________________
સ. ૯૭ ]
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
૪૫.
“ મેં બ્રાહ્મણ અને જૈન એમ બે જુદા ધર્મ હાય એવા શબ્દો વાપર્યા તેથી ઉપજતી ભ્રાન્તિએ પ્રથમ દૂર કરવી જોઇએ. આપણા વસ્તીપત્રકમાં હિન્દુ, બૌદ્ધ, શીખ અને જૈન એવા ભેદ પાડવામાં આવે છે પણ તે ભેદે અવાસ્તવિક છે. સર્વ એક જ ધર્મની શાખાઓ છે. શાખા કહેતાં પણ મને સકેચ થાય છે, કારણ કે શાખા શાખા એક ખીજાથી ભિન્ન હેાય છે. આપણા ધર્મમાં તેવું પણ નથી. હું એક દાખલાથી આ વાત વધારે સ્પષ્ટ કરીશ..........
વૈરાગ્ય, ભૂતયા, ઇત્યાદિ. આ સર્વ સત્ય સનાતન છે, અને તે જૈન, બૌદ્ધ અને વેદ્ય ધર્મ એ ત્રણે ધર્મોમાં એકના એક છે. એ ધર્મ વસ્તુતઃ જુદા નહેાતા અને જુદા છે પણ નહિ”.
એમ. હિરિયણાકૃત Outlines of Indian Plhilosoply ના ઉપેદ્ઘાત ( પૃ. ૧૬ )માં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે ઃ—
Underlying this varied development, there are two divergent currents clearly discernible-one having its source in the Veda and the other, independent of it. We might describe them as orthodox and heterodox respectively, provided we remember that these terms are only relative and
""
૧ આને ગુજરાતી અનુવાદ ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનની રૂપરેખા [ ખંડ ૧-૨ : પૂર્વાર્ધ ] ( પ્રસ્તાવના પૃ. ૧૧૪ )માં એના અનુવાદક સ્વ. ચંદ્રશંકર પ્રાણુશ કર શુક્લે આપ્યા છે.
