________________
સૂ. ૬૮ ].
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
૨૫
ચેથે મત " કર્મ ને નહિ માનનારા નાસ્તિક અને વેદાંતીઓને છે એમ જૈન તવાદ (પૃ ૩૮૧)માં ઉલ્લેખ છે. એ વાસ્તવિક હોય તે પણ પહેલા ત્રણ મત ક્યારથી નીકળ્યા એ જાણવું બાકી રહે છે.
જૈન દર્શનનું માનવું આ ચારેથી જુદું છે. એ દર્શન પ્રમાણે તે પુણ્ય અને પાપ એ બને સ્વતંત્ર છે અને એમ હેવાથી તે એકબીજાનાં સરવાળા-બાદબાકી માટે સ્થાન નથી. વિશેષમાં પુણ્ય એ સેનાની બેડી છે જ્યારે પાપ એ લેખંડની બેડી છે. એથી કરીને તે મુક્ત છને બેમાંથી એકે નથી એમ જૈન દર્શન માને છે.
( ૬૬ ) પુણ્યના તેમ જ પાપના બે પ્રકાર છે? પુણ્યાનુબંધી અને પાપાનુબંધી,
પુણ્યાનુબંધી એટલે એવું પુણ્ય કે જે ભગવતાં નવીન પુણ્ય બંધાય અને પાપાનુબંધી પુણ્ય એટલે એવું પુણ્ય કે જે જોગવતાં પાપ બંધાય. એ પ્રમાણે પાપના પણ બે પ્રકાર સમજવા.
( ૬૭) બંધ માટે કામમાં લેવાતે દરેક કર્મધ અનંતાનંત પરમાણુઓને બનેલું હોય છે. જે એ સ્થિર હોય અને સંસારી જીવના ક્ષેત્રમાં જ રહેલો હોય તો જ એને બંધ શક્ય છે.
(૬૮) કમ સ્વતઃ ફળે છે.
સંસારી જીવ કર્મ કરે પછી તેનું ફળ તેને આપોઆપ જ મળે છે. એ માટે કેઈની પણ–ઘડીભર માની લઈએ કે કઈ ઈશ્વર નીતિનિયામક છે તે તેની પણ કશી જ જરૂર રહેતી નથી એમ જૈન દર્શનનું માનવું છે. આ
