________________
સાધનોનું સન્દર્ય
૧૮
ખેડૂત ખેતરમાંથી માલ ઉતારે છે. જરૂર હોય તેટલો પોતાને માટે રાખે છે, પણ ખેતરમાં હોય ત્યારે એનું ધાન્ય ઢોર ખાય, મોર ખાય અને થોડું ચોર ખાય. વધે તે એને મળે. એ અનાજ શ્રમ–પરસેવાવાળું છે, છતાં એનામાં દાનની ભાવના ઊંડેઊંડે પડી છે. દાન ન કરે, ભોગ ન કરે, તો એ નાશ થવા માટે બેઠું જ છે. •
માણસ વાપરે નહિ અને સદુપયોગ ન કરે તો એનાં સંતાનો ઉડાવે. બાપને રૂપિયાની પણ કિમત હોય છે. જ્યારે દીકરાને મન દસ રૂપિયા પણ કંઈ નથી. એક શ્રીમંતના છોકરાને મેં કહ્યું: “તું માસિક ત્રણસો રૂપિયાને હાથખર્ચ કેમ રાખે છે?” તે કહે : “ત્રણસો. તો મને ઓછા પડે છે. શું કરું મને વધારે મળતા નથી !' મને થયું કે આને સમજાવવો વ્યર્થ છે. એને શ્રમ શું છે તેની ખબર નથી. પછી પૈસાની કિંમત એને કેમ સમજાય ?
આ પ્રસંગે મને નદી ને તળાવનું રૂપક યાદ આવે છે. એક દિવસ તળાવે નદીને કહ્યું: “હે નદી, તું ઉનાળાના દિવસોમાં સાવ સુકાઈ જાય છે, કારણકે તું આઠ મહિના વહીને તારું જળ વહેચી નાખે છે! પછી તારી પાસે તે વખતે કોરી ધગધગતી રેતી જ દેખાય છે. જ્યારે હું પાણી કેવું સંગ્રહ કરીને રાખું છું !''
નદીએ કહ્યું: “તારી વાત સાચી. તું ગમે તેટલું સંગ્રહે પણ ઉનાળામાં તો તારું પાણી પણ સુકાઈ જ જાય છે. રહે છે, તો નાનાનાનાં ખાબોચિયાં ભરાઈ રહે છે. જેમાં જીવજંતુઓ જ ઉત્પન્ન થાય છે. વધારામાં તેમાં પગ મૂકનારા બિચારા તારા કાદવમાં ખેંચી
