Book Title: Sanskrit Prakrit Hindi Evam English Shabdakosh Part 02
Author(s): Udaychandra Jain
Publisher: New Bharatiya Book Corporation
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
संस्कृत-प्राकृत-हिन्दी एवं अंग्रेजी शब्द कोश
795
निरीक्षा, णिरिक्खा, स्त्री० दर्शन; view, sight.
slender-waisted. निरीक्षित, णिरिक्खअ, वि० त्रि० जिसकी जांच या निरुद्धप्रकाश, णिरुद्धप्पगासो, पुं० शिश्न-छिद्र का
देखभाल की गई हो; supervised, इतना संकोच कि उसमें से वीर्य न निकल सके; _inspected.
contraction of the opening of the निरीति-क, णि-रीइग, [निस् + इति] वि० त्रि० penis. निरुपद्रव, निर्बाध; free from hindrance
निरुद्यति, णिरुज्जइ, वि० त्रि. निरुद्योग; lazy. or molestation, for.
निरुन्माद, णि-उम्माअ, वि० त्रि. शिष्ट, विनीत; निरीन, णिरिण्ण, वि० त्रि० हलस-रहित हल; a
modest: धनिनोऽपि निरुन्मादाः plough without pole.
निरुन्मादता,णिउम्माअया,स्त्री० अभिमान रहित होना; निरीह, णिरीह, वि० त्रि० निश्चेष्ट, वितृष्ण;
to be without pride. effortless, having no desire.
निरुपक्रम, णिरुवक्कम, वि० त्रि. निव्यापार, निरुक्त,णिरुत्तं, (1) वि० त्रि० आख्यात, व्याख्यात,
मन्द-व्यापार; of sloweffortor of no. कथित; spokens out. (2)-मणिरुत्तं,न०
निरुपपद, णिरुवप्पद, वि० त्रि० उपपदरहित, पदपदार्थप्रतिपादक निर्वाचनात्मक व्याख्या,
उपाधिरहित; lacking title: निरुपपद नाम यास्ककृत निरुक्त; etymological
निरुपपदता, णिरुवपदआ, स्त्री० नाम के साथ कोई interpretation of a word, the book
उपाधि न लगाना; to havename without on etymology attributed to Yaska. a title. निरुक्ति, णिरुत्ति/णिज्जुति, [निरुक्तिोगतो निरुपप्लव, णिरुवपलव, वि० त्रि० क्रूरग्रहानाक्रान्त;
नाम्नामन्वर्थत्वप्रकल्पनम्] स्त्री० व्याख्या, not subjected to the evil grahas. यास्ककृत निरुक्त; etymological
निरुपम, णिरुपम वि० त्रि० अनुपम; peerless. interpretation of a word.
निरुपस्कृत,णिरुवक्कअ, वि० त्रि० (1) गुणाधानमला निरुच्छवासः, णिरुच्छवासो, पुं०
पकर्षणात्मकसंस्कारहीन, विना सफाई का, 'उच्छ्वासानवसरववान्' श्वास न लेता हुआ; असंस्कृत; not refined. (2) अनिन्द्य; not breathing.
blameless. निरुच्छवासता, णिरुच्छवासता, स्त्री० श्वास न लेने निरुपाख्य, णिरुवक्ख, वि. त्रि. विशेषण आदि से feefat; stage of not breathing.
जो स्पष्ट न किया जा सके निर्वक्तुमशक्य, निरुत्तर, णिरुत्तर, वि० त्रि० उत्तर-रहित, बे-जवाब,
अनिर्वचनीय, अज्ञेय, अप्रत्यभिज्ञेय; not to जिसके ऊपर कोई नहीं है; asnwerable,
be explained, not to be known or
recognised. having no superior. निरुत्साह,णिरुच्छाह, (1) वि०त्रि० आलसी,सुस्त,
निरुपाख्यता, णिरुवक्खआ, स्त्री० निरूपण योग्य न
होना; to be beyond explanation. निरुद्योग; indolent. (2)-हःणिरुच्छाहो/णी
निरुपाधि, णिरुवाहि, वि० त्रि० उपाधि-शून्य; उच्छाहो, पुं० सुस्ती, आलस्य; absence of
without attributes or qualties. effort.
निरूढ,णिरुढ, [ रूह] वि० त्रि० प्रसिद्ध; famous निरुत्साहता, णिरुछाहआ, स्त्री० हौसला छोड़ बैठना,
conventional. हिम्मत न रखना; loss of courage.
निरूढि, णिरुढि, स्त्री० लोक में चलन; currency निरुत्साहित,णिरुच्छाहिअ.वि०वि०जिसका हौसला
of words, convention. शब्दा तोड़ दिया हो; discouraged.
निरूढिमागताः निरुदर, णिरुदर, वि० त्रि० अतुन्दिल, तनुमध्य;
नि रूप,णि-रूव, अक० [-पयति] मञ्च पर सांग
For Private and Personal Use Only