________________
સૂ. ૨૭ ]
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
વ્યાખ્યા કરાય તા જૈના હિંદુઓ નથી, પરંતુ જેમના ધર્મસ્થાપક આપણા આ ભારત દેશમાં હિંદુસ્તાનમાં થઈ ગયા છે અને જેમનાં તીર્થસ્થળેા પણ અહીં છે તે ‘હિંદુ' છે એવી પં, મમેહન માલવિયા જેવાએ હિંદુની સૂચવેલી વ્યાખ્યા અનુસાર તા જૈના પણ હિંદુએ છે. આમ એ વૈદિક હિંદુ કે બૌદ્ધ હિંદુ નથી પણ જૈન હિંદુ છે.
૪૩
જૈન દર્શનને ‘ ગણનાપાત્ર' કહેવા માટે સખળ કારણ છે. એમાં કેવળ જ્ઞાન, જ્ઞેય કે જીવનશેાધન અને જીવનઘડતરનું— ચારિત્રનું જ વર્ણન નથી. વળી અહિંસા, સ્યાદ્વાદ, આત્માનું સ્વરૂપ, આત્માન્નતિનાં સેાપાન, કર્મસિદ્ધાન્ત, ધ્યાન ઇત્યાદિ ખાખતાનું આ દર્શનમાં ખૂબ ઝીણવટભર્યું અને વિશદ નિરૂપણ છે. કેટલીક ખાખતા તે એવી છે કે જેનાં ખીજ પણ વેઢા અને ઉપનિષદોમાં જણાતાં નથી એમ કેટલાક વિદ્વાનેાનું કહેવું
ધર્મ અને સમાજ; ઈ. પૂ આશરે આઠમા સૈકાથી હાર વર્ષ ચાલેલે હિન્દુ ધમ અને સમાજ; ઇ. ચોથા પાંચમા સૈકાથી સ્પષ્ટ દેખાવા માંડી વધુ વધુ રૂઢિબદ્ધ અને તાસી થઇ ગયેલા પૌરાણિક હિન્દુ ધર્મ અને સમાજ; એ ત્રણ એક ખીજાથી અત્યન્ત ભિન્ન; આ મહામેટું સત્ય સમઝી લેવા જેટલું તે આપણું ઇતિહાસનેત્ર જલદી ખુલવું જોઇએ.”
૧. ન્યાય દર્શનમાં પ્રમાણેની મીમાંસા છે. એવી રીતે જૈન દર્શીનમાં જ્ઞાન-મીમાંસા છે. વૈશેષિક, સાંખ્ય અને વેદાન્ત દર્શનામાં જ્ઞેયની – પ્રમેયાની મીમાંસા પ્રધાન પદ ભોગવે છે, જ્યારે યાગ અને બૌદ્ધ દર્શનમાં ચારિત્રની મીમાંસાને મુખ્ય સ્થાન અપાયું છે. જુએ ત. સૂઈ ગુજરાતી વિવેચન ( પૃ. ૭૮-૭૯ ).
