________________
. ૮૪ ] તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
૩૧ સમ્યજ્ઞાન એટલે સાચું જ્ઞાન.
આત્માની ઉન્નતિમાં સાધક જ્ઞાન તે સાચું જ્ઞાન છે જ્યારે અવનતિમાં કારણરૂપ જ્ઞાન “અજ્ઞાન છે.
(૭૯) અજ્ઞાનના ત્રણ પ્રકાર છે મતિ – અજ્ઞાન, શ્રતઅજ્ઞાન અને વિભંગ-જ્ઞાન,
સમ્યગ્દર્શન વિનાનું એટલે કે મિથ્યાત્વથી વાસિત અવધિજ્ઞાન તે “વિલંગજ્ઞાન” છે.
મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવલજ્ઞાન તે સગ્ગદર્શનથી અલકૃત જીવને જ હોય છે એટલે એ જ્ઞાન માટે અજ્ઞાનને વિચાર કરવાનું રહેતું નથી.
(૮૦) સમ્યગ જ્ઞાન પ્રમાણે અને નયોથી થાય છે.
(૮૧) જે જ્ઞાન વડે વસ્તુને–તત્વને યથાર્થ નિર્ણય થાય તે “પ્રમાણ છે.
(૮૨) પ્રમાણના બે પ્રકાર છે. પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ.
(૮૩) પ્રત્યક્ષ પ્રમાણના ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧) અવધિજ્ઞાન, (૨) મન:પર્યવજ્ઞાન અને (૩) કેવલજ્ઞાન
(૮૪) પક્ષ પ્રમાણુના પાંચ પ્રકાર છેઃ સ્મરણ, મત્યભિજ્ઞાન, તર્ક, અનુમાન અને આગમ,
ચાર્વાકે કેવળ પ્રત્યક્ષને પ્રમાણ માને છે. બૌદ્ધ અને Rયાયિકે પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન એમ બે પ્રમાણ માને છે. સાંખે આ બે ઉપરાંત શબ્દને એમ ત્રણને, નૈયાયિકે ઉપમાન
