________________
સૂ. ૫ ]. તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
२८ થાસેવાસ-પર્યાપ્તિ, (૫) ભાષા-પર્યાપ્તિ અને (૬) મનઃ-પર્યાપ્તિ,
પર્યાપ્તિ” એટલે પુગલના આલંબનથી ઉદ્દભવતી આત્માની એક જાતની શક્તિ. ઉત્પત્તિસ્થાનમાં પહોંચ્યા બાદ સંસારી જીવ શરીર વગેરે રચવા માટે જે યોગ્ય પગલને ગ્રહણ કરે છે તેને “આહાર” કહે છે અને એ ગ્રહણ કરવાની શક્તિને “આહાર-પર્યાપ્તિ' કહે છે. આ પુદ્ગલમાંથી શરીરને, ઇન્દ્રિયને અને મનને રચવાની શક્તિઓને અનુક્રમે “શરીરપર્યાપ્તિ”, “ઈન્દ્રિય-પર્યાપ્તિ” અને “મનઃ–પર્યાપ્તિ” કહે છે. શ્વાસેચ્છવાસ લેવાની શક્તિને “શ્વાસે શ્વાસ-પર્યાપ્તિ કહે છે. ઉપર્યુકત પુદ્ગલે પૈકી કેટલાકને ભાષારૂપે પરિણાવવાની શકિતને “ભાષા-પર્યાપ્તિ” કહે છે.
(૭૪) પ્રાણે દસ છે : પાંચ ઇન્દ્રિય, કાયિક, વાચિક અને માનસિક એમ ત્રણ પ્રકારનાં બળ, શ્વાસોચ્છવાસ, અને આયુષ્ય.
ગર્ભજ મનુષ્ય, ગર્ભજ તિર્યંચે, દેવે અને નારકને દસે પ્રાણ હોય છે. એકેન્દ્રિય જીને ચાર જ પ્રાણ હેય છેઃ સ્પર્શન-ઈન્દ્રિય, કાયિક બળ, શ્વાસેચ્છવાસ અને આયુષ્ય, કીન્દ્રિયને આ ઉપરાંત રસન-ઇન્દ્રિય અને વાચિક શક્તિ એટલે કે છે, ત્રીન્દ્રિયને સાત, ચતુરિન્દ્રિયને આઠ અને અસંસી પંચેન્દ્રિયને નવ હોય છે.
( ૭૫ ) સમ્યગન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યક્યારિત્રની ત્રિપુટી એ મોક્ષનો માર્ગ છે.
