________________
અગિયારમું 1
ગણિતશાસ્ત્ર
૧૯૭
ચક્રિકભજન કહ્યા છે. આ રાષ્ટ્રકૂટ વંશના રાજાને સમય ઇ. સ. ૮૧૪ કે ૮૧૫થી ઇ. સ. ૮૩૭ કે ૮૭૮ ગણાય છે. આ હિસાબે આ કૃતિ ઈ સ ૮૫૦ની લગભગની ગણાય આ પધાત્મક કૃતિના પ્રારંભમાં જૈનોના ચરમ તીર્થંકર મહાવીર સ્વામીને વદન કરી ઉપર્યુક્ત રાજાની તારીફ કરી ગણિતની પ્રશંસા કરાઈ છે ત્યાર બાદ સત્તાઓ યાને "ક્ષેત્રાદિકની પરિભાષામાં સમજાવાઈ છે. પછી નીચે મુજબના આઠ વ્યવહારનું નિરૂપણ છે –
(૧) પરિકમ, (૨) કલાસવર્ણ, (૩) પ્રકીર્ણ () રાશિક, (૫) મિશ્રક, (૪) ક્ષેત્રગણિત, (૭) ખાત અને (૮) છાયા.
મિશ્રક વ્યવહારમાં વ્યાજને અગેની રીતે (rules)ની અને એના દાખલાની સખા આર્યભટીય કરતા ઘણી વધારે છે.
સંપ્રદાય-આ કૃતિના કતી જૈન છે એમ જિનેશ્વરની પુષ્પ-પૂજા ( ૯), ફલ-પૂજા (પ. ૩૪), દીપ-પૂજા (૫.૪, ગધ-પૂજા (પ.૪૨), ધૂપપૂજા (પ,૪૨) ઈત્યાદિને લગતાં ઉદાહરણ ઉપરથી તેમજ પૂ. પરમાંના બાર પ્રકારના તપ અને બાર અંગ (દ્વાદશાગ)ના ઉલ્લેખ ઉપરથી તથા આકાશચારી મુનિ (૫ ૧૩૮)ને લગતા ઉલેખ ઉપરથી પણ જાણી શકાય છે.
૧ અહીં ૨૪ અંકસ્થાને ગણાવાયા છે છેલ્લાનું નામ “મહાભ અપાયું છે
૨ History of Hindu Mathematics (ખ. ૧, ૫ રર૩–૧ર૬)મા તેર દાખા અપાયા છે
૩ આ આર્યભટ પહેલા ઇ સ ૪૮મી કૃતિ છે
જ આ પૃષ્ઠગત ક્ષે કપમા “સમુદાચ એ અર્થમાં “રિસમિતિ દ્વારા સમિતિ” શબ્દ વપરાય છે
