________________
૯૮
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૨૬
ટીકાર્ય :
વ્યુત્પત્તિવિવત્ત ... તમારવાનુપપઃ || ગાથામાં કહેલ “નોપરિ છયસુદો'નો અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે –
વ્યુત્પત્તિવિકલ અને તઘુક્ત વ્યુત્પત્તિયુક્ત, જીવોના સમૂહને સુખપૂર્વક ગ્રાહ્યપણું છે સુખપૂર્વક ગ્રાહ્યપણું દષ્ટાંતમાં છે. “નિચ્છાપડવંત્તિમનો નો અર્થ કરે છે –
એક-અનેકાત્મક જે ભાવવાળો વિષય તેને કહેનારા વચનના અવગમનું જનકપણું પ્રસ્તુત રત્નાવલીના દષ્ટાંતમાં છે. ગાથામાં રહેલો ‘સર’ શબ્દ અવધારણ અર્થમાં છે.
ગાથામાં રહેલ ‘TUMવMવિસ૩નો અર્થ કરે છે –
અનંત ધર્માત્મક વસ્તુના પ્રરૂપક એવા વાક્યનું વિષયપણું દષ્ટાંતનું જ છે=રત્નવલીના દાંતનું જ છે. આ કારણોથી=પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એ ત્રણ કારણોથી, વિશ્વાસાર્થ ઉપવીત છે.
વીસત્યમુવીનો' શબ્દનો અર્થ ટીકાકારશ્રી કરે છે – શંકાના વ્યવચ્છેદથી (વિશ્વાસ માટે) આ ઉપદર્શિત છે, એ પ્રમાણે ગાથાનું તાત્પર્ય છે.
અને આવલી અવસ્થાની પૂર્વે રત્નાવલીમાં માળાઅવસ્થાની પૂર્વે, કે ઉત્તરકાળમાં રત્નોનો પૃથ> ઉપલંભ હોવાથી અને અહીં=દાર્શતિકમાં, સર્વદા તે પ્રકારના ઉપલંભનો અભાવ હોવાથી=નયોના વિષયમાં પૂર્વમાં કે ઉત્તરમાં પૃથ... ઉપલંભનો અભાવ હોવાથી, વિષમ ઉદાહરણ છે-રત્નાવલીનું દાંત સંગત નથી, એ પ્રમાણે તે કહેવું કેમ કે આવલિઅવસ્થાનો=માળાઅવસ્થાનો, ઉદાહરણપણા વડે ઉપચાસ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જેમ રત્નાવલીમાં રત્નો પૃથક્ પણ પ્રાપ્ત થાય છે અને માળામાં પણ પ્રાપ્ત થાય છે તેમ તે દૃષ્ટાંતનું સર્વાશ કેમ ગ્રહણ કર્યું નથી ? તેથી કહે છે – અને દાંત દાર્જીતિકનું સર્વથા સામ્ય નથી; કેમ કે તેમાં દાંત-
દાતિકભાવના સર્વથા સામ્યમાં તેના ભાવની=દષ્ટાંતના ભાવની અનુપપત્તિ છે. II૧/૨૬ાા ભાવાર્થ :
પૂર્વમાં=ગાથા-૨૨થી ૨૫માં, રત્નાવલીના દૃષ્ટાંતથી નય-પ્રમાણનું સ્વરૂપ બતાવ્યું ત્યાં, રત્નાવલીનું દૃષ્ટાંત કઈ રીતે શ્રોતાને બોધ કરાવવામાં ઉપકારક છે ? તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે –
જેઓ વ્યુત્પત્તિવિકલ છે અર્થાત્ શાસ્ત્રીય શબ્દોથી કહેવાતા પદાર્થોના યથાર્થ અર્થને ગ્રહણ કરનારી જે પ્રજ્ઞાવિશેષ એ રૂ૫ વ્યુત્પત્તિથી વિકલ છે અને જેઓ તેવી વ્યુત્પત્તિથી યુક્ત છે તેવા પ્રાણીઓના સમૂહને સુખપૂર્વક દૃષ્ટાંતથી નય-પ્રમાણનો બોધ ગ્રાહ્ય બને છે; કેમ કે જો દૃષ્ટાંત બતાવવામાં ન આવે તો
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
