________________
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૫ પલાલપર્યાયનું અગ્નિના સદ્ભાવપર્યાયથી અત્યંત ભિન્નપણું હોવાથી જે જે પલાલ છે તે બળતો નથી અને જે ભસ્મભાવને અનુભવે છે તે પલાલપર્યાય નથી.
આ રીતે=પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એ રીતે, પ્રત્યક્ષથી અને અનુમાનથી ક્ષણિકત્વની વ્યવસ્થિતિ હોવાથી તે સ્થિત જ છે-સૂત્રમાં જે કહ્યું તે સ્થિત જ છે.
શું સ્થિત છે ? તે સ્પષ્ટ કરે છે
૨૪
‘ઋજુસૂત્રનયના વચનનો વિચ્છેદ' પર્યાયનયનો મૂલાધાર છે તે સ્થિત છે, એમ અન્વય છે. તે ઋજુસૂત્રતરુના જ શબ્દ આદિ=શબ્દથી અર્થને જણાવતા શબ્દનયપણારૂપે પ્રતીત એવા શબ્દનય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનયરૂપ ત્રણ નયો શાખા-પ્રશાખાની જેમ સ્કૂલ, સૂક્ષ્મ અને સૂક્ષ્મતરરૂપે દર્શિતપણું હોવાથી સૂક્ષ્મભેદ=વિશેષ, છે જેઓને તે તેવા છે-શાખા-પ્રશાખારૂપ સૂક્ષ્મભેદવાળા છે.
અહીં ગાથામાં તરુ શબ્દ છે તેનો અર્થ “ૠનુસૂત્રતો:' છે અને ‘તુ' શબ્દ છે એ અવધારણ અર્થમાં છે. તેથી ‘તેના જ' એ પ્રકારે અર્થ ગ્રહણ કરવો અર્થાત્ ‘ઋજુસૂત્રતરુના જ' શબ્દ આદિ નયો શાખાપ્રશાખારૂપ સૂક્ષ્મભેદો છે, પરંતુ દ્રવ્યાસ્તિકનયના શાખા-પ્રશાખારૂપ ભેદો નથી, એમ અર્થ ગ્રહણ કરવો.
શબ્દ આદિ નયો ઋજુસૂત્રનયરૂપ વૃક્ષના શાખા-પ્રશાખારૂપ
જે પ્રમાણે વૃક્ષની સ્થૂલ શાખા, સૂક્ષ્મ તેની પ્રશાખા અને પ્રતિશાખા અતિસૂક્ષ્મતર છે એ રીતે ઋજુસૂત્રનયરૂપ વૃક્ષના સ્થૂલ, સૂક્ષ્મ અને સૂક્ષ્મતર ભેદો શાખા, પ્રશાખા અને પ્રતિશાખારૂપ અશુદ્ધ, શુદ્ધ અને શુદ્ધતર પર્યાયાસ્તિકરૂપ શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત ત્રણ નયો જાણવા. તે આ પ્રમાણે –
તે દૃષ્ટાંતને સ્પષ્ટ કરે છે
ઋજુસૂત્રનયથી અશ્રુપગત ક્ષણમાત્ર વૃત્તિવાળી વસ્તુ લિંગાદિના ભેદથી ભિન્ન શબ્દનય વૃક્ષની શાખાની જેમ સૂક્ષ્મ માને છે.
Jain Educationa International
-
સમભિરૂઢનય એકસંજ્ઞાવાળી શબ્દ અભિમત વસ્તુને સંજ્ઞાના ભેદથી પણ ભિદ્યમાન શાખાથી પ્રશાખાની જેમ સૂક્ષ્મતર અધ્યવસાય કરે છે. તે જ સમભિરૂઢનયને અભિમત વસ્તુ શબ્દથી પ્રતિપાદ્ય એવી ક્રિયાના સમાવેશના સમયમાં જ સ્થિતિવાળી હોય તેને એવંભૂતનય ક્રિયાના ભેદથી=‘તે તે શબ્દથી વાચ્ય ક્રિયાને કરે છે અને ક્રિયા કરતો નથી' તે પ્રકારના ક્રિયાના ભેદથી ભિન્ન=તે વસ્તુના પરસ્પર ભેદ પ્રશાખાથી પ્રતિશાખાની જેમ સૂક્ષ્મતર સ્વીકારે છે. આ પ્રકારે બાહ્ય અર્થના અભ્યપગમપર=બાહ્ય દેખાતા પદાર્થનો શબ્દાદિના ભેદથી ભેદને સ્વીકારવામાં તત્પર એવા શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂતનયરૂપ ભેદવાળો જાણવો=ઋજુસૂત્રનયરૂપ વૃક્ષ શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂતનયરૂપ ભેદવાળો જાણવો. ૧/૫/
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
