________________
૧૮૪
જૈન સસ્કૃત સાહિત્યના ઇતિહાસ
[ પ્રકરણ
ઉલ્લેખ છે. શ્લો, ૩૭માં મુખ વગેરે પાંચ સધિને નિર્દેશ કરી આગળ ઉપર એ પાંચનાં અનુક્રમે ૧૨, ૧૩, ૧૩, ૧૩ અને ૧૪ મંગા ગણાવાયાં છે. દ્વિતીય વિવેકનું નામ પ્રકરણાધેકાદશનિણુ ય” છે, એમાં પ્રકરણથી માંડીને વીથિ સુધીનાં ૧૧ રૂપઢ્ઢાનું નિરૂપણુ છે.
તૃતીય વિવેકનું નામ વ્રુત્તિ–રસ-ભાવાભિનય-વિચાર' છે અને તદનુસાર એ ભારતી વગેરે ચાર વૃત્તિ, શૃંગારથી માંડીને શાંત સુધીના નવ રસ, નવ સ્થાયીભાવ, તેત્રીસ વ્યભિચારી-ભાવ, રસાદિક આ અનુભાવ અને ચાર અભિનય ઉપર પ્રકાશ પાડે છે.
ચૈતુથ વિવેકનું નામ સવ રૂપક-સાધારણ—લક્ષણુ–નિણૅય' છે, દ્વારા તભામ રૂપમાં ઘટી શકે એવાં લક્ષણા અપાયાં છે.
વિક્રમાઈશીય નાટકની રગાનાથકૃત ટીકામાં નાય્યાણના ઉલ્લેખપૂવ ક જે અવતરણ અપાયુ" છે તે આમાં નથી. આ અવતરણ દ્વારા નાંદીના એક પ્રકારરૂપ પત્રાવલીના ઉલ્લેખ કરાયા છે. પ્રસ્તુત નાટ્યદર્પણની રચના એવી સીધીસાદી છે કે એમાં નાંદીના આવા પ્રકારા માટે સ્થાન હાઈ ન શકે. આથી એમ અનુમનાય છે કે ઉપર્યુક્ત નાટ્યપણુ આ પ્રસ્તુત નાટ્યકપણુથી ભિન્ન છે. ૧
સટ્ટિકાવ્ય (સ. ૧૪, શ્યા, ૩) ઉપરની ભરતમલ્ટિકની ટીકામાં પણ નાટ્યપણના ઉલ્લેખ છે. વળી એમાં ‘કહેલા’ નામના વાદ્ય ઉપર પ્રકાશ પાડનારુ અવતરણ છે, એ પ્રસ્તુત નાટ્યપણમાં નથી. એથી એ નાટ્યર્પણ નાટક ઉપરાંત સંગીતના નિરૂપણને ક્રાઇ ભિન્ન ગ્રંથ હશે એમ અનુમનાય છે.
-
૧ જુઓ પ્રસ્તુત નારદ ણની અગ્રેજી પ્રસ્તાવના (૪ ૨)
૨ એજન, પૃ. ૨.
