________________
બાળલગ્નને લીધે બાળકે શિક્ષણ લઇ શકતાં નથી, તેઓનું મન ચંચળ અને ચિંતાગ્રસ્ત રહેવાથી અભ્યાસમાં લાગી શકતું નથી, શરીરે નિર્બળ થવાથી પૂરેપૂરે શ્રમ પણ કરી શકતા નથી, છેવટે અભ્યાસ છોડે પડે છે અને કદાચ કઈ સાહસથી વળગી રહે તે પાર પાડી શકતો નથી. પરિણામે સમાજમાં શિક્ષિત વર્ગ બહુજ અલ્પ અને તે પણ શરીરે નિર્બળ અને હસાહ થત જાય છે. તે વગ જાતિ ભાઈઓનાં દુ:ખ ટાળવા કે દેશનું ભલુ કરવા બહાર પડી શકતા નથી. કેઈ બહાર પડે પણ છે તો તે છેવટ સુધી પોતાના કામને વળગી રહી શકતો નથી. બસ! આ. બધી બાબતેનું મુખ્ય કારણ બ્રહ્મચર્યને ભંગ છે અને તે વારંવાર કહેવાઈ ગયું છે.
હૃદયના ઉપર માઠી અસર કરે તેવા નોવેલ, નાટકે અને ખેલ-તમાસા પણ ચંચળ મનના માણસોને બ્રહ્મચર્યવિનાશક રસ્તે દોરી જાય છે. તેથી તેઓ ખરાબ સાહિત્યના રસિક બની સારા સાહિત્યના ઊંચામાં ઊંચા લાભથી વંચિત રહે છે અને પૈસાને ગેરવ્યય કરે છે. બીડી અને તમાકુનું વ્યસન પણ આશ્ચર્યજનક રીતે અવ્યક્તપણે ધાતુદેષને ઉત્પન્ન કરે છે. તમાકુના વ્યસનીના મુખની દુર્ગધ આંતરિક દેશની સૂચના આપે છે. કફને ઉદ્રક તેઓમાં હેયજ છે. આવી રીતે ધાતુ ઓની વિષમતા થવાથી શુકનું નિર્દોષપણું અને સમતલપણું જળવાઈ રહેતું નથી. આ દુર્વ્યસનને લીધે પોતાને જ નુકશાન થાય છે એટલું જ નથી, પરંતુ પિતાની સંતતિને પણ તે સાંકેમિક વ્યસન અને તેથી થએલા સાંકેમિક ગે હાનિ પહોંચાડે છે. તેથી પિતાના સંસર્ગમાં આવતા બીજા પણ સંબંધીઓને તે વ્યસનને ચેપ લાગે છે. બહુ બારિક કપડાં પહેરવાને વધત જો આધુનિક શેખ પણ વીર્યરક્ષાનાં મૂળ ઢીલાં કરે છે. સ્ત્રીએને ઝીણામાં ઝીણી સાડી જોઈએ અને પુરૂષને ઝીણામાં ઝીણાં ધોતીયાં જઇએ. કપડાએાના બિનટકાઉપણથી આર્થિક દૃષ્ટિએ