________________
જૈન દર્શનનું
[ સૂ. ૮૪
સહિત આ ત્રણને એટલે કે એક દર ચારને, પ્રાભાકર આ ઉપરાંત એટલે પાંચને અને ભાટ્ટ અભાવ સહિત અ
અર્થાપત્તિને પણ પાંચેને એટલે છને પ્રમાણ માને છે.
૩ર
તર્ક એ તૈયાયિકા જેને વ્યાપ્તિજ્ઞાન' કહે છે તે છે.
'
(૮૫) પ્રત્યેક વસ્તુ અનંતધર્મવાળી છે.
(૮૬) વસ્તુના કાઇ એક ધર્મના યથાર્થ માપ તે નય છે.
"
વસ્તુના અનેક ધર્મ દ્વારા અનેક રૂપથી નિશ્ચય કરવા તે
(
'
પ્રમાણુ ' છે. નય તે કોઇ એક જ ધર્મના નિશ્ચય કરે છે, નય એ પ્રમાણુ કે અપ્રમાણુ નથી પરંતુ પ્રમાણાંશ છે. એ વસ્તુને અંગેના એક જાતના યથાર્થ અભિપ્રાય છે. એ એને અંગેનું એક પ્રકારનું દૃષ્ટિબિંદુ છે. એ એક જાતની વિચારસરણી છે. પ્રમાણ એ અનેક નયાના સમૂહપ છે.
( ૮૭ ) નયના બે પ્રકાર છે ઃ દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયયાર્થંક આ દુનિયામાં બધી જ વસ્તુએ-નાની કે માટી સર્જાશે સમાન કે અસમાન નથી. આથી તા પ્રત્યેક વસ્તુ સામાન્ય અને વિશેષ એમ ઉભયાત્મક છે એમ જૈન દર્શન માને છે. વસ્તુના આામાન્ય ધર્મ યાને અંશને ઉદ્દેશીને જે કથન કરાય તેને • દ્રવ્યાર્થિક નય ' કહે છે અને વસ્તુના વિશિષ્ટ ધર્મને–અસાધારણ અશને લક્ષીને જે કથન કરાય તેને ‘ પર્યાયાયિક નય' કહે છે.
2
૧-૨ પ્રભાકરના અનુયાયીઓને પ્રાભાકર ' અને ભટ્ટન અનુયાયીઓને ‘ ભાટ્ટ ' કહે છે. આમ મીમાંસક્રેાના બે વર્ગ છે.
*
