________________
સૂ. ૧૦૮] તુલનાત્મક દિગ્દર્શન ૪૯
(૧૦૮) મૈત્રી, પ્રમેહ, કારુણ્ય અને માધ્યસ્થ એ ચાર ભાવના ભાવવા લાયક છે.
અહિંસા વગેરે વ્રતની સ્થિરતા માટે જ નહિ પરંતુ કોઈ પણ સદ્દગુણ કેળવવા માટે અને એ દ્વારા સ્વપરનું કલ્યાણ સાધવા માટે પણ આ ચાર ભાવના ખૂબ ઉપયોગી છે. - સમસ્ત છ સાથેને નિઃસ્વાર્થ ભાઇચારો અને કોઈને પણ દુશમન ન ગણવાની ઉત્તમ વૃત્તિ તે “મૈત્રી ” છે. એ અજાતશત્રુતાને અવતાર છે.
અધિક ગુણવાળી વ્યક્તિ પ્રત્યે માન રાખવું અને એની ઉન્નતિ જોઈને આનંદ પામે તે “પ્રદ” છે.
કેઈને પણ દુઃખી જોઇને દિલ દયાથી દ્રવે તે કારુણ્ય છે.
સંસ્કાર વગરની જડ અને અવિનયી વ્યક્તિઓની રીતભાતથી કંટાળી ન જતાં કે તેમને તિરસ્કાર ન કરતાં તેમ જ તેમને સુધારવાને વ્યર્થ પ્રયત્ન પણ ન કરતાં, તેમના તરફ ઉદાસીન ભાવ કેળવ-તટસ્થ વૃત્તિ ધારણ કરવી તે “માધ્યચ્ચ છે.
આ ચાર ઉત્તમ ભાવનાઓને બૌદ્ધ દર્શનમાં “બ્રહ્મવિહાર તરીકે ઓળખાવાઈ છે.૧
૧ વિશેષ માહિતી માટે જુઓ મારો લેખ નામે “ભાવનાચતુષ્ટય અને પરિકમ કિંવા બ્રહ્મવિહાર સંબંધી સાહિત્ય”. આ લેખ
જૈન ધર્મ પ્રકાશ”ના વિ. સં. ૨૦૨૦ના અષાડના અંકમાં છપાય છે.
