________________
બીજુ]
વ્યાકરણ
૫૧
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
અને
જતના આદિ
પ્રાથમિક સ્મૃતિના કારણે કરાઈ છે. એને ઉદેશ ગુજરાતી દ્વારા સંસ્કૃત ભાષાનું વ્યાકરણ શિખવવાને છે. આથી તે અહીં કેટલાંક પળોમાં ગુજરાતીમાં લખાણ છે અને એની સાથે સાથે સંસ્કૃતમાં એને અનુવાદ છે. આ કૃતિને પ્રારભ ઉક્તિના પ્રાધ્વર અને વદ એ બે પ્રકાર અને એના ઉપપ્રકારથી કરાવે છે. આગળ જતાં કર્તરિ અને કર્મણિના પ્રત્યયે ગણવાયા છે અને એનાં ઉદાહરણ અપાયા છે . ૨ અને ૨૮મા “સકર્મકે એ અર્થમાં “સાય શબ્દ વપરાયો છે. ત્યાર બાદ ગણજ, નામજ અને સૌત્ર (કણવાદિ એમ ધાતુના ત્રણ પ્રકાર દર્શાવી એનું સ્વરૂપ સમજાવાયું છે “પરસ્મપદી વગેરે એમ પણ ધાતુના ત્રણ ભેદ પાયા છે. ત્યાર બાદ વર્તમાના વગેરે દસ વિભક્તિ, તદ્ધિત-પ્રત્ય અને સમાસની સમજણ અપાઈ છે.
આ જાતના ઓક્તિમા ઉપર્યુક્ત બાલશિક્ષા અને કુલમંડનસૂરિકૃત સુગ્ધાવબોધ ઐલિક એ બે કૃતિઓ ખાસ નધિપાત્ર ગણાય છે. આ પ્રકારના વ્યાકરણ ભાષાના ઇતિહાસની સીમાના ચિહ્ન પૂરા પાડે છે.
પ્રસ્તુત કૃતિ ઉપર નીચે મુજબની ટીકાઓ છે
(૧) ટીકા- આના કd સોમવિમલના શિષ્ય હકુલ છે એમ જિ૨૦ કે (ખડ ૧, પૃ. ૩૪૬)માં ઉલ્લેખ છે. જે સા૦ સં. ઈ. (૫ ૫૧૦) પ્રમાણે હમવિમલસરિના શિષ્ય જે હર્ષ કુલગણિએ સૂયગડ ઉપર વિ સં. ૧૫૮૩માં દીપિકા રચી છે અને જેઓ બંધ રાત્રિભગીના કન છે તેમણે હેમવિમલસરિના રાજ્યમાં આ વાક્યપ્રકાશ ઉપર ટીકા રચી છે.
(૨) ટીકા- આ વાચક કીતિવિજ્યના શિષ્ય જિનવિજ્યની વિ. સં ૧૬૪ની રચના છે.
૧ શું વિનયવિચગણિએ હૈમલઘુપ્રક્રિયાની પણ બહવૃત્તિમા આ કૃતિને ઉલ્લેખ કર્યો છે?
ને માતા !
