________________
સૂ. ૬૪ ] તુલનાત્મક દિગદર્શન
(૬૧) ગોત્ર-કમના બે પ્રકાર છેઃ ઉચ્ચ અને નીચ.
(૨) આયુષ્ય-કર્મ એ સંસારી જીવની તે ભવ પૂરતી જીવનદારી છે. એ કર્મને એ ચાલુ ભાવ પૂરતો ક્ષય તે “મૃત્યુ” છે.
( ૬૩) આયુષ્ય-કમના અપવર્તનીય અને આનપવર્તનીય એમ બે મુખ્ય ભેદે છે. વળી પહેલા પ્રકારનું આયુષ્ય સપક્રમ હોય છે, જ્યારે બીજા પ્રકારના સપક્રમ અને નિરુપક્રમ એવા બે પટાભે છે.
આયુષ્ય-કર્મ બંધાય તે વેળા જે બંધ શિથિલ રહ્યો હોય તે એ સમયે જે સ્થિતિ–કાળ નક્કી થયે હોય તે, કારણ મળતાં ઘટે છે, અને એ જીવ આ નિયત મર્યાદા પૂરી કર્યા વિના મૃત્યુ પામે છે. આને “અકાળ મૃત્યુ” અથવા “અપવર્તના કહે છે. જે બંધસમયે બંધ ગાઢ બંધાયે હેય તે આયુષ્ય તૂટવાનાં કારણે મળે તે પણ એની સ્થિતિ–મર્યાદામાં ઘટાડો થતું નથી–ભેગકાળ સ્થિતિકાળના જેટલો જ રહે છે.
મૃત્યુ ઉપજાવે એવાં કારણોને “ઉપક્રમ” કહે છે.
(૬૪) સાત-વેદનીય, નારક સિવાયનાં ત્રણ આયુષ્ય, શુભ ગોત્ર અને નામ-કર્મની ૩૭ પ્રકારની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ એ ૪૨ ઉત્તર પ્રકૃતિઓ “પુણ્ય-પ્રકૃતિ' કહેવાય છે, જ્યારે બાકીની ૮૨ ઉત્તર પ્રવૃતિઓ “પાપ-પ્રકૃતિ' કહેવાય છે.
