________________
તુલનાત્મક દિગ્દર્શન
૧૭ - આ બંને પદાર્થ એકેક છે. એ બંને સમગ્ર કાકાશમાં વ્યાપીને રહેલા છે. એ બંને પદાર્થ નિત્ય અને અવસ્થિત છે. આ ધર્મ અને અધર્મ એ કંઈ પુણ્ય અને પાપ નથી.
( ૪૧ ) ચારે અચેતન પદાર્થોને તેમ જ જીવને અનેક પ્રદેશ છે. વિશેષમાં પુદ્ગલને તે પરમાણુ પણ છે.
પ્રદેશ એ મૂળ પદાર્થને સૌથી નાનામાં નાને અને એની સાથે જોડાયેલે ભાગ છે. જીવ, ધર્મ, અધર્મ અને કાકાશ એ પ્રત્યેકના અસંખ્ય પ્રદેશ છે જ્યારે સમગ્ર આકાશના અનંત પ્રદેશ છે.
પુદ્ગલને પ્રદેશ એનાથી છૂટો પડતાં એ “પરમાણુ” કહેવાય છે. એકથી વધારે પરમાણુ મળતાં જાતજાતના સ્ક થાય છે. જેમ કે રદ્વયણુક, ચણુક, સંખ્યાતામુક, અસંખ્યાતણુક અને અનંતાણુક.
(૪૨) જીવન પ્રશાને દીપકના પ્રકાશની જેમ સંકેચ અને વિકાસ થાય છે. ૩
૧. આથી આ પાંચેને “અસ્તિકાય” ગણવામાં આવે છે અને એ શબ્દ જોડીને પણ એને વ્યવહાર કરાય છે. દા. ત. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય ઇત્યાદિ.
૨. આ બે પરમાણુઓનો બનેલ સ્કંધ છે. એ સ્કંધ આકાશના એક પ્રદેશમાં તેમ જ બે પ્રદેશમાં પણ રહી શકે છે.
૩. જુઓ આયારની નિજજુતિ (ગા. ૧૫૧ ).
