________________
વિક્રમાદિત્ય ]
રાજાઓ પાસેથી ચાલી ગઈ. ગુપ્તવંશી ક્ષત્રપ એ પદવી કે કુલ ? રાજાઓએ છીનવી લીધી.
મૂળે તે ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ એ પદવી જરૂદ્રસિંહ ત્રીજો બહુ દુરાચારી હતી અને સૂબાગિરી જ લેખાતી હતી. સૂબાને ક્ષત્રપ તેના ઉપર ગુપ્તવંશના સ્કંદગુપ્તના પ્રતાપી અને સરસૂબાને મહાક્ષત્રપ કહેતા હતા, પરંતુ પુત્ર ચંદ્રગુપ્ત ચડાઈ કરીને તેને કપટથી ઇતિહાસથી તે એમ દેખાય છે કે રૂદ્રદામાં મારી નાખે.
એ કઈને સૂબે કે સરસૂબે ન હતું. તે
- તે સ્વતંત્ર રાજા, ચક્રવર્તી જેવો હતે; કારણ કે અલબત તેને લડાઈમાં મારી શકાય ન
ન તેણે પોતે બાહુબળથી જ પિતાના રાજ્યને હતું, પરંતુ રૂદ્રસિંહ બહુ વિષયાંધ હોવાથી
વિરતાર વધાર્યો ને ટકાવ્યો, છતાં તેણે પિતાને તે ધ્રુવદેવી નામની એક સુંદરી ઉપર માહિત
મહાક્ષત્રપ તરીકે જ લેખા છે. હતા. ચંદ્રગુપ્ત એ ધવદેવીનો વેશ પહેરી તે પછી તેના ઉત્તરાધિકારીઓ પણ રૂદ્રસિંહના આરામભવનમાં જઈ છળ કરી
રૂદ્રદામાના સ્વતંત્ર રાજ્ય ઉપર અધિકાર રૂદ્રસિંહને મારી નાખ્યો અને માનવ તથા ભોગવી ગયા છે એટલે તેઓ પણ કોઈના સુરાષ્ટ્રના રાજ્ય કબજે કરી પોતાના રાજ્યમાં
સૂબા કે સરસૂબ ન હતાં છતાં તેમણે પણ મેળવી દીધા.
ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ તરીકે જ પોતાને ઓલએ રીતે મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામાએ અતુલ ખાવ્યા છે. એટલે કે રૂદ્રદામાથી લઈ કરી પરાક્રમથી મેળવેલે રાજ્ય વિસ્તાર રૂદ્રસિંહે બધા રાજાઓએ પિતાને સ્વતંત્ર રાજાએ વિષયાંધ બની ખોઈ નાખ્યો અને ચકનવંશીય હોવા છતાં ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ તરીકે જ ક્ષત્રપ રાજાઓને નાશ થશે. ફરી તે રાજા- ઓળખાવ્યા છે અર્થાત ક્ષત્રપ શા માત્ર એક ઓમાંથી કેઈ ઉઠયું હોય એ ઇતિહાસ નથી. સમા તરીકે નહી પણ કેઈએક સ્વતંત્ર
આ સંક્ષિપ્ત વિગતથી એમ સમજી શકાય પદવી, શાખા અથવા કુળ તરીકે ચાલુ કર્યો છે કે મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામાની ગાદી ઉપર લાગે છે. વળી પાછળથી તેઓ ક્ષત્રપરા તે જ કુટુંબના-ચછનવંશીય ક્ષત્રપોના મોટા કે તરીકે ઓળખાયા છે. એટલે પાછળથી નાના ભાઈઓને અમલ-અધિકાર રહ્યો હતો. ક્ષત્રપ એ શાખા કે કુળવાચક શદ રૂઢ વળી એક ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્ર૫ પછી તેને બની ગયો છે. ઉત્તરાધિકારી પણ તે જ પદવી મેળવી શકે છે. શક રાજાઓને ધર્મ
બીજી એક હકીકત એ મળે છે કે આ શક રાજાઓના ધર્મ વિષે, ખાસ છેલ્લા ચાર રાજાઓ ચષ્ટનવશની પુત્રીના વિશેષ જાણવામાં આવ્યું નથી, પરંતુ જુનાવંશના રાજાઓ રદ્રદામાની ગાદીએ આવેલા છે. ગઢમાંથી મળી આવેલા એક શિલાલેખથી
આ રીતે રૂદ્રદામાના ગાદીવાસ-ઉત્તર- એવું સમજાય છે કે એ શિલાલેખ જૈન ધિકારીઓ કુલ ૨૯ થયા છે, તેમાં ૨૩ ધમને હેવાને સંભવ છે. એ લેખમાં કોતરામહાક્ષત્ર હતા અને ૬ શરૂપે હતા વનારનું નામ સ્પષ્ટ રીતે વાંચવામાં આવતું
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
