________________
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૪૧
૧૫૭ અશુદ્ધિના વિભાગથી રહેલા સંગ્રહાદિ નયોથી જ સપ્તભંગી બને છે; કેમ કે સંગ્રહનયથી જે વસ્તુનો સ્વીકાર થાય છે તેને અસ્તિરૂપ સ્વીકાર્યા પછી તે સ્વરૂપે અન્ય નયો તેને નાસ્તિરૂપે સ્વીકારે છે. આ રીતે સંગ્રહાદિ નયને આશ્રયીને જુદી જુદી સપ્તભંગી થાય છે. તે સર્વ અન્યોન્યના અપરિત્યાગથી વ્યવસ્થિત સ્વરૂપવાળા વાક્યરૂપ નયવચનો છે. તે સર્વ નયવચનોનો મૂળ આધાર દ્રવ્યાર્થિકનય અને પર્યાયાર્થિકનય છે એ પ્રમાણે ગાથામાં બતાવે છે –
ગાથા :
एवं सत्तवियप्पो वयणपहो होइ अत्थपज्जाए । वंजणपज्जाए उण सवियप्पो णिब्बियप्पो य ।।१/४१।।
છાયા :
एवं सप्तविकल्पो वचनपथो भवति अर्थपर्याये ।
व्यंजनपर्याये पुनः सविकल्पो निर्विकल्पश्च ।।१/४१।। અન્વયાર્થ :
વં=આ રીતે પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એ રીતે, સત્તવિયખો સાત વિકલ્પવાળો, વયાપદોકવચનમાર્ગ, ત્યપળા–અર્થપર્યાયમાં દોડું છે. ૩-=વળી, વંન પme=વ્યંજનપર્યાયમાં, વિવMોકસવિકલ્પ= વિધિમાર્ગ, =અને, બ્રિયuો-નિર્વિકલ્પ=નિષેધમાર્ગ, છે. (તેને આશ્રયીને વ્યંજનપર્યાયમાં સાત ભાંગાઓ થાય છે તેમ ટીકામાં જોડેલ છે. તેથી અર્થપર્યાયરૂપ દ્રવ્યાસિકનય અને વ્યંજલપર્યાયરૂપ પર્યાયાસ્તિકનય સપ્તભંગીનો મૂલાધાર છે એમ અવતરણિકા સાથે સંબંધ છે.) ૧/૪ના ગાથાર્થ :
આ રીતે પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એ રીતે, સાત વિકલ્પવાળો વચનમાર્ગ અર્થપર્યાયમાં છે. વળી વ્યંજનપર્યાયમાં સવિકલ્પ-વિધિમાર્ગ, અને નિર્વિકલ્પ-નિષેધમાર્ગ, છે. (તેને આશ્રયીને વ્યંજનપર્યાયમાં સાત ભાંગાઓ થાય છે તેમ ટીકામાં જોડેલ છે. તેથી અર્થપર્યાયરૂપ દ્રવ્યાતિનય અને વ્યંજનપર્યાયરૂપ પર્યાયાસિકનય સપ્તભંગીનો મૂલાધાર છે એમ અવતરણિકા સાથે સંબંધ છે.) II૧/૪૧II. ટીકા -
एवं-इत्यनन्तरोक्तप्रकारेण, सप्तविकल्पः सप्तभेदः, वचनमार्गो वचनपथः, भवत्यर्थपर्याये=अर्थनये संग्रहव्यवहारऋजुसूत्रलक्षणे, सप्ताप्यनन्तरोक्ता भङ्गका भवन्ति । तत्र प्रथमः संग्रहे सामान्यग्राहिणि, 'नास्ति' इत्ययं तु व्यवहारे विशेषग्राहिणि, ऋजुसूत्रे तृतीयः, चतुर्थः संग्रहव्यवहारयोः, पञ्चमः संग्रहऋजुसूत्रयोः, षष्ठो व्यवहारऋजुसूत्रयोः, सप्तमः संग्रहव्यवहारऋजुसूत्रेषु । व्यञ्जन
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
