________________
સાધનોનું સમર્થ
જ
બીડી કે દારૂ પીનારને પૂછો. આ ટેવ જન્મથી સાથે લઈને આવ્યો છે. કે? ખરાબ વસ્તુ એકદમ નથી કરી શકાતી. એ માટે ધીરેધીરે ટેવ પાડવી પડે છે.
મારા દૂરના એક કાકા હતા. હું નાનો હતો ત્યારે એમની પાસે બેસતો, રમતો. એક દિવસ કહે : “બેટા, અહીં આવ. ચાલ, જોરથી એક દમ લગાવ જોઈએ.' એમ કહી એણે મારા મોંમાં બીડી મૂકી. મેં દમ માર્યો શું કહ્યું? ગૂંગળાઈ ગયો, ગળું અને મગજ ભરાઈ ગયાં; આંખમાં પાણી આવ્યાં. ખાંસી જ ખાંસી. મારો તો દમ નીકળી ગયો. કાકા ગભરાયા. મેં કહ્યું: “કાકા, બિસ્કીટ કે ચૉકલેટ આપવાને બદલે આ દમ મારવાનું તમે શું કહ્યું?"
આજે ઘણાને હું વ્યસનમાં ડૂબેલા જોઉં છું ત્યારે મને મારા એ કાકા યાદ આવે છે. જેણે પણ બીડી કે સિગારેટ પીવાની શરૂઆત કરી હશે તેની દશા પહેલાં તો મારા જેવી જ હશે ને! ધીમેધીમે માણસ એ ખરાબ વસ્તુઓથી ટેવાઈ જાય છે. પછી તેને તે વસ્તુ વગર ચાલતું નથી. પહેલાં માણસ ટેવ પાડે છે. પછી ટેવ જ માણસને પાડે છે.
* ગાળથી ટેવાયેલા માણસો, અલ્પવિરામ અને પૂર્ણવિરામની જેમ હલકા શબ્દો વાપરતા હોય છે. પણ સારા માણસને એવો શબ્દ આવેશમાં પણ મોમાં નહિ આવે, કોઇ અપમાન કરે કે કોધ આવે ત્યારે માણસ કેવી સમતુલા રાખે છે તેના પરથી એની જીવનસાધના સમજાય છે. મદનમોહન માલવિયાજી માટે એક માણસ અનુચિત વાતો લખતો હતો. ત્યારે એક પત્રકાર મિત્રે સલાહ આપી ઈંટનો જવાબ પથ્થરથી.
