________________
માનવ ધર્મ
એકેને ઊંઘ ન આવી. સવાર પડી. કોઈકે પૂછ્યું ત્યારે એમણે કહ્યું : “અમે બંને સાથે રહ્યા. સાથે ઊંધ્યા,' તત્વચિંતક તો પૂછશે કે સાથે ઊંધ્યા કે સાથે જગ્યા? સાથે સાથે રહ્યા કે દૂર દૂર રહ્યા? એમની વચ્ચે તો અગ્વિાસની તોતિંગ દીવાલ હતી, ત્યાં સાથે કયાં રહ્યા?
માણસની સ્થિતિ આ છે. ઉપરથી એ માણસ છે પણ અંદર તો અનાદિ કાળથી ચાલી આવતી પશુતા જ હજુ એનામાં બેઠી છે. કોધ કરે છે, ત્યારે માણસ કેવો દેખાય છે? લાલ લાલ ડોળા કાઢતો,
આવેશના ફૂંફાડા મારતો અને વાણીમાંથી વિષ વર્ષાવતો માણસ સર્પના . સંસ્કાર નથી સૂચવતો? પોતાને વળગેલી પશુતાને માણસે ટાળવાની છે અને તે માટે પોતાનો ધર્મ વિચારવાનો છે.
પોતાના સ્વરૂપના વિચાર વિના, સ્વત્વ આવે તેમ નથી, અને પરત્વ ટળે તેમ નથી. વિચાર કરતાં સ્વધર્મ સમજાય. માણસનો ધર્મ 'શે? પહેલો નિયમ તે મૈત્રી, અગર નિ:સ્વાર્થ પ્રેમ. માણસમાં અને પશુમાં અહીં તરત ભેદ જણાઈ આવે. ઉત્તમ માણસ નિ:સ્વાર્થ પ્રેમ કરી શકે છે, પશુ તે નહિ કરી શકે. કૂતરું માલિકને ચાહે છે. માલિક આવે ત્યારે નાચે, કૂ, પેટ બતાવે, પગ ચાટે કારણકે માલિક તેને રોટલો આપે છે. પણ તે જ કૂતરું બીજા અજાણ્યા માણસને જોઈ ભસવાનું. જ્યારે ઉત્તમ માણસ નિ:સ્વાર્થ ભાવે, પ્રેમને માટે જ પ્રેમ કરે છે.
તમારે મુંબઈથી બેંગલોર જવાનું હોય, તમારી પાસે ભાતું હોય, ભૂખ લાગે ત્યારે સુખડીનો ડબો ખોલી ખાવા બેસો ત્યારે બાજુમાં પાટિયા પર જે સહપ્રવાસીઓ હોય તેને આમંત્રણ આપીને, ધરીને કહો
