________________
જૈન દર્શનનું [ સ. ૬ (૬) આ બને પરાર્થે સ્વભાવે સ્વતંત્ર અને સંખ્યાતીત છે.
કેટલાક આધુનિક વૈજ્ઞાનિકેનું માનવું છે કે અચેતન પદાર્થ કાલાંતરે સચેતન બની શકે છે. ચાર્વાકેને મતે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ અને વાયુ એ ચાર ભૂતેમાંથી અથવા તે આકાશને પણ ગણતાં પાંચ ભૂતામાંથી ચિતન્ય ઉત્પન્ન થાય છે. આ વાત જૈન દર્શનને માન્ય નથી. (૭) જીવનું લક્ષણ બોધ છે.
જે જીવે છે તે જીવ” એ વ્યુત્પત્તિ જૈન મતે અપૂણ છે. એના મતે તે જે જીવે છે, જીવે છે અને જીવશે તે “જીવ છે.
બોધ એટલે સાકાર તેમ જ નિરાકાર જ્ઞાન જૈન પરિભાષામાં બધને “ઉપગ” કહે છે. સાંખ્ય જ્ઞાનને પ્રકૃતિને ધર્મ ગણે છે અને એમને મને મુક્ત જ્ઞાનથી રહિત છે.
(૮) છ બે પ્રકારના છે : સંસારી અને મુક્ત
(૯) સંસારી જીવના બે પ્રકાર છે. સરાગ અને વીતરાગ,
જીવને કર્મરૂપ જડ પદાર્થ સાથેને સંગ તે “સંસાર છે.
સરાગ જેમાં રાગ અને દ્વેષની એટલે કે કેધ અને માનની તેમ જ માયા અને લેભની ઓછીવત્તી માત્રા રહેલી હોય છે. વીતરાગ જેમાં રાગ અને દ્વેષને સર્વથા અભાવ હોય છે.
