________________
જૈન દર્શનનુ
ગમે તે એકને મુખ્ય ગણી તેના સિદ્ધાંતા સૂત્રરૂપે દર્શાવી અન્ય દનાનું એ સંબંધમાં કઈ વિશેષ કહેવાનું હાય તા તેની નોંધ લઈ લધુ નિખંધા ચેાજાશે તે ભારતીય દર્શનાના અભ્યાસીઓને માર્ગ સુગમ થશે. આથી તે તે દર્શનના વિદ્વાનાને મારી સાદર વિજ્ઞપ્તિ છે કે તેઓ આવું કાર્ય હાથ ધરે,
( ૧ ) જગત્ અનાદિ અનંત છે.
જગત્ કાઇકે રચ્યું' છે અને એ રચનાર સર્વવ્યાપક, સર્વજ્ઞ, સર્વશક્તિમાન ઈશ્વર હેાવાનું કેટલાક માને છે. દા ત. નૈયાયિકા, વૈશેષિકા, પાતંજલ—નવીન સાંખ્ય, મુસ્લિમા અને ખ્રિસ્તી. કેટલાકના મતે બ્રહ્માએ જગત્ રચ્યું છે અને શકર એના સહારક છે. જૈન દર્શન પ્રમાણે જગત્ કદી રચાયું નથી અને કદી પણ એના નાશ થનાર નથી.
( ૨ ) પદાર્થના મેળેા તે ‘ જગત'.
( ૩ ) જે ઉત્પત્તિ, વિનાશ અને ધ્રુવતાથી યુક્ત હેાય તે ‘પદા’ છે.
• વેદાન્ત ' યાને ઔપનિષદ શાંકર મત પ્રમાણે સંપૂર્ણ સત્ પદાર્થ અર્થાત્ બ્રહ્મ એ જ ધ્રુવ યાને નિત્ય છે.
• બૌદ્ધ ’ દર્શન પ્રમાણે સત્ પદાર્થ અનિત્ય છે અર્થાત્ એ ઉત્પત્તિ અને વિનાશ એ એથી જ યુક્ત છે, એ મત પ્રમાણે પદાર્થ નિરન્વય ક્ષણિક છે.
‘ સાંખ્ય ' દર્શન પ્રમાણે પુરુષરૂપ પદાર્થ સર્વાંશે ધ્રુવ છે યાને ફૂટસ્થ નિત્ય છે, જ્યારે પ્રકૃતિરૂપ પદાર્થ પરિણામી નિત્ય અર્થાત્ નિત્યાનિત્ય છે.
