________________
]
અલ'કારશાસ્ત્ર (કાવ્યશાસ્ત્ર)
૧૬૯
ગચ્છના જિનદત્તસૂરિના શિષ્ય અને સ્યાદિશબ્દસમુથ્થય વગેરેના પ્રણેતા અમરચન્દ્રસૂરિ તેમજ અરિસિદ્ધ છે. આ ચાર પ્રતાનામાં વિભક્ત છે એમા એકદર જપર જેટલાં પધો છે,
કાવ્યકલ્પલતા અને એની સ્વાપન્ન નૃત્તિમાં વર્ણવાયેલા વિષયોની નોંધ ૐ, ડેએ H S P (ભા. ૨, પૃ ૩૬૪-૩૬૬)માં નીચે મુજખ લીધી છે.પ્રથમ પ્રતાનનું નામ છન્દસિદ્ધિ' છે, એમાં પાંચ સ્તખક છે. (૧) ‘અનુષ્ટુભ્રૂ' છંદની રચના (અનુષ્ટુલ્ સાસન); (૨) મુખ્ય વૃત્તોના ઉલ્લેખ, એક છ ંદનું ખીજા છ૬માં પરિવર્તન તેમજ યતિ ઇત્યાદિ (છન્દોŚભ્યાસ); (૩) છંદ પૂર્ણ કરવા માટે વપરાતા શબ્દો જેમકે શ્રી, સમ, સત્, દ્રાક્, વિ, મ, ઇત્યાદિ (સામાન્ય શબ્દક), (૪) વાદ, પ્રશંસાના વિષયા, કુલ-શાસ્ત્રાદિ અને સ્વશાસ્ત્રાધ્યયન પ્રથા સબંધી પ્રશ્નો ઇત્યાદિ (વાદ) ; અને (૫) રાજા, મંત્રી વગેરેનાં વણુન માટેની રીતિ અને કવિસમય (વણ્ય સ્થિતિ).
ખીજા પ્રતાનનું નામ “શબ્દસિદ્ધિ' છે, એમાં શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ, અનુપ્રાસ, સ ધી વાક્યાના ઉલ્લેખ, સૂચિત વગેરે અk ઇત્યાદિનુ નિરૂપણ છે. એમાં ચાર સ્તબક છે,
ત્રીજા પ્રનાનનુ નામ જોષ-સિદ્ધિ' છે. ભિન્ન ભિન્ન પરિચ્છેદ પ્રમાણે શાના ભિન્ન ભિન્ન અથ શ્લેષાપયોગી શબ્દોની સૂચી,
૧ ગચ્છનું આ નામ અણહિલપુર પાટણ’ના વાચન્ય ખૂણામા પંદર માઈલને અતરે આવેલા વાયર્ડને આભારી છે
૨ એમણે સુતસજન રચ્યું છે અને હીલરના મતે કવિતારહસ્ય પણ એમની કૃતિ છે
૩ જુઆ કાવ્યકલ્પલતા (૧, ૨)
૪ વસ્તુપાલકૃત નારાયણાનંદ (સ ૧૪)માન ૧૬૪ પદ્ય આ પ્રનાનમા નવાય છે.
