________________
2
સૂ. પ ]
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન નિયાયિક” અને “વૈશેષિક” દર્શને પ્રમાણે જીવ, પરમાણુ, કાળ વગેરે પદાર્થો ફૂટસ્થ નિત્ય છે તે ઘડે, વસ્ત્ર વગેરે અનિત્ય છે.
“જૈન દર્શન પ્રમાણે તે બધા જ પદાર્થો–છ સુદ્ધાં ઉત્પત્તિ આદિ ત્રણ સ્વરૂપવાળા છે. " ( ૪ ) પદાર્થના બે અંશ છે : સ્થાથી અને વિનધર પહેલાને “ગુણ” અને બીજાને “પર્યાય' કહે છે.
ગુણ અને પર્યાય એ બંને નિર્ગુણ છે. એ બંનેને આશ્રય જે કે પદાર્થ જ છે છતાં ગુણ એ પદાર્થમાં સદાયે રહે છે એને કદી છોડી જતો નથી જ્યારે પર્યાય પદાર્થને છોડી જાય છે. ગુણ સહભાવી છે અને પર્યાય ક્રમભાવી છે. ગુણ એટલે પરિણામ ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ. એ ગુણથી જે પરિણામ ઉત્પન્ન થાય તેને “પર્યાય” કહે છે. પર્યાયને લઈને પદાર્થ ઉત્પત્તિ અને વિનાશથી યુક્ત છે, જ્યારે ગુણને લઈને એ ધ્રુવ છે.
પદાર્થ” કહે કે “દ્રવ્ય” કહો તે એક જ છે. (૫) પદાર્થ બે પ્રકારના છે: સચેતન અને અચેતન.
સચેતન પદાર્થને ચેતન, જીવ, આત્મા, પ્રાણી વગેરે કહેવામાં આવે છે. અચેતન પદાર્થનું બીજું નામ “અજીવ” છે. એને “જડ” પણ કહે છે.
(૧) જુએ તત્વાર્થસૂત્ર (અ. ૫, સૂત્ર ૨૯)નું પં. સુખલાલકૃત ગુજરાતી વિવેચન (પૃ. ૨૨૬, દ્વિતીય આવૃત્તિ).
