________________
૧૭૪ જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યનો ઈતિહાસ પ્રકરણ
શષભદેવચરિત્ર ઇત્યાદિની રચના કરી છે. એમને સમય વિક્રમની ચૌદમી સદી છે. એમણે મેદપાટ (મેવાડ, રાહડપુર અને નટપુને ઉલ્લેખ કર્યો છે.
મેવાડ વગેરેમાં પ્રસિદ્ધ નેમિ કુમારના એઓ પુત્ર થાય છે. કાવ્યાનુશાસન (૫ ૩૧)માં એમણે વાક્ષટ પહેલાને ઉલેખ કર્યો છે એટલે એઓ વાગભટ બીજા છે એ વાત નિર્વિવાદ બને છે.
આ કાવ્યાનુશાસન પાંચ અધ્યાયમાં વિભક્ત છે. પ્રથમ અધ્યાયમાં કાવ્યના પ્રયજન અને હેતુ તેમજ એ બંનેનાં લક્ષણ, કવિ-સમય, કાવ્યનું લક્ષણ અને એના ગાદિ ત્રણ ભેદ, મહાકાવ્ય, આખ્યાયિકા, કથા, ચંપૂ અને મિશ્ર કાવ્યનાં લક્ષણ તેમજ દસ રૂપ અને ગમે એમ વિવિધ બાબતે અપાઈ છે.
બીજા અધ્યાયમાં પદ ને વાકયના દેષો અર્થમા ચૌદ દેવ, દંડીએ, વામને અને વાગભટ પહેલાએ નિશિલા દસ ગુણ અને ખરી રીતે ત્રણ હવા સંબંધી પિતાને અભિપ્રાય તેમજ ત્રણ રીતિ એ બાબતે હાથ ધરાઈ છે.
ત્રીજા અધ્યાયમાં ત્રેસઠ અલંકારનું નિરૂપણ છે. એમાંના કેટલાક વિરલ છે. જેમકે અન્ય, અપર, આશિ, ઉભય-ન્યાસ, પિહિત, પૂર્વ, ભાવ, મન અને લેશ.
ચેથા અધ્યાયમાં શબ્દાલંકારના ચિત્ર, લેપ, અનુપ્રાસ, વક્રોક્તિ, થમક અને પુનર્વ દાભાસ એ પ્રકારે તેમજ એના ઉપપ્રકારે સમજાવાયા છે.
પાંચમા અધ્યાયમાં નવ રસ, વિભાવ, અનુભાવ અને વ્યભિચારી ભાવ, નાયક અને નાયિકાના પ્રકારે કામની દસ દસા અને રસના દે એમ વિવિધ વિષય ચર્ચાયા છે.
૧ આ કૃતિ સટીકકાવ્યાનુશાસન ષિ ૨)મા નેવાઈ છે ખરી પણ અપ્રાપ્ય છે.
