________________
ભાદરવા વદ-૩
સંયમથી યુકત ધર્મ
સંયમના પ્રકારો
ભગવાન અરિહંત પરમાત્મા જીવન કેમ મંગળમય બને અને પરલોક પણ આપણો કેમ સુધરે એ માટે ધર્મનો મંગલમય માર્ગ બતાવી રહ્યા છે. આ લોકમાં ધર્મ કરો ને પરલોકમાં તેનું ફળ મળશે એવું જ નથી પણ ધર્મ તો રોકડિયો છે. આ મિનિટે કર્યો અને આ મિનિટે જ તેનું ફળ. દા.ત. આપણા પર કોઈ માણસે ગુસ્સો કર્યો તેજ ક્ષણે આપણે ભગવાને બતાવેલા ક્ષમા રૂપી ધર્મનો આશરો લઈએ તો કેટલા બધા ફાયદા થાય ? સામેની વ્યક્તિ સાથે વૈરભાવ ન બંધાય.. વળી આપણે મૌન રહીએ તો વાત પણ ક્ષણમાં સમાપ્ત. આર્તધ્યાન પણ ન થાય. તેથી દુર્ગતિ પણ આપણી અટકી જાય. આમ ધર્મનું તાત્કાલિક ફળ અનુભવાય. ધર્મ આ લોકમાં સંપૂર્ણ શાંતિ અને સમાધિ આપે છે. પણ ધર્મ એટલે શું ? આપણે આગળ જોઈ ગયા કે ધર્મ અહિંસા યુક્ત હોવો જોઈએ. ધર્મનું બીજું સ્વરૂપ છે સંયમ. અહિંસાને વધારે મજબૂત બનાવવી હશે તો સંયમ જોઈશે. આપણે સંયમની વ્યાખ્યાને દીક્ષા રૂપે લઈએ છીએ. દીક્ષા એટલે માત્ર કેશ અને વેશ બદલવાની જ પ્રવૃત્તિ છે એમ નથી, તે તો માત્ર અડધા કલાકનું જ કામ છે. સંયમનું ખરેખર સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ.શાસ્ત્રકારોએ સંયમને ચાર પ્રકારનો બતાવ્યા છે. ૧. મનનો સંયમ ૨. વચનનો સંયમ ૩. કાયાનો સંયમ ૪. જરૂરિયાતોનો સંયમ.
મન ચંગા તો કથરોટમેં ગંગા
હવે પ્રથમ મનનો સંયમ :- જો મન પર કાબૂ ન રાખીએ તો ઘણાં ફ્લેશો સર્જાઈ જાય. કોઈપણ કાર્ય કે વિચાર પહેલાં મનમાં ઉદ્દભવે પછી જ વાણી અને કાયામાં પ્રવેશે. મન પવનની જેમ ક્યાંનુ ક્યાં ભટકે છે તેના પર જો કંટ્રોલ નહીં રાખીએ તો અહિંસા સાચા અર્થમાં પળાશે નહીં. મન શુદ્ધ હશે તો જ અહિંસાને પાળી શકશો. શાસ્ત્રમાં તંદુલિયા મત્સ્યની વાત
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
