________________
૧૪
જૈિન દર્શનનું [ સ. ૩૦ - સ્ત્રી-પુરુષના સમાગમ વિના જે મનુષ્ય કે તિર્યંચ ઉત્પન્ન થાય તેને “સંમૂચ્છિમ” કહે છે, જ્યારે બાકીનાને ગર્ભજ' કહે છે.
(૩૧) ઔપપાતિક છના દેવ અને નારકે એમ બે પ્રકાર છે,
દેના અને નારકના જન્મમાં પણ સ્ત્રી અને પુરુષના સમાગમને અભાવ છે. એમને જન્મ “ઉપપાત કહેવાય છે અને એથી એમને ઔપપાતિક” કહે છે.
દેવ અને નારકે વિક્રિય” તરીકે ઓળખાવાતા પુદ્ગલેને અને બાકીના સંસારી છે “ઔદારિક તરીકે ઓળખાવાતા પુદ્ગલેને ઉત્પત્તિસ્થાનમાં સૌથી પ્રથમ ગ્રહણ કરે છે. આ પ્રથમ ગ્રહણ તે “જન્મ” કહેવાય છે.
(૩૨) અચેતન પદાર્થોના ચાર વર્ગ છેઃ આકાશ, પુદ્ગલ, ધર્મ અને અધર્મ,
દિગંબરે આ ઉપરાંત “કાળ” ગણાવે છે. શ્વેતાંબરોના મતે કાળ એ “ઔપચારિક” દ્રવ્ય છે.
(૩૩) આકાશના બે પ્રકાર છે : લેક અને અલક.
કાકાશમાં તમામ જાતના પદાર્થો છે જ્યારે અલેકાકાશમાં કેવળ આકાશ છે. વિશેષમાં લેકાકાશને દરેકે દરેક પ્રદેશ સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જી–સૂક્ષ્મ નિગદના જીવ વગેરેથી તથા કામણ વર્ગણ વગેરેથી વ્યાપ્ત છે. ત્રસ જીવે અર્થાત એકેન્દ્રિય સિવાયના સંસારી જી કાકાશના “સ-નાડી
