________________
૧૬૭
-
-
-
-
છઠ્ઠ]
અલંકારશાસ્ત્ર (કાવ્યશાસ્ત્ર). અ, ને અગેની અo ચૂળમાં નાયક નાયિકા અને પ્રતિનાયક વિષે વિસ્તૃત નિરૂપણ છે. એથી તે એને અંગેના વિવેકમાં કશુ વિશેષ કહેવાયું નથી. આ તૈયાર કરવા માટે ધનંજયના દશરૂપકને તેમજ ભારતના નાટ્યશાસ્ત્ર અને એના ઉપરની અભિનવગુપ્તકૃત ટીકાને ઉપયોગ કરાય છે.
અ. ૮, સ. ૩ને અગેની અe ચૂ૦ ભરતના નાટ્યશાસ્ત્ર (અ) ૨૦)માંથી ઉતારા કરી સમૃદ્ધ બનાવાઈ છે.
વિવેક-કાવ્યાનુશાસન તેમજ અd ચૂળ એ બંનેને લક્ષીને અને કાવ્યશાસ્ત્રની ઝીણવટભરી વિગતો રજૂ કરવાના ઇરાદે આ વૃતિ કલિ” હેમચન્દસરિએ રચી છે. એમાં અનેક વિષયના મુદ્દાઓની છણાવટ છે. એમાં ૬૨૪ ઉદાહરણે અને ૨૦૧ પ્રમાણે અપાયા છે.૨
આ વિવકમાં બે સ્થળે–પૃ. ૭ અને ૪૬રમાં છgશાસનના ઉલ્લેખપૂર્વક અવતરણ અપાયાં છે. ૫, સ. ૪ના વિવેક (૫. ૩૧૭)માં ભગવદ્દગીતાના અ. ૧૫નું ૧૩મું પદ્ય ઉદધત કરાયું છે.
અ. ૨, સ ને લગતા વિવેક ૫, ૧૦૩)માં ભરતના નાટયશાસ્ત્ર અને એના ઉપરની અભિનવગુપ્તકૃત ટીકામાંથી પુષ્કળ મસાલો લેવા છે. રસનું નિરૂપણ કરતી વેળા આ ટીકામાંથી લગભગ અક્ષરશઃ લખાણ લેવાયું છે.
આ , ૩ના વિવેક (પૃ. ૧૭-૧૭માં દેશ અને કાળને વિચાર કરતી વેળા રાજશેખરની કાવ્યમીમાંસાને આશ્રય લેવાયા છે
- -
-
-
-
૧ આ પ્રકાશિત છે જુઓ ૫, ૧૫૯
૨ આમ અ૦ ચૂક સાથે આનો વિચાર કરતા જુદા જુદા પ્રકારની કૃતિમાથી લગભગ ૧૫૦૦ ઉદાહરણે અપાયા છે. આ પૈકી કેટલીક કૃતિ તે નામશેષ બની છે. આ દષ્ટિએ પણ આનું મહત્વ છે.
