________________
૪૩
ચિન્તન પરમ તત્વની અનુભૂતિ માટે છે
- મન ઘણું ચંચળ છે. એ ફાવે તેમ વિચાર્યા કરે છે. એક રાજા શાન્તિ માટે બગીચામાં ગયો. ત્યાં જઈ એણે આરામ કર્યો, પરંતુ સામેથી કોઇ રાજા સૈન્ય લઈ આવી રહ્યો છે, તેમ તેને જણાવ્યું, અને એના મનમાં તરત ભયપ્રેરક વિકલ્પ ઉદભવ્યો : “એ મારા પર ચડાઈ કરે તે પહેલાં હું જ તેને મારી નાખું!” અને પછી તો પૂછવું જ શું! એનું મન મારવા અને કાપવાના કામે લાગી ગયું. એણે મનથી યુધ્ધ આદર્યું. આમ, મનમાં ને મનમાં એણે બધી પાપની ઘટમાળ ઘડી કાઢી. મહાભારત મનમાં સર્જાયું.
• સામેથી આવી રહેલા રાજાએ જોયું તે ગામનો રાજા બગીચામાં બેઠો છે, એટલે તેણે પ્રેમથી પ્રણામ કરી કહ્યું : “હું દૂરની જાત્રાએ નીકળ્યો છું. આપ અહીં જ મળ્યા એ સારું થયું. હું આપને વિનંતી કરવા જ આવતો હતો. આપ પણ મારી સાથે જાત્રા કરવા પધારી મને લાભ આપો.'
આ રાજાને થયું કે હાશ ! આ પાત્ર નથી, જાત્રાળુ છે. પણ જોવાની ખૂબી તો એ છે કે એક જાત્રા કરવા જાય છે, તો બીજો એને મારવાનો વિચાર કરે છે. જગતમાં માણસો, આમ, વગર વિચારે જ, મગજમાં શાંતિ લાવવાને બદલે અશાંતિ સ્થાપે છે.
ચિંતકો કહે છે: હે માનવી! શત્રુ છે તે પણ તું જ છે; મિત્ર છે તે પણ તું જ છે. જેવાં ચરમાં પહેરશો તેવું તમને દેખાશે. દષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ તત્વમસિ.
કવિ દલપતરામ ને નાટયકાર ડાહ્યાભાઇનો પ્રસંગ યાદ આવે
