Gyandhara

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre

Page 182

પચાસ વર્ષોમાં થયેલા અણુ ધડાકાઓને કારણે રેડિયો એક્ટિવિટી વાતાવરણમાં પ્રસરતાં, વરસાદ મારફત પાણીમાં ભળતા, વનસ્પતિના મૂળમાં સીંચાતા, ફૂડ ચેઈન દ્વારા માનવી અને પ્રાણીઓના વિવિધ ભાગોમાં ભેગી થતી રહી છે અને જીવલેણ રોગોનું કારણ બને છે. જમીનોમાં થતો ફેરફાર પણ તેના વડે થતો હોવાનું માનવામાં આવે છે.
ધ્વનિનું પ્રદુષણ પણ ઓદ્યોગિકકરણ અને હવાઈ મુસાફરીની દેન છે. ઊંચી તીવ્રતાવાળો અવાજ ફક્ત અકળાવી મુકતો જ નથી પણ તેના સતત શ્રવણથી માનવીની વર્તણુંક અને ભાવાત્મકતામાં ફેરફાર નોંધાયેલ છે. પ્રકાશનું પ્રદૂષણ પણ અંધકારને તેના પૂર્ણ સ્વરૂપમાં પામવામાં અંતરાયરૂપ છે. અમાસના સાચા દર્શન હવે થતા નથી! આ બન્ને પ્રકારના પ્રદુષણો જીવસૃષ્ટિની સ્થિરતા (biospherical stability) પર નકારાત્મક અસરો ઊભી કરે છે.
એક સમર્થ જૈનાચાર્યએ આ જ વાતને જરા જુદી રીતે રજુ કરતા જણાવ્યું હતું કે અહિંસા પ્રાણીમાત્રની હિનૈષિણી માતા છે. અહિંસા શબ્દ નિષેધાત્મક છે પણ તેના મૂળમાં અનેક વિધેયાત્મક ધ્યેયો, અનેક ક્રિયાઓ નિહિત છે, જેનો સાંપ્રત પર્યાવરણીય બાબતો સાથે ગાઢ સંબંધ છે. અહિંસાની દૃષ્ટિ આદાનપ્રદાન અને “જીવો - જીવવા દો'ની મનોવૃત્તિને પ્રોત્સાહિત કરે છે. તે પ્રકૃતિમાં રહેલી પ્રાણીસૃષ્ટિ, વનસ્પતિ તથા અન્ય જૈવિક સંપદા ઉપર અધિકાર જમાવવાના આધાર પર નહિ પણ વિશ્વનું સંતુલન જાળવવું જોઈએ એવા એક માત્ર આદર્શને વરેલી છે.
પર્યાવરણવિજ્ઞાનમાં એક શબ્દ છે - Biotic Community. તેનો અર્થ એ પ્રમાણે આપવામાં આવે છે કે - એક જ પ્રાંત કે એરિયા (મનુષ્યકતા નહિ, પ્રકૃતિની સામ્ય-વૈષમ્ય પર આધારિત)માં સાથે રહેતા વૃક્ષો, અન્ય વનસ્પતિ, પ્રાણીઓ અને મનુષ્યો, સુક્ષ્મ જીવો કે માઇક્રોબ્સ એક આખું સચેતન તંત્ર ઊભું કરે છે. આ તંત્રમાં પસ્પર ક્રિયા કે ઇન્ટરેકશન
જ્ઞાનધારા
(જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર-૨)
છે.