________________
શ્રી સંધ સપ્તતિકા-ભાષાંતર માટે સમર્થ છતાં એકલા જ્ઞાનનું અને એકલી ક્રિયાનું ઈષ્ટ ફલમાં અસાધકપણું-નિરર્થકપણું દર્શાવતા સૂત્રકાર કહે છે – हयं नाणं कियाहीणं, हया अन्नाणो किया । पासंतो पंगुलो दड्डो, धावमाणो य अंधश्रो ॥ ५७॥
ગાથાર્થ–કિયાવિનાનું જ્ઞાન નકામું છે, અજ્ઞાનીની ક્રિયા નિરર્થક છે, તે છતે પાંગળે બળે અને દેડતે આંધળો બન્યા. પ૭
વ્યાખ્યાર્થ-ક્રિયા–સંયમથી રહિત કૃત કાર્યને ન સાધતું હોવાથી હણાયા જેવું ગણાય, તેમજ અજ્ઞાનીની ક્રિયા-અજ્ઞાનીનું ચરણ પણ તેવું છે. તેથી જ ત્યાં દષ્ટાંત કહે છે–
આંખવડે જેવા છતાં પણ પાંગળ દાઝ-બળે અને દેડવા છતાં પણ આંધળો બન્યો. એ ગાથા અક્ષરાર્થ છે. ભાવાર્થ તે ઉદાહરણથી સમજી શકાય તેમ છે. તે આ પ્રમાણે.
એક હેટા નગરમાં આગ લાગી, તેમાં એક પાંગળો અને એક આંધળો એવા બે જણે અનાથ હતા. અગ્નિના સંજમથી વિહ્મલનેત્રવાળા બની પલાયન કરતા નગરલેકેને જેતે પાંગળે પલાયનના માર્ગને જાણતા છતાં પણ ગમનકિયાના અભાવથી અને નુકમે અગ્નિવડે ભસ્મીભૂત બન્ય; આંધળે પણ ગમનક્રિયાથી યુક્ત હોવા છતાં પણ પલાયનમાર્ગને ન જાણવાથી જલ્દીથી અગ્નિ તરફ થઈ જતાં અગ્નિથી ભરેલી ખાઈમાં પડી બળી ગયે. આ દષ્ટાંત છે.
ઉપનય—એવી રીતે ક્રિયારહિત જ્ઞાની પણ કર્મરૂપી અગ્નિથી પલાયન કરવામાં અસમર્થ બને છે તેમજ અજ્ઞાની ક્રિયા સહિત હેવા છતાં જ્ઞાન રહિતપણાથકી ઉપર પ્રમાણે અસમર્થ બને છે. પ્રગ-જ્ઞાનજ વિશિષ્ટ ફળને સાધનાર થઈ શકતું નથી, સલ્કિયાના વેગથી રહિત હોવા થકી, નગરના દાહમાં પાંગળાના નેત્રવિજ્ઞાનની જેમ. ક્રિયાજ વિશિષ્ટ ફળને સાધનારી થઈ શકતી નથી, સભ્ય જ્ઞાનના વેગથી રહિત હોવાથી, નગરના દાહમાંજ આંધળાની પલાયન ક્રિયાની માફક. કેઈ વાદી કહે કે-એવી રીતે
