________________
ઉત્તમ અને મિત્ર સંગનુ વન.
૭૫
વ્યાખ્યાથ વ્યાધિશરીરની મંદતા ( કુમિત્રાના સંગમની અપેક્ષાએ ) શ્રેષ્ઠ છે. મરણ શ્રેષ્ઠ છે. નિ નતાના ચાગ શ્રેષ્ઠ છે, વનેચર પણુષ્ટિ છે, પરંતુ કુમિત્રાના-ખરાબ સહાયકોનો સંગમ ન હેા. કહ્યું છે કે
જેમ ખાવામાં આવેલ હલાહલ ઝેર પ્રાણાના વિનાશ કરે છે, તેમ કુમિત્રાના સયાગ પણ દુ:ખાના હેતુભૂત થાય છે; એમાં સંશય નથી. ઝેર એકજ જન્મમાં મારું છે અને કુમિત્રાના સંચાગ તા દરેક જન્મમાં દુ:ખદાયક થાય છે. પ્રાણિયા કુમિત્રાના સ ંગમથી દુ:ખ પામે છે અને સુમિત્રથી પરમ સુખ પામે છે. આ વિષયમાં દિવાકરનું ઢષ્ટાંત છે.
દિવાકરની કથા.
આ ભરતક્ષેત્રમાં અવંતિ દેશમાં સુવિદ્યા નામની નગરીના રાજા જયરાજના ચતુર્ભુ જ પુરાહિતને દિવાકર નામના પુત્ર હતા. પર તુ તે અત્યંત વ્યસની હતા. પુત્ર ગુણવાન હેાય તેજ ચુક્ત છે. તેજ માટે કહ્યું છે કે—
" वरं गर्भस्रावो वरमृतुषु नैवाभिगमनं,
वरं जातः प्रेतो वरमपि च कन्यैव जनिता । वरं वन्ध्या भार्या वरमगृहवासे प्रयतितं,
न चाविद्वान् रूपद्रविणबलयुक्तोऽपि तनयः ॥ १ ॥ ભાવાર્થ——ગર્ભ ગળી જાય એ સારૂં, ઋતુઓમાં સ્ત્રી સંસર્ગ નજ કરવા એ સારૂં, મરેલાજ પુત્ર અવતરે એ સારૂં કન્યાજ ઉત્પન્ન થાય એ સારૂ, ભાર્યા વાંઝણી રહે એ સારૂ, ગૃહવાસમાં પ્રયત્ન ન કરવા એ સારૂ', પરંતુ રૂપ, દ્રવ્ય અને ખળથી યુક્ત હોવા છતાં ભૂખ પુત્ર હાય એ સારા નહિ. ૧ તેથી પિતાએ અંતકાળે તેને કહ્યું કે હું વત્સ ! તુ સુસંગ કરજે. કુસંગ કરીશ નહિ. કેમકે—
જે જેવાનો સાથે મૈત્રી કરે, તે થાડા વખતમાં તેવા થાય છે, ફૂલાના સહવાસમાં રહેતા તલ પણ તે ફૂલાની ગંધવાળા થઈ જાય છે. ૧
