________________
સૂ. ૩૬ ]
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
૧૫
તરીકે ઓળખાવતા ભાગમાં જ અને મનુષ્યા તે એ ત્રસનાડીમાંના ‘મનુષ્ય-ક્ષેત્ર' તરીકે ઓળખાવતા ભાગમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે.
( ૩૪ ) લેાકના અધેાલાક, મધ્યમલેાક અને ઊધ્વલાક એમ ત્રણ ભાગ છે.
આ ત્રણ ભાગના અનુક્રમે નીચલા લેાક, વચલા લેાક અને ઉપલે લેાક એમ અર્થ કરાય છે.
( ૩૫ ) આ ત્રણ લેાકના આકાર અનુક્રમે ઊંધા કરેલા શકારા (શરાવ), ઝાલર્ અને પખાજ જેવા છે. સ‘પૂ લાકના આકાર કેડે હાથ ને ઊભેલા પુરુષ જેવા છે.
અધેલાકમાં નારકા, મધ્યમ લેકમાં આપણે મનુષ્યા, દ્વીન્દ્રિયાદિ તિર્યા અને મોટા ભાગના દેવા વસે છે. કેટલાક દેવા તે ઊર્ધ્વલેાકમાં તેમ જ કેટલાક અધેલેાકમાં પણ હાય છે. સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય સત્ર છે.
( ૩૬ ) પુદ્દગલને વર્ણ, રસ, ગધ અને સ્પ હોય છે. ૌદ્ધો ‘ પુદ્દગલ ' શબ્દ જીવના અર્થમાં વાપરે છે પણ એ અ અત્રે પ્રસ્તુત નથી.
વણું યાને રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શમાં ‘રૂપ’ના ખ્યાલ વધારે સહેલાઇથી આવે છે. એથી પુદૃગલને ‘રૂપી ' કહેતા હાય એમ લાગે છે. એ ગમે તે હૈ। પણ ખાકીના તમામ પદાર્થો ‘અરૂપી ’ ગણાય છે. સંસારી જીવ અમુક અંશે ‘રૂપી’ યાને ‘મૂર્ત ' ગણાય છે.
