________________
જૈન દર્શનનું
[ સૂ. ૧૨
મતિજ્ઞાન કરતાં વધારે પિરપત્ર છે. આ મને જ્ઞાનમાં ઇન્દ્રિય અને મન નિમિત્તરૂપ છે.
અવધિજ્ઞાનના વિષય બધા રૂપી પદાર્થો (પુદ્દગલા) અને એના કેટલાક પર્યાા છે. આ જ્ઞાન clairvoyanceથી ભિન્ન છે.
,
મન:પર્યવજ્ઞાનને ‘ મન:પર્યાયજ્ઞાન ' પણ કહે છે. એના વિષય કેવળ મનરૂપી પદાર્થ છે, અવિધજ્ઞાન કરતાં મન:પર્યવજ્ઞાન વધારે વિશુદ્ધ છે કેમ કે એ પેાતાના વિષયનું વધારે ઊંડુંજ્ઞાન કરાવે છે.
મન:પર્યાવજ્ઞાની મનના આકાર જાણે છે એને એના સાક્ષાત્કાર થાય છે અને એ આકાર ઉપરથી અનુમાન કરી એ સામાએ મનમાં ચિન્તવેલી વસ્તુ જાણે છે. એ જ્ઞાન mental telepathyથી ભિન્ન છે.
કેવલજ્ઞાન કહા કે સજ્ઞતા કહા તે એક જ છે. એ જ્ઞાનના ધારકને ‘કેવલજ્ઞાની', ‘ કેવલી ' તેમ જ સ’
'
6
કહે છે.
(૧૩) પહેલાં એ જ્ઞાન પરોક્ષ છે; બાકીનાં પ્રત્યક્ષ છે. જે જ્ઞાન મેળવવામાં આત્માને ઇન્દ્રિય કે મન કે તેની મદદ લેવી પડે—જે જ્ઞાન માટે આત્માને અન્ય સાધન ઉપર આધાર રાખવા પડે તે જ્ઞાન ‘પરાક્ષ' છે, જ્યારે જે જ્ઞાન આત્માને સ્વતંત્ર રીતે—ઇન્દ્રિયાનિી મદદ લીધા વિના થાય તે ‘પ્રત્યક્ષ’ છે.
૧ વર્ણવાળા—સ્પર્શ, રસ અને ગંધવાળા પદાર્થ ‘રૂપી ’ ગણાય છે.
