________________
૧૯૧
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૪૯ करणविशेषेण च मनोवाक्कायस्वरूपेणात्मन्यनुप्रवेशावाप्तत्रिविधयोगस्वरूपत्वात् त्रिविधयोगसिद्धिरपि आत्मनः अविरुद्धैवेति एकस्य सतस्तस्य त्रिविधयोगात्मकत्वात् अनेकान्तरूपता व्यवस्थितैव, न चान्योन्यानुप्रवेशात् एकात्मकत्वे बाह्याभ्यन्तरविभागाभाव इति अन्तर्हर्षविषादाद्यनेकविवर्त्तात्मकमेकं चैतन्यम्, बहिर्बालकुमारयौवनाद्यनेकावस्थैकात्मकमेकं शरीरमध्यक्षतः संवेद्यत इत्यस्य विरोधः बाह्याभ्यन्तरविभागाभावेऽपि निमित्तान्तरतः तद्व्यपदेशसम्भवात् ।।१/४९।। ટીકાર્ચ -
પર્વ .... તલવ્યપદેશસમવત્ II એ રીતેઅનંતર ઉદિત પ્રકારથી=ગાથા-૪૮માં સિદ્ધ કર્યું કે સંસારી જીવોનું અને સિદ્ધના જીવોનું દેહની સાથે કથંચિત્ અન્યોચ અનુગત ભાવ છે તેથી જીવનું કથંચિત્ એકત્વ છે એ રૂપ અનંતર ઉદિત પ્રકારથી, મન-વચન-કાયારૂપ દ્રવ્યોનો આત્મામાં અનુપ્રવેશ થવાથી આત્મા જ છે, તેનાથી વ્યતિરિક્ત એવા તેઓ નથી આત્માથી વ્યતિરિક્ત એવા મન-વચનકાયારૂપ દ્રવ્યો નથી, એ હેતુથી તૃતીય અંગના સ્થાનાંગસૂત્ર નામના તૃતીય અંગના, એક સ્થાનમાં એક સ્થાન નામના પ્રથમ અધ્યયનમાં, “ માયા' એ પ્રમાણે પ્રથમ સૂત્રથી પ્રતિપાદન કરાયેલ સિદ્ધ એવો એક આત્મા–પ્રતિપાદન કરાયેલો અને તેનાથી સિદ્ધ એવો એક આત્મા, એક દંડ અને એક ક્રિયા એ પ્રમાણે થાય છે. મન-વચન-કાયામાં દંડ અને ક્રિયા બન્ને શબ્દો પ્રત્યેકમાં સંબંધ કરવા અર્થાત્ મતદંડ, વચનદંડ, કાયદંડ અને મતક્રિયા, વાક્રિયા, કાયક્રિયા, એમ સંબંધ કરવો. તેનાથી શું પ્રાપ્ત થાય ? તેને કહે છે –
અને કરણવિશેષથી=મતોવાફકાયારૂપ કરણવિશેષથી, આત્મામાં અનુપ્રવેશને કારણે અવાપ્ત ત્રિવિધ યોગરૂપપણું હોવાથી આત્માના ત્રિવિધ યોગની સિદ્ધિ પણ અવિરુદ્ધ છે એથી એક એવા છતા તેનું એક એવા છતા આત્માનું, ત્રિવિધ યોગાત્મકપણું હોવાથી અનેકાંતરૂપતા વ્યવસ્થિત જ છેઃઅનેકરૂપપણું વ્યવસ્થિત જ છે.
અને અન્યોન્ય અનુપ્રવેશને કારણે દેહતા અને આત્માના અન્યોન્ય અનુપ્રવેશને કારણે, એક આત્મકપણું હોતે છત=સંસારીનું અથવા મુક્તાત્માનું એકઆત્મપણું હોતે છતે, બાહ્ય અને અત્યંતરના વિભાગનો અભાવ પ્રાપ્ત થાય, એથી સંસારી જીવોમાં અંતઃહર્ષ, વિષાદ આદિ અનેક વિવર્તરૂપ એકચૈતન્ય અને બાહ્ય બાલ-કુમાર-યૌવનાદિ અનેક અવસ્થામાં એકઆત્મકરૂપ એક શરીર અધ્યક્ષથી સંવેદન થાય છે, એનો વિરોધ નથી; કેમ કે બાહ્ય અત્યંતર વિભાગના અભાવમાં પણ=અન્યોન્ય અતુપ્રવેશ દ્વારા એકઆત્મક સ્વીકારવાના કારણે બાહ્ય અને અત્યંતરના વિભાગના અભાવમાં પણ, નિમિતાંતરથી અંતરંગ હર્ષાદિરૂપ નિમિત્તાંતરથી અને બહિરંગ દેહતા દેખાતા ધરૂપ નિમિત્તાંતરથી, તેના વ્યપદેશનો સંભવ છે=બાહ્ય અને અત્યંતર વિભાગના વ્યપદેશનો સંભવ છે–પુગલસ્વરૂપ એક શરીર છે અને જ્ઞાનસ્વરૂપ શરીરથી પૃથર્ એક આત્મા છે એ પ્રકારના વિભાગના કથનનો સંભવ છે. li૧/૪૯iાં
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
