________________
સ. ૧૨ ] તુલનાત્મક દિગ્દર્શન (૧૦) બેધ સ્વ-પર-પ્રકાશક છે.
જેમ દીવે અન્ય પદાર્થો ઉપર પ્રકાશ પાડે છે–તેને દેખાડે છે તેમ એ પોતાના ઉપર પણ પ્રકાશ પાડે છે એટલે કે એને જોવા માટે બીજા દીવાની જરૂર રહેતી નથી. એવી રીતે જ્ઞાન એ અન્ય પદાર્થોને જણાવે છે એટલે એ પરપ્રકાશક છે અને સાથે સાથે એ પિતાને પણ જણાવે છે એથી એ “સ્વપ્રકાશક પણ છે. બૌદ્ધોની બગાચાર” શાખા કે જેને “જ્ઞાનાદ્વિત” પણ કહે છે તે જ્ઞાનને સ્વપ્રકાશક જ માને છે
જ્યારે નિયાયિકે અને મીમાંસકે એને કેવળ પરપ્રકાશક માને છે. આમાંથી એક માન્યતા જૈનેને માન્ય નથી. એમના મતે તે જ્ઞાન સ્વ અને પર એમ ઉભયપ્રકાશક છે.
(૧૧) બોધના બે પ્રકાર છે સામાન્ય અને વિશેષ.
સામાન્ય તે “નિરાકાર બંધ છે અને એને “દર્શન” કહે છે, જ્યારે વિશેષ બેધ તે “સાકાર છે અને એને “જ્ઞાન” કહે છે. દર્શન એ “નિવિકલ્પક બાધ છે અને જ્ઞાન એ “સવિકલ્પક” બેધ છે.
(૧૨) જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છે: મતિ, શ્રત, અવધિ, મન પર્યવ અને કેવલ.
મતિજ્ઞાનને વિષય વિદ્યમાન પદાર્થ છે. એ જ્ઞાન શબ્દાલેખથી રહિત છે એમાં શબ્દનો ઉલ્લેખ હેતે નથી.
શ્રુતજ્ઞાન મતિજ્ઞાનપૂર્વક થાય છે. એને વિષય ત્રણે કાળના પદાર્થો છે. એ જ્ઞાન શબ્દાલેખથી યુક્ત છે. વળી એ શ્રુતજ્ઞાન
