________________
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૩૦
૧૧૭
ભાવાર્થ -
પૂર્વગાથામાં બતાવ્યું કે સર્વ વસ્તુ સર્વ પ્રકારે નિત્ય અવિકલ્પ નિર્ભેદ દ્રવ્યાર્થિકનું વક્તવ્ય છે તે દૃષ્ટિથી સર્વ વસ્તુનો અભેદ બતાવ્યો. ત્યારપછી વ્યવહારનય, ઋજુસૂત્રનય અને શબ્દાદિ ત્રણ નયો દ્વારા આરંભ કરાયેલો વિભાગ પર્યાયાર્થિકનયનું વક્તવ્ય છે તેમ બતાવ્યું. તેથી પદાર્થ ભેદભેદરૂપ છે તેમ પ્રાપ્ત થયું. હવે દ્રવ્યાર્થિકનય અભેદને જોનાર છે, પર્યાયાર્થિકનય ભેદને જોનાર છે, તે દૃષ્ટિથી વિચારીએ તો સંગ્રહાદિ છ નયને અભિમત જે પદાર્થ છે તે પદાર્થ પણ વ્યંજનનિયત અને અર્થનિયત એમ બે ભેદવાળો છે તેને ગાથા-૩૦ના પૂર્વાર્ધથી બતાવે છે – અને “અથવાથી અન્ય રીતે અવતરણિકાનું યોજન કર્યું તે આ પ્રમાણે છે –
અર્થગત વિભાગ અભિન્ન છે અને વ્યંજનવિકલ્પ ભાજ્ય છે એમ ગાથા-૩૦માં બતાવે છે, તેમાં વ્યંજનવિકલ્પ ભાજ્ય છે એ જ પર્યાયાર્થિકનયના વિષયનું દૈવિધ્ય છે અર્થાતુ પર્યાયાર્થિકનયનો વિષયભેદ છે છતાં તે ભેદ પણ કથંચિત્ અભેદસ્વરૂપ અને કથંચિત્ ભેદસ્વરૂપ છે એ પ્રકારે “વ્યંજનવિકલ્પ ભાજ્ય છે” એના દ્વારા પર્યાયાર્થિકનયના વિષયનું વૈવિધ્ય બતાવેલ છે.
ગાથા :
सो उण समासओ च्चिय वंजणणिअओ य अत्थणिअओ य ।
अत्थगओ य अभिण्णो भइयव्वो वंजणवियप्पो ।।१/३० ।। છાયા :
सः पुनः समासतः एव व्यंजननियतश्च अर्थनियतश्च ।
अर्थगतश्च अभिन्नो भाज्यो व्यंजनविकल्पः ।।१/३०।। અન્વયાર્થ :
૩UT સો વળી તે=પૂર્વ ગાથામાં કહ્યું તે રૂપ વિભાગ, સમગ્ર વિયસંક્ષેપથી જ, વંન નિગમો =વ્યંજતનિયત અને, અત્યારે ચ=અર્થનિયત છે. ત્યારે ય વળી, અર્થગત અર્થગતવિભાગ, મિv=અભિન્ન છે અને, વંનાવિયuો વ્યંજનનો વિકલ્પ, ભરૂચવ્યો=ભાજ્ય છે. II૧/૩૦] ગાથાર્થ :
વળી તે પૂર્વ ગાથામાં કહ્યું તે રૂ૫ વિભાગ, સંક્ષેપથી જ વ્યંજનનિયત અને અર્થનિયત છે. વળી અર્થગત અર્થગતવિભાગ અભિન્ન છે અને વ્યંજનનો વિકલ્પ ભાજ્ય છે. I૧/૩૦II. ટીકા :स पुनर्विभागः समासतः संक्षेपतो, व्यञ्जननियतः=शब्दनयनिबन्धनः, अर्थनियतश्च=अर्थनय
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
