Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२८
प्रज्ञापनासूत्रे
संभवात् बहुलद्वीन्द्रियसंभवः इत्याशयः अथ त्रीन्द्रियाणां दिगनुपातेनाल्पबहुत्वं प्ररूपयितुमाह-' दिसाणुवाएणं सव्वत्थोवा तेइंदिया पच्चत्थिमेणं' दिगनुपातेनदिपेक्षया सर्वस्तोकाः सर्वेभ्योऽल्पाः, त्रीन्द्रियाः कुन्ध्यादयः पिपीलिकादयश्च पश्चिमेन - पश्चिमायां दिशि भवन्ति, तत्र गौतमद्वीप सद्भावेन प्रभूतोदकाभावात् द्वीन्द्रिय शङ्खादिकलेवराश्रित पिपीलिकादि त्रीन्द्रियासंभवः, तेभ्योऽपि 'पुरच्छिमेणं विसेसाहिया' पौरस्त्येन पूर्वस्यां दिशि द्वीन्द्रियाश्रितत्रीन्द्रियाः विशेषाधिकाः भवन्ति, तत्र गौतमद्वीपा भावेन प्रभूतजलसद्भावात् बहुलत्रीन्द्रियसम्भवः, तेभ्योऽपि 'दाहिणेणं विसेसाहिया' दक्षिणेन दक्षिणस्यां दिशि, त्रीन्द्रियाः विशेषाधिकाः भवन्ति, तत्र चन्द्रसूर्यद्वीपाभावेन प्रभूतजलसद्भावात् प्रचुरत्रीन्द्रियसदभावः तेभ्योऽपि 'उत्तरेणं विसेसाहिया' उत्तरेण उत्तरस्यां दिशि त्रीन्द्रियाः विशेषाधिकाः भवन्ति, तत्र मानससरः सद्भावेन प्रभूतजलसंभवात् बहुसरोवर होने से जल की प्रचुरता है, इस से शंखादि द्वीन्द्रिय जीवों की भी अधिकता है।
"
त्रीन्द्रिय जीवों का अल्पबहुत्व-सब से कम त्रीन्द्रिय जीव अर्थात् कुंथु पिपीलिका आदि पश्चिम दिशा में हैं, क्यों कि वहां गौतमद्वीप होने से अधिक जल नहीं है और इस कारण द्वीन्द्रिय शंख आदि के कलेवरों के आश्रय में रहने वाले पिपीलिका आदि त्रीन्द्रिय जीव नहीं हैं। पूर्व दिशा में वे विशेषाधिक हैं, क्योंकि वहां गौतमबीप न होने से अधिक जल है और जल होने से त्रीन्द्रिय जीवों की भी अधिकता है । दक्षिण में उनसे भी विशेषाधिक हैं, क्योंकि वहां चन्द्रसूर्य द्वीप का अभाव होने से प्रभूत जल है और इस कारण श्रीन्द्रिय जीव ज्यादा हैं। उत्तर दिशा में दक्षिण की अपेक्षा भी विशेषाधिक हैं, क्योंकि वहां मानस सरोवर होने से जल की अधिकता है । હાવાથી જળની પ્રચુરતા છે, તેથી શ ́ખાદિ દ્વીન્દ્રિય જીવાની પણ અધિકતા છે. ત્રીન્દ્રિય જીવેાનુ અલ્પ બહુત્વ-ખધાથી એછા ત્રીન્દ્રિય જીવ અર્થાત્ કુંથું કીડી આદિ પશ્ચિમ દિશામાં છે, કેમકે ત્યાં ગૌતમઢીપ હાવાથી અધિક જળ નથી અને તેથી શંખ આદિ દ્વીન્દ્રિયના કલેવરોના આશ્રયમાં રહેનારા કીડી વિગેરે ત્રીન્દ્રિય જીવ નથી હાતા પૂર્વ દિશામાં તેઓ વિશેષાધિક છે, કેમકે ત્યાં ગૌતમ દ્વીપ ન હેાવાથી અધિક જળ અને અધિકજળ હાવાથી ત્રીન્દ્રિય જીવાની પણ અધિકતા છે. દક્ષિણમાં તેમનાથી પણ વિશેષાધિક છે કેમકે ત્યાં ચન્દ્ર સૂર્ય દ્વીપના અભાવ છે તેથી ઘણુ પાણી છે અને એ કારણે ત્રીન્દ્રિય વિગેરે છે. ઉત્તર દિશામાં દક્ષિણની અપેક્ષાએ પણ વિશેષાધિક છે. કેમકે ત્યાં માનસ સરોવર હાવાથી જલની અધિકતા છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
