________________
પવિત્ર કલ્પસૂત્ર કપડાં પહેરતા હતા તેને આબેહબ ખ્યાલ આ ચિત્ર આપે છે.
ચિત્ર ૬ઃ બે શ્રાવિકાઓ. આ ચિત્રમાં ચિત્ર પની માફક બંને શ્રાવિકાઓ ઊભેલી છે અને પિતાની સામેની કોઈ વ્યક્તિની સાથે વાતચીત કરતી હોય તેવી રીતે એકેક હાથ ઊંચે રાખીને ચિત્રકારે અત્રે રજૂ કરેલી છે. બંનેના શરીર ઉપરની કંચુકી, ખભા ઉપરના વસ્ત્રના ઊડતા છેડા અને કમર નીચેનું ઉત્તરીય વસ્ત્ર સ્પષ્ટ દેખાય છે. આ ચિત્ર તથા ચિત્ર ૩ તેરમા સૈકાની ગુજરાતની સ્ત્રીઓ કઈ જાતનાં કપડાં પહેરતી હતી તેને આબેહૂબ ખ્યાલ આપણને આપે છે.
Plate III ચિત્ર ૯ઃ ભગવાન પાર્શ્વનાથ. ચિત્ર૪ વાળી પ્રત ઉપરથી ચિત્રમાં પદ્માસનની બેઠકે પ્રભુ પાર્શ્વનાથ બેઠેલા છે. મસ્તક ઉપરની ત્રણ ફણા આ ચિત્ર પાર્શ્વનાથજીનું હોવાની સાબિતી આપે છે.
- ચિત્ર૮ઃ ગૌતમસ્વામી.ચિત્ર ૪ વાળી પ્રત ઉપરથી. આ ચિત્રની મધ્યમાં પ્રવચનમુદ્રાએ ભગવાન મહાવીરના પ્રથમ શિષ્ય ગણધરદેવ શ્રી ગૌતમસ્વામી સિંહાસન ઉપર બેઠેલા છે. ગોતમસ્વામીની ગરદનની પાછળ જૈન સાધુને એ તથા પ્રવચનમુદ્રા રજૂ કરીને આ ચિત્ર તીર્થકરનું નહિ પણ સાધુનું છે, તેમ બતાવવા પ્રયત્ન કરેલ છે. સિહાસનની બંને બાજુએ એકેકસિહ રજૂ કરીને ચિત્રકારે તેરમા સૈકાના સિંહાસનના શિલ્પને એક પૂરા પૂરે પાડ્યો છે. આ ચિત્રના જેવું જ એક બીજું ચિત્ર દક્ષિણમાં આવેલા દિગંબર જૈન તીર્થ મુડબદ્રીના એક દિગંબર મંદિરમાં આવેલા તાડપત્રીય હસ્તલિખિત ગ્રંથભંડારમાં આવેલી “ષટખંડાગામની પ્રતમાં છે. અત્યાર સુધીમાં મારા અખિલ ભારતવર્ષના પ્રવાસમાં આવાં માત્ર બે જ ચિત્ર જોવામાં આવેલાં છે.
ચિત્ર ૯ઃ જનસાધુ અને શ્રાવક, ઉપર્યુકત પ્રતમાંથી જ. આ ચિત્રમાં તથા ચિત્ર ૧૦માં સિંહાસન ઉપર બેઠેલા જૈન સાધુના ડાબા હાથમાં ચિત્રકારે એકેક ફૂલ રજૂ કરેલું છે, તે ચિત્રકારની જન સાધના રીતરિવાજોની અજ્ઞાનતાને આભારી છે. હું અગાઉં ચિત્ર ૨માં આ બાબતની ચર્ચા કરી ગયા છે. આ ચિત્ર તથા ચિત્ર ૧૦ માંના બંને સાધુને ડાબે હાથ પ્રવચનમુદ્રાએ રાખેલે છે. આ ચિત્રમાં સાધુની સામે બે હાથ જોડીને બેઠેલે એક ભૂત-શ્રાવક છે.
ચિવ ૧૦ઃ જૈન સાધુ. ઉપર્યુક્ત પ્રતમાંથી જ. આ ચિત્ર બરાબર ચિત્ર ના સાધુને બધી બાબતમાં મળતું જ છે.
ચિત્ર ૧૧ઃ બ્રહ્મશાંતિ ચક્ષ. પ્રતના પાના ૧૫૧ ઉપરથી.મિ. બ્રાઉન આ ચિત્રને શૉંદ્રના ચિત્ર તરીકે ઓળખાવે છે:
“મનુષ્યના રાજાની માફક શકેંદ્રને દાઢીવાળે અને ગાદી ઉપર બેઠેલે ચીતરેલ છે. તેના ઉપરના જમણા હાથમાં અંકશ અને ડાબા હાથમાં એક છત્ર ૫કડેલાં છે. નીચેના બંને હાથમાં કાંઈપણ નથી. તેણે છેતી અને દુપટ્ટો પહેરેલાં છે. તેના જમણા પગ નીચે તેને હાથી છે. ખાલી જગ્યાને ફૂલોથી ભરી દીધી છે.”
1
"The god Sakra, bearded like a human king, is seated on a cushion. In his upper right hand, he holds the elephant-goad; in the upper leit an umbrella; the lower hands are without attri. butes. He is dressed in dhati and scarf. Below his right leg is his elepbadt. Flowers fill in the composition.'
-"The story of Kalak' pp. 120.
"Aho Shrut Gyanam"
