________________
સ. ૮૯ ]
તુલનાત્મક દિર્શન
૩૫
વિશેષગામી છે એટલે અનુસૂત્ર અને એને પછીના ત્રણે નયે તે એના કરતાં પણ ઉત્તરોત્તર વધારે ને વધારે વિશેષગામી હેવાથી એ ચારે નયેને “પર્યાયાથિક ? નયના ભેદ તરીકે ગણવાય છે.'
વ્યવહાર નય સંગ્રહ નય દ્વારા સંકલિત વિષયની વિશેષતા ઉપર ભાર મૂકે છે એટલે એ દષ્ટિએ એ વિશેષગામી છે.
આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે નગમ નયનું ક્ષેત્ર સૌથી વિશાળ છે, કેમ કે એ સામાન્ય અને વિશેષ એમ બંનેને લૌકિક રૂઢિ અનુસાર મુખ્ય કે ગૌણ સ્થાન આપે છે. સંગ્રહ નયનું ક્ષેત્ર નિગમ નયના કરતાં નાનું છે કેમ કે એનું લક્ષ્ય કેવળ સામાન્ય છે. વ્યવહાર નયનું ક્ષેત્ર તે આ નય કરતાં યે નાનું છે કેમ કે એ નય સંગ્રહની ભીંત ઉપર જ વ્યવહારનું ચિત્ર આલેખે છે.
વજુસૂત્રનું ક્ષેત્ર વ્યવહાર નય જેટલું પણ વ્યાપક નથી. આમ ઉત્તરોત્તર નયનાં ક્ષેત્ર એકેકથી નાનાં છે. એવંભૂતનું ક્ષેત્ર તે સૌથી નાનું છે.
(૮૯) નયના અર્થ-નય અને શબ્દ-નય એમ પણ બે પ્રકાર છે.
અર્થ-નય અર્થ તરફ અને શબ્દ-નય શબ્દ તરફ વિશેષ
લક્ષ્ય આપે છે.
૧ વિશેષ માટે જુઓ ત, સ્ (અ. ૧, સ. ૩૪-૩૫)નું ગુજરાતી વિવેચન (પૃ. ૬૯-૭૮).
