________________
સૂ. ૨૫ ] તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
૧૧. (૨૨) એકેન્દ્રિય જીવો પાંચ પ્રકારના છેઃ પૃથ્વીકાય, જલ-કાય, અગ્નિ-કાય, વાયુ-કાય અને વનસ્પતિ-કાય.
જે જીવનું શરીર પૃથ્વી છે તેને “પૃથ્વી-કાય' કહે છે. એ રીતે જે જીવનું શરીર જલ યાને પાણું છે તેને “જલ-કાય” યાને “અકાય” કહે છે. આ પ્રમાણે અગ્નિ-કાય વગેરે માટે સમજી લેવું.
(૨૩) વનસ્પતિકાયના બે પ્રકાર છે. પ્રત્યેક અને સાધારણ.
ફળ, ફૂલ, છાલ, થડ, મૂળ, પત્ર અને બીજ એ દરેકમાં એકેક જ જીવ હોય તે તે “પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય છે, જ્યારે જે જીવનું શરીર અનંત જીવેની ભાગીદારીવાળું હોય તે જીવને
સાધારણ વનસ્પતિકાય” કહે છે અને એ શરીરને “નિગેદ” કહે છે. આહાર, શ્વાચ્છવાસ ઈત્યાદિ કિયાએ આ અનંત જીવે ભેગી–સમકાળે કરે છે.
(૨૪) નિગોદના જીના તેમ જ પૃથ્વીકાયથી માંડીને વાયુકાયના બળે ભેદ છે : સૂક્ષ્મ અને સ્થળ
સ્થળને “બાદર' કહે છે.
સ્થળ નિગેદના જીવને “અનંતકાય” પણ કહે છે. કાંદા, સૂરણ વગેરે એનાં ઉદાહરણ છે. એ અને એવા બીજા જે કંદ, અનંતકાય છે એ જૈન મતે અભક્ષ્ય છે.
(૨૫) સુક્ષ્મ નિગોદના છ સૌથી ઊતરતી કરિના છે.
સૂક્ષ્મ નિગેદની દશામાંથી સંસારી જીવનું નીકળવું એ એને પ્રાથમિક ઉત્કર્ષ છે, જ્યારે મોક્ષની પ્રાપ્તિ એ એને
