________________
૧૬૦
જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યને ઇતિહાસ
પ્રકરણ
નામ-કાવ્યાનુશાસન” એ મૂળ સૂત્રાત્મક કૃતિનું નામ છે કે એની અચૂ૦ નામની ટીકા સહિત મૂળનું નામ છે? આ પ્રશ્ન આની હાથથીઓ અને વિવેક જોતાં ઉદભવે છે. આના ઉત્તર તરીકે છે. આનંદશંકર બા. ધ્રુવે કહ્યું છે કે હેમચન્ટે પ્રથમ સત્ર રચી એને કાવ્યાનુશાસન નામ આપ્યું અને પછી એના ઉપર સ્પષ્ટીકરણાર્થે વૃત્તિ રચી તેને અલંકારચૂડામણિ કહી અને આ બંને મળીને કાવ્યના અનુશાસન એટલે કે શાસ્ત્રની ગરજ સારશે એ ઈરાદ રાખે.
કાવ્યાનુશાસન એ વિરોપનામ છે કે પુસ્તકનું પરિચયાત્મક નામ છે? જેમ શબ્દાનુશાસનનું સિદ્ધહેમચન્દ્ર એવું વિશેપનામ છે એવી રીતે કાવ્યના શાસ્ત્રનું પણ કોઈ વિશેપનામ લેવું જોઈએ એમ વિદ્વાને સૂચવે છે.
વિભાગ– મૂળ કૃતિ આ અધ્યાયમાં વિભક્ત છે. પ્રારંભમાં બે પડ્યો છે. એને કેટલાક એક સુત્ર ગણે છે. એ હિસાબે પ્રથમ અધ્યાયમાં ૨૫ (૨૦૧૨) સુત્ર છે. બાકીના અધ્યાયનાં સૂત્રની સંખ્યા અમે નીચે મુજબ છે
૫૯, ૧૦, ૮, ૯, ૧, પર અને ૧૩. આમ એકંદરે ૨૮ (૨૬ +૨) સૂરો છે.
વિષય- પ્રથમ અધ્યાયમાં કાવ્યના પ્રયોજન, કાવ્યને હેતુ, કાવ્યનું લક્ષણ, શબ્દ અને અર્થનું સ્વરૂપ તેમજ મુખ્ય, ગૌણુ, લય અને વ્યંગ્ય એમ ચાર જાતના અર્થ એમ વિવિધ બાબતે વિચારાઈ છે.
૧ સુત્ર પૂરતી આ કૃતિ હે કુલ પ રરપ-ર૦મા પ્રકાશિત થયેલી જઓ ૫, ૩૪,
