं श्रग्नेरुष्णस्पर्शवत्त्वं प्रपां शीतस्पर्शवत्त्वं च कण्ठोक्तम् । गन्धायसमानाविकरणस्पर्शवत्वं वायो शब्दवत्वमाकाशे च व्यवस्थितमिति पूर्वमेवोक्तमिति नेोच्यते ।
अनन्तरं क्रमप्राप्तकालदिङ् निरूपणम् । तदनन्तर शब्दस्य द्रव्यत्वं निराकृत्य गुणस्वादिकं स्थाप्यते । यद्यप्याकाशसाधनावसरे सर्वद्रव्यनिरूपणात्परं वा एतत् कर्तुं युक्त तथापि विस्तरापेक्षत्वात् चेतनभूतात्मतद्धमंज्ञानकरणमनोरूपद्रव्यान्तरनिरूपणात् पूर्वं तत्करणमुचितमिति बुद्धया चात्र तत्करणमिति ज्ञेयम् । अत्र प्रसङ्गात् प्रथमं - संशयहेतुनाह ।
शरीरान्तर्वर्तिद्रव्यनिरूपणं तृतीयाध्यायार्थः । आत्मा मनश्च तादृशं द्रव्यम् । आत्मनिरूपणस्य आह्निकद्वयव्यापित्वेऽपि मनोगतेरपि प्रारम लिङ्गत्वात् मध्ये द्वितीयाह्निकारम्भे मनस्साधनम् । अत्र प्रथमाह्निके हेत्वाभासविवेचनं प्रासङ्गिकम् ।
पृथिव्यादीनां चतुर्णां द्रव्याणां नित्यानित्यभेदनिरूपण परश्चतुर्थोऽध्यायः । तत्र नित्यविषये प्रथमाह्निके प्रसङ्गादेव तस्याप्रत्यक्षत्वं तत्कारणं श्रन्यस्य प्रत्यक्षकारणं चाह । एतत्प्रसङ्गात् रूपादिगुणोपलब्धिनिरूपणम् । द्वितीये अनित्यं त्रेधा विभज्य शरीरमात्रं निरूपयति । विषयः भोग्यवस्तुरूपः प्रसिद्ध इति मन्यते । इन्द्रियाणि प्रति वक्तव्यं अष्टमे ज्ञाननिरूपणावसरे ब्रवीति । यदुच्यते तत्सङ्गतमिति नियमः । न तु यद्यसङ्गतं तत्सर्वमुच्यत इति ।
Loading... Page Navigation 1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 ... 154