________________
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૩૫
૧૩૫
ગાથાર્થ :
આ રીતે, સવિકલ્પ-નિર્વિકલા એવા પુરુષને જે અવિકલ્પ અથવા સવિકલા જ કહે છે તે નિશ્ચયથી સમયમાં નિશ્ચિત નથી. II૧/૩૫ll ટીકા :
सविकल्पनिर्विकल्पं स्यात्कारपदलाञ्छितं पुरुषद्रव्यं यः प्रतिपादकः तद् वस्तु ब्रूयात् अविकल्पमेव सविकल्पमेव वा निश्चयेन इत्यवधारणेन स यथावस्थितवस्तुप्रतिपादने प्रस्तुते अन्यथाभूतं वस्तुतत्त्वं प्रतिपादयन् न निश्चित इति निश्चयो निश्चितम् तद् अस्यास्तीति निश्चितः 'अर्शआदित्वात् अच्' समये परमार्थेन वस्तुसत्त्वस्य परिच्छेत्तेति यावत् । तथाहि -
प्रमाणपरिच्छिन्नं तथैवाविसंवादि वस्तु प्रतिपादयन् वस्तुनः प्रतिपादक इत्युच्यते न च तथाभूतं वस्तु केनचित् कदाचित् प्रतिपन्नम् प्राप्यते वा येन तथाभूतं तद्वचस्तत्र प्रमाणं भवेत् तथाभूतवचनाभिधाता वा तज्ज्ञानं वा प्रमाणतया लोके व्यपदेशमासादयेत् ।।१/३५।। ટીકાર્ય :
સવિત્પનિર્વિવું.... વ્યપદેશમાસાહિત્ ા ‘સ્થાકાર પદથી લાંછિત એવા સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પરૂપ પુરુષદ્રવ્યને જે પ્રતિપાદક તે વસ્તુને નિશ્ચયથીઅવધારણથી, અવિકલ્પ જ અથવા સવિકલ્પ જ બોલે, તે યથાવસ્થિત વસ્તુનું પ્રતિપાદન પ્રસ્તુત હોતે છતે અન્યથાભૂત વસ્તુને પ્રતિપાદન કરતો એવો તે, સમયમાં=શાસ્ત્ર વિષયક પદાર્થના બોધમાં, નિશ્ચિત નથી. નિશ્ચિતનો અર્થ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે – નિશ્ચય =નિશ્ચિત, તે આવે છે તે નિશ્ચિત. અર્શત્વ આદિપણાથી અમ્ પ્રત્યય લાગીને નિશ્ચિત શબ્દ બનેલ છે. ‘તે પુરુષ સમયમાં નિશ્ચિત નથી' તેનું તાત્પર્ય સ્પષ્ટ કરે છે - સમયમાં પરમાર્થથી વસ્તુતત્વનો પરિચ્છતા નથી. જેઓ એકાંતથી સવિકલ્પ કે અવિકલ્પ વસ્તુને ગ્રહણ કરે છે તેઓ સમયમાં=શાસ્ત્રમાં, નિશ્ચિત કેમ નથી ? તે “તદિ'થી સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે –
પ્રમાણથી પરિચ્છિન્ન તે પ્રકારે જ અવિસંવાદી વસ્તુને જે પ્રકારે પ્રમાણથી દેખાય છે તે પ્રકારે અવિસંવાદી વસ્તુને, પ્રતિપાદન કરતો પુરુષ વસ્તુનો પ્રતિપાદક એ પ્રમાણે કહેવાય છે અને તથાભૂત વસ્તુ=એકાંત સવિકલ્પ કે એકાંત અવિકલ્પ વસ્તુ, કોઈના વડે ક્યારેય પણ પ્રાપ્ત થયેલ નથી અથવા પ્રાપ્ત થતી નથી, જેથી તેવા પ્રકારનું તેનું વચન=એકાંત સવિકલ્પ કે એકાંત અવિકલ્પને કહેનાર વચન, ત્યાં=વસ્તુના સ્વરૂપના પ્રતિપાદનમાં, પ્રમાણ થાય અથવા તેવા પ્રકારના વચનના અભિધાતા
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
