________________
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-પ૧
૧૯૭
છાયા :
द्रव्यार्थिकस्य आत्मा बध्नाति कर्म फलं च वेदयते ।
द्वितीयस्य भावमानं न करोति न च कोऽपि वेदयते ।।१/५१।। અન્વયાર્થ:
સ્ત્રક્રિયસ્સ દ્રવ્યાર્થિકવી, (આ પ્રરૂપણા છે) – માયા — વંદૃ આત્મા કર્મને બાંધે છે, પન્ન ૨ વેડૂ અને ફલનું વેદત કરે છે કર્મના ફલનું વેદત કરે છે, વીયર્સ=બીજાની પર્યાયાસ્તિકાયની, (આ પ્રરૂપણા છે) – માવત્ત=ભાવમાત્ર છે=આત્મા ભાવમાત્ર છે. ૩ =કરતો નથી, ય ર શ્રોફ વેડું અને કોઈ વેદન કરતો નથી. ૧/૫૧II ગાથાર્થ -
દ્રવ્યાર્થિની (આ પ્રરૂપણા છે) – આત્મા કર્મને બાંધે છે અને કર્મના ફલનું વેદન કરે છે બીજાની પર્યાયાસ્તિકનયની, (આ પ્રરૂપણા છે) - આત્મા ભાવમાત્ર છે. કરતો નથી અને કોઈ વેદન કરતો નથી. ll૧/૫૧|| ટીકા :
द्रव्यास्तिकस्येयं प्ररूपणा-आत्मा एकः स्थायी कर्म ज्ञानादिविबन्धकं बध्नाति-स्वीकरोति, तस्य कर्मणः फलं च कार्यरूपं वेदयते भुङ्क्ते आत्मैव, द्वितीयस्य तु पर्यायार्थिकस्येयं प्ररूपणा - नैवात्मा स्थाय्यस्ति किन्तु भावमात्रं विज्ञानमात्रमिति न करोति न च कश्चिद् वेदयते उत्पत्तिक्षणानन्तरध्वंसिनः कर्तृत्वाऽनुभवितृत्वायोगात् ।।१/५१।। ટીકાર્ચ -
વ્યાપ્તિસ્યાં ...... વિતૃત્વાયોજાન્ દ્રવ્યાસ્તિકાયતી આ પ્રરૂપણા છે – આત્મા એક સ્થાયી છે અને તેવો સ્થાયી આત્મા જ્ઞાનાદિના વિબંધક એવા કર્મને બાંધે છે અર્થાત્ સ્વીકાર કરે છે અને તે કર્મના કાર્યરૂપ ફલને વેદત કરે છે=આત્મા જ ભોગવે છે. વળી, બીજાની પર્યાયાસ્તિકાયની, આ પ્રરૂપણા છે – આત્મા સ્થાયી નથી જ, પરંતુ ભાવમાત્ર છે-વિજ્ઞાનમાત્ર છે, એથી કરતો નથીઃકર્મબંધને કરતો નથી, અને કોઈ વેદત કરતો નથી; કેમ કે ઉત્પત્તિક્ષણ અનંતર ધ્વંસ પામનાર તેના કર્તુત્વનો અને અનુભવિતૃત્વનો અયોગ છે. NI૧/૫૧II ભાવાર્થ :
દ્રવ્યાસ્તિકનયમાં જે શુદ્ધ સંગ્રહનય છે તે તો આત્માને કૂટનિત્ય માને છે, તેથી તેના મનમાં તો કર્મબંધ અને કર્મના ફલના અનુભવની સંગતિ થાય નહીં, પરંતુ જે નૈગમનય, અશુદ્ધ સંગ્રહ અને વ્યવહારનયરૂપ દ્રવ્યાસ્તિકનય છે તેની પ્રરૂપણા એ છે કે એક સ્થાયી આત્મા છે અને તે જ્ઞાનાદિના
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
