________________
૩૨૦
જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યને ઈતિહાસ
જ્યોતિષશાસ્ત્રના ગણિત અને ફલિત એવા બે વિભાગ પડાય છે. ફલિત જ્યોતિષના વિવિધ પેટાવિભાગ છે. લત હેરાશાસ્ત્ર, સહિતાશાસ્ત્ર, મુશાસ્ત્ર, સામુદ્રિકશાસ્ત્ર, પ્રશશાસ્ત્ર ઇત્યાદિ પ્રશ્રશાસ્ત્ર એ જાતિનું મહત્વનું અંગ છે જૈનાનાખાસ કરીને દિગંબરોના જ્યોતિષના ગ્રંથમાં પ્રશ્નપથ વિશેષ પ્રમાણમાં લેવાય છે.
પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં ચન્દ્રનીલન' નામની પ્રક્ષપ્રણાલીનું વર્ણન નજરે પડે છે. આ ગધાત્મક પુસ્તક ચન્હોન્સીલનના સંક્ષેપરૂપ છે, પરંતુ સુબોધ છે. એમાં “આયપ્રશ્ન પ્રણાલી અને કલ્પિતસંજ્ઞા લગ્ન પ્રણાલીની છાંટ જોવાય છે. અક્ષરના વર્ગકરણથી શરૂ થતા આ પુસ્તકમાં વિવિધ વિષયને અગેના પ્રશ્નોને
સ્થાન અપાયું છે. જેમકે કાર્યની સિદ્ધિ, લાભાલાભ, ચેરાયેલી વસ્તુની પ્રાપ્તિ, પ્રવાસીનું આગમન, રેગનું નિવારણ અને મુકરદમાની સફળતા વિશેપમાં સુષ્ટિ-પ્રશ્ન અને ભૂક-નોને પણ અહીં વિચાર કર્યો છે. નખ જન્મપત્ર બનાવવાની રીત એ આ પુસ્તકને મહત્વનો અંશ છે. સંપાદકના મતે એ રીત સર્વથા નવીન અને મૌલિક છે.
કેo Do ચૂમાં કોઈ કોઈ સ્થળે પ્રાચીન કૃતિમાંથી પાક્ય ગાથાઓ ઉદ્ધત કરાઈ છે ૧ દિ અક્ષકે સિદ્ધિવિનિશ્ચયના આઠમા પરિઓના સર્વકની સિદ્ધિ કરવા માટે નોતિષના જ્ઞાનના ઉપગને હેત તરીકે દર્શાવે છે.
૨ દિગંબર સાહિત્યમાં મલવાને બદલે પાળકેવલી નામની પ્રણાલી પ્રસર વાય છે જુઓ ઉપર્યુક્ત હિન્દી પ્રખ્તાવના (૫. ર૩).
૩ જુઓ હિન્દી પ્રસ્તાવના (પૃ. ૧૭). ૪ જુઓ હિન્દી પ્રસ્તાવના (પૃ. ૨૪). ૫ જુઓ ૫, ૧૮, ૧૯, ૨૪,૪૬,૪૭, ૪ અને ૮૪.
